1. Pêşgotin

Danasîna Mijarê û Girîngiya Wê

“Mêşhingiv Maya” wekî fenomeneke çandî ya navneteweyî, ku bingeha xwe ji pirtûka zarokan a Almanî ya Waldemar Bonsels a bi navê Die Biene Maja und ihre Abenteuer (Serpêhatiyên Mêşhingiv Maya), çapkirî di sala 1912an de, digire, xwedî cihekî taybet e.¹ Girîngiya analîzkirina vê berhemê û gelek adaptasyonên wê ji ber temayên wê yên pirreng, şîroveyên cihêreng ên ku jê re hatine kirin, û bandora wê ya domdar li ser çanda popûler û wêjeya zarokan a cîhanî ye. Pirtûka orîjînal ne tenê çîrokeke serpêhatiyê ya ji bo zarokan e, lê di heman demê de, wekî ku dê di vê raporê de bê nîqaşkirin, rexneyên civakî, nêrînên îdeolojîk, û şîroveyên kûr ên li ser xwezaya mirov û civakê jî di nav xwe de dihewîne.² Berdewamiya populerbûna “Mêşhingiv Maya” li seranserê cîhanê, tevî rexneyên cidî yên li ser naveroka îdeolojîk a pirtûka orîjînal, pirsek girîng derdixe holê. Pirtûka ku di sala 1912an de hat weşandin, wek ku ji hêla hin lêkolîneran ve tê destnîşankirin, temayên mîlîtarîst û neteweperest dihewîne, û nivîskarê wê, Waldemar Bonsels, bi xwe xwedî nêrînên antîsemît bû û piştgirî dida rejîma Nazî.² Ev taybetmendiyên hanê di çarçoveya nirxên mirovahî yên îroyîn de bi awayekî eşkere pirsgirêkdar in. Lêbelê, karakterê Maya, bi taybetî bi rêya adaptasyonên populer ên wekî rêzefîlma anîme ya Japonî-Almanî ya sala 1975an û gelek berhemên din ên ku li pey wê hatin, li seranserê cîhanê ji hêla nifşên zarokan ve bi hezkirin û erênîbûnê hatiye pêşwazîkirin.⁵ Ev rewş pêşniyar dike ku yan adaptasyonan bi awayekî serkeftî naveroka orîjînal ji bo temaşevanên nûjen û hestiyariyên çandî yên cihêreng veguherandine û “paqij” kirine, yan jî temaşevanên hevdem, bi taybetî zarok, bi awayekî bijartî bi hin aliyên çîrokê yên gerdûnî yên wekî hevaltî, meraq, û xwesteka alîkariyê re têkildar dibin û aliyên din ên potansiyel pirsgirêkdar paşguh dikin an jî wan ferq nakin.⁵ Ji ber vê yekê, veguherîna “Mêşhingiv Maya” ji pirtûkeke bi barekî îdeolojîk ê girîng ber bi îkoneke çanda zarokan a cîhanî ve, pêvajoyeke balkêş a ji nû ve şîrovekirin, ji nû ve xwedîlêderketina çandî, û adaptasyona medyayî nîşan dide ku hêjayî lêkolîneke kûr e.

Armanc û Bergeha Raporê

Armanca sereke ya vê raporê ew e ku bi awayekî akademîk, berfireh û piralî li ser fenomena “Mêşhingiv Maya” raweste. Ev analîz dê ji perspektîfên cuda yên zanistî, di nav de wêje, dîrok, sînemagerî, civaknasî, semiyotîk, semantîk û derûnnasiyê, bê kirin. Rapor dê bi taybetî li ser pirtûka orîjînal a Waldemar Bonsels (1912), adaptasyonên wê yên sereke yên sînemayî û televîzyonî (wek fîlma bêdeng a 1925an û rêzefîlma anîme ya 1975an), û çarçoveya wan a çandî, dîrokî û îdeolojîk bisekine. Herwiha, dê bandora van berheman li ser temaşevan û xwendevanan, bi taybetî zarokan, bê nirxandin.

Metodolojî

Ev rapor dê xwe bispêre metodolojiyeke lêkolînê ya kalîtatîf û analîtîk. Di serî de, dê analîza tekstuel a pirtûka orîjînal a Die Biene Maja und ihre Abenteuer û hin adaptasyonên wê yên girîng bê kirin. Ji bo têgihiştina çarçoveya dîrokî û îdeolojîk, dê lêkolînên akademîk ên heyî, gotarên rexneyî, û biyografiyên nivîskar bêne bikaranîn. Ji bo aliyên civaknasî û psîkolojîk, dê serî li lêkolînên pêşwazîkirinê û teoriyên pêşketina zarokan bê dayîn. Çavkaniyên sereke dê pirtûkên akademîk, gotarên di kovarên bi peer-review de hatine weşandin, û weşanên lêkolînî yên din bin. Daxwaza bikarhêner a ji bo bikaranîna çavkaniyên akademîk û dûrketina ji çavkaniyên ne-akademîk dê bi hûrgilî bê şopandin.

2. Analîza Wêjeyî ya “Mêşhingiv Maya” ya Waldemar Bonsels (1912)

Wek Bildungsroman (Romana Pêşketinê)

Pirtûka Waldemar Bonsels, Die Biene Maja und ihre Abenteuer, bi awayekî klasîk dikare wekî Bildungsroman, ango romaneke pêşketinê, bê kategorîzekirin. Ev cureyê wêjeyî, ku bi taybetî di kevneşopiya Almanî de xwedî rehên kûr e, li ser pêşketina giyanî, exlaqî û civakî ya protagonîstekî ji zaroktî an ciwaniyê heta gihîştinê disekine. Di çîroka Mayayê de, xwendevan şahidiya veguherîna wê ji mêşhingiveke ciwan, meraqdar û heta radeyekê serhildêr, ber bi endamek berpirsiyar û di dawiyê de qehreman ê civaka xwe ya hingivînê ve dibe.² Rêwîtiya wê ya ji ewlehiya (û sînordariya) hingivînê, serpêhatiyên ku ew li cîhana fireh a derve diceribîne, û vegera wê ya dawî wekî kesayetek gihîştî û rêzdar, hemû taybetmendiyên bingehîn ên Bildungsromanê ne. Mathilde Lévêque (2013) di analîza xwe de amaje dike ku berhem ne tenê taybetmendiyên Bildungsromanê, lê herwiha yên Backfischroman (roman ji bo keçên ciwan) jî di nav xwe de dihewîne, ku tê de Maya wekî lehengeke jin a ku di pêvajoya derbasbûna ji zaroktiyê ber bi mezinbûnê ve ye, tê pêşkêş kirin.⁶ Ev yek nîşan dide ku pêşketina karakterê Mayayê ne tenê ferdî ye, lê di heman demê de bi norm û hêviyên zayendî yên wê serdemê re jî têkildar e.

Struktura Vegotinê û Teknîkên Wêjeyî

Waldemar Bonsels di berhema xwe de zimanekî dewlemend, lîrîk û heta radeyekê poetîk bikar tîne, nemaze dema ku xwezayê, hestên karakteran, û atmosfera cîhana kêzikan danasîn dike.³ Ev bikaranîna “zimanê şêrîn” û “hevokên xweşik ên li pey hev rêzkirî” ³ yek ji taybetmendiyên herî berbiçav ên pirtûkê ye. Antropomorfîzasyon, ango mirovkirina kêzikan, teknîkeke navendî ye ku Bonsels bi hostayî bi kar tîne. Bi dayîna hest, fikir û axaftinên mirovî ji mêşhingiv, mêş û kêzikên din re, ew cîhaneke fantastîk diafirîne ku ji xwendevanên zarok re balkêş e, lê di heman demê de dihêle ku ew temayên giranbuha yên wekî hevaltî, dilsozî û berpirsiyariyê bi awayekî hêsantir têbigihîje. Vegotina çîrokê bi giranî ji perspektîfa Mayayê tê kirin, ku ev yek dihêle xwendevan cîhanê bi çavên wê yên meraqdar û carinan naîf bibîne û bi hest û serpêhatiyên wê re empatî bike.

Lêbelê, ev “lûks û bedewiya zimanê” Bonsels ³ dibe ku ne tenê armanceke estetîk pêk anîbe. Dema ku meriv li ber çavan digire ku pirtûk hin peyamên îdeolojîk ên potansiyel tundrew (wek mîlîtarîzm û neteweperestî, ku dê li jêr bêne nîqaş kirin) di nav xwe de dihewîne ², dibe ku ev şêwaza wêjeyî ya balkêş wekî mekanîzmayekê kar kiribe ji bo normalîzekirin an jî heta radeyekê veşartina van peyaman, bi taybetî ji bo xwendevanên ciwan ên ku dibe ku ji hêla rexneyî ve kêmtir pêşketî bin. Bikaranîna zimanekî estetîk û kişandina xwendevan nav cîhaneke xwezayî ya bedew dikare hestiyariya li hember naveroka îdeolojîk a di binî de kêm bike. Ev teknîka “estetîzekirina îdeolojiyê”, ku tê de bedewiya formê ji bo veguhestina naverokek bi pirsgirêk tê bikaranîn, di dîroka wêjeyê de ne tiştekî nû ye. Ji ber vê yekê, analîza şêwaza wêjeyî ya Bonsels divê ji nirxandina estetîk wêdetir biçe û fonksiyona wê ya îdeolojîk a potansiyel jî li ber çavan bigire.

Temayên Sereke

Pirtûka Mêşhingiv Maya gelek temayên girîng û pirreng di nav xwe de dihewîne:

• Azadî û Kesayetîparêzî dijî Kolektîfparêzî û Rêkûpêkiyê: Ev tema yek ji xetên navendî yên çîrokê ye. Daxwaza Mayayê ya ji bo keşfkirina cîhana derve û redkirina jiyana birêkûpêk, monoton û bi rêgezên hişk a di hundurê hingivînê de, pevçûneke bingehîn di navbera xwesteka ferdî ya ji bo azadiyê û pêdiviya komê ya ji bo rêkûpêkî û yekîtiyê nîşan dide.² Terikandina hingivînê ji hêla Mayayê ve wekî “sûcekî nebihîstbar” tê binavkirin, lê ew di dawiyê de bi çalakiya xwe ya qehremanî ya ji bo rizgarkirina hingivînê ji êrîşa mozqirtan tê efûkirin û pozîsyona xwe di civakê de ji nû ve bi dest dixe.² Ev yek nîşan dide ku ferdiyet tenê dema ku di xizmeta kolektîfê de be, tê pejirandin.
• Xweza û Cîhana Kêzikan: Bonsels bi hostayî û bi hûrgiliyên zindî mêrg, kulîlk, û cîhana rengîn a kêzikan danasîn dike.³ Têkiliyên di navbera cureyên cuda yên kêzikan de, xeter û bedewiyên xwezayê, û girêdana Mayayê bi vê cîhanê re, beşek girîng ji appeal a pirtûkê pêk tîne.
• Hevaltî û Alîkarî: Di rêwîtiya xwe de, Maya bi gelek karakterên din re, wek mêşhingivê tembel Willy (ku rola wî di adaptasyonan de pir berfirehtir dibe) û kêzikê mêrgê Flip, re hevaltiyê dike.² Ew fêrî girîngiya alîkariya hevdu, dilsozî û pêbaweriyê dibe. Van têkiliyan ji bo pêşketina wê ya kesane û exlaqî girîng in.⁵
• Tirs, Xeter û Mirin: Berevajî gelek pirtûkên zarokan ên hevdem, Mêşhingiv Maya ji danasîna bûyerên tundrew, xeterên rastîn û heta mirina karakteran jî dûr nasekine.³ Mînak, Maya bi kêzikên nêçîrvan re rû bi rû dimîne û şahidiya mirina hin hevalên xwe dike. Ev nêzîkatiya realîst, ku ji bo wêjeya zarokan a destpêka sedsala 20an ne tiştekî neasayî bû, dikare wekî amadekariyek ji bo rastiyên dijwar ên jiyanê û pêvajoya mezinbûnê bê şîrovekirin.³

3. Konteksa Dîrokî û Îdeolojîk

“Die Biene Maja” (1912) di Çarçoveya Almanyaya Wîlhelmînî de

Pirtûka Die Biene Maja und ihre Abenteuer di sala 1912an de, di serdemekê de ku wekî Almanyaya Wîlhelmînî tê nasîn, hate weşandin. Ev serdem (1890-1918) bi geşbûna neteweperestiyê, mîlîtarîzmê, û hestên împaratorîxwaziyê dihat nasîn. Atmosfera siyasî û civakî ya Almanyayê ya beriya Şerê Cîhanê yê Yekem bi van hêmanan barkirî bû, û ev yek bêguman bandora xwe li ser huner û wêjeya wê demê jî hiştiye.

Lêkolînerê Fînlandî Sulevi Riukulehto pêşniyar dike ku pirtûka Bonsels dibe ku peyamek siyasî ya veşartî an jî eşkere hilgirtibe. Li gorî vê nêrînê, hingivîn wekî civakek mîlîtarîst a baş-rêxistinkirî û Maya wekî welatiyek îdeal tê teswîr kirin.² Hêmanên neteweperestiyê bi awayekî berbiçav di pirtûkê de xuya dibin. Mînakek ji vê yekê hêrsa Mayayê ye li hember kêzikê mêrgê ku nikare di navbera mêşhingivên “esîl” û mozqirtan de cihêtiyê bike. Maya mozqirtan wekî “komeke diz û rêbiran” (Ra¨ubergeschlecht) bi nav dike ku “ne xwedî mal û bawerî ne” (HeimatundGlauben).² Ev gotinên hanê ne tenê cudakariyek biyolojîk, lê herwiha bilindkirina “neteweya” mêşhingivan û şeytanîkirina “yên din” (mozqirtan) nîşan dide. Herwiha, dema ku mêşhingivek difire û bi awayekî bêhurmetî li ser mêşhingivan diaxive, Maya gefan lê dixwe ku ew ê “rêzgirtina ji bo mêşhingivan” fêrî wî bike, ku Riukulehto vê yekê wekî nîşana wê yekê şîrove dike ku rêzgirtin li ser bingeha gefa tundûtûjiyê ava dibe.²

Mîlîtarîzm jî temayeke din a xurt e di pirtûkê de. Di beşa ku behsa êrîşa mozqirtan li ser hingivînê dike, vîna mêşhingivan ji bo parastina “welatê” xwe, dîsîplîna leşkerî, û mirinên qehremanî yên efserên mêşhingivan bi awazên eşkere mîlîtarîst têne birûmetkirin û pesinandin.² Ev pesindana şer û fedakariya ji bo komê bi ruhê serdema Wîlhelmînî, ku xwe ji bo şerekî mezin amade dikir, re pir li hev tê.³

Waldemar Bonsels: Jînenîgarî, Nêrînên Îdeolojîk û Bandora Wan

Waldemar Bonsels (21 Sibat 1880 – 31 Tîrmeh 1952) nivîskarek Alman bû ku bi taybetî bi “Mêşhingiv Maya” navdar bû.⁴ Lêbelê, li pişt vê îmaja nivîskarê pirtûkên zarokan kesayetek bi nêrînên îdeolojîk ên pirsgirêkdar hebû. Bonsels antîsemîtek eşkere bû. Di sala 1933an de, piştî ku Nazî hatin ser desthilatê, wî bi awayekî vekirî piştgiriya xwe ji bo polîtîkayên Naziyan ên li dijî Cihûyan diyar kir. Di gotareke xwe ya bi navê “NSDAP und Judentum” (Partiya Nazî û Cihûtî) de, ku bi berfirehî hate weşandin, wî Cihû wekî “dijminek kujer” (einto¨dlicherFeind) ku “çandê jehrî dike” (VergifterderKultur) bi nav kir.³ Ev nêrînên Bonsels ên eşkere antîsemît û piştgiriya wî ji Nazîzmê re, bi awayekî neçar pirsên girîng derdixînin holê ka gelo ev îdeolojî di berhema wî ya herî navdar, “Mêşhingiv Maya”, ku 21 sal beriya vê gotarê û beriya desthilatdariya Naziyan hatiye nivîsandin, bi çi awayî cih girtiye. Hin rexnegir, wek yên ku di Goodreads de têne dîtin, amaje dikin ku êdî nabe pirtûk bi tenê wekî Bildungsromaneke zarokan a bêguneh bê xwendin, û pêdivî ye ku ev aliyên tarî yên jiyan û îdeolojiya nivîskar di dema xwendin û nirxandina berhemê de li ber çavan bêne girtin.³

Sven Hanuschek, di pirtûka xwe ya bi navê Waldemar Bonsels. Karrierestrategien eines Erfolgsschriftstellers (Waldemar Bonsels. Stratejiyên Kariyerê yên Nivîskarekî Serkeftî) de, bi hûrgilî li ser jiyan, berhem û nêrînên Bonsels radiweste.⁸ Stefan Hermes (2009), di analîza xwe de ku ji Hanuschek îqtîbas dike, şîroveyeke balkêş li ser “Mêşhingiv Maya” dike. Ew amaje dike ku pirtûk “bêyî ku sînorên çandî yên îdiakirî yên di navbera çandên cihê de têk bibe, behsa rûbirûbûna bi ‘Yê Din’ re dike. Ev yek ji ber wê yekê mimkun e ku nivîskar cîhaneke fantastîk û bi awayekî berbiçav bêzayendî (desexualised) diafirîne, ku tê de karakterê sereke yê (ku wekî ‘pirr rûpat’ [quiteflat] tê binavkirin) Maya hema hema tu xwestekên bedenî hîs nake. Ji ber vê yekê, serpêhatiyên rêwîtiya ‘egzotîk’ ên Mayayê bi tu awayî dilsoziya wê ya bêmerc ji gelê xwe (herpeople) re naxe xeterê”.¹⁴ Ev şîrove girîng e ji ber ku ew “paqijiya” karakterê Mayayê û dilsoziya wê ya bi koma xwe re (ku dikare wekî “netewe” an “nijad” bê şîrovekirin) bi îhtîmala vegotineke îdeolojîk a ku “Yê Din” (wek mozqirtan) dûr dixe û sînoran xurt dike, ve girêdide.

Pêşwazîkirina Pirtûkê di Serdema Xwe de û di Dema Reicha Sêyem de

Die Biene Maja und ihre Abenteuer di dema weşandina xwe ya yekem di sala 1912an de zû populerbûnek mezin bi dest xist. Heta sala 1938an, dora 770,000 kopiyên pirtûkê hatibûn firotin. Di serdema Reicha Sêyem de (1933-1945), tevî nêrînên siyasî yên nivîskar û atmosfera giştî ya sansurê, populerbûna pirtûkê berdewam kir û tê texmînkirin ku di vê heyamê de herî kêm 150,000 kopiyên din hatine firotin.¹⁵

Tiştekî balkêş e ku tevî ku hin berhemên din ên Waldemar Bonsels di destpêka serdema Naziyan de rastî qedexekirinê hatin û heta di şewitandina pirtûkan de cih girtin (dibe ku ji ber ku hin nivîsên wî ji bo îdeologên Nazî “pir anarşîk dihatin dîtin û dîmenên erotîk ên tê de pir lîberal bûn”), “Mêşhingiv Maya” û berhema wî ya din a navdar “Himmelsvolk” (Gelê Esmanî) nehatin qedexekirin û populerbûna xwe domandin.¹⁵ Bi rastî, “Mêşhingiv Maya” di serdema Naziyan de yek ji sernavên “pejirandî” bû ku di pirtûkxaneyên giştî de bi berfirehî dihat dîtin û xwendin.¹⁶

Ev statuya “pejirandî” ya “Mêşhingiv Maya” di dema Reicha Sêyem de, tevî qedexekirina hin berhemên din ên Bonsels, ne tenê populerbûna wê ya berê nîşan dide, lê dibe ku di heman demê de lihevhatina tematîk a pirtûkê bi hin aliyên îdeolojiya Nazî re jî nîşan bide. Temayên wekî mîlîtarîzm, kolektîfparêzî, girîngiya “Heimat” (welat/mal), û dijminatiya tund a li hember “yên din” (mozqirtan wek dijminên nijadî) dibe ku ji hêla rayedarên Nazî ve bi erênî hatibin dîtin an jî bi kêmanî wekî zerardar nehatibin hesibandin. Dilsoziya bêdawî ya Mayayê ji bo “neteweya” xwe ya mêşhingivan û şerê wê yê qehremanî li dijî “dijminê” mozqirtan dikare bi hêsanî di çarçoveya îdeolojiyên Nazî yên wekî Blut und Boden (Xwîn û Ax) an jî Volksgemeinschaft (Civaka Gel) de bê şîrovekirin. Tevî ku dibe ku Naziyan “Mêşhingiv Maya” rasterast wekî amûreke propagandayê bikar neanîbe jî, bi kêmanî ew wekî berhemeke lihevhatî an bêzerar ji bo îdeolojiya xwe dîtine, ku ev yek ji bo berhemeke zarokan a ewqas populer di wê serdemê de xwedî girîngiyeke mezin bû.

Tabloya 1: Analîza Hêmanên Îdeolojîk di Pirtûka Orîjînal a “Mêşhingiv Maya” (1912) de

Hêmana Îdeolojîk	Nimûne/Deskripsiyon ji Pirtûkê (Li gorî )	Têkiliya Mumkun bi Konteksta Almanyaya Wîlhelmînî / Nêrînên Bonsels re
Neteweperestî	Maya hêrs dibe dema kêzikek nikare mêşhingivan ji mozqirtan cuda bike, mozqirtan wek “komeke diz û rêbiran” (Ra¨ubergeschlecht) yên “bê mal û bawerî” (HeimatundGlauben) bi nav dike. Gefa li mêşhingiva ku bêhurmetiyê li mêşhingivan dike ku “rêzgirtina ji bo mêşhingivan” fêrî wê bike.	Bilindkirina “neteweya” xwe (mêşhingiv) û kêmkirina/şeytanîkirina “yên din” (mozqirtan). Lihevhatî bi hestên neteweperest ên xurt ên Almanyaya Wîlhelmînî.
Mîlîtarîzm	Di êrîşa mozqirtan de, vîna mêşhingivan ji bo parastina hingivînê, dîsîplîna leşkerî, û mirinên qehremanî yên efserên mêşhingivan bi awazên eşkere mîlîtarîst têne birûmetkirin.	Pesindana şer, fedakariyê ji bo komê, û nirxên leşkerî. Lihevhatî bi mîlîtarîzma serdest a di civaka Alman a wê demê de.
Kolektîfparêzî dijî Kesayetîparêziyê	Qanûna yekem a hingivînê: “divê her mêşhingiv… her dem berjewendiya giştî li ber çavan bigire.” Terikandina Mayayê ji hingivînê “sûcekî nebihîstbar” e. Ew tenê piştî ku bi dilsoziya xwe hingivînê xilas dike, ji nû ve tê pejirandin.	Tekezkirina li ser serweriya komê li ser ferd. Kesayetîparêzî tenê dema ku di xizmeta komê de be, tê qebûlkirin. Ev dikare wekî rexneyek li ser ferdperestiya lîberal û piştgiriyek ji bo civakek organîk û yekbûyî bê dîtin.
Antagonîzma Dijî “Yên Din”	Mozqirtan wek dijminên sondxwarî, diz û kujer têne teswîrkirin. Tu hewldan ji bo têgihiştin an lihevkirinê bi wan re tune.	Afirandina wêneyekî dijmin ê zelal û şeytanîkirina wî. Ev dikare nêrînên Bonsels ên li ser “dijminên” çandî an nijadî nîşan bide.
Pesindana Rêbertiyê û Hiyerarşiyê	Şahbanûya mêşhingivan wek rêberek jîr û birûmet tê pêşkêş kirin. Civaka hingivînê bi hiyerarşiyeke zelal dixebite.	Piştrastkirina pêdiviya bi rêbertiyeke xurt û rêkûpêkiyeke hiyerarşîk ji bo başbûna dewletê/civakê.

Ev tablo bi awayekî sîstematîk nîşan dide ku pirtûka orîjînal a “Mêşhingiv Maya” ne tenê çîrokeke zarokan a sade ye, lê belê bi hêmanên îdeolojîk ên girîng barkirî ye ku bi konteksta dîrokî ya Almanyaya Wîlhelmînî û nêrînên paşê yên nivîskarê wê re têkildar in.

4. Adaptasyonên Sînemagerî û Televîzyonî

Çîroka Mêşhingiv Maya ji weşandina xwe ve gelek caran ji bo sînema û televîzyonê hatiye adaptekirin. Van adaptasyonan ne tenê çîrokê ji nifşên nû re gihandine, lê di heman demê de ew li gorî navgînên nû, hestiyariyên çandî yên cihêreng, û teknolojiyên berdest ji nû ve şîrove kirine.

Fîlma Bêdeng a 1925an (“Die Biene Maja und ihre Abenteuer”)

Yek ji adaptasyonên herî pêşîn û ji hêla teknîkî ve balkêş fîlma bêdeng a Almanî ya sala 1925an bû, ku ji hêla Wolfram Junghans ve hatibû derhêner kirin.¹⁸ Taybetmendiya herî berbiçav a vê fîlmê ew bû ku bi kêzikên rastîn ên zindî wekî “aktor” hatibû kişandin.¹⁸ Ev yek ji bo wê demê hewldaneke teknîkî ya mezin û nûjeniyek bû. Junghans û ekîba wî bi sebreke mezin û bi bikaranîna teknîkên makro-sînemayê hewl dan ku cîhana kêzikan bi awayekî realîst nîşan bidin. Di hin dîmenan de, mîhengên kameraya subjektîf hatine bikaranîn da ku cîhanê ji perspektîfa mêşhingivan nîşan bidin, ku ev yek hewldanek bû ji bo kişandina temaşevan nav cîhana Mayayê.¹⁸

Ev fîlm wekî beşek ji tevgera Kulturfilm a Almanî ya serdema Komara Weimarê tê dîtin.¹⁸ Kulturfilm celebek fîlmên perwerdeyî û çandî bûn ku armanca wan ew bû ku zanist, xwezayê û mijarên çandî bi rêya sînemayê ji gel re ragihînin. Di vê çarçoveyê de, fîlma “Mêşhingiv Maya” hewl dida ku hem çîrokeke şahînet pêşkêş bike hem jî agahiyên li ser jiyana kêzikan bide. Lêbelê, ev yek tengezariyek di navbera armancên zanistî û vegotina çîrokî de afirand.¹⁹ Hin rexnegirên wê demê fîlmê ne bi tevahî têrker dîtin, ne ji bo daxwazên hişk ên zanistî û ne jî ji bo hêviyên şahiyê yên temaşevanan.¹⁹ Tevî vê yekê, fîlm wekî hewldanek girîng ji bo afirandina xeyal û fantaziyê bi riya teknolojiya sînemayê û wekî mînakek ji bikaranîna sînemayê ji bo armancên perwerdeyî tê bibîranîn. Fîlm bi salan winda bûbû, lê kopiyek wê li Fînlandiyayê hate dîtin û di sala 2005an de hate restorekirin.²

Rêzefîlma Anîme ya Japonî-Almanî (1975, “Mitsubachi Māya no Bōken”)

Adaptasyona ku Mêşhingiv Maya bi rastî kir fenomeneke cîhanî, bêguman rêzefîlma anîme ya Japonî-Almanî ya bi navê Mitsubachi Māya no Bōken (みつばちマーヤの冒険, Serpêhatiyên Mêşhingiv Maya) bû, ku yekem car di sala 1975an de li Japonyayê hate weşandin.¹ Ev rêzefîlm ji hêla studyoya Japonî Nippon Animation (wê demê Zuiyo Enterprise) ve bi hevkariya kanalên televîzyonê yên Alman ZDF û Awistiryayî ORF hate hilberandin.⁵ Rêzefîlm bi lez populerbûneke mezin bi dest xist û li zêdetirî 40 zimanan hate wergerandin û li gelek welatên cîhanê hate weşandin, ku ew kir adaptasyona herî naskirî û hezkirî ya çîroka Mayayê.¹

Ev adaptasyona anîme di gelek aliyan de ji pirtûka orîjînal cuda bû. Tevî ku bingeha çîrokê (mêşhingiveke ciwan a ku ji hingivînê derdikeve û cîhanê keşf dike) hate parastin, gelek guherînên çîrokî û tematîk hatin kirin. Yek ji guherînên herî girîng rola karakterê Willy bû. Di pirtûka orîjînal de, Willy mêşhingivek tembel û marjînal e, lê di rêzefîlma anîme de ew dibe hevalê herî nêzîk û dilsoz ê Mayayê, ku hema hema di hemû serpêhatiyan de pê re ye.² Ev yek dinamîkeke nû ya hevaltiyê li çîrokê zêde kir. Lêkolînên pêşwazîkirinê yên ku li ser zarokan hatine kirin, nîşan didin ku ew Mayayê di rêzefîlmê de wekî kesayetek “baş, jîr, alîkar, henekker, meraqdar û wêrek” dibînin.⁵ Ev taybetmendiyên erênî, û herwiha giringiya ku rêzefîlm dide ser temayên wekî hevaltî, alîkarî û meraqê, dibe ku nîşan bide ku rêzefîlmê hin aliyên tundtir û îdeolojîk ên pirtûka orîjînal nerm kirine an jî bi tevahî ji holê rakirine da ku ji temaşevanên zarok ên cîhanî re balkêştir û guncawtir be. Pêşwazîkirina rêzefîlmê bi taybetî di nav keçan de xurt bû, û Maya wekî modelek baş hate dîtin ku nirxên prososyal belav dike.⁵

Adaptasyonên Nûjentir (mînak, rêzefîlma CGI ya 2012an û fîlmên wê)

Di salên dawî de, bi pêşketina teknolojiya anîmasyonê re, adaptasyonên nû yên “Mêşhingiv Maya” bi teknîka CGI (Computer-Generated Imagery) hatine çêkirin. Di sala 2012an de, studyoya Fransî Studio 100 Animation rêzefîlmeke nû ya TVyê ya CGI hilberand, ku li pey wê çend fîlmên dirêj ên CGI jî hatin weşandin (mînak, Maya the Bee Movie di 2014an de).¹ Van adaptasyonên nû hewl didin ku karakter û çîroka klasîk ji bo nifşek nû ya temaşevanan nûjen bikin. Lêbelê, ew jî rastî hin rexneyan hatine. Mînak, fîlma CGI ya 2014an ji ber ku “tijî klîşe ye”, “xwedî lezeke zêde ye”, û “tu ramaneke orîjînal an kesayetiyeke xwe nîşan nade” hatiye rexne kirin, her çend tê gotin ku dibe ku ji bo zarokan kêfxweş be.²¹ Herwiha, hin fikarên li ser nûneratiya zayendî (mînak, hemû mêşhingivên karker divê mê bin lê cerdevan nêr in) û tundûtûjiya di fîlmê de (mînak, gefên kuştinê) jî hatine bilêvkirin.²¹

Veguherîna “Mêşhingiv Maya” ji fîlmeke Kulturfilm a Almanî ya ku bi kêzikên rastîn hatibû kişandin (1925), ber bi rêzefîlmeke anîme ya Japonî ya ku bû fenomeneke cîhanî (1975), û paşê ber bi anîmasyonên CGI yên nûjen ve, ne tenê pêşketina teknolojiyên medyayê nîşan dide. Ev pêşveçûn di heman demê de guherînên di hêviyên temaşevanan de, pêvajoyên gerdûnîbûnê, û adaptasyona çandî ya çîrokan jî radixe ber çavan. Fîlma 1925an hewldaneke nûjen bû ku zanist û sînemayê bi hev re bikar bîne, bi nêzîkatiyeke realîst û perwerdeyî.¹⁸ Rêzefîlma anîme ya 1975an, bi nermkirina temayên îdeolojîk û zêdekirina hêmanên hestyarî û karakterên balkêş (wek Willy), çîrokê ji bo temaşevanên zarok ên navneteweyî adapte kir.⁵ Stîla anîme bi xwe re estetîkek cûda û gerdûnîtir anî. Adaptasyonên CGI yên nûjen teknolojiyên herî dawî bikar tînin û dibe ku ji bo nifşek nû ya temaşevanan hatine sêwirandin, ku dibe ku lez û klîşeyên ku di ²¹ de têne rexne kirin, ji bo wan balkêştir bin. Ev pêşveçûn nîşan dide ku çîroka bingehîn a Mayayê xwedî potansiyeleke domdar e ku dikare di serdem û navgînên cihêreng de ji nû ve bê şîrovekirin û pêşkêşkirin. Guherîn ji realîzma zanistî ber bi fantaziya anîmeyê û paşê ber bi estetîka dîjîtal a CGI ve, di heman demê de guherînên di têkiliya me ya bi xwezayê, teknolojiyê û awayê vegotina çîrokan re jî nîşan dide.

Tabloya 2: Berawirdkirina Adaptasyonên Sereke yên “Mêşhingiv Maya”

Adaptasyon	Navgîn/Teknolojî	Welatê Hilberînê/Hevkarî	Guhertinên Sereke yên Vegotinê/Karakteran (ji berhema berê cuda)	Temayên Zêdekirî/Kêmkirî/Guherandî	Pêşwaziya Rexneyî/Populerbûn (Kurte)
Pirtûka Orîjînal (1912)	Pirtûka Çapkirî	Almanya	–	Neteweperestî, mîlîtarîzm, kolektîfparêzî, serhildana ferdî ya ku di dawiyê de xizmeta komê dike.	Di dema xwe de pir populer, paşê ji ber îdeolojiya nivîskar rexne lê hat girtin.2
Fîlma Bêdeng (1925)	Fîlma Bêdeng, Kêzikên Rastîn	Almanya	Zêdetir bal li ser aliyê dîtbarî û xwezayî.	Hewldana ji bo hevsengkirina zanist û çîrokê.	Wek Kulturfilm hate dîtin, ji hêla teknîkî ve nûjen, lê ji hêla hinan ve ne têrker.18
Rêzefîlma Anîme (1975)	Anîmasyona Xêzkirî (2D)	Japonya/Almanya/Awistirya	Rola Willy pir mezin dibe, dibe hevalê sereke. Serpêhatî episodîk in.	Temayên hevaltî, alîkarî, meraq û nirxên prososyal pir têne tekezkirin. Hêmanên îdeolojîk ên tund ên pirtûkê bi giranî hatine nermkirin an rakirin.	Pir populer li seranserê cîhanê, bi taybetî di nav zarokan de. Maya wek modelek erênî tê dîtin.1
Rêzefîlma CGI (2012) / Fîlmên CGI (2014 û pê ve)	Anîmasyona Komputerî (CGI – 3D)	Fransa (Studio 100) û hevkarên din	Dîsa adaptasyona çîroka bingehîn bi teknolojiyeke nû. Hin guhertin di sêwirana karakteran û leza çîrokê de.	Zêdetir bal li ser şahî û serpêhatiyê. Dibe ku hin klîşeyên çîrokên zarokan ên hevdem tê de hebin.	Ji hêla zarokan ve bi giştî baş tê pêşwazîkirin, lê ji hêla rexnegiran ve ji ber klîşe û leza zêde hatiye rexne kirin.2

Ev tablo bi awayekî berawirdî nîşan dide ka çîroka “Mêşhingiv Maya” çawa di nav sed salan de û di navgînên cihêreng de hatiye veguherandin û ji nû ve şîrovekirin, ku ev yek adaptasyona wê ya bi guherînên çandî û teknolojîk re radixe ber çavan.

5. Analîza Civaknasî

Nûneratiya Civakê di Hingivînê de

Di pirtûka orîjînal a Waldemar Bonsels de, hingivîn ne tenê cîhekî fizîkî ye, lê di heman demê de wekî modelek ji bo civakek mirovî ya hiyerarşîk, birêkûpêk û bi qanûnên hişk tê teswîrkirin.² Mamosteya Mayayê, Miss Cassandra, bi awayekî eşkere qanûna yekem a ku mêşhingivek ciwan divê fêr bibe ji Mayayê re vedibêje: “divê her mêşhingiv, di her tiştê ku difikire û dike de, wekî mêşhingivên din be û divê her dem berjewendiya hemûyan (civaka hingivînê) li ber çavan bigire. Di pergala me ya civakî de… ev rêgez bingeha yekane ya bingehîn e ji bo başbûna dewletê”.¹⁷ Ev nêrîn bi awayekî xurt girîngiya kolektîfê li ser ferd radixe ber çavan û dikare wekî alegoriyek ji bo civakên otorîter an kolektîfparêz ên mirovî bê xwendin. Pabendbûna bi normên civakî re pir girîng e, û binpêkirina van norman, wek derketina Mayayê ji hingivînê bê destûr, wekî “sûcekî giran” tê dîtin.² Pêvajoya ji nû ve entegrasyona Mayayê di nav civakê de tenê piştî ku ew dilsoziya xwe bi hingivînê re bi rizgarkirina wê ji êrîşa mozqirtan îsbat dike, pêk tê.

Rolên zayendî jî di teswîra civaka hingivînê de cih digirin. Di pirtûka orîjînal de, karakterên sereke yên xwedî desthilatdarî, wek Şahbanûya Mêşhingivan û mamoste Miss Cassandra, mê ne. Ev yek dibe ku nîşana rola navendî ya mêyan di civaka mêşhingivan de be. Lêbelê, şervan û parêzvanên hingivînê bi gelemperî wekî nêr têne teswîr kirin. Di adaptasyona fîlmî ya CGI ya 2014an de, rexneyek heye ku dibêje “hemû mêşhingivên karker divê mê bin, lê cerdevan nêr in” ²¹, ku ev yek dibe ku nîşana berdewamiya hin stereotipên zayendî be. Ji aliyê din ve, Lévêque (2013) pirtûka orîjînal wekî xwedî taybetmendiyên Backfischroman (roman ji bo keçên ciwan) bi nav dike, ku tê de Maya wekî lehengeke jin a ku di pêvajoya mezinbûnê de ye û xweseriya xwe keşf dike, tê pêşkêş kirin.⁶ Ev yek nîşan dide ku karakterê Mayayê ji destpêkê ve potansiyela wê hebûye ku wekî modelek jin a bihêz û serbixwe bê dîtin, her çend çarçoveya civakî ya hingivînê bi xwe pir kevneşopî be. Di adaptasyonên nûjentir de, bi taybetî di rêzefîlma anîme de, Maya bi gelemperî wekî karaktereke jin a wêrek, jîr û serbixwe tê pêşkêş kirin ku ji bo keçan dibe modelek erênî.⁵

Bandora “Mêşhingiv Maya” li ser Zarokan

Lêkolînên pêşwazîkirinê, bi taybetî yên ku li ser bandora rêzefîlma anîme ya 1975an hatine kirin, nîşan didin ku “Mêşhingiv Maya” bandorek girîng û bi gelemperî erênî li ser zarokan dike. Lêkolîna ku ji hêla Götz et al. ve hatiye kirin (wek ku di ⁵ û ⁵ de tê referans kirin) destnîşan dike ku zarok Mayayê wekî kesayetek “baş, jîr, jîrek, henekker, meraqdar û wêrek” dibînin. Ew ji ber jîrbûna wê, şiyana wê ya çareserkirina pirsgirêkan, û amadebûna wê ya ji bo alîkariya hevalên xwe yên di tengasiyê de tê ecibandin. Ji ber van taybetmendiyan, zarok wê wekî “modeleke baş” dibînin ku “nirxên prososyal” ên wekî hevaltî, alîkarî û empatî belav dike.⁵

Têkiliya di navbera Maya û hevalê wê yê nêzîk Willy de ji bo zarokan xwedî girîngiyeke taybet e. Willy, ku carinan wekî yê tirsonek, yê ku ji xwarinê pir hez dike, an yê ku nikare bi leza Mayayê bigihîje tê teswîr kirin, ji hêla zarokan ve tê hezkirin û pejirandin. Ev yek dibe ku nîşan bide ku rêzefîlm pejirandina taybetmendiyên ku bi gelemperî di civakê de wekî “qelsî” têne dîtin (wek tirsonkî an hezkirina ji rehetiyê) teşwîq dike.⁵ Rêzefîlm, bi riya karakterê Mayayê yê xwebawer û xwedî-jêhatîbûn, hewcedariyên psîkolojîk ên bingehîn ên zarokan ên wekî naskirin, xweserî, bersivdayîn û jêhatîbûna xwe-hêskirî pêk tîne.⁵

Rexneyên Civakî û Îdeolojîk li ser Berhemê û Adaptasyonên Wê

Wekî ku di beşên berê de bi hûrgilî hate nîqaş kirin, pirtûka orîjînal a “Mêşhingiv Maya” ji ber naveroka xwe ya neteweperest û mîlîtarîst, û herwiha ji ber nêrînên antîsemît ên nivîskarê wê, Waldemar Bonsels, rastî rexneyên tund hatiye.² Hin rexnegir amaje dikin ku êdî ne mimkun e ku pirtûk bêyî nîqaşkirina van aliyên tarî û bêyî ku bi awayekî rexneyî bê xwendin, bi tenê wekî çîrokeke zarokan a bêguneh bê dîtin, nemaze piştî tirs û hovîtiyên sedsala 20an ku îdeolojiyên weha bûne sedema wan.³

Adaptasyonên nûjentir jî ji rexneyan bêpar nemane. Mînak, fîlma CGI ya 2014an ji ber ku “tijî klîşeyên çîrokên zarokan e”, “xwedî lezeke zêde ye ku nahêle karakter û tema bi kûrahî pêş bikevin”, û “ji hêla orîjînalîteyê ve kêm e” hatiye rexne kirin.²¹ Herwiha, hin fikarên li ser nûneratiya zayendî û hebûna tundûtûjiyê (wek gefên kuştinê yên ku ji hêla alîkarê şahbanûyê ve têne kirin) di vê fîlmê de jî hatine bilêvkirin, ku dibe ku ji bo temaşevanên zarok ên piçûk ne guncaw bin.²¹

Tevî ku pirtûka orîjînal potansiyela îdeolojîk a otorîter û neteweperest hildigire, adaptasyonên populer, bi taybetî rêzefîlma anîme ya 1975an, bi giranî li ser nirxên prososyal ên gerdûnî yên wekî hevaltî, alîkarî, meraq, û rêzgirtina ji xwezayê re sekinîne. Ev “paqijkirina” îdeolojîk, ango kêmkirin an rakirina hêmanên pirsgirêkdar ên pirtûka orîjînal, dibe ku yek ji sedemên sereke yên serkeftina cîhanî ya “Mêşhingiv Maya” be, nemaze di nav çand û civakên cihêreng de.⁵ Lêbelê, ev pêvajo di heman demê de pirsên girîng li ser berpirsiyariya adaptatoran di ragihandina an veşartina naveroka orîjînal a berhemekê de jî derdixe holê. Dema ku adaptasyon hêmanên “tarî” an “pirsgirêkdar” ên pirtûkê kêm dikin an diguherînin da ku ji temaşevanên zarok ên cîhanî re guncawtir bin (mînak, bi zêdekirina girîngiya karakterê Willy û tekezkirina li ser hevaltiyê), ew dikarin berhemê ji bo xerckirina girseyî ya cîhanî “ewletir” bikin. Ev yek dikare wekî “sanitîzasyona çandî” bê dîtin. Lêbelê, ev di heman demê de tê wateya windakirina beşek ji kompleksbûn, kûrahiya rexneyî ya potansiyel, û konteksta dîrokî ya berhema orîjînal. Pirsa ku li vir derdikeve holê ev e: Gelo ev adaptasyon ji bo parastina zarokan ji îdeolojiyên zirardar pêwîst in, an ew fersendek ji bo nîqaşkirina van mijarên girîng bi zarokan re (bi awayekî guncaw ji bo temenê wan) ji dest didin?

Tabloya 3: Daneyên Lêkolînên Pêşwazîkirinê di nav Zarokan de (Li ser bingeha ⁵)

Çavkaniya Lêkolînê	Mijara Lêkolînê	Komika Nimûneyê (Hejmar, Temen, Welat)	Dîtinên Sereke yên Kuantîtatîf (Rêje, hwd.)	Dîtinên Sereke yên Kalîtatîf (Taybetmendiyên karakteran, hwd.)
Götz et al. (IZI, referanskirî di 5)	Pêşwazîkirina rêzefîlma anîme ya “Mêşhingiv Maya”	1,210 zarok, 3-13 salî, Almanya (ji bo naskirinê); 429 zarok, 8-11 salî (ji bo beşa kalîtatîf)	%94 ji zarokên Alman Mayayê nas dikin. Zêdetir di nav zarokên biçûk de populer e û bêtir bala keçan dikişîne. %40 ji zarokan difikirin ku çîrokên Maya dikarin “her dem” biqewimin (ango, ew ji bo wan aktuel in).	Maya wekî “baş, jîr, jîrek, henekker, meraqdar, wêrek” tê dîtin. Ew ji ber ku “alîkariya hevalên xwe yên di tengasiyê de dike” tê ecibandin. Wek “modeleke baş” tê dîtin ku “nirxên prososyal” belav dike. Willy carinan wekî “tirsonek”, “yê ku ji xwarinê hez dike”, an “yê ku nikare bi leza Mayayê bigihîje” tê teswîr kirin, lê têkiliya wî bi Mayayê re ji bo zarokan girîng e.
Lêkolîna li ser helwesta li hember mêşhingivên qeşmer (bumblebees) (22)	Helwesta xwendekarên Alman li hember mêşhingivên qeşmer	870 xwendekarên dibistana navîn, 9-20 salî, Almanya	Helwesta giştî erênî ye, lê ev erênîbûn bi zêdebûna pola xwendinê re kêm dibe (korrelasyoneke neyînî ya piçûk). Mînak, ji hêla kognîtîf ve (M=4.21), afektîf ve (M=3.37), û konatîf ve (M=3.46) helwest bi giştî erênî ne (li ser pîvaneke 1-5).	(Ev lêkolîn rasterast li ser Mayayê nîne, lê çarçoveyekê dide ji bo têgihiştina helwesta zarokan li hember kêzikan.)

Ev tablo nîşan dide ku, bi kêmanî di çarçoveya rêzefîlma anîme de, Mêşhingiv Maya ji hêla zarokan ve bi awayekî pir erênî tê pêşwazîkirin û wekî hilgirê nirxên baş tê dîtin. Ev yek bi îhtîmaleke mezin ji ber guhertinên ku di adaptasyonan de li gorî pirtûka orîjînal hatine kirin e.

6. Analîza Semiyotîk û Semantîk

Sembolîzma Karakteran û Hêmanên Xwezayî

Di cîhana “Mêşhingiv Maya” de, karakter û hêmanên xwezayî bi wateyên sembolîk ên kûr barkirî ne:

• Maya: Ew sembola sereke ya meraqê, xwesteka ji bo keşfê, serhildana li dijî normên teng, û lêgerîna azadiyê ye.² Rêwîtiya wê ji hingivînê derketin û rûbirûbûna bi cîhana derve re, pêvajoya fêrbûn û mezinbûna wê sembolîze dike. Di dawiyê de, ew vediguhere sembola berpirsiyarî, dilsozî û qehremaniyê dema ku ew vedigere da ku civaka xwe xilas bike.² Maya kesayetek e ku ji bo keşfkirina cîhanê û fêrbûna dersên jiyanê ji normên kevneşopî yên civaka xwe dûr dikeve û wan dipirse.¹⁰
• Willy: Bi taybetî di adaptasyona anîme de, Willy dibe sembola hevaltiya dilsoz û bê শর্ত. Ew carinan wekî karakterekî tirsonek, tembel, an jî yê ku ji xwarin û rehetiyê hez dike tê teswîr kirin.⁵ Ew dijberiya jîrbûn, wêrekî û enerjîya Mayayê dike, lê di heman demê de her dem piştgiriyê dide wê û pê re dimîne. Ew dikare aliyê mirovî yê ku ji rehetî û ewlehiyê hez dike, lê di heman demê de ji bo hevalên xwe amade ye ku bikeve tengasiyê, sembolîze bike.
• Miss Cassandra: Ew sembola mamosteyê kevneşopî, parêzvanê norm û rêgezên civakî, û nûnera hişyarî û tecrubeyê ye.² Ew hewl dide Mayayê ji xeterên cîhana derve biparêze û wê li gorî qanûnên hingivînê perwerde bike.
• Hingivîn: Hingivîn wekî sembola civakê, dewletê, an jî “welat” (Heimat) tê bikaranîn.² Ew cîhekî birêkûpêk, organîze, ewle û hiyerarşîk e. Lê di heman demê de, ji bo kesayeteke wek Mayayê, ew dikare wekî cîhekî sînordar û bêzar jî bê dîtin. Ew hem parêzgehek e hem jî zindanek potansiyel e.
• Mozqirtan: Mozqirtan bi awayekî eşkere wekî sembola “dijminê” derve, “yên din” ên xeternak, barbar û bê “mal û bawerî” têne pêşkêş kirin.² Ew dijberiya her tiştê ku hingivîn temsîl dike ne: ew bêpergal, êrîşkar û wêranker in. Ev sembolîzm ji bo analîzkirina temayên neteweperestî, mîlîtarîzm û “othering” (yêdinkirin) di pirtûkê de pir girîng e.
• Cîhana Kêzikan û Xwezayê: Cîhana xwezayî ya ku Maya tê de digere, bi hemû bedewî, rengînî, xeter û dijwariyên xwe ve, dikare wekî sembola cîhana rastîn a mirovî bê şîrovekirin. Têkiliyên di navbera kêzikên cihêreng de (hevaltî, dijminatî, nêçîr û nêçîrvanî) dikarin têkiliyên civakî yên mirovî û têkoşîna ji bo jiyanê sembolîze bikin.

Wateya Hingivînê Wek Sembola Dewlet û Civakê

Wekî ku li jor hate destnîşankirin, hingivîn di pirtûka Bonsels de bi awayekî zelal wekî civakek mîlîtarîst a baş-rêxistinkirî tê teswîr kirin.² Qanûnên hişk, hiyerarşiyeke diyarkirî (bi Şahbanûyê li serî), û hêvîya pabendbûneke bêkêmasî ji hemû endaman re heye. Parastina hingivînê ji dijminên derve (bi taybetî mozqirtan) wekî erkekî pîroz û herî bilind tê dîtin, û yên ku di vî şerî de jiyana xwe ji dest didin wekî qehremanên neteweyî têne birûmetkirin.² Ev teswîra hingivînê bi awayekî berbiçav bi retorîka neteweperest û mîlîtarîst a serdema Almanyaya Wîlhelmînî ya beriya Şerê Cîhanê yê Yekem re hevaheng e, ku tê de dewlet û yekîtiya neteweyî li ser her tiştî re dihat girtin.

Guherînên Semantîk di Werger û Adaptasyonên Cihêreng de

Wateya sembolan û peyamên giştî yên “Mêşhingiv Maya” di pêvajoya wergerandin û adaptasyonê de ji bo çand û navgînên cihêreng rastî guherînan hatiye. Analîza wergera Tirkî ya pirtûkê, “Arı Maya”, ku ji hêla Fatma Muhterem ve hatiye kirin, nîşan dide ku cûdahiyên çandî yên di navbera Almanî û Tirkî de, û herwiha bijardeyên kesane yên wergêr, dikarin bibin sedema guherînên girîng di wateyê de.²³ Mînak, wergera peyva Almanî “Grobian” (ku tê wateya kesekî bêedeb, hov, an jî gundî) wekî “soysuzmuşsunuz” (ku di Tirkî de tê wateya tu bêesl î, ango ji eslê xwe ne baş î) ji hêla lêkolînerê ku analîz kiriye ve wekî wergereke şaş tê dîtin ku wateya orîjînal a karakterê diguherîne û dibe ku ber bi şîroveyeke nijadî ve bibe.²³ Herwiha, di wergera Tirkî de hin lêzêdekirinên wek “Yok canım” (Na ezîzam/canê min) û “Kuzum” (Berxê min) hene ku ji bo pirtûkeke zarokan guncaw têne dîtin û dibe ku bala xwendevanên Tirk bikişînin, lê di teksta orîjînal de tune ne.²³

Bi heman awayî, lêkolîna Mathilde Lévêque (2013) li ser wergerên Fransî yên “Mêşhingiv Maya” amaje dike ku wergera Fransî ya ku ji sala 1956an û vir ve di çapê de ye, gelek pasajên poetîk û felsefî yên teksta orîjînal a Bonsels jê birîne an jî bi awayekî berbiçav guherandiye. Li gorî Lévêque, ev yek wergera Fransî ya heyî ne dilsozê teksta orîjînal a 1912an û ne jî dilsozê wergera destpêkê ya Fransî ya sala 1926an dike.⁸ Ev guherînên semantîk ên di wergeran de pir girîng in ji ber ku ew rasterast bandorê li têgihiştin û şîrovekirina xwendevanên nû yên berhemê di çandên cihê de dikin.

Di adaptasyona anîme ya 1975an de jî, îhtîmaleke mezin heye ku wateya hin karakter û bûyeran ji bo ku ji temaşevanên zarok ên cîhanî re guncawtir û balkêştir bin, hatibe guhertin an nerm kirin. Mînak, rola Willy û girîngiya temaya hevaltiyê di anîmeyê de ji pirtûka orîjînal pir zêdetir û navendîtir e.² Ev yek dibe ku ji bo kêmkirina giraniya temayên îdeolojîk ên pirtûka orîjînal û zêdekirina appeal a gerdûnî ya çîrokê hatibe kirin.

Analîza Semiyotîk a Jakob von Uexküll û Têkiliya wê bi Sînemayê re

Teoriyên biyolog û fîlozofê Alman Jakob von Uexküll (1864-1944) li ser Umwelt (ku dikare wekî “cîhana derdorê ya subjektîf” an “cîhana hestî” ya organîzmayekê bê wergerandin) dikarin çarçoveyeke teorîk a balkêş ji bo analîzkirina “Mêşhingiv Maya” pêşkêş bikin. Uexküll arguman dikir ku her organîzmayek cîhanê bi awayekî cihêreng û li gorî kapasîteyên xwe yên hestî û pêdiviyên xwe yên biyolojîk hîs dike û şîrove dike.²⁵ Ev têgihîştina Umweltê bi taybetî ji bo adaptasyona fîlmî ya 1925an a “Mêşhingiv Maya” têkildar e, ku hewl dide cîhanê ji perspektîfa mêşhingivan nîşan bide û temaşevan bixe nav “cîhana hestî” ya Mayayê.¹⁸

Uexküll di nivîsên xwe de sînemayê wekî ezmûneke fikirî bikar tîne da ku girîngiya beşdarbûna di “rîtma cureyan” (mitempfinden) de tekez bike.²⁵ Ev têgih bi teknîkên sînemayî yên wekî fotografiya demdirêj (time-lapse photography), ku mezinbûna giyayekê bilez dike, an jî hêdîkirina tevgerê (slow-motion), ku baskdana çûkekê an kêzikekê xuya dike, re pir têkildar e. Van teknîkan dihêlin ku em pêvajoyên xwezayî yên ku ji bo çav û têgihiştina demî ya mirov pir hêdî an pir bilez in, bibînin û têbigihîjin.²⁵ Bi vî rengî, sînema dikare “cîhanên hestî” yên din ji me re veke, ku ev yek armanceke bingehîn a Uexküll bû.

Sembolîzma “dijmin” (mozqirtan) di “Mêşhingiv Maya” de xwedî potansiyeleke şîrovekirinê ya pirreng e. Li ser asta yekem û eşkere, ew dijminên neteweyî an nijadî yên hingivînê temsîl dikin, ku ev yek bi konteksta dîrokî û îdeolojiya pirtûka orîjînal re li hev tê.² Lêbelê, ji perspektîfa psîkolojiya zarokan, ev “dijmin” dikare wekî nûneratiya “yê din” ê nediyar, biyanî û tirsnak jî bê şîrovekirin. Zarok di pêvajoya mezinbûna xwe de bi gelek tirs û fikaran re rû bi rû dimînin, û “yê din” ê ku wekî tehdît tê dîtin, dikare bibe sembola van tirsên hundurîn. Di çîrokê de, Maya û civaka wê bi serkeftî li hember mozqirtan şer dikin û wan têk dibin. Ev serkeftina li hember dijminekî ewqas xeternak û şeytanîkirî dikare ji bo xwendevan an temaşevanên zarok wekî ezmûneke katartîk (paqijkerê hestî) kar bike û hestek hêz û kontrolê li hember tirsên wan ên hundurîn biafirîne. Ji ber vê yekê, wateya sembolîk a mozqirtan dikare ji çarçoveya teng a neteweperestiyê ya pirtûka orîjînal derbas bibe û bigihîje asteke psîkolojîk a gerdûnîtir. Ev aliyê psîkolojîk dibe ku yek ji sedemên populerbûna domdar a çîrokê be, heta dema ku aliyên îdeolojîk ên eşkere yên pirtûka orîjînal di adaptasyonan de têne paşguh kirin an nerm kirin.

7. Analîza Derûnnasî

Pêşketina Psîkolojîk a Maya: Ji Meraq û Serhildanê ber bi Berpirsiyarî û Entegrasyonê ve

Çîroka Mêşhingiv Maya bi awayekî bingehîn çîroka pêşketina psîkolojîk a karakterê sereke ye. Maya wekî mêşhingiveke ciwan a ku naxwaze bi rêgezên hişk û jiyana monoton a hingivînê ve girêdayî be, dest pê dike.² Meraqa wê ya mezin ji bo cîhana derve, xwesteka wê ya ji bo keşfkirina nenasê, û hesta wê ya ku jiyan ji ya ku di hingivînê de tê jiyîn zêdetir e, wê dihêle ku ew “sûcê” herî mezin ê civaka xwe bike: terikandina hingivînê bê destûr.² Ev çalakiya serhildanê qonaxa yekem a rêwîtiya wê ya ferdîbûnê ye.

Di serpêhatiyên xwe yên li cîhana derve de, Maya bi gelek xeteran re rû bi rû dimîne, bi kêzikên cihêreng re hevaltiyê çêdike, û dersên girîng li ser jiyanê, xwezayê, û têkiliyên civakî fêr dibe.² Ew fêrî serbixwebûnê, çareserkirina pirsgirêkan, û girîngiya alîkariya hevdu dibe. Girtina wê ji hêla mozqirtan ve û fêrbûna plana êrîşa wan a li ser hingivîna wê ya zikmakî, dibe xaleke werçerxanê ya krîtîk di pêşketina wê de. Li vir, Maya bi dilemayeke exlaqî ya mezin re rû bi rû dimîne: an ew ê ji bo rizgarkirina xwe bêdeng bimîne û bihêle hingivîna wê were wêran kirin, an jî ew ê vegere, civaka xwe hişyar bike, û bi îhtîmaleke mezin were cezakirin.² Biryara wê ya ji bo veger û hişyarkirina hingivînê, tevî metirsiya li ser jiyana xwe, nîşana gihîştina wê ya berpirsiyariyê, dilsoziya wê ya ji civaka xwe re, û pêşketina wê ya exlaqî ye.

Piştî ku hingivîn bi saya hişyariya wê tê rizgarkirin, Maya ne tenê tê efûkirin, lê herwiha wekî qehremanek tê pêşwazîkirin. Di dawiya pirtûkê de, ew dibe mamoste, mîna mamosteya xwe ya berê Miss Cassandra, û ezmûn û şehrezayiya ku wê di rêwîtiya xwe de bi dest xistiye, bi nifşê nû yê mêşhingivan re parve dike.² Ev pêvajoya entegrasyona wê ya ji nû ve di nav civakê de ye, lê vê carê ne wek endamekî asayî, lê wek kesayetek rêzdar û xwedî tecrube. Rêwîtiya Mayayê ji serhildana ferdî ber bi entegrasyona bi wate di nav komê de, pêvajoyeke klasîk a Bildungsromanê ye.

Têkiliya bi Teoriyên Pêşketina Zarokan re

Rêwîtiya psîkolojîk a Mayayê dikare bi gelek teoriyên pêşketina zarokan re were têkildarkirin. Mînak, meraqa wê ya ji bo keşfê û xwesteka wê ya ji bo serbixwebûnê bi qonaxa “Înîsiyatîf dijî Sûcdariyê” ya di teoriya pêşketina psîkososyal a Erik Erikson de re têkildar e, ku tê de zarok dest bi keşfkirina cîhanê dikin û hewl didin ku serbixwe tevbigerin. Herwiha, pêşketina exlaqî ya Mayayê, nemaze biryara wê ya ji bo rizgarkirina hingivînê tevî metirsiya li ser xwe, dikare bi qonaxên pêşketina exlaqî yên ku ji hêla Jean Piaget an Lawrence Kohlberg ve hatine pêşniyar kirin, re were berawird kirin, ku tê de ferd ji berjewendiyên xwe yên teng wêdetir difikire û berpirsiyariyên civakî dihesibîne.

Lêkolîna Götz et al. li ser pêşwazîkirina rêzefîlma anîme ya “Mêşhingiv Maya” ⁵ destnîşan dike ku çîrok û karakterê Maya hewcedariyên psîkolojîk ên bingehîn ên zarokan ên wekî naskirin (Maya wekî qehreman tê dîtin), xweserî (ew bi serê xwe serpêhatiyan dike), bersivdayîn (ew alîkariya hevalên xwe dike û alîkarî distîne), û jêhatîbûna xwe-hêskirî (ew pirsgirêkan çareser dike) pêk tîne. Ev yek ji bo pêşketina psîkolojîk a saxlem a zarokan pir girîng e.

Bandora Psîkolojîk a Çîrokê li ser Temaşevan/Xwendevanên Zarok

Çîroka Mêşhingiv Maya, bi taybetî di adaptasyonên wê yên populer ên wekî rêzefîlma anîme de, bandorek psîkolojîk a girîng li ser temaşevanên zarok dike. Zarok bi karakterê Mayayê yê jîr, wêrek û alîkar re empatî dikin û wê wekî kesayetek erênî û îlham بخش dibînin.⁵ Ev yek dikare ji wan re bibe alîkar ku ew jî taybetmendiyên weha erênî di xwe de pêş bixin.

Çîrok dikare ji zarokan re bibe alîkar ku bi tirsên xwe yên cûrbecûr re rû bi rû bimînin û stratejiyên çareserkirina pirsgirêkan fêr bibin. Tevî ku Maya bi gelek xeteran re rû bi rû dimîne, di adaptasyona anîme de bi gelemperî dawiya her serpêhatiyê baş e û Maya bi ser dikeve. Balkêş e ku di lêkolîna Götz et al. de tê gotin ku “serpêhatiyên ku tê de xetereyên jiyanî hene kêm caran (ji hêla zarokan ve) têne behs kirin, û hin zarok bi eşkereyî diyar dikin ku ‘tiştek xirab naqewime’”.⁵ Ev yek nîşan dide ku çîrok (bi taybetî di forma anîmeyê de) hestek ewlehiyê û pêbaweriyê dide zarokan, ku ew dizanin ku di dawiyê de her tişt dê baş be.

Herwiha, çîroka Mayayê xeyal û lîstika afirîner a zarokan teşwîq dike. Di lêkolîna navborî de tê gotin ku “sêyek ji keçan û çaryek ji kuran carinan xeyal kirine ku ew Mêşhingiv Maya ne.” Ew carinan vê xeyalê dilîzin, “ji ser sofê bazdidin mîna ku difirin, bi destên xwe yên vekirî direvin, dizîvirin û ji kulîlkan şîrê dimijin”.⁵ Ev lîstikên xeyalî ji bo pêşketina kognîtîf û hestyarî ya zarokan pir girîng in.

Lêkolînek din a ku li ser xwendekarên Alman hatiye kirin (tevî ku rasterast li ser “Mêşhingiv Maya” nîne) nîşan dide ku helwesta erênî ya li hember mêşhingivên qeşmer (bumblebees) bi zêdebûna pola xwendinê re kêm dibe.²² Ev yek dibe ku nîşan bide ku bi mezinbûnê re, zarok bêtir di bin bandora nêrînên civakî yên neyînî yên li hember kêzikan de dimînin. Di vê çarçoveyê de, çîrokên wekî “Mêşhingiv Maya”, ku kêzikan bi awayekî erênî û antropomorfîk nîşan didin, dibe ku roleke girîng di avakirina helwestên erênîtir ên zarokan li hember xwezayê û موجوداتên wê de bilîzin.

Tevî ku pirtûka orîjînal a Waldemar Bonsels bi tundî li ser girîngiya kolektîfparêzî û pabendbûna bi hingivînê re disekine, û serhildana Mayayê ya destpêkê wekî “sûc” binav dike ku divê bi dilsoziya ji komê re bê telafîkirin ², populerbûna karakterê Mayayê, bi taybetî di adaptasyonan de, dibe ku bêtir ji ber serhildana wê ya destpêkê, meraqa wê ya bêdawî, û xwesteka wê ya ji bo azadî û keşfkirina cîhana nenas be. Zarok bi taybetî ji jîrbûn, cesaret, xwebawerî û şiyana wê ya çareserkirina pirsgirêkan hez dikin.² Van hemû taybetmendiyên ferdî ne ku xweserî û hêza kesane nîşan didin. Dibe ku temaşevanên ciwan, nemaze di çandên hevdem ên ku ferdperestî û xweseriyê bilind dinirxînin, bêtir bi qonaxa serhildêr, keşfker û serbixwe ya Mayayê re empatî bikin, ne ku bi peyama dawî ya entegrasyona tam di nav rêzên kolektîf ên hişk de. Ji ber vê yekê, dibe ku mîrasa psîkolojîk a herî girîng a Mayayê ne ew qas li ser pabendbûna bi komê re be, lê bêtir li ser hêza meraqê, cesareta ji bo keşfkirina nenasê, û pêşxistina xweseriyê be, heta ku ev yek di dawiyê de ji bo xizmeta civakeke firehtir jî were bikaranîn. Ev tengezariya di navbera ferdiyet û komê de, di navbera azadî û berpirsiyariyê de, dibe ku yek ji sedemên sereke yên appeal a domdar û gerdûnî ya çîroka Mêşhingiv Maya be.

8. Encamname

Kurteya Dîtinên Sereke

Vê raporê hewl da ku bi awayekî akademîk û piralî li ser fenomena “Mêşhingiv Maya” raweste, ji pirtûka orîjînal a Waldemar Bonsels a sala 1912an bigire heta adaptasyonên wê yên sînemagerî û televîzyonî yên cihêreng. Di warê wêjeyî de, hate dîtin ku pirtûka orîjînal wekî Bildungsroman û Backfischroman dikare bê kategorîzekirin, ku pêşketina karakterê Mayayê ji serhildanê ber bi berpirsiyariyê ve nîşan dide, di heman demê de zimanekî dewlemend û teknîkên antropomorfîzasyonê bi kar tîne. Lêbelê, hate destnîşankirin ku ev şêwaza estetîk dibe ku ji bo veşartina hin peyamên îdeolojîk ên tundtir kar kiribe.

Ji perspektîfa dîrokî û îdeolojîk, hate nîqaşkirin ku pirtûka orîjînal di çarçoveya Almanyaya Wîlhelmînî de, ku bi neteweperestî û mîlîtarîzmê barkirî bû, hatiye nivîsandin û ev hêman bi awayekî berbiçav di nav tekstê de xuya dibin. Nêrînên antîsemît û piştgiriya nivîskar Waldemar Bonsels ji Nazîzmê re jî pirsên cidî li ser bêgunehiya berhemê derdixin holê. Tevî vê yekê, pirtûk di serdema Reicha Sêyem de jî populerbûna xwe domandiye û wekî “pejirandî” hatiye hesibandin, ku ev yek lihevhatina wê ya tematîk bi hin aliyên îdeolojiya Nazî re nîşan dide.

Di warê sînemagerî û televîzyonî de, adaptasyonên cihêreng, ji fîlma bêdeng a 1925an a bi kêzikên rastîn bigire heta rêzefîlma anîme ya Japonî-Almanî ya 1975an a cîhanî û anîmasyonên CGI yên nûjen, hatin analîzkirin. Hate dîtin ku her adaptasyonek ne tenê teknolojiyên serdema xwe nîşan dide, lê di heman demê de çîrok û temayan ji bo temaşevanên nû û hestiyariyên çandî yên cihêreng ji nû ve şîrove dike, bi gelemperî bi nermkirina aliyên îdeolojîk ên pirtûka orîjînal.

Analîza civaknasî nîşan da ku hingivîn wekî modelek ji bo civakek hiyerarşîk û kolektîfparêz tê teswîrkirin. Rolên zayendî û bandora çîrokê li ser zarokan, ku bi gelemperî Mayayê wekî modelek erênî ya ku nirxên prososyal belav dike dibînin, hatin nirxandin. Lêbelê, rexneyên li ser naveroka îdeolojîk a orîjînal û hin adaptasyonan jî hatin destnîşankirin.

Ji aliyê semiyotîk û semantîk ve, sembolîzma karakteran (Maya, Willy, mozqirtan) û hingivînê (wek dewlet/civak) hate şîrovekirin. Guherînên wateyê di werger û adaptasyonan de, û herwiha têkiliya bi teoriyên semiyotîk ên wekî yên Jakob von Uexküll re, hatin ronîkirin. Hate argumankirin ku sembolîzma “dijmin” dikare ji çarçoveya neteweyî wêdetir, wateyên psîkolojîk ên kûrtir ji bo zarokan hilgire.

Di dawiyê de, analîza derûnnasî li ser pêşketina psîkolojîk a Mayayê, têkiliya wê bi teoriyên pêşketina zarokan re, û bandora psîkolojîk a erênî ya çîrokê (bi taybetî adaptasyonan) li ser temaşevanên zarok sekinî. Hate pêşniyarkirin ku tevî giraniya kolektîfparêziyê di pirtûka orîjînal de, appeal a Mayayê dibe ku bêtir ji serhildana wê ya ferdî û xwesteka wê ya ji bo azadiyê bê.

Nirxandina Giştî ya Mîrasa “Mêşhingiv Maya”

Mîrasa “Mêşhingiv Maya” pirreng û tevlihev e. Ji aliyekê ve, ew wekî klasîkek wêjeya zarokan a cîhanî û fenomeneke çandî ya ku ji nifşekê derbasî nifşekê din bûye, bandorek domdar hiştiye. Karakterê Mayayê, bi taybetî di şîroveyên nermtir ên adaptasyonan de, ji bo zarokan bûye sembola meraqê, cesaretê, hevaltiyê û alîkariyê.

Lêbelê, ji aliyê din ve, pevçûneke girîng di navbera naveroka îdeolojîk a giran a pirtûka orîjînal (neteweperestî, mîlîtarîzm, û nêrînên pirsgirêkdar ên nivîskarê wê) û şîroveyên bi gelemperî “paqijkirî” û prososyal ên adaptasyonên populer de heye. Ev yek girîngiya xwendina rexneyî ya wêjeya zarokan û haydarbûna ji kontekstên dîrokî û îdeolojîk ên ku berhem tê de hatine afirandin, radixe ber çavan.

“Mêşhingiv Maya” di heman demê de potansiyela çîrokan ji bo veguhestina nirxan (hem erênî û hem jî yên bi pirsgirêk) û teşwîqkirina pêşketina psîkolojîk a zarokan jî nîşan dide. Veguherîna çîrokê di nav dem û navgînên cihêreng de, şahidiyek e ji bo şiyana wê ya adaptasyonê û appeal a wê ya domdar.

Pêşniyar ji bo Lêkolînên Pêşerojê

Ji bo lêkolînên pêşerojê, çend rêgezên potansiyel hene. Dibe ku lêkolînên kûrtir li ser pêşwazîkirina adaptasyonên herî nû yên “Mêşhingiv Maya” (wek rêzefîlm û fîlmên CGI) di nav çand û civakên cihêreng ên cîhanê de bêne kirin, da ku bê dîtin ka peyamên çîrokê çawa ji hêla nifşên nû yên zarokan ve têne fêmkirin û şîrovekirin. Herwiha, analîzeke berawirdî ya hûrgilî di navbera teksta orîjînal a pirtûka Waldemar Bonsels û senaryoyên adaptasyonên sereke yên anîme de dikare bi awayekî konkret guherînên îdeolojîk û tematîk ên ku di pêvajoya adaptasyonê de çêbûne, destnîşan bike. Lêkolînên li ser bandora demdirêj a “Mêşhingiv Maya” li ser helwest û nirxên kesên ku di zaroktiya xwe de bi vê çîrokê re mezin bûne jî dikarin balkêş bin. Di dawiyê de, lêkolînên li ser wergerên “Mêşhingiv Maya” bo zimanên din, wek Kurdî (eger hebe), û pirsgirêkên çandî û semantîk ên ku di pêvajoya wergerê de derdikevin holê, dikarin ji bo têgihiştina belavbûna gerdûnî ya vê fenomenê sûdmend bin.

9. Çavkanîname

• Bonsels, W. (1912). Die Biene Maja und ihre Abenteuer. Schuster & Loeffler.
• Bonsels, W. (1933, Gulan 23). NSDAP und Judentum. Siegener Zeitung. (Referanskirî di ⁴)
• Deutsche Kinemathek. (n.d.). Modern Cinema – Film in the Weimar Republic. Ji ¹⁸ hatiye wergirtin.
• Filipemanuelneto. (2018, Kanûn 29).. IMDb. Ji ²¹ hatiye wergirtin.
• Götz, M., Bulla, S., & Mendel, C. (n.d.). Maya the Bee: nice, helpful and self-confident. Internationales Zentralinstitut für das Jugend- und Bildungsfernsehen (IZI). Ji ⁵ hatiye wergirtin.
• Goodreads. (n.d.). The Adventures of Maya the Bee by Waldemar Bonsels. Ji ³ hatiye wergirtin.
• Gutenberg.org. (n.d.). Die Biene Maja und ihre Abenteuer by Waldemar Bonsels. Ji ⁹ hatiye wergirtin.
• Gutenberg.org. (n.d.). The Adventures of Maya the Bee by Waldemar Bonsels (Wergera Îngilîzî). Ji ¹⁷ hatiye wergirtin.
• Hanuschek, S. (Ed.). (2012). Waldemar Bonsels. Karrierestrategien eines Erfolgsschriftstellers. Harrassowitz Verlag. (Referanskirî di ⁸)
• Hermes, S. (2009). Exotische Verhandlungen vor Gericht: Waldemar Bonsels’ Indienfahrt zwischen Selbstfindung, Hochstapelei und postkolonialer Kritik. Di S. Hanuschek (Ed.), Waldemar Bonsels. Karrierestrategien eines Erfolgsschriftstellers (pp. 1–25). Harrassowitz. (Referanskirî di ¹⁴)
• Junghans, W. (Derhêner). (1925). Die Biene Maja und ihre Abenteuer [Fîlm]. Kultur-Film AG. (Referanskirî di ¹⁸)
• Kümmerling-Meibauer, B. (2014). (Referanskirî di ⁶)
• Lévêque, M. (2013). Relire Maïa l’abeille aujourd’hui. Strenæ, (5). Ji ⁶ hatiye wergirtin.
• Manybooks. (2020, Adar 24).. Goodreads. Ji ³ hatiye wergirtin.
• Parikka, J. (n.d.). Insect Media. (Referanskirî di ²⁵)
• Riukulehto, S. (n.d.). (Nêrînên li ser peyama siyasî ya pirtûkê, referanskirî di ²)
• Scherf, W. (1995). Lexikon der Zaubermärchen. (Referanskirî di ²⁷)
• Schmitt, C., Ehlers, S., Jerg, J., & Kastenholz, H. (2018). Student Knowledge and Attitudes towards Bumblebees. Insects, 9(2), 40. Ji ²² hatiye wergirtin.
• Studio 100 Animation. (2012). Maya the Bee. (Referanskirî di ¹)
• ThriftBooks. (n.d.). Die Biene Maja und ihre Abenteuer book by Waldemar Bonsels. Ji ²⁹ hatiye wergirtin.
• Uexküll, J. von. (n.d.). (Teoriyên li ser Umwelt, referanskirî di ²⁵)
• University of Chicago. (n.d.). Animal Studies Workshop. Voices. Ji ¹⁹ hatiye wergirtin.
• Various Authors. (n.d.). A Companion to Twentieth-Century German Literature. (Ji bo têketina li ser Bonsels³⁰)
• Various Authors. (n.d.). Bestsellers of the Third Reich: Readers, Writers and the Politics of Literature. Ji ¹⁵ hatiye wergirtin.
• Various Authors. (n.d.). Childrens Literature. Encyclopedia.com. Ji ³¹ hatiye wergirtin.
• Various Authors. (n.d.). “the alien within”: translation into german during the nazi regime. UCL Discovery. Ji ¹⁶ hatiye wergirtin.
• Various Authors. (n.d.). Transcript Publishing. (Ji bo referansên li ser sînemaya Ewropî û teoriyên medyayê³²)
• Wikipedia. (n.d.). Maya the Bee. Ji ¹ hatiye wergirtin.
• Wikipedia. (n.d.). Waldemar Bonsels. Ji ⁴ hatiye wergirtin.
• Zinc Read. (n.d.). The Adventures of Maya the Bee (Book Overview). Amazon.in. Ji ¹⁰ hatiye wergirtin.
• Zubillaga Gomez, N. (2022). FROM THE BOOK TO TELEVISION AND TO THE WHOLE WORLD. MAYA THE BEE IN BASQUE. MonTI: Monographs in Translation and Interpreting, (14), 494-516. Ji ⁶ hatiye wergirtin.
• Zuiyo Enterprise (Nippon Animation). (1975). Mitsubachi Māya no Bōken. (Referanskirî di ¹)
• Özmen, S. (2010). Çeviribilim Işığında Waldemar Bonsels’in “Die Biene Maja und ihre Abenteuer” Adlı Eseri ile Fatma Muhterem Tarafından Yapılmış Olan “Arı Maya” Çevirisinin Kültürel Farklılıklar Açısından Çeviri Eleştirisi. Enstîtuya Zanistên Perwerdehiyê ya Zanîngeha Gaziyê. Ji ²³ hatiye wergirtin.

xebatên wergirtî

1. About: Maya the Bee – DBpedia, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://dbpedia.org/page/Maya_the_Bee
2. Maya the Bee – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Maya_the_Bee
3. The Adventures of Maya the Bee by Waldemar Bonsels – Goodreads, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://www.goodreads.com/book/show/1693449.The_Adventures_of_Maya_the_Bee
4. Waldemar Bonsels – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Waldemar_Bonsels
5. Maya the Bee: nice, helpful and self-confident – (IZI), erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://izi.br.de/english/research/tv_characters/G%C3%B6tz_Maya%20the%20bee.pdf
6. FROM THE BOOK TO TELEVISION AND TO THE WHOLE WORLD. MAYA THE BEE IN BASQUE – RUA, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://rua.ua.es/dspace/bitstream/10045/123134/1/MonTI_14_17.pdf
7. From the book to television and to the whole world. Maya the Bee in Basque – ResearchGate, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://www.researchgate.net/publication/367710044_From_the_book_to_television_and_to_the_whole_world_Maya_the_Bee_in_Basque
8. Relire Maïa l’abeille aujourd’hui – OpenEdition Journals, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, http://journals.openedition.org/strenae/1005
9. Die Biene Maja und ihre Abenteuer by Waldemar Bonsels – Project Gutenberg, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, http://www.gutenberg.org/ebooks/21021
10. The Adventures of Maya the Bee Reviews & Ratings – Amazon.in, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://www.amazon.in/Adventures-Maya-Bee-Waldemar-Bonsels/dp/9364540093
11. Waldemar Bonsels Biography – Pantheon World, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://pantheon.world/profile/person/Waldemar_Bonsels
12. Waldemar Bonsels – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://de.wikipedia.org/wiki/Waldemar_Bonsels
13. Bonsels, Waldemar – Deutsche Biographie, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://www.deutsche-biographie.de/dbo016125.html?language=en
14. http://www.transcript-verlag.de, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://www.transcript-verlag.de/shopMedia/openaccess/pdf/oa9783839420249.pdf
15. Bestsellers of the Third Reich: Readers, Writers and the Politics of …, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://dokumen.pub/bestsellers-of-the-third-reich-readers-writers-and-the-politics-of-literature-9781800730403.html
16. “the alien within”: translation into german during the nazi regime – UCL Discovery – University College London, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/10103925/1/The_alien_within__Translation.pdf
17. The Adventures of Maya the Bee – Project Gutenberg, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://www.gutenberg.org/ebooks/22354.epub.noimages
18. Modern Cinema – Film in the Weimar Republic | Deutsche Kinemathek, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://www.deutsche-kinemathek.de/en/visit/exhibitions/modern-cinema-film-weimar-republic
19. Animal/Nonhuman Workshop – Page 3 – University of Chicago, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://voices.uchicago.edu/animalstudies/page/3/
20. (PDF) The Anime Connection. Early Euro-Japanese Co-Productions …, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://www.researchgate.net/publication/328113221_The_Anime_Connection_Early_Euro-Japanese_Co-Productions_and_the_Animesque_Form_Rhythm_Design
21. Die Biene Maja – Der Kinofilm (2014) – Benutzerrezensionen – IMDb, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://www.imdb.com/de/title/tt3336368/reviews/
22. Don’t Know Much about Bumblebees?—A Study about Secondary School Students’ Knowledge and Attitude Shows Educational Demand – MDPI, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://www.mdpi.com/2075-4450/9/2/40
23. acikbilim.yok.gov.tr, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/364620/yokAcikBilim_359066.pdf?sequence=-1&isAllowed=y
24. Relire Maïa l’abeille aujourd’hui – OpenEdition Journals, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://journals.openedition.org/strenae/1005
25. “Film-Symphonie vom Leben und Sterben der Blumen”: Plant Rhythm and Time-Lapse Vision in Das Blumenwunder – Intermédialités / Intermediality – Érudit, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://www.erudit.org/en/journals/im/2010-n16-im1514743/1001957ar/
26. Die Biene Maja by Waldemar Bonsels – Goodreads, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://www.goodreads.com/book/show/64904037
27. Culture, Creativity and Environment – Brill, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://brill.com/downloadpdf/display/title/30261.pdf
28. Insect Media Jussi Parikka – Sholette Seminars, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://www.sholetteseminars.com/wp-content/uploads/2019/02/Insect-Media-Jussi-Parikka.pdf
29. Die Biene Maja und ihre Abenteuer book by Waldemar Bonsels – ThriftBooks, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://www.thriftbooks.com/w/the-adventures-of-maya-the-bee_waldemar-bonsels/1995095/
30. the-eye.eu, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://the-eye.eu/public/Books/World%20Tracker%20Library/worldtracker.org/media/library/Language%20Learning/14.German%20and%20Yiddish/32.A%20Companion%20to%2020th%20Century%20German%20Literature.pdf
31. Childrens Literature | Encyclopedia.com, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://www.encyclopedia.com/literature-and-arts/language-linguistics-and-literary-terms/literature-general/childrens-literature
32. Janelle Blankenship, Tobias Nagl (eds.) – European Visions Small Cinemas in Transition – transcript publishing, erişim tarihi Mayıs 15, 2025, https://www.transcript-publishing.com/media/pdf/15/61/14/tstw1818_1.pdf