☺

xwende

—

Nivîsên Hişê Çêkirî

Dîasporaya Îrlandî

—

Ji aliyê

xwende

di nav

de

Li ser Bandora Gerdûnî û Nasnameya Neteweyî

Beş I: Pêşgotin

Dîasporaya Îrlandî (bi Îrlandî: Diaspóra na nGael) yek ji belavbûnên herî berbiçav û domdar ên mirovan li cîhanê ye, nemaze dema ku bi nifûsa welatê zikmakî re were muqayesekirin.1 Kûrahiya wê ya dîrokî, ku bi sedsalan dirêj dibe, û berfirehiya wê ya erdnîgarî ew kiriye mijara lêkolînên akademîk ên berfireh. Tê texmînkirin ku hejmara kesên ku bi eslê xwe Îrlandî ne digihîje 70-80 mîlyonî li seranserê cîhanê 2, ku ev hejmar ji nifûsa heyî ya Îrlandayê ya ku nêzîkî 6.9 mîlyon e, pir zêdetir e.1 Ev cudahiya mezin bi serê xwe bandora kûr a koçberiyê li ser neteweya Îrlandî radixe ber çavan. Pêdivî ye ku were zanîn ku dîaspora ne yekpare ye, lê diyardeyeke tevlihev û pêşveçûyî ye ku di bin bandora şert û mercên dîrokî yên cihêreng, têkiliyên bi civakên mêvandar re, û dînamîkên navxweyî de maye.1

Armanca vê gotarê ew e ku analîzeke akademîk, berfireh û pirzimanî ya dîasporaya Îrlandî pêşkêş bike. Ew ê li ser kokên wê yên dîrokî, belavbûna erdnîgarî, bandora siyasî, diyardeyên çandî, temsîlkirina wê di wêje û sînemayê de, û aliyên wê yên civaknasî û derûnnasî raweste. Xaleke navendî dê têkiliyên domdar ên ku dîasporayê parastine û bandora wê ya girîng û pirralî li ser nasnameya neteweyî ya Îrlandî be. Çarçoveya vê lêkolînê dê serdemên mezin ên koçberiya dîrokî, civakên sereke yên dîasporayê (mînak, li DY, BK, Kanada, Awistralya), û perspektîfên akademîk ên cihêreng ên ku dîaspora bi wan tê lêkolîn kirin, li xwe bigire.

Ev lêkolîn bi awayekî hişk xwe dispêre çavkaniyên akademîk, li gorî daxwaza bikarhêner, ji kovarên bi peer-review, monografiyên zanistî, û weşanên zanîngehê sûd werdigire. Ew ê encamên ji dîrok, zanistên siyasî, lêkolînên wêjeyî, lêkolînên çandî (tevî etnomuzîkolojî, lêkolînên dansê, zimannasî), erdnîgarî, lêkolînên sînemayê, civaknasî, û psîkolojiyê sentez bike da ku têgihiştineke dewlemend û pirralî pêşkêş bike. Xebatên pêşeng ên zanyarên wekî Donald H. Akenson 5 dê wekî bingehîn werin pejirandin.

Beş II: Pênasekirin û Çarçoveya Dîasporaya Îrlandî

Gotina “dîasporaya Îrlandî” ji gelek şîroveyan re vekirî ye.1 Ev beş dê li ser van pênaseyên cihêreng raweste:

  • Pênaseya Eslî ya Berfireh: Hemû kesên ku tê zanîn bi eslê xwe Îrlandî ne, ku tê texmînkirin hejmara wan ji 100 mîlyonî zêdetir e 1, an jî bi awayekî muhafezekartir 70-80 mîlyon e.2 Ev pênase gelek caran hestyarî û ji aliyê çandî ve girîng e.
  • Pênaseya Yasayî ya Hikûmeta Îrlandayê: Zêdetir sînordar e, welatiyên Îrlandî yên ku li derveyî welat dijîn û zarok/neviyên wan ên ku mafê welatîbûnê digirin (nêzîkî 3 mîlyon, ku 1.47 mîlyon ji wan koçberên li Îrlandayê ji dayik bûne) li xwe digire.1 Ev pênase xwedî bandorên yasayî û konsulî ye.
  • Pênaseya Akenson: Akenson Îrlandîbûnê wekî “jin an mêr, kur an keç, ku yan li Îrlandayê ji dayik bûye an jî berî ku berê xwe bide Cîhana Nû li Îrlandayê rûniştvanek daîmî bûye” pênase dike, ku Katolîk, Protestan, û eslên herêmî yên cihêreng li xwe digire.5 Ev nêrîn li dijî dîtinên tengtir, ku gelek caran li ser Katolîkan disekinin, derdikeve.

Pêşveçûna têgeha dîasporayê bi xwe, di bin bandora livîna gerdûnî û modernîteyê de, ku tê de Îrlandîbûn dikare bi kesên belavbûyî re were naskirin ne tenê bi giravê re, pêk hatiye.1 “Îrlandîbûn” ne têgeheke statîk e; ew bi zewacên etnîkî yên tevlihev û nasnameya takekesî re tevlihev dibe.1 Dîaspora kesên ku dibe etîketa “dîaspora” red bikin û nasnameya xwe bi awayên din destnîşan bikin jî li xwe digire.1 Xebata Akenson li vir girîng e, ji ber ku ew arguman dike ku tenê Katolîkan wekî “bi rastî Îrlandî” nehesibînin, û balê dikişîne ser “kêmasiya dîroknivîsî ya bi pîvanên ecêb” heke Protestan werin paşguh kirin, nemaze di çarçoveya DY de ku piraniya kesên ku îdîaya etnîsîteya Îrlandî dikin dibe ku Protestan bin.5 Guhertina destûrî ya hikûmeta Îrlandayê ya sala 1998an ku “girêdaneke taybet bi kesên bi eslê xwe Îrlandî yên ku li derveyî welat dijîn” nas dike, naskirineke fermî ya dîasporaya berfirehtir û hestyarî nîşan dide, hetta bêyî ku berpirsiyariyên yasayî yên tam dirêj bike.1 Ev yek nîşana hembêzkirineke stratejîk a malbateke “Îrlandiya Gerdûnî” ya berfirehtir e.10

Pênaseyên cihêreng ne tenê tetbîqatên akademîk in. Pênaseya yasayî ya tengtir a hikûmeta Îrlandayê 1 îhtîmal e ku ji ber sedemên pratîkî yên mafên welatîbûnê û berpirsiyariyên konsulî be. Lêbelê, naskirina wê ya destûrî ya paşê ya “girêdaneke taybet” 1 û stratejiya “Îrlandiya Gerdûnî” 10 nîşana bikaranîneke stratejîk a têgeheke dîasporayê ya berfirehtir ji bo “hêza nerm”, bandora çandî, û tevlêbûna aborî ye.12 Pênaseya berfireh a Akenson 5 li dijî îstîsnayên etno-dînî yên ku dibe ku di dîrokê de hin vegotinên Îrlandîbûnê serdest kiribin, nemaze koçberiya Katolîk a piştî Xelayê, derdikeve. Redkirina etîketa dîasporayê ji hêla hinekan ve 1 destnîşan dike ku “Îrlandîbûn” li derveyî welat ne taybetmendiyeke ku bi awayekî pasîf tê mîrasgirtin e, lê nasnameyeke ku bi awayekî aktîf tê avakirin (an redkirin), ku îhtîmal e di bin bandora asîmîlasyona welatê mêvandar an jî nêrînên siyasî yên cihêreng ên di derbarê Îrlandayê de be. Ji ber vê yekê, pênaseya dîasporaya Îrlandî qadeke danûstandinên berdewam e, ku di bin bandora berjewendiyên dewletê, gotara akademîk, û ajansa takekesî de ye. Ev yek rasterast bandorê li ser awayê formulekirina polîtîkayên dîasporayê, avakirina vegotinên dîrokî, û ezmûnkirina girêdana takekesan (an nebûna wê) bi Îrlandayê re dike.

Xebata Akenson, The Irish Diaspora: A Primer 5, gelek caran wekî “pêşeng”, “bingehîn”, û “neçar” tê binavkirin. Beşdariya wê ya sereke çarçoveya wê ya cîhanî û “nêzîkatiya hişyar” û “temsîlkirina bêalî” ye.6 Bi taybetî, dijberiya wî li dijî nêrînên Katolîk-navendî yên Îrlandîbûnê û pûçkirina sîstematîk a mîtan 5 destnîşan dike ku dibe ku lêkolînên berê tengtir bûne an jî zêdetir meyla şîroveyên romantîzekirî an neteweperest kirine. Tekezkirina wî li ser tevlîkirina Protestanan û eslên herêmî yên cihêreng 5 armanc dike ku têgihiştineke dîrokî ya rasttir û berfirehtir peyda bike. Ji ber vê yekê, xebata Akenson îhtîmal e ku di lêkolînên dîasporaya Îrlandî de guherîneke girîng nîşan bide, û ber bi analîzên hişktir, li ser bingeha delîlan, û berfirehtir ve biçe, û ji vegotinên potansiyel alîgir an netemam dûr bikeve. Ev yek bandorê li ser hemû lêkolînên paşerojê, tevî vê raporê, dike.

Tablo 1: Texmînên Nifûsa Dîasporaya Îrlandî ya Gerdûnî û Belavbûna li Welatên Sereke

KategorîHejmara Texmînkirî (Mîlyon)Welatên Sereke (Hejmar/Rêje)Çavkanî
Nifûsa Girava Îrlandayê~6.9 (2018-2022)Komara Îrlandayê: 5.15 (2022); Îrlanda Bakur: ~1.8 (texmînî li gorî daneyên giştî)1
Îrlandî-zade yên li Derveyî Welat Dijîn1.0 – 1.47BK: ~0.325 (Komara Îrlandayê-zade, 2021), ~0.2 (Îrlanda Bakur-zade, 2021); DY: 0.123 (2022); Awistralya: ~0.05 (+0.021 ji ÎB, 2006); Kanada: 0.023 (2001)1
Kesên bi Eslê xwe Îrlandî (Texmîna Berfireh)70 – 100+DY: 32.7-36; BK: 14 (texmîna 2001); Awistralya: 7 (an 1.8 li gorî serjimêriya 2006); Kanada: 4.6; Arjantîn: 0.51
Xwediyên Pasaporta Îrlandî li Derveyî Welat~3.0 – 3.1Daneyên taybet ên welatan kêm in, lê ev hejmar kesên nifşa duyemîn/sêyemîn jî dihewîne.3

Nîşe: Hejmar texmînî ne û li gorî pênase û salên serjimêriyê diguherin.

Ev tablo mezinahiya berbiçav a dîasporayê li gorî nifûsa giravê nîşan dide û cihêrengiya pênaseyan radixe ber çavan. Ew her weha bingeheke hejmarî ji bo têgihiştina potansiyela bandora gerdûnî ya çand û nasnameya Îrlandî peyda dike.

Beş III: Rêwîtiya Dîrokî û Erdnîgarî ya Dîasporayê

A. Pêlên Mezin ên Koçberiyê: Sedem û Encama

Diyarîya koçberiyê ji Îrlandayê ji Serdema Navîn a Destpêkê ve hatiye tomarkirin, ku rahîb û peregrini (gerok) berê xwe dane Brîtanya û Parzemîna Ewropayê.1 Di salên 1600î de, nêzîkî 25,000 Katolîkên Îrlandî – hinek bi zorê, hinek bi dilxwazî – çûn Karayîb û Vîrjînyayê, dema ku ji salên 1680î û pê ve Quakerên Îrlandî û Protestanên Muhalif dest bi çûna beravên Atlantîkê kirin.14

Di sedsala 18-an de, piştî sala 1765an, koçberî ji Îrlandayê bû “karsaziyeke neteweyî ya bêrehm, bênavber û bi awayekî bikêrhatî birêvebirî”.1 Ji salên 1710î û pê ve koçberiyeke berbiçav a Presbîteriyan ji Ulstera bakur pêk hat, ligel koçberiyeke piçûktir a Anglîkan û Katolîkan.14 Heta dawiya sedsala 18-an, hejmareke zêde berê xwe da Amerîkayê, ne tenê ji Ulsterê.15

Di serdema berî Xelayê de (1815-1845), di navbera 800,000 û 1 mîlyon Îrlandî de berê xwe dan Amerîkaya Bakur (nîv Kanada, nîv DY).14 Ji destpêka salên 1830î û pê ve hejmara Katolîkan ji ya Protestanan zêdetir bû.14 Ev koçberî ji ber zexta nifûsê, nebûna pîşesazîbûnê li derveyî Ulsterê, û guhertinên çandiniyê (guhertina ji çandiniya zeviyan ber bi xwedîkirina dewaran ve piştî şerên Napolyon) pêk hat.14

Xelaya Mezin (An Gorta Mór, 1845-1852) wekî “ultîmatoma dawî” 14 û bûyereke “bi pîvanên karesatî” 17 tê binavkirin. Di navbera salên 1841-1851 de, nifûsa Îrlandayê ji ber mirin û koçberiya girseyî zêdetirî 2 mîlyonî kêm bû.1 Nêzîkî 1.8-2 mîlyon kes koçber bûn, bi piranî ber bi Brîtanya Mezin û Amerîkaya Bakur ve.1 Koçberên Xelayê gelek caran feqîrtir bûn, û gelek ji wan ji herêmên Îrlandîaxêv bûn.14 Bersiva nebes a hikûmeta Brîtanî wekî faktoreke beşdar tê destnîşankirin.4

Piştî Xelayê di dawiya sedsala 19-an de, koçberî bênavber berdewam kir; hema hema bi qasî kesên li Îrlandayê ji dayik bûne li derveyî Îrlandayê dijiyan.14 Ji her du kesên ku di sedsala 19-an de li Îrlandayê ji dayik bûne, yek koçber bûye.14 Guhertinên strukturel (çandiniya bazirganî, kêmbûna daxwaza kedê) berdewam kir ku koçberiyê teşwîq bike.16 Piştî Xelayê, herikîneke koçberiyê ya jinan a yekta û serdest derket holê, ji ber derfetên zewacê/karê yên kêm ji bo jinan li Îrlandayê.17

Di sedsala 20-an de, salên 1950î wekî “dehsalên herî xirab piştî xelayê” têne binavkirin.14 Nêzîkî nîv mîlyon kes ji Komarê derketin (wê demê nifûs ❤ mîlyon bû) ji ber bêkarîya bilind û rawestana aborî.14 Koçberî bû “şêweyekî jiyanê yê pejirandî”.14 Salên 1980î şahidiya vejîneke koçberiya berbelav piştî serdemeke kêmbûn/vegerê di salên 1970î de kir, ku ji ber pirsgirêkên aborî pêk hat.14 Koçber gelek caran baştir perwerdekirî bûn (“derketina mejiyan”).14 Îngilîstan (Başûr-Rojhilat) û DY armancên sereke bûn.14 Bi giştî, ji dora sala 1700î ve di navbera 9 û 10 mîlyon kesên ku li Îrlandayê ji dayik bûne koçber bûne.1

Dema ku Xelaya Mezin 1 bûyereke krîtîk bû ku koçberî bi awayekî dramatîk zêde kir û karaktera wê guhert (koçberên feqîrtir, bêhêvîtir), çavkaniyên akademîk tekez dikin ku koçberiya berî Xelayê jixwe berbiçav bû.14 O’Rourke 20 destnîşan dike ku 1.5 mîlyon kes di navbera Waterloo û Xelayê de koçber bûne. Xelayê “guhertinên strukturel lezand” 16 wekî guhertina ber bi hilberîna dewaran ve û kêmbûna daxwaza kedê ya çandiniyê ku jixwe dest pê kiribûn. “Çar salên piştî [Xelayê] ji çar salên nexweşiyê zêdetir koçberî tê de hebû”.1 Ev yek destnîşan dike ku Xelayê koçberiyê wekî stratejiyeke civakî û aborî ya serdest zexm kir, û “çandeke koçberiyê” afirand ku bi nifşan dom kir (mînak, krîza salên 1950î 14). Ji ber vê yekê, têgihiştina koçberiya Îrlandî pêdivî bi wê yekê heye ku meriv ji Xelayê wekî sedemeke yekane wêdetir binêre. Ew xaleke werçerxanê ya krîtîk bû ku meylên heyî xurt kir û koçberî bi kûrahî di jiyana civakî-aborî ya Îrlandî de ji bo zêdetirî sedsalekê bicîh kir, û bandor li demografî, aborî, û psîkolojiya neteweyî kir. Ev şêweya demdirêj a derketinê ji bo têgihiştina pîvan û domdariya dîasporayê krîtîk e.

Koçberên destpêkê û serdema Xelayê gelek caran pir feqîr û bêhunermend bûn.14 Koçberên jin ên piştî Xelayê, her çend gelek caran tenê bûn jî, rolên wekî xizmetkariya navmalî tijî dikirin.17 Lêbelê, di salên 1980î de, guherînek çêbû: koçber gelek caran “baştir perwerdekirî” bûn, û gelek ji wan xwedî kalîteyên asta sêyemîn bûn.14 Herikînên derketinê yên nûtir jî mirovên bi hunermendiya bilindtir dihewînin.20 Ev guhertina ji “derketina masûlkeyan” ber bi “derketina mejiyan” ve xwedî bandorên cihêreng li ser aborî û pêşkeftina Îrlandayê ye. Dema ku koçberiya berê dibe ku zexta nifûsê li ser çavkaniyên kêm sivik kiribe, koçberiya paşê ya kesên bi hunermendî windakirina sermayeya mirovî temsîl dike, her çend vegera koçberên bi hunermendî dikare feydeyan jî bîne.11 Ev yek her weha bandorê li profîla civakî-aborî û şêweyên entegrasyonê yên dîasporayê li welatên mêvandar dike.

Çend çavkanî balê dikişînin ser “taybetmendiya cihêker” a koçberiya jinan a bi pîvanên mezin ji Îrlandayê, nemaze jinên ciwan ên tenê, piştî Xelayê.17 Di navbera salên 1856-1921 de, nîvê hemû koçberên Îrlandî jinên ciwan bûn.17 Ev yek li gorî koçberiyên din ên Ewropî yekta bû.19 Sedemên vê yekê guhertina şêweyên zewacê û mîrasê li Îrlandayê bûn ku statuya jinên nezewicî kêm kir û derfetên wan sînordar kir.19 Çanda Îrlandî, her çend baviksalarî bû jî, otonomî dida jinên tenê ku bi serê xwe koçber bibin.19 Ev şêweya koçberiyê ya zayendî xwedî encamên girîng hem ji bo Îrlandayê (bêhevsengiyên demografîk, guhertina civakî) û hem jî ji bo civakên dîasporayê (avakirina malbatê, rolên bazara kedê, veguhestina çandî) bû. Ajansa van jinan di lêgerîna jiyaneke baştir de aliyekî krîtîk ê çîroka dîasporayê ye.

Tablo 2: Pêlên Dîrokî yên Koçberiya Îrlandî: Dem, Hejmarên Texmînkirî, Sedemên Sereke, û Welatên Armanc.

DemdirêjîHejmarên Texmînkirî/RêjeSedemên SerekeWelatên Armanc SerekeTaybetmendiyên Sereke yên Koçberan
Berî 1700Kêm, lê ji Serdema Navîn a Destpêkê ve; ~25,000 (1600î)Dînî/Siyasî (rahîb, mirovên sirgûnkirî), aborîBrîtanya, Parzemîna Ewropayê, Karayîb, VîrjînyaBi darê zorê/dilxwazî, komên dînî yên cihêreng
Sedsala 18-anZêdebûn, nemaze piştî 1765anAborî (erd, derfet), zexta nifûsêAmerîkaya Bakur (zêdebûn), BrîtanyaPresbîterî (Ulster), Anglîkan, Katolîk
Berî Xelayê (1815-45)800,000 – 1 mîlyonZexta nifûsê, kêmbûna pîşesaziyê, guhertinên çandiniyêAmerîkaya Bakur (Kanada, DY), BrîtanyaZêdebûna Katolîkan, malbat, karkerên çandiniyê
Xelaya Mezin (1845-55)1.8 – 2 mîlyon koçber; ~2 mîlyon kêmbûna nifûsê (mirin+koç)Xela, feqîrî, siyaseta BrîtanîAmerîkaya Bakur (DY), Brîtanya MezinPir feqîr, ji herêmên Îrlandîaxêv, malbatên tevahî
Dawiya Sedsala 19-anBerdewamî bilind; ~1 ji 2 kesên ji dayik bûne koçber bûnGuhertinên strukturel ên piştî xelayê, kêmbûna daxwaza kedê, derfetên kêm ji bo jinanAmerîkaya Bakur (DY), Brîtanya, AwistralyaZêdebûna koçberiya jinan, bêkêr
Salên 1950î~0.5 mîlyon (ji Komarê)Bêkarîya bilind, rawestana aborîBrîtanya Mezin (piranî), DYCiwan, bêkêr, ji herêmên gundewarî
Salên 1980îZêdebûneke berbiçavKrîza aborî, bêkarîÎngilîstan (Başûr-Rojhilat), DYBaştir perwerdekirî (“derketina mejiyan”), ciwan
Piştî 2008/HemdemGuherbar, lê bi gelemperî derketina kesên bi hunerKrîza aborî (destpêkê), paşê derfetên gerdûnî, lêçûnên jiyanê li ÎrlandayêAwistralya, Kanada, DY, YE, KendavPir perwerdekirî, ciwan, zêdebûna jinan di salên dawî de
Bi Giştî (ji ~1700 ve)9 – 10 mîlyon kesên li Îrlandayê ji dayik bûne koçber bûne

Ev tablo bi kurtasî pêşveçûna demdirêj a koçberiya Îrlandî nîşan dide, û guhertinên di sedem, armanc û profîla koçberan de radixe ber çavan.

B. Nexşeya Erdnîgarî ya Dîasporayê: Nimûneyên Niştecihbûnê

Dîasporaya Îrlandî li seranserê cîhanê belav bûye, lê hin herêm bi taybetî bûne navendên girîng ên civakên Îrlandî.

  • Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (DY): Bûye armanca sereke, nemaze piştî Xelayê.14 Îrlandiyan bi giranî li deverên bajarî yên wekî New York û Bostonê bi cih bûn.24 Akenson şêweyên niştecihbûnê yên li DY lêkolîn dike.5 Di sala 1910an de, 4.5 mîlyon koçberên Îrlandî an jî kesên bi dêûbavên Îrlandî li DY dijiyan.25
  • Brîtanya Mezin: Armanceke girîng bû, nemaze ji bo koçberên Xelayê û piştî Xelayê.1 Îrlandiyan ji sedsala 18-an ve kanal ava dikirin.1 Di salên 1930-1970î de meyleke mezin ber bi Brîtanyayê ve çêbû.20 London, Liverpool, Manchester, û Glasgow wekî bajarên sereke derketin pêş.26
  • Kanada: Armanceke girîng bû, nemaze berî Xelayê (nîvê koçberên Amerîkaya Bakur di navbera 1815-45an de çûn Kanadayê).14 Akenson li ser Kanadayê lêkolîn dike.5 Civakên taybetî yên wekî St. John’s, Newfoundland û Halifax, Nova Scotia hebûn.28
  • Awistralya & Zelanda Nû: Akenson van welatan di “Primer”a xwe de dihewîne.5 Îrlandiyan heta sala 1914an 20-30% ji nifûsa Awistralyayê pêk dianîn.30 Îrlandiyên li Awistralyayê belav bûn, û wekî li bajarên DY/BK getto ava nekirin.30
  • Afrîkaya Başûr: Akenson destnîşan dike ku pisporên Îrlandî yên baş-perwerdekirî çûne wir.5
  • Arjantîn: Yekane welatê ne-Îngilîzîaxêv bû ku di sedsala 19-an de koçberiyeke mezin a Îrlandî lê çêbû.26 Bi piranî ji Midlands û Wexfordê bûn, û li gundewarên derdora Buenos Airesê wekî şivanên pez bi cih bûn.28
  • Karayîb & Parzemîna Ewropayê: Armancên destpêkê bûn.1 Koçberiya nû ya ber bi welatên endamên YE yên kevn ve jî heye.31

Faktorên ku bandor li niştecihbûnê kirine ev in: Koçberiya Zincîreyî, ku civakên damezrandî kişandineke xurt dikirin 14; Derfetên Aborî wekî keda pîşesaziyê û çandiniyê 1; Nêzîkbûn û Lêçûn, ku koçberiya ber bi Brîtanyayê ve erzantir dikir 1; Bajarên Benderî yên wekî Derry, Belfast, û Waterford wekî xalên derketinê 1; û Faktorên Dînî/Çandî yên wekî hebûna civakên Katolîk û rola Dêrê.21

Koçberiya navxweyî li Îrlandayê jî hebû; ji ber pîşesaziya ketanê livîna ji gundan ber bi Belfastê ve çêbû.14 Nebûna pîşesazîbûnê li deverên din mirovan ber bi navendên bajarî yên li seranserê Atlantîkê û Deryaya Îrlandî ve dikişand.14 Lêbelê, Îrlanda li gorî standartên navneteweyî xwedî livîna navxweyî ya kêm bû (dora 1970-71), beşek ji ber koçberiya derve ya bilind. Tenê 1 ji 5 kesên ku ji Îrlandaya parêzgehî derdiketin (1961-71) diçûn Dublînê; yên mayî koçber dibûn.33

Vebijarkên ji Îrlandayê bi gelemperî ji kişandina ber bi cihên taybetî bihêztir bûn, û ev yek bû sedema şêweyên niştecihbûnê yên cihêreng li gorî derfet û torên heyî. Vegotin bi berdewamî şert û mercên dijwar ên li Îrlandayê (xela, feqîrî, nebûna derfetan, zordariya siyasî) wekî motîvasyonên sereke destnîşan dikin.1 Dema ku armancên taybetî faktorên “kişandinê” (kar, erd) pêşkêş dikirin, handana destpêkê gelek caran revê ji Îrlandayê bû. Ev tê wê wateyê ku koçberên Îrlandî li gelek deverên cîhanê bi cih bûn. Hilbijartina armancê paşê di bin bandora pratîkbûnê de bû: lêçûna rêwîtiyê 1, karê berdest 1, wekheviyên çandiniyê 28, û ya krîtîk, civakên Îrlandî yên berê damezrandî.14 Ji ber vê yekê, belavbûna erdnîgarî ya dîasporaya Îrlandî ne tesadufî ye lê encama têkiliya faktorên palder ên ji Îrlandayê û faktorên kişandinê/hêsanker ên cihêreng li welatên mêvandar e. Ev yek civakên Îrlandî yên cihêreng bi taybetmendiyên herêmî yên yekta afirand, wekî ku xebata berawirdî ya Akenson tekez dike.5

Dînamîkên navxweyî yên Îrlandî (cudahiyên herêmî, gihîştina benderan) bi awayekî berbiçav bandor li herikînên koçberiya derve kir. Pîşesazîbûna Ulsterê (pîşesaziya ketanê ya Belfastê) beşek ji nifûsa herêmî kişand 14, ku îhtîmal e şêweyên koçberiyê ji wê herêmê li gorî başûr û rojavayê ku bi piranî bêpîşesazî mabûn, guhertibe.16 Gihîştina bajarên benderî yên wekî Derry, Belfast, Waterford, û Cork 1 ji bo koçberiya transatlantîk krîtîk bû. Lêkolîna li ser Arjantînê 28 nîşan dide ku herêmên taybetî yên Îrlandî (Midlands, Wexford) ber bi cihên dîasporayê yên taybetî ve diherikîn, ku gelek caran bi girêdanên takekesî yên destpêkê yên ku veguherîn koçberiya zincîreyî, hêsan dibû. Rêjeya kêm a koçberiya navxweyî ya ber bi Dublînê ve li gorî koçberiya derve 33 bêtir tekez dike ku çawa koçberiya derve ji bo piraniya dîroka Îrlandayê bersiva serdest a li hember zehmetiyên parêzgehî bû. Ji ber vê yekê, koçberî ne diyardeyeke neteweyî ya yekreng bû lê li Îrlandayê ji hêla herêmî ve cihêreng bû, di bin bandora şert û mercên aborî yên herêmî, kevneşopiyên koçberiyê yên heyî, û gihîştina xalên derketinê de bû. Ev herêmparêzî îhtîmal e ku derbasî dîasporayê bûbe, û bandor li şêweyên niştecihbûnê û avakirina civakê kiribe.

C. Koçberiya Hemdem: Trend û Taybetmendiyên Nû

Krîza aborî ya piştî 2008an bû sedema vejîneke koçberiyê, ku di sala 2013an de zêdetirî 80,000 kes derketin.22 Sedemên girêdayî kar bûn ajokara sereke.22 Profîla koçberan bi piranî kesên xwedî perwerdehiya bilind û mezûnên zanîngehê ne, ku ev yek fikaran li ser “derketina mejiyan” zêde dike.20 Piraniya wan di bîst saliya xwe de ne.22 Armancên sereke Brîtanya Mezin, û her weha welatên ne-YE yên wekî Awistralya, DY, Kanada, Zelanda Nû, û Dewletên Kendavê ne.22 Zêdebûnek di vîzeyên Kêmasiya Hunermendiya Demkî ya Awistralyayê de ji bo Îrlandiyan heye.34 Li gorî deh sal berê kêmtir kes diçin Awistralyayê, lê welatên endamên YE yên kevn bi berdewamî populer in.31

Îrlanda ji salên 1990î heta krîza 2008an bû welatekî koçberiya netî ya hundirîn 22, û dîsa ji sala 2015an ve.31 Nifûs di sala 2022an de ji sala 1851ê û vir ve cara yekem ji 5 mîlyonî derbas bû.31 Hejmareke berbiçav a koçberan “koçberên vegeriyayî” 36 an jî welatiyên biyanî ne.31

Daneyên CSO yên nû 34:

Di sala 2024an de, koçberiya hundirîn 149,200; derketin 69,900; koçberiya netî ya hundirîn 79,300 (ji bo hundirîn asta herî bilind a 17 salan). Zêdebûnek di herikînên derketinê yên welatiyên Îrlandî de, nemaze jin û komên temenî yên ciwantir (15-24), ku di dema mezinbûna aborî ya xurt de neasayî ye. Koçberiya jinan (15-24) ji sala 2022/23an ve hema hema du qat ji ya mêran e. Sedemên derketinê: kar, perwerde/hîndekarî, rêwîtî, fikarên darayî/xanî li Îrlandayê. Armanc: BK ya herî populer, zêdebûneke mezin ber bi Awistralyayê ve. Di sala 2024an de herikîneke netî ya derketinê ya welatiyên Îrlandî (4,700) hebû.

“Koçberiya Nû” bi hunermendiyên bilind û nêrîneke gerdûnî tê nasîn, lê di heman demê de kêşeyên navxweyî yên domdar li Îrlandayê jî nîşan dide. Perwerdehiya bilind a koçberên nû 20 destnîşan dike ku ew li seranserê cîhanê reqabetê dikin û li derfetên ku dibe ku li Îrlandayê peyda nebin an têra xwe nebin digerin. Dema ku hinek koçberî ji bo şêwaza jiyanê/rêwîtiyê ye 22, rastiya ku ew di dema mezinbûna aborî ya xurt de diqewime, nemaze di nav welatiyên Îrlandî yên ciwan de 34, pirsgirêkên bingehîn destnîşan dike. Bahskirina bilindbûna lêçûnên xaniyan 35 wekî faktoreke potansiyel girîng e. Ev ne tenê “koçberiya krîzê” ye wekî di salên 1980î an Xelayê de; ew diyardeyeke tevlihevtir a hilbijartinê, lêgerîna derfetan, û potansiyel, nerazîbûna ji aliyên jiyanê li Îrlandayeke dewlemend e. Ji ber vê yekê, Îrlanda hetta di demên aborî yên baş de jî “derketina mejiyan” dijî, ku îhtîmal e bandorê li pêşkeftina demdirêj bike. Motîvasyon tevlihev in, hem derfetên gerdûnî ji bo kesên bi hunermendî û hem jî zextên navxweyî yên wekî lêçûna jiyanê nîşan didin. Ev her weha tê wê wateyê ku dîasporaya hemdem ji aliyê civakî-aborî ve ji pêlên dîrokî cuda ye.

Zêdebûna sosret a koçberiya jinan di nav welatiyên Îrlandî yên ciwan de piştî sala 2022an pêdivî bi lêkolîneke kûrtir heye. Daneyên ku nîşan didin ku koçberiya jinan di koma temenî ya 15-24 salî de ji sala 2022/23an ve hema hema du qat ji ya mêran e 35, meyleke nû ya balkêş e. Dema ku koçberiya jinan a dîrokî piştî Xelayê ji ber nebûna derfetan li Îrlandayê bilind bû 17, ev pêla nû di aboriyeke modern û pêşketî de bi karîgeriyeke bilind diqewime. Gelo ev ji ber derfetên sektorel ên taybetî li derveyî welat ji bo jinên ciwan e? Gelo nerazîbûnên zayendî yên taybetî ji derfet an jiyanê li Îrlandayê hene? An jî ew nîşana ajansa jinan a mezintir û livîna gerdûnî ye? Ev guhertina demografîk di koçberiyê de dikare xwedî encamên civakî û aborî yên taybetî ji bo Îrlandayê be û dînamîkên zayendî yên pêşveçûyî di hilbijartinên koçberiyê de destnîşan dike. Ji bo têgihiştina ajokarên bingehîn pêdivî bi lêkolîneke zêdetir a armanckirî heye.

Tablo 3: Taybetmendiyên Demografîk ên Koçberên Îrlandî: Berawirdkirina Dîrokî û Hemdem.

TaybetmendîSerdema Xelayê (1845-55)Dawiya Sedsala 19-an/Destpêka Sedsala 20-anSalên 1950îSalên 1980îPiştî 2008/Hemdem
Zayenda SerdestHevseng an hinekî zêdetir mêr (malbatên tevahî)Zêdebûna jinan (nemaze yên tenê)Zêdetir mêrHema hema hevseng, hinekî zêdetir mêrZêdebûna jinan di komên temenî yên ciwan de (nemaze piştî 2022)
Koma Temenî ya SerdestHemû temen, tevî malbatên bi zarokCiwanên mezin (15-35)Ciwanên mezin (15-24)Ciwanên mezin (15-24)Ciwanên mezin (15-24, 25-44)
Asta Hunermendiyê/PerwerdehiyêBi piranî bêkêr, karkerên çandiniyêBêkêr, xizmetkarên navmalî (jin)Bi piranî bêkêr, ji gundanBaştir perwerdekirî, hinek xwedî asta sêyemînPir perwerdekirî, rêjeyeke bilind a mezûnên zanîngehê
Girêdana Dînî (dîrokî)Bi piranî Katolîk (ji ber bandora Xelayê li ser feqîran)Bi piranî KatolîkBi piranî KatolîkBi piranî KatolîkKêmtir girîng wekî faktoreke sereke, lê dîaspora bi kevneşopî Katolîk e
Motîvasyonên SerekeXela, feqîrî, derxistinDerfetên aborî, kêmbûna derfetên zewacê/karê ji bo jinanBêkarî, rawestana aborîKrîza aborî, bêkarîDerfetên kar, perwerde, rêwîtî, lêçûnên jiyanê li Îrlandayê, “derketina mejiyan”

Ev tablo bi awayekî zelal nîşan dide ku çawa profîla “koçberê Îrlandî yê tîpîk” di nav sedsalan de guheriye, û guhertinên sereke di taybetmendiyên demografîk û motîvasyonan de radixe ber çavan.

Beş IV: Dîaspora û Qada Siyasî

Beşdariya dîasporayê di siyaseta Îrlandî de xwedî dîrokeke dirêj û girîng e. Ji sedsala 19-an û vir ve, neteweperestên Îrlandî li piştgiriya kesên sirgûnkirî (nemaze li DY) geriyane.37 Tevgera Fenian li New Yorkê (1856) hate damezrandin û armanca wê serxwebûna Îrlandayê bi rêbazên leşkerî bû.25 Lîga Neteweyî ya Îrlandî ya Amerîkayê (1879-80) bandor li Rêveberiya Navxweyî (Home Rule) û Lîga Erdê kir.25 Dîasporayê ji bo armancên neteweperest piştgiriya darayî û moralî peyda dikir.38 Tevgera dijberî Rêveberiya Navxweyî ya Amerîkî jî hebû, ku ji hêla dîasporaya Yekîtiyaparêzên Ulsterê û rêxistinên wekî Saziya Loyal Orange (L.O.I.U.S.A.) ve dihat piştgirîkirin.25 L.O.I.U.S.A. bi giranî li ser Protestanîzmê ne li ser monarşîzmê sekinî da ku xwe bi komarparêziya Amerîkî re biguncîne.25 Di avakirina Dewleta Îrlandî de, dîasporayê roleke amûrî lîst.40 Gera De Valera ya li DY (1919-21) armanc dikir ku Îrlandî-Amerîkayê ji bo naskirina Komara Îrlandî seferber bike.40

Di Pêvajoya Aştiyê ya Îrlanda Bakur de, dîasporaya Îrlandî-Amerîkî, nemaze elîtên siyasî yên li Kongreya DY (mînak, “Çar Siwarî”), navbeynkarên krîtîk bûn.12 Wan siyaseta DY ji pabendbûna bi Brîtanyayê ber bi tevlêbûna dîplomatîk a çalak ve guhert.41 John Hume bi awayekî bibandor bi rêberên DY re têkilî danî.41 Biryara rêveberiya Clinton a dayîna vîzeyê ji Gerry Adams re, ku di bin bandora lobiya hikûmeta Îrlandî û Îrlandî-Amerîkî de bû, xaleke werçerxanê ya sereke bû.41

Stratejiyên hikûmeta Îrlandayê ji bo angajekirina dîasporayê bi demê re pêşve çûne. Di dîrokê de, tevlêbûna dewletê bi piranî ad hoc bû, lê bi Hêza Peywirdar a li ser Siyaseta Derbarê Koçberan de (2002) û Yekîneya Îrlandiyên Derveyî Welat re proaktîftir bû.13 Stratejiya Dîasporayê (mînak, 2020-2025 11) pênaseyeke berfireh û berfireh a “Îrlandiya Gerdûnî” (welatî, mîras, dîasporayên vegerî û girêdayî) dihewîne. Armancên wê ev in: refah (Bernameya Piştgiriya Koçberan), pêşxistina nirx/pirrengiyê, avakirina têkiliyên aborî yên dualî sûdmend (torên dîasporayê, kişandina jêhatîbûn/veberhênanê – bi “Pilingê Keltî” ve girêdayî 12), piştgirîkirina çandê (ziman, GAA), û berfirehkirina bandora gerdûnî. Rêbazên tevlêbûnê fon, kanalên ragihandinê, piştgirî ji rêxistinên dîasporayê re, gihîştina dîjîtal, xizmetên konsulî, û hevkarî ne. Guherînek di etosê de ji îstismarkirina potansiyel ber bi sûdwergirtina dualî û lênêrînê ve çêbûye.13 Her weha adaptasyonek li hember dîasporaya guherbar (pirçandîtir, “Îrlandiyên Nû”) û Îrlandayeke pirçandî jî heye.13

Dîasporaya Îrlandî hem wekî çavkaniyek û hem jî wekî qada şer ji bo îdeolojiyên siyasî yên hevrik ên girêdayî Îrlandayê tevgeriyaye. Piştgiriya ji bo neteweperestî û komarparêziya Îrlandî ji dîasporaya DY baş tê zanîn.25 Lêbelê, hebûna tevgereke dijberî Rêveberiya Navxweyî ya Amerîkî, ku ji hêla sempatîzanên Yekîtiyaparêzên Ulsterê û komên wekî L.O.I.U.S.A. ve dihat xurtkirin 25, destnîşan dike ku dîaspora ji aliyê siyasî ve ne yekparçe bû. Van koman bi awayekî çalak kampanya û komkirina fonan dikirin, û dubendiyên mezhebî û siyasî yên Îrlandayê bi xwe li ser qada dîasporayê nîşan didan. Adaptasyona L.O.I.U.S.A. bi normên siyasî yên Amerîkî re (Protestanîzm li ser monarşîzmê 25) pozîsyoneke stratejîk nîşan dide. Ji ber vê yekê, aktîvîzma siyasî ya dîasporaya Îrlandî cihêreng bû û qada siyasî ya tevlihev a Îrlandayê nîşan dida. Ev tê wê wateyê ku welatên mêvandar, nemaze DY, bûn qadên ku van dîtinên siyasî yên Îrlandî yên hevrik li piştgirî û bandorê digeriyan, û bandor li siyaseta Îrlandî û welatê mêvandar dikirin.

Stratejiya tevlêbûna dîasporayê ya Dewleta Îrlandî ji piştgiriyeke reaktîf ber bi hevkarîyeke proaktîf û stratejîk ve pêşve çûye, ku ev yek pozîsyona aborî û gerdûnî ya Îrlandayê ya guherbar nîşan dide. Tevlêbûna destpêkê ya dîasporayê gelek caran ji hêla tevgerên neteweperest ên ku li piştgiriyê digeriyan ve dihat ajotin.37 Piştî serxwebûnê, û nemaze bi kêşeyên aborî re, hikûmeta Îrlandî dest pê kir ku dîasporayê wekî çavkaniyek bibîne (mînak, seferberiya salên 1980î ji bo “Pilingê Keltî” 12). Fermîkirina stratejiyê bi Hêza Peywirdar a 2002an 13 û stratejiyên paşerojê yên wekî plana 2020-2025an 11 guherînek nîşan dide. Ev nêzîkatiya modern berfireh e, refah, çand, têkiliyên aborî, û nirxan dihewîne, û pênaseyeke berfireh a “Îrlandiya Gerdûnî” bikar tîne. Etosa “sûdwergirtina dualî” 13 li şûna îstismarê destnîşan dike ku Îrlandayeke xwebawertir bi dîasporaya xwe re wekî hevkar tevdigerin ne tenê wekî çavkaniyên alîkarî an lobiya siyasî. Ji ber vê yekê, stratejiya dîasporayê ya hikûmeta Îrlandî mînakeke sofîstîke ya dewletparêziya modern e, ku “hêza nerm” û torên gerdûnî bi kar tîne. Pêşveçûna wê veguherîna Îrlandayê ji neteweyeke piştî-kolonyal û ji aliyê aborî ve têkoşer ber bi yekî dewlemendtir û gerdûnîtir ve nîşan dide. Ev stratejî her weha armanc dike ku têkildariyê bi dîasporayeke ku her ku diçe cihêrengtir û asîmîlekirî dibe re biparêze.

Pergala siyasî ya DY destûr da ku bandora Îrlandî-Amerîkî li ser siyaseta derve (mînak, Pêvajoya Aştiyê ya ÎB) bi awayekî ku dibe ku di çarçoveyên din de ne mimkun be, pêk were. Rola girîng a siyasetmedar û komên parêzvaniyê yên Îrlandî-Amerîkî di Pêvajoya Aştiyê ya ÎB de 12 destnîşan dike ku çawa dîaspora dikare bandorê li siyaseta derve ya welatekî mêvandar bike. Faktorên wekî dawiya Şerê Sar (kêmkirina pabendbûna DY bi BK re 41), hebûna kesayetiyên siyasî yên Îrlandî-Amerîkî yên bibandor (“Çar Siwarî” 41), û lobiya bibandor a rêberên Îrlandî yên wekî John Hume 41 krîtîk bûn. Ev asta bandora rasterast li ser siyaseta derve ya di derbarê “welatê zikmakî” de nîşandaneke bihêz a sermayeya siyasî ya dîasporayê ye. Ji ber vê yekê, serkeftina lobiya Îrlandî-Amerîkî di Pêvajoya Aştiyê ya ÎB de ji bo bandora siyasî ya dîasporayê mînakeke lêkolînê peyda dike, lê dubarekirina wê dibe ku bi strukturên siyasî yên taybetî yên welatê mêvandar û çarçoveya jeopolîtîk ve girêdayî be.

Beş V: Parastin û Veguherîna Çandî di Dîasporayê de

A. Ziman, Wêje û Hunerên Performansê

Zimanê Îrlandî (Gaeilge) ji sedsalên 17-19an ve ji hêla koçberan ve hate birin.26 Li hin welatên Îngilîzîaxêv bi nifşan hate parastin, lê li Arjantînê kêmtir.26 Koçberên piştî Xelayê ji herêmên Îrlandîaxêv bûn.14 Eleqedariyeke nû li welatên dîasporayê ji bo ziman heye.26 Daneyên serjimêriyê axêveran li DY, Kanada, û Awistralyayê nîşan didin.42 Ziman di rastandina nasnameya çandî de li dîasporayê roleke girîng dilîze; fêrbûna Îrlandî wekî girêdana bi mîrasê re tê dîtin.42

Muzîk û dansa Îrlandî jî beşekî girîng ê mîrasa çandî ne. Muzîka ku ji hêla koçberan ve hatî anîn bandor li muzîka Amerîkî kir; şêweyên muzîkê li hev ketin.43 Tepeserkirina çanda Îrlandî di bin kolonyalîzmê de û vejîna wê bû sedema kevneşopiyeke zindî ya modern.44 Dansa Îrlandî li seranserê cîhanê belav bûye, ku şêweyên koçberiyê nîşan dide.45 Kulûbên GAA li derveyî welat wekî girêdanên çandî û xalên entegrasyonê tevdigerin.46 Pêşandanên wekî Riverdance û Lord of the Dance dansa Îrlandî gerdûnî kirin.47

Wêjeya dîasporayê gelek mijarên girîng vedikole, di nav de sirgûn, nostaljî, paşeroja Xelayê, welatê (wendabûyî), nasname, dubendiya çandî, têkoşîna civakî, û pêşdaraziya nijadî.48 Xebata Kerby Miller “Emigrants and Exiles” arguman dike ku Katolîkên Îrlandî gelek caran koçberiyê wekî sirgûneke neçarî dihesibandin.40 Ev têgeha “dîasporaya mexdûr” tê nîqaşkirin.40 Akenson li dijî vegotina “sirgûnê” derdikeve û tekezî li ser koçberiya dilxwazî dike.40 Romanên Mary Anne Sadlier (sedsala 19-an) ji bo jinên koçber ên Îrlandî qadeke wêjeyî afirandin, nasname û têkoşînên wan li Amerîkayê konseptualîze kirin.49 Brooklyn a Colm Tóibín jicîhûwarbûn, dubendiya çandî, û nasnameyê vedikole.21 Çapemeniya populer (rojname) di sedsala 19-an de alîkariya teşekirina nasnameyeke Îrlandî ya transneteweyî kir.38

B. Kevneşopî, Çanda Materyalî û Jiyana Civakî

Parastina kevneşopiyan ji bo dîasporayê girîng bû. Koçberên Îrlandî li saziyên ku welatê wan bi bîr dixistin, wekî Dêra Katolîk û GAA, rihetiyê dîtin.21 Pirtûka “Heritage, Diaspora and the Consumption of Culture” (Nititham & Boyd) li ser vegotinên materyalî û sembolîk ên koçberiya Îrlandî, û çawa çand li derveyî welat tê xerckirin û materyalîzekirin, disekine.55 Ew li ser mal, nasname, çanda materyalî, û xerckirina gerdûnî disekine. Çanda Îrlandî li dîasporayê hate adaptekirin, mînak, Roja St. Patrick bi piranî afirandineke dîasporayê ye.12 Avakirina civakê jî xurt bû; civakên hevgirtî li bajarên DY hatin avakirin.24 Kulûbên refahê û komeleyên nermbûnê jî hatin damezrandin.46

Vegotina “Sirgûnê” di wêje û bîranîna dîasporaya Îrlandî de motîfeke bihêz lê gengeşî ye, ku ji rastiyeke dîrokî ya hêsan ji bo hemûyan wêdetir, hewcedariyên derûnî û siyasî yên tevlihev nîşan dide. Xebata bibandor a Kerby Miller “Emigrants and Exiles” 40 destnîşan dike ku Katolîkên Îrlandî, bi taybetî, koçberiyê wekî sirgûnê didîtin. Ev yek bi têgeha “dîasporaya mexdûr” re hevaheng e.48 Ev vegotin di rojname û axaftinên Îrlandî-Amerîkî yên sedsala 19-an de serdest bû.40 Lêbelê, zanyarên wekî Akenson 40 û Oona Frawley 48 li dijî vê yekê derdikevin, û ji bo ajans û aliyên dilxwazî yên zêdetir di koçberiyê de arguman dikin, û nîşan didin ku ne hemû çîrokên hemdem piştgirîya vê nêrîna “sirgûna xemgîn” dikin. Domdariya vegotina sirgûnê dibe ku bi neteweperestiya siyasî ve girêdayî be (koçberiyê wekî encama zordariya Brîtanî çarçove dike) an jî hewcedariyeke derûnî ji bo têkoşîna bi jicîhûwarbûnê re û parastina girêdana bi welatê zikmakî re be. Ji ber vê yekê, temsîlkirina wêjeyî û çandî ya dîasporaya Îrlandî ne neynikeke rasterast a ezmûnê ye lê pêvajoyeke çalak a wate-çêkirinê ye. Motîfa “sirgûnê” fonksiyonên girîng pêk anî lê dikare cihêrengiya ezmûn û motîvasyonên koçberan veşêre. Têgihiştina vê yekê di analîzkirina rexneyî ya vegotinên dîrokî û hemdem ên nasnameya dîasporaya Îrlandî de dibe alîkar.

Formên çandî yên wekî muzîk, dans, û ziman wekî qadên dînamîk ên danûstandina nasnameyê tevdigerin, hem berdewamiya bi Îrlandayê re û hem jî adaptasyona bi çarçoveyên nû yên gerdûnî re temsîl dikin. Muzîk û dansa Îrlandî ne bermahiyên statîk in lê “kevneşopiyên zindî” ne 44 ku li seranserê cîhanê hatine belavkirin û adaptekirin.45 GAA li derveyî welat 46 û hewildanên vejîna zimanê Îrlandî 26 wekî seferberkerên çalak ên çand û civaka Îrlandî tevdigerin. Van forman girêdaneke berbiçav bi “malê” re peyda dikin 46 lê di heman demê de bi celebên din re li hev dikevin û bi çarçoveyên herêmî re adapte dibin.45 Serkeftina gerdûnî ya pêşandanên wekî Riverdance 47 projeksiyoneke bazirganîkirî lê bihêz a çanda Îrlandî temsîl dike. Ji ber vê yekê, formên çandî yên Îrlandî li dîasporayê ne tenê têne parastin; ew bi awayekî çalak têne pêşkêş kirin, ji nû ve têne şîrove kirin, û carinan têne bazirganî kirin, û di parastina hestek Îrlandîbûnê de roleke krîtîk dilîzin dema ku di bersiva derdorên nû û bandorên gerdûnî de jî pêşve diçin. Ev yek berxwedan û adaptasyona nasnameya çandî nîşan dide.

Beş VI: Dîaspora li Ser Perdeya Sînemayê

Sînemaya destpêkê (1900-1920) gelek caran mijar/karakterên Îrlandî, ku ji stereotîpên vaudeville sûd werdigirtin, nîşan dida.58 Mijarên sereke yên fîlmên li ser dîasporaya Îrlandî ev in: vegotina koçberiyê, malbat, xemgînî, nasname, asîmîlasyon, pevçûna çandî, lêgerîna aidiyetê, şîdet, û dîn.53

Analîza hin fîlmên sereke:

  • The Quiet Man (1952, John Ford): Vegera Îrlandî-Amerîkî, Îrlandaya gundewarî, kevneşopî vs. modernîte, evîn, û nakokiyên erdê vedikole. Fîlmeke îkonîk e lê ji ber portreya romantîzekirî/stereotîpî hatiye rexnekirin.65 Ji bo gelek kesên di dîasporayê de ruhê Îrlandî temsîl dike.65
  • Brooklyn (2015, John Crowley): Ezmûna jineke koçber di salên 1950î de li DY, bêrîkirina welêt, dubendiya çandî, veguherîna nasnameyê, û hilbijartinên di navbera du cîhanan de vedikole.53
  • In America (2002, Jim Sheridan): Malbateke Îrlandî ya hemdem ku bi qaçaxî koçî New Yorkê dike, bi xemgînî, feqîrî, hêvî, û asîmîlasyonê re rûbirû dimîne. Amerîka wekî qadeke sembolîk, û nasnameya Îrlandî di çarçoveyeke gerdûnî de têne pêşkêş kirin.59
  • Breakfast on Pluto (2005, Neil Jordan): Nasnameya trans, nasnameya neteweyî, hîbrîdîte, serdema Aloziyan (Troubles), û dîasporaya li Londonê vedikole. Fantazî/bîra celebê ji bo vegerandina nasnameyê bikar tîne.69

Stereotîpên ku di fîlman de cih digirin ev in: karakterên “Stage Irish” (serxweş, şerker, karkerên pûç, xizmetkarên navmalî yên bêkêr, polîsên jinbaz) di fîlmên destpêkê de.58 Şîdet wekî beşekî navendî yê stereotîpa mêrê Îrlandî di sînemaya Amerîkî de (gangster, boksor, polîs, komarparêz).63 Jinên Îrlandî gelek caran dij-şîdet in.63 “Paddywhackery” ya romantîzekirî li hember portreyên hûrgilîtir. “Adaptasyonên nenaskirî” û dîasporaya Îrlandî ya “veşartî” di sînemaya Îngilîzî de, mijarên hîbrîdîte û nasnameya neteweyî ya dudil.73 Bazirganîkirina “Îrlandîbûnê” di fîlmê de, nemaze ji bo temaşevanên Îrlandî-Amerîkî.64

Nûneratiyên sînemayî yên dîasporaya Îrlandî gelek caran di navbera domandina stereotîpên zerardar û pêşkêşkirina vekolînên hûrgilî yên nasnameyê de diçin û tên, ku ev yek helwestên civakî yên berfirehtir û xwe-têgihiştina pêşveçûyî ya dîasporayê bi xwe nîşan dide. Sînemaya destpêkê ya Amerîkî bi hêsanî karîkaturên “Stage Irish” ên heyî pejirand 58, gelek caran mêrên Îrlandî wekî şîdetkar an komîk û jinan di rolên navmalî de nîşan dida. Ev yek pêşdaraziyên natîvîst nîşan dida.18 Fîlmên wekî The Quiet Man, her çend ji hêla gelekan ve ji ber portreya romantîk a Îrlandayê 65 jê tê hezkirin jî, ji ber “temsîlkirina şaş a hovane” û karakterên stereotîpî 66 jî hatine rexnekirin. Fîlmên paşerojê yên wekî Brooklyn, In America, û Breakfast on Pluto vegotinên tevlihevtir li ser jicîhûwarbûn, danûstandina nasnameyê, xemgînî, û hîbrîdîteyê pêşkêş dikin.53 Ev pêşveçûn ber bi çîrokbêjiya rasttir ve diçe, ku îhtîmal e di bin bandora dîasporayeke xwebawertir û Îrlandayeke guherbar de be. Lêbelê, domdariya hin motîfan (mînak, polîs an gangsterê Îrlandî di sînemaya DY de 60) hêza mayînde ya stereotîpan destnîşan dike. Ji ber vê yekê, fîlm navgîneke bihêz e ji bo teşekirin û neynikkirina têgihiştinên komên etnîkî. Dîasporaya Îrlandî ya sînemayî qadeke gengeşî ye ku tê de stereotîp têne xurtkirin û dijber kirin, û bandorê li ser têgihiştina temaşevanên Îrlandî û ne-Îrlandî ya nasname û dîroka Îrlandî dike. “Bazirganîkirina Îrlandîbûnê” 64 ji bo temaşevanên taybetî (mînak, Îrlandî-Amerîkîyên ku li ezmûneke “rastîn” a welatê zikmakî digerin) van temsîlkirinan bêtir tevlihev dike.

Mijara “vegerê” di fîlmên dîasporayê de gelek caran ji xwestekeke rastîn a vegerê wêdetir, li ser danûstandina nasnameyê di dema niha de ye, ku tevliheviyên derûnî yên jicîhûwarbûnê radixe ber çavan. Vegera Sean Thornton di The Quiet Man de 65 lêgerîna aştî û girêdana bi kokên bav û kalan re ye, lê di heman demê de rûbirûbûna bi paşeroja wî re jî dihewîne. Vegera Eilis Lacey ya li Îrlandayê di Brooklyn de 53 hilbijartineke bi êş di navbera du jiyan û nasnameyan de ferz dike. Van vegerên sînemayî gelek caran bi pevçûnên hestyarî dagirtî ne û hesta “di navbera” du cîhanan de mayînê radixin ber çavan. “Cihê xeyalî” yê nasnameya Îrlandî ya hemdem ku Amerîka ye, wekî ku ji bo In America tê pêşniyarkirin 68, tê wê wateyê ku ezmûna dîasporayê bi xwe dibe xaleke referansê ya navendî ji bo nasnameyê, ne tenê bêrîkirineke hêsan a welatê kevn. Ji ber vê yekê, sînemaya dîasporayê vegotina vegerê ne tenê wekî amûreke komployê, lê wekî rêyeke vekolîna rewşa derûnî ya koçber bikar tîne – hesta aidiyetê bi gelek cihan re û di heman demê de îhtîmal e bi tevahî bi yekî re jî nebe. Ev yek bandora mayînde ya koçberiyê li ser nasnameyê di nav nifşan de nîşan dide.

Beş VII: Dinamîkên Civaknasî û Derûnnasî yên Dîasporayê

A. Perspektîfên Civaknasî

Lêkolînên serdest (Alba, Foner) entegrasyon û asîmîlasyonê wekî pêvajoyên ku tê de koçber girîngiya xwe ya etnîkî winda dikin û ji piraniya spî nayên cudakirin, pênase dikin.76 Koçberên Îrlandî yên li DY di dîrokê de wekî “spî” ji nû ve hatine kategorîzekirin.76 Ev pêvajo hilbijartinên wekî çûna dibistanên piraniyê, zewaca navberî, û windakirina zimanê zikmakî dihewand.76 Lêbelê, Îrlandiyan di destpêkê de bi diskrîmînasyon û dijminatiyeke berbiçav re rûbirû man.18

Ji bo parastina nasnameya etnîkî û avakirina civakê, Îrlandiyan civakên hevgirtî ava kirin.21 Saziyên wekî Dêra Katolîk û GAA rolên krîtîk lîstin.21 Nasnameya etnîkî ne statîk e; nasnameyên hîbrîd derdikevin holê.36 Têgehên “qada dîasporayê” û “dewleta torê” ji bo têgihiştina tevlêbûna dîasporaya modern têne bikaranîn.78

Profîla sosyo-ekonomîk a dîasporaya Îrlandî li gorî welat û serdemê diguhere:

  • DY: Di dîrokê de, koçberên Îrlandî bi feqîriyê re rûbirû man û di karên kêm-hunermendî de dixebitîn.21 Koçberên nû spektora pîşeyî digirin, ji pisporan heta karkerên kêm-hunermend di aboriya nefermî de; bi giştî kêmbûnek di hilbijartina pîşeyî de li gorî hin komên pispor ên berê heye.79 Di dîrokê de rêjeyên bilindtir ên nexweşiyên dil û damarî bi kêmbûna materyalî ya di nav nifşan de ve girêdayî ne.80
  • BK: Îrlandiyên li Îngilîstanê ji bo piraniya sedsalên 19-20an wekî çîneke jêrîn man, ji navîniya Îngilîzî feqîrtir bûn û xwedî rêjeya mirina pitikan a bilindtir bûn.27 Piraniya vê yekê ji ber ezmûna li Bakurê Îngilîstanê bû.81 Hin lêkolîn nîşan didin ku livîna civakî ya nû ya mêrên Îrlandî heta nîvê salên 2000î ji mêrên Brîtanî derbas bûye.27 Serjimêriya nû 84 profîla temenî ya kevintir, astengdariya bilindtir, lê di heman demê de pîşeyên pispor ên bilindtir jî nîşan dide.
  • Kanada: Koçberên Îrlandî yên sedsala 19-an bi piranî ji paşxaneya çandiniyê bûn.82 Piştî Konfederasyonê, rêjeya koçberiya Îrlandî kêm bû.82 Lêkolînên li ser civakên taybetî yên wekî Griffintown, Montreal, nîşan didin ku Katolîkên Îrlandî yên çîna karker piştî sala 1945an ji aliyê civakî-aborî ve bilind bûne.83 Lêkolîneke berawirdî (St. John’s, Halifax, Portland 1880-1923 29) entegrasyona civakî-aborî ya cihêreng li gorî dema koçberiyê û çarçoveya herêmî nîşan dide.
  • Awistralya: Koçberên sedsala 19-an gelek caran di keda kêm-paye de dest pê dikirin, zarok/neviyên wan di civakê de bilind dibûn.30 Heta sala 1901/1933, Katolîk (bi piranî bi eslê xwe Îrlandî) bi awayekî wekhev di nav hemû komên pîşeyî/dahatê de belav bûbûn, û heke li paş mabûn jî, tenê hindik bû.30
  • Yên Din (mînak, Dubai, Fransa): Gelek caran koçberên spî yên çîna navîn bi sermayeya civakî/aborî ne, lê ziman dikare bibe asteng.23

Rêgeha civakî-aborî ya dîasporaya Îrlandî li gorî welatê mêvandar û serdema hatinê bi awayekî berbiçav cihêreng bû, û her vegotineke yekane ya “serkeftinê” an feqîriya domdar dijber dike. Dema ku koçberên Îrlandî yên destpêkê li DY û BK gelek caran bi feqîrî û diskrîmînasyoneke dijwar re rûbirû man 18, neviyên wan û pêlên paşerojê rêyên cihêreng ezmûn kirin. Li Awistralyayê, dema ku kêm dest pê kirin, Katolîkên Îrlandî heta destpêka-nîvê sedsala 20-an gihîştin wekheviya civakî-aborî ya berfireh.30 Li DY, asîmîlasyon tevlîbûna bi “spîtî”yê re 76 û di dawiyê de livîna ber bi jor ve bû, her çend cudahiyên tenduristiyê dom kirin.80 Li BK, statuya çîna jêrîn ji bo demek dirêjtir domdar bû 27, her çend daneyên nû wêneyekî tevlihev bi destkeftiyên pispor ên bilind ligel nebûna perwerdehiya fermî ji bo hinekan nîşan dide.84 Koçberên bi hunermendî yên hemdem ên li cihên wekî Dubai dîsa profîlên cihêreng nîşan didin.23 Ji ber vê yekê, giştîkirinên li ser statuya civakî-aborî ya dîasporaya Îrlandî pirsgirêkdar in. Serkeftin û entegrasyon bi strukturên civaka mêvandar, astên pêşdaraziyê, dema hatinê, û sermayeya mirovî ya koçberan ve girêdayî bûn. Pêdivî ye ku ev cihêrengî di her analîzê de were pejirandin.

B. Perspektîfên Derûnnasî

Koçberî windakirina normên çandî, piştgiriya civakî, û guhertinên di nasnameyê de dihewîne.85 “Şîna Çandî” wekî xemgîniya ji bo windakirina strukturên civakî yên nas, nirx, û xwe-nasnameyê tê pênasekirin.85 Îdealkirina nostaljîk a welatê zikmakî dikare çêbibe.32

Veguhestina bîranîn û trawmayê di navbera nifşan de mijareke girîng e. Bîranînên bûyerên qederî (mînak, Xela) ji hêla civakên koçber û neviyên wan ve ji nû ve têne vesazkirin.32 “Bîra pirralî” – têkiliya di navbera kevneşopiyên bîranînê yên welatê zikmakî û welatê mêvandar de – jî tê dîtin.32 Ji bo nifşa duyemîn a Îrlandiyan li Brîtanyayê, bîranînên dêûbavan ên Aloziyên Îrlanda Bakur bandorê li nasname û xwe-têgihiştinê dikin. Têgehên “mîrasa vegotinê” û “paşbîr” (Hirsch) sereke ne.87 Bêdengî û nebûna di vegotinên dêûbavan de jî paşbîrê teşe dike.87

Hesta aidiyetê ji hêla devok, ezmûnên ‘aidiyeta bişert’ ji bo koçberên vegeriyayî û zarokên wan ve tê bandor kirin.36 Danûstandina nasnameyên hîbrîd dikare tevlihev be.36

“Paşbîr” û “mîrasa vegotinê” ji bo têgihiştina çawa travmayên dîrokî yên wekî Xela an Alozî berdewam dikin ku nasnameyê di nifşên paşerojê yên dîasporayê de teşe bikin, hetta bêyî ezmûna rasterast, krîtîk in. Xela wekî “mîta bingehîn” ji bo Îrlandî-Amerîkiyan tê binavkirin.48 Ji bo Aloziyên ÎB, bîranînên dêûbavan (an bêdengiyên wan) bi kûrahî bandorê li hesta nasname û xwe-têgihiştina zarokên wan ên li Îngilîstanê mezin bûne dikin.87 Têgeha Hirsch a paşbîrê – ku tê de travmaya nifşa berê wekî ku bîranîna xwe be tê ezmûn kirin – vê veguhestina bihêz û hestyarî şirove dike.87 Ev ne tenê li ser rastiyên dîrokî ye, lê li ser mîrasên hestyarî û rola wan di avakirina nasnameyê de ye. Ji ber vê yekê, bandora dîroka Îrlandî li ser dîasporayê ji kesên ku rasterast bûyeran ezmûn kirine pir wêdetir diçe. Mîrasa derûnî û çandî ya travma û bîranînê dînamîkek sereke ye di parastina girêdana bi Îrlandîbûnê re û têgihiştina cudahiyên navbera nifşan de di nav dîasporayê de.

Têgeha “şîna çandî” lenseke derûnî ya hêja ji bo têgihiştina ezmûna koçberiyê ji nostaljiya hêsan wêdetir pêşkêş dike. Pênaseya Eisenbruch a şîna çandî 85 – windakirina strukturên civakî, nirxên çandî, xwe-nasname – çarçoveyek ji bo hesta kûr a bêkokbûnê ya ku gelek koçber pê re rûbirû dimînin peyda dike. Ev ji nostaljiyê kûrtir diçe û dikare bi awayên ku heke ji hêla çandî ve neyên têgihiştin, dibe ku şaş werin teşhîs kirin, xwe nîşan bide.85 Hewcedariya pêkanîna rîtuelên çandî yên pejirandî, mînak, radixe ber çavan ku çawa jicîhûwarbûn dikare aliyên bingehîn ên jiyan û şînê têk bibe. Ji ber vê yekê, adaptasyona derûnî ya koçberan pêvajoyeke tevlihev e ku şîna ji bo cîhanên çandî yên windabûyî dihewîne. Ev yek ji bo xizmetên tenduristiya derûnî li welatên mêvandar û ji bo têgihiştina girêdanên hestyarî yên kûr ên ku dikarin bi welatê zikmakî re bidomînin, xwedî bandor e.

Beş VIII: Dîaspora û Teşekirina Nasnameya Neteweyî ya Îrlandî

Dîasporayê fikra ku Îrlandîbûn tenê bi girava Îrlandayê ve girêdayî ye tevlihev kir.1 Îrlandîbûn êdî dikaribû bi kes/komên belavbûyî re were naskirin.1 Piştgiriya siyasî ya dîasporayê ji bo tevgerên serxwebûna Îrlandî krîtîk bû, û avakirina dewleta Îrlandî ya modern bi xwe teşe kir.38 Ezmûnên dîasporayê, nemaze vegotinên Xela û sirgûnê, bûn navenda gelek têgihiştinên dîrok û nasnameya Îrlandî, hem li welat û hem jî li derveyî welat.32 Serkeftina Îrlandî-Amerîkiyan, wekî malbata Kennedy, alîkariya pejirandin û hetta pîrozkirina etnîsîteya Îrlandî li DY kir, ku ev yek di encamê de bandor li têgihiştinên Îrlandayê kir.10 Bernameya “Global Ireland” a hikûmeta Îrlandî û têgeha “dîasporaya girêdayî” 10 hewldaneke bi zanebûn a dewletê nîşan dide ku dîasporaya gerdûnî di nav têgihiştineke berfirehtir a neteweya Îrlandî de bihewîne. Ev guherînek ji pênaseyên berê, ku carinan îstîsnayîtir bûn ka kî “Îrlandî” ye, nîşan dide.

Têgeha “Îrlandîbûna Gerdûnî” (Global Irishness) di nav nîqaşên akademîk de cih digire. “Global Dimensions of Irish Identity” ya McMahon vedikole ku çawa koçberên Îrlandî yên sedsala 19-an “neteweperestiyeke gerdûnî” afirandin ku sînoran derbas dikir, û çapemeniya populer bikar anîn.38 Ev têgeh wekî kêrhatî lê di heman demê de potansiyel nezelal û bi nakokî tê dîtin.38 Eleqedariya zanistî bi “Globalizing Irish America” re 88 li ser derbaskirina dewlet-netewe di lêkolînên dîasporayê de, û nihêrîna li torên gerdûnî û bajarên gerdûnî disekine. “The End of Irish-America?” ya Cochrane 89 arguman dike ku girêdana dîrokî di veguherînê de ye, û Îrlandî-Amerîka ji ber gerdûnîbûn û modernîteyê pêşve diçe û diguhere, û bêtir di nav serdestiya DY de entegre dibe. Têgeha “Îrlandiya Gerdûnî” di siyaseta fermî ya Îrlandî de 11 berfireh e, welatî, mîras, dîasporayên vegerî û girêdayî hembêz dike, û têgihiştineke modern û cihêreng nîşan dide.

Nasnameya neteweyî ya Îrlandî ji hêla dîasporayê ve bi hev re hatiye avakirin; ew ne tenê afirandineke navxweyî ya Îrlandî ye lê berhema diyalog û danûstandineke transneteweyî ye. Dîaspora ne tenê wergireke pasîf a nasnameya Îrlandî bû lê teşekereke çalak a wê bû. Piştgiriya wan a darayî û siyasî ji bo neteweperestiyê 37, berhemên wan ên çandî (wêje 48), û hebûna wan a pir mezin a gerdûnî Îrlandayê neçar kir ku bi nasnameyeke ku ji sînorên wê wêdetir diçû re rûbirû bibe.1 Têgeha “Îrlandîbûna Gerdûnî” 11 vê lûpa bersivdayînê nas dike. Bîranîna Xelayê, ku bi piranî ji hêla dîasporayê ve hate xurtkirin û bîranîn 32, bû kevirekî bingehîn ê nasnameya Îrlandî li seranserê cîhanê. Hembêzkirina modern a dewleta Îrlandî ya “dîasporaya girêdayî” 10 tevgereke stratejîk e ji bo bikaranîna vê girêdana gerdûnî, ku destnîşan dike ku têgihiştin û tevlêbûna dîasporayê bi Îrlandayê re rasterast bandorê li ser awayê ku Îrlanda xwe li seranserê cîhanê pêşkêş dike dike. Ji ber vê yekê, têgihiştina nasnameya neteweyî ya Îrlandî ya modern pêdivî bi naskirina bandora kûr û berdewam a dîasporaya wê heye. Ev têkilî dînamîk e, ku bandor di her du aliyan de diherikin, û bandorê li gotara siyasî, vegotina çandî, û xwe-têgihiştina neteweyî dikin.

Têgeha “Îrlandîbûna Gerdûnî” hem çarçoveyeke akademîk ji bo têgihiştina nasnameya transneteweyî û hem jî stratejiyeke siyasî ji bo dewleta Îrlandî ye. Akademîsyenên wekî McMahon 38 û Kenny 88 çarçoveyên gerdûnî an transneteweyî bikar tînin da ku dîasporaya dîrokî û hemdem analîz bikin, û ji nêrînên dewlet-netewe-navendî wêdetir diçin. Di heman demê de, stratejiya “Global Ireland” a hikûmeta Îrlandî 11 bi awayekî çalak malbateke “Îrlandiya Gerdûnî” ya berfireh pêş dixe. Ev ne tenê kesên bi eslê xwe Îrlandî an ji dayikbûyî, lê di heman demê de “dîasporayeke girêdayî” jî dihewîne 10 – mirovên bi girêdaneke çandî. Ev tevgereke stratejîk e ji bo parastina têkildariyê û girêdana bi dîasporayeke ku her ku diçe li welatên mêvandar asîmîlekirî dibe û ji bo bikaranîna girêdanên gerdûnî ji bo berjewendiya Îrlandayê (aborî, çandî, siyasî). Ji ber vê yekê, “Îrlandîbûna Gerdûnî” du armancan pêk tîne. Ji bo akademîsyenan, ew lensek e ji bo lêkolîna avabûnên nasnameyê yên tevlihev. Ji bo dewleta Îrlandî, ew amûrek e ji bo tevlêbûna dîasporayê û projeksiyona hêza nerm di cîhaneke gerdûnî de. Ev yek hevberdana lêpirsîna akademîk û siyaseta dewletê di pênasekirin û tevlêbûna bi dîasporayê re radixe ber çavan.

Beş IX: Encamname

Dîasporaya Îrlandî diyardeyeke pirralî ye ku bi kûrahiya xwe ya dîrokî û berfirehiya xwe ya cîhanî tê nasîn. Koçberî, ku ji hêla tevliheviya faktorên aborî, siyasî, civakî û kesane ve di serdemên cihêreng de hatiye ajotin, bandoreke mayînde li ser qedera Îrlandayê û civakên mêvandar kiriye. Dîasporayê ne tenê di siyaseta Îrlandî de roleke girîng lîstiye, ji tevgerên neteweperest bigire heya pêvajoya aştiyê û stratejiyên tevlêbûna modern, lê di heman demê de di teşekirina têgihiştina “Îrlandîbûnê” de jî bûye hêzeke sereke, û bûye sedema derketina têgeha “Îrlandîbûna Gerdûnî”. Parastin, adaptasyon û hîbrîdîteya çandî di civakên cihêreng ên dîasporayê de, wekî ku di ziman, muzîk, dans û kevneşopiyan de tê dîtin, berxwedan û dînamîzma nasnameya Îrlandî nîşan dide. Ezmûnên civaknasî û derûnnasî yên koçberan û neviyên wan, tevî kêşeyên entegrasyonê, travmaya jicîhûwarbûnê, û veguhestina bîranînê di navbera nifşan de, dewlemendî û tevliheviya çîroka dîasporayê zêde dikin.

Di sedsala 21-an de, girîngiya dîasporaya Îrlandî, tevî asîmîlasyon û dûrbûnê, berdewam dike, nemaze di cîhaneke gerdûnî de ku ragihandin û rêwîtî hêsantir bûne.23 Trendên nû yên koçberiyê, wekî derketina koçberên bi huner û koçberiya hundirîn a ber bi Îrlandayê ve, dê bêguman pêşeroja dîasporayê û têkiliya wê bi Îrlandayê re teşe bikin. Stratejiyên tevlêbûna berdewam ên hikûmeta Îrlandî dê di teşekirina vê têkiliya pêşerojê de roleke girîng bilîzin.11

Ji bo lêkolînên akademîk ên paşerojê, pêşniyarên jêrîn dikarin werin kirin: lêkolîneke kûrtir li ser ezmûnên dîasporaya “Îrlandiyên Nû” (koçberên ku diçin Îrlandayê û paşê ji nû ve koçber dibin); zêdetir lêkolînên berawirdî li ser civakên dîasporayê yên kêmtir hatine lêkolîn kirin; lêpirsîneke kûrtir li ser zêdebûna nû ya koçberiya jinên ciwan ji Îrlandayê; analîzeke berdewam li ser bandorên demdirêj ên “paşbîrê” li ser nifşên sêyemîn û paşerojê; û xwezaya pêşveçûyî ya “Îrlandîbûnê” di çarçoveyeke gerdûnî ya pirçandî de. Ev warên lêkolînê dê têgihiştina me ya vê diyardeya gerdûnî ya girîng bêtir dewlemend bikin.

Beş X: Çavkanî

Xebatên wergirtî

  1. Irish diaspora – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Irish_diaspora
  2. Irish people – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Irish_people
  3. The Global Irish Making a Difference Together – The Networking Institute, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://thenetworkinginstitute.com/wp-content/uploads/2017/04/The-Global-Irish-Making-a-Difference-Together.pdf
  4. HOW INFECTION SHAPED HISTORY: LESSONS FROM THE IRISH …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6735970/
  5. Project MUSE – *The Irish Diaspora: A Primer* by Donald …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://muse.jhu.edu/article/666642/summary
  6. The Irish Diaspora: A Primer | Department of History, Queen’s University, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.queensu.ca/history/research/books/the-irish-diaspora-a-primer
  7. The Irish diaspora: A primer: Akenson, Donald H: 9780853894995 – Amazon.com, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.amazon.com/Irish-diaspora-primer-Donald-Akenson/dp/085389499X
  8. The Irish Diaspora: A Primer – Akenson, Donald Harman: 9780853896630 – AbeBooks, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.abebooks.com/9780853896630/Irish-Diaspora-Primer-Akenson-Donald-0853896631/plp
  9. How many Irish people live abroad? A GlobalIrish.ie factsheet …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://globalirish.ie/issues/how-many-irish-people-live-abroad-an-ean-factsheet/
  10. Why is Irish Culture So Popular? Explaining Ireland’s ‘Green Wave’ – Georgetown University, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.georgetown.edu/news/ask-a-professor-irish-culture-green-wave/
  11. http://www.ireland.ie, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.ireland.ie/2458/Diaspora_Strategy_2020-2025.pdf
  12. http://www.atlantis-press.com, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.atlantis-press.com/article/25859199.pdf
  13. http://www.maynoothuniversity.ie, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.maynoothuniversity.ie/sites/default/files/assets/document/WP37_BoyleandKitchin_0_0.pdf
  14. Irish Emigration History – University College Cork, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.ucc.ie/en/emigre/history/
  15. lacing migration in history: geographies of Irish population movements – – MURAL – Maynooth University Research Archive Library, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://mural.maynoothuniversity.ie/id/eprint/1238/1/PDplacingmigration.pdf
  16. A Century of Change: Shifting Patterns in Irish Emigration in the …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.open.edu/openlearn/openlearn-ireland/ireland—places-culture-heritage/a-century-change-shifting-patterns-irish-emigration-the-1800s
  17. Irish Emigration to America – National Museum of Ireland, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.museum.ie/en-IE/Collections-Research/Folklife-Collections/Folklife-Collections-List-(1)/Other/Emigration/Irish-Emigration-to-America
  18. When America Despised the Irish: The 19th Century’s Refugee Crisis – History.com, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.history.com/articles/when-america-despised-the-irish-the-19th-centurys-refugee-crisis
  19. Irish Women’s Immigration to the United States After the Potato …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://scholar.dominican.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1051&context=senior-theses
  20. repec.iza.org, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://repec.iza.org/dp97.pdf
  21. An Analysis of The Social And Economic Issues Irish Immigrants Experienced As Conveyed Through Toibin, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, http://www.arjonline.org/papers/arjel/3/Irish-Fatimah%20Alzughaibi.pdf
  22. http://www.migrationpolicy.org, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.migrationpolicy.org/sites/default/files/publications/TCM-Emigration-Ireland-FINAL.pdf
  23. Global Irish Diaspora Congress | Programme – University College Dublin, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.ucd.ie/globalirishdiaspora/pastevents/globalirishdiasporacongress2017/programme/
  24. Irish migration – (AP World History: Modern) – Vocab, Definition, Explanations | Fiveable, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://library.fiveable.me/key-terms/ap-world/irish-migration
  25. Ulster’s allies across the Atlantic: the American anti-Irish Home Rule …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://academic.oup.com/histres/advance-article/doi/10.1093/hisres/htaf004/8116721?searchresult=1
  26. Irish language outside Ireland – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Irish_language_outside_Ireland
  27. The Irish in England – LSE Research Online, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://eprints.lse.ac.uk/115497/1/WP_342.pdf
  28. mural.maynoothuniversity.ie, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://mural.maynoothuniversity.ie/id/eprint/325/1/thesispmckenna.pdf
  29. utoronto.scholaris.ca, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://utoronto.scholaris.ca/server/api/core/bitstreams/d3e45f5b-f522-440c-b021-bbf1184c3e9e/content
  30. Irish in Australia background | National Museum of Australia, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.nma.gov.au/exhibitions/not-just-ned/background
  31. A Small Country with a Huge Diaspora, Ireland Navigates Its New Status as an Immigration Hub – Migration Policy Institute, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.migrationpolicy.org/article/ireland-diaspora-immigration
  32. repository.ubn.ru.nl, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/133124/1/133124.pdf
  33. http://www.esri.ie, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.esri.ie/pubs/GRS98.pdf
  34. Recent Trends in Migration Flows Impacting the Irish Labour Market – DETE, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://enterprise.gov.ie/en/publications/recent-trends-in-migration-flows-impacting-the-irish-labour-market.html
  35. enterprise.gov.ie, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://enterprise.gov.ie/en/publications/publication-files/recent-trends-in-migration-flows-impacting-the-irish-labour-market.pdf
  36. http://www.ul.ie, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.ul.ie/media/30918/download?inline
  37. The Irish Question, 1800-1900: Home Rule | Gerard Moran – Gale, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.gale.com/intl/essays/gerard-moran-irish-question-1800-1900-home-rule
  38. Ireland’s Global Nationalism // Articles // breac // University of Notre …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://breac.nd.edu/articles/irelands-global-nationalism/
  39. “Tie the Flags Together”: Migration, Nativism, and the … – MavMatrix, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://mavmatrix.uta.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1054&context=history_dissertations
  40. Exile, Dual Belongings, and Long-Distance Nationalism: The Role of the Irish Diaspora within the Irish Independence – Global Histories, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.globalhistories.com/index.php/GHSJ/article/download/466/236/2241
  41. oajournals.fupress.net, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://oajournals.fupress.net/index.php/bsfm-sijis/article/download/7361/7359/7238
  42. Landscapes of the Irish Language: Discursive … – Arrow@TU Dublin, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://arrow.tudublin.ie/context/ijass/article/1285/viewcontent/Landscapes_of_the_Irish_language_final_formatted.pdf
  43. Music and the Irish Diaspora – University of Galway Archives – YouTube, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=qHYme3dZAJc
  44. Change in Traditional Irish Music: Issues of Decolonization and Authenticity – ScholarWorks, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://scholarworks.calstate.edu/downloads/ng451q59x
  45. Irish Dancing in Sydney: Global Patterns, Local Practices: Journal of …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/07256868.2017.1289905
  46. Thesis-Ryan-Zach-.docx – IADT On Show, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://onshow.iadt.ie/wp-content/uploads/sites/6/2024/03/Thesis-Ryan-Zach-.docx
  47. Irish Dance as a Global Cultural Phenomenon – ArcGIS StoryMaps, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://storymaps.arcgis.com/stories/0cd9053c291f4c93b5bd7516502e2bc1
  48. Full article: Diasporic identifications: exile, nostalgia and the Famine past in Irish and Irish North-American popular fiction, 1871–1891, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09670882.2018.1446401
  49. Through the Eyes of Mary Anne Sadlier: Literary Scholarship on …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.scirp.org/journal/paperinformation?paperid=136319
  50. Review of Irish Immigrants in the Land of Canaan: Letters and Memoirs from Colonial and Revolutionary America, 1675â – DigitalCommons@UNL, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=&httpsredir=1&article=1036&context=docedit
  51. Diasporic identifications: exile, nostalgia and the Famine past in Irish and Irish North-American popular fiction, 1871–1891 – Taylor & Francis Online, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09670882.2018.1446401
  52. repository.ubn.ru.nl, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/101608/101608.pdf?sequence=1&isAllowed=y
  53. http://www.ull.es, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.ull.es/revistas/index.php/estudios-ingleses/article/download/3162/2084/
  54. bpasjournals.com, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://bpasjournals.com/library-science/index.php/journal/article/download/2978/2791/5992
  55. Heritage, Diaspora and the Consumption of Culture: Movements in …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.routledge.com/Heritage-Diaspora-and-the-Consumption-of-Culture-Movements-in-Irish-Landscapes/Nititham-Boyd/p/book/9780367600167
  56. Heritage, Diaspora and the Consumption of Culture: Movements in Irish Landscapes – Barnes & Noble, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.barnesandnoble.com/w/heritage-diaspora-and-the-consumption-of-culture-diane-sabenacio-nititham/1120639714
  57. Heritage, Diaspora and the Consumption of Culture: Movements in …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.amazon.in/Heritage-Diaspora-Consumption-Culture-Landscapes-ebook/dp/B0BQZHJ8KK
  58. Representations of the Irish in American Vaudeville and Early Film, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://ojs.meccsa.org.uk/index.php/netknow/article/download/50/50
  59. The Irish in American Cinema 1910 – 1930: Recurring Narratives and Characters, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://ojs.meccsa.org.uk/index.php/netknow/article/download/322/155
  60. unitesi.unive.it, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://unitesi.unive.it/bitstream/20.500.14247/2197/1/820901-1173782.pdf
  61. CELTIC WAVES: THE FLOW OF IRISH EMIGRATION – Cinema Guild Non-Theatrical, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://store.cinemaguild.com/nontheatrical/product/2036.html
  62. Portraying Migrants’ Experiences in Irish Documentary Film – Arrow@TU Dublin, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://arrow.tudublin.ie/context/aaschmedcon/article/1033/viewcontent/Portraying__Kakasi__Conf._paper.pdf
  63. Introduction in: Irish Stereotype in American Cinema – Brill, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://brill.com/display/book/9789004467972/BP000001.xml
  64. Cinema’s Green is Gold: The Commodification of Irishness in Film – ScholarWorks at University of Montana, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://scholarworks.umt.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1215&context=etd
  65. Why “The Quiet Man” is Such a Beloved Movie – West Suburban Irish, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://wsirish.org/content.aspx?page_id=2507&club_id=555725&item_id=5229
  66. BEYOND … : AN INTRODUCTION, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://researchrepository.universityofgalway.ie/bitstream/handle/10379/6008/The%20Quiet%20Man%20…%20And%20Beyond%20An%20Introduction.pdf?sequence=4
  67. doras.dcu.ie, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://doras.dcu.ie/4085/1/studies_european_cinema.pdf
  68. http://www.estudiosirlandeses.org, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.estudiosirlandeses.org/wp-content/uploads/2013/05/pdfPaulaMurphy.pdf
  69. interalia > 2008/2009 – 3 > Queer Postnationalism in ‘Breakfast On …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://interalia.queerstudies.pl/issues/3_2008/05_queer_postnationalism_in_breakfast_on_pluto.htm
  70. Reclaiming personal memory through Hollywood fantasy in Neil …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.fantasy-animation.org/current-posts/reclaiming-personal-memory-through-hollywood-fantasy-in-neil-jordans-breakfast-on-pluto-2005
  71. What makes a movie Irish? | America Magazine, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.americamagazine.org/arts-culture/2025/05/15/irish-film-calvary-mcdonagh-quiet-man-250600
  72. Irish Film Studies: The Quiet Man – The Wonderful World of Cinema, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://thewonderfulworldofcinema.wordpress.com/2017/03/30/irish-film-studies-the-quiet-man/
  73. The in-between : Film adaptation, Irish cinema and diaspora., erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://shura.shu.ac.uk/20040/
  74. Dissertations / Theses: ‘Diasporic Cinema’ – Grafiati, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.grafiati.com/en/literature-selections/diasporic-cinema/dissertation/
  75. erişim tarihi Ocak 1, 1970, https://shura.shu.ac.uk/20040/1/McAvoy_The%20In-Between%20Film%20Adaptation%20Irish%20Cinema%20and%20Diaspora.pdf
  76. Relational integration/assimilation? A critical dialog with … – Frontiers, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/political-science/articles/10.3389/fpos.2024.1493637/full
  77. Bridging the theoretical gap: The Diasporized Hybrid in Sociological Theory – UR Scholarship Repository, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://scholarship.richmond.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1068&context=socanth-faculty-publications
  78. Reflections on sociology of Irish diaspora | Request PDF – ResearchGate, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.researchgate.net/publication/356297606_Reflections_on_sociology_of_Irish_diaspora
  79. Resurgent Irish Immigration to the US in the 1980s and early 1990s, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://library.fes.de/libalt/journals/swetsfulltext/5231765.pdf
  80. Hurling Alone? How Social Capital Failed to Save the Irish From Cardiovascular Disease in the United States – PubMed Central, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC1448607/
  81. The Irish in England | CEPR, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://cepr.org/voxeu/columns/irish-england
  82. The Irish in Canada – Canadian Historical Association, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://cha-shc.ca/wp-content/uploads/2022/08/5c374942c9cb9.pdf
  83. Matthew Barlow, Griffintown : Identity and Memory in an Irish Diaspora Neighbourhood, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://journals.openedition.org/etudesirlandaises/5555
  84. http://www.irishinbritain.org, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.irishinbritain.org/assets/files/census-report-final-2024-1736426267.pdf
  85. Migration, cultural bereavement and cultural identity – PMC, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC1414713/
  86. Irish Studies and the Dynamics of Memory – Peter Lang Verlag, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.peterlang.com/document/1109710
  87. Voices from the Shadows: Intergenerational Conflict Memory and …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.mdpi.com/2075-4698/14/6/86
  88. scholarlypublishingcollective.org, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://scholarlypublishingcollective.org/uip/jaeh/article-pdf/44/1/5/2155897/5mcmahon.pdf
  89. The End of Irish-America? Globalisation and the Irish Diaspora …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.irishacademicpress.ie/product/the-end-of-irish-america-globalisation-and-the-irish-diaspora/
  90. The Rising of 1798 and the Political Foundation of Irish-American Identity – W&M ScholarWorks, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://scholarworks.wm.edu/context/etd/article/6505/viewcontent/10630286.pdf
, , ,

Yorum bırakın

Ji nivîsên nû agahdar be!

Niha bibe abone da ku xwendina xwe bidomînî û bigihîjî hemû arşîvê.

Xwendinê bidomîne