1. Destpêk: Realîzma Sêhrî – Têgeh û Çarçoveya Teorîk

Realîzma sêhrî, wekî cêwreyek wêjeyî û hunerî, bi awayekî berfireh wekî şêwazekê tê pênasekirin ku tê de hêmanên efsûnî û fantastîk bi awayekî xwezayî di nav çarçoveyeke realîst de têne hûnandin, û bi vî awayî pir caran sînorên di navbera rastî û xeyalê de tên tevlihevkirin.¹ Her çend ev têgeh bi awayekî berbiçav bi wêjeya Amerîkaya Latînî ve girêdayî be jî ², koka wê û taybetmendiyên wê yên cihêreng hewceyî vekolîneke kûr in.

1.1. Pênaseyên Akademîk û Koka Têgehê

Têgeha “Realîzma Sêhrî” (bi Almanî: Magischer Realismus) cara yekem di sala 1925an de ji hêla rexnegirê hunerê yê Alman Franz Roh ve hate bikaranîn. Roh ev têgeh ji bo danasîna meyleke nû di wênesaziyê de piştî serdema Ekspresyonîzmê bi kar anî, ku tê de hunermend vedigeriyan ser teswîrkirina realîst a objeyan, lê bi awayekî ku “sira” û “ecêbmayîbûna” veşartî ya cîhana rojane derdixist pêş.² Girîng e ku were destnîşankirin ku Roh di serî de behsa îfadeya dîtbarî dikir.²

Veguherîna vê têgehê ji qada hunerên dîtbarî ber bi wêjeyê ve, bi taybetî bi xebatên rexnegirê wêjeyî Angel Flores di sala 1955an de bi gotara wî ya bi navê “Realîzma Sêhrî di Çîroka Amerîkaya Spanî de” (Magical Realism in Spanish American Fiction) dest pê kir. Flores amaje kir ku nivîskarê Arjantînî Jorge Luis Borges, ku bi xwe di bin bandora nivîskarên wekî Franz Kafka de bû, bingeha realîzma sêhrî ya nûjen danî.² Ev xal ji bo têgihiştina rola Arjantînê di pêşketina vê cûreyê de xwedî girîngiyeke taybet e. Pêvajoya adaptasyona têgehê ji bo wêjeyê ne tenê wergerandineke sade bû, lê belê ji nû ve çarçovekirineke li gorî taybetmendiyên vegotina wêjeyî û konteksta sosyo-çandî ya Amerîkaya Latînî bû. Ev yek nîşan dide ku têgehên hunerî dikarin di nav dîsîplînên cuda de bi awayên nû werin şîrovekirin, ku ev ji bo analîzkirina taybetmendiyên herêmî yên realîzma sêhrî ya Arjantînî jî derfetê vedike.

Pênaseyên din ên akademîk jî hene ku alîkariya têgihiştina vê cûreyê dikin. Matthew Strecher (1999) realîzma sêhrî wekî “tiştê ku diqewime dema ku cîhek pir hûrgilî û realîst ji hêla tiştek pir xerîb ve tê dagir kirin ku nayê bawer kirin” pênase dike.¹ David Lodge jî dibêje ku ew “dema ku bûyerên ecêb û nemumkun di tiştê ku wekî din tê îddîa kirin ku vegotinek realîst e de diqewimin”.¹ Van pênaseyan li ser tevliheviya realîzm û fantastîkê û bandora wê ya li ser xwendevan radiwestin.

1.2. Cudahiya di navbera Realîzma Sêhrî, Wêjeya Fantastîk û “Lo Real Maravilloso”

Ji bo têgihiştineke zelaltir, pêwîst e realîzma sêhrî ji têgehên nêzîk ên wekî wêjeya fantastîk û “Lo Real Maravilloso” (Rastiya Ecêbmayî) were cudakirin. Realîzma sêhrî ji çîrokên periyan û mîtan cuda ye ji ber ku ew di cîhana rastîn de dimîne û sêhra ku di vê cîhanê de veşartî ye eşkere dike, ne ku cîhanên bi tevahî xeyalî biafirîne.¹ Hêmanên efsûnî bi gelemperî ji bo ku xalekê li ser rastiyê bidin zanîn têne bikar anîn.¹ Berevajî vê, wêjeya fantastîk pir caran bi tevahî ji rastiyê veqetandî ye û tê de hêmanên serxwezayî lihevhatina rêkûpêkiya gerdûnî dişkînin û wekî tiştekî tehdîtkar têne dîtin.¹

Têgeha “Lo Real Maravilloso Americano”, ku ji hêla nivîskarê Kubayî Alejo Carpentier ve di pêşgotina romana wî El reino de este mundo (Keyaniya Vê Cîhanê) (1949) de hate pêşkêş kirin, xwedî girîngiyeke taybet e.² Carpentier amaje kir ku “rastiya ecêbmayî” ne tiştekî ku ji derve li rastiyê tê zêdekirin (wek surrealîzma Ewropî), lê belê ew ji dîrok, erdnîgarî û çanda Amerîkaya Latînî bixwe derdikeve.⁶ Ew bi taybetî tekezî li ser “mestizaje” (tevliheviya çand û nijadan) û mîrateya barok a parzemînê dike wekî çavkaniyên vê ecêbmayîbûnê.¹ Dema ku her du têgeh jî bi têkelkirina rastî û ecêbmayîbûnê re mijûl dibin, “Lo Real Maravilloso” ya Carpentier bi awayekî eşkeretir bi nasnameya Amerîkaya Latînî û dîroka wê ya bêhempa ve girêdayî ye. Realîzma Sêhrî, her çend bi xurtî bi Amerîkaya Latînî re têkildar be jî, wekî teknîkek vegotinê ya berfirehtir hatîye bikar anîn. Ev cudahî ji bo têgihiştina ka nivîskarên Arjantînî çawa bi van têgehan re têkildar bûne girîng e; hin dibe ku nêzîkî nêrîna Carpentier bin, hinên din jî dibe ku Realîzma Sêhrî wekî amûrek wêjeyî ya gerdûnîtir bikar anîbin.

Nîqaşên akademîk ên li ser van têgehan berdewam dikin.² Alicia Llarena, ji bo nimûne, diyar dike ku pêdivî ye ku ev têgeh ne tenê wekî hevwateyên ji bo “çîroka nû” werin bikar anîn, lê divê were lêkolîn kirin ka hêmanên vegotinê çawa bi awayekî taybet di Realîzma Sêhrî (RM) û Lo Real Maravilloso Americano (LRMA) de têne ba hev.¹¹

1.3. Taybetmendiyên Sereke yên Realîzma Sêhrî

Ji bo naskirina berhemên realîzma sêhrî, hin taybetmendiyên bingehîn hatine destnîşankirin. Li gorî Wendy B. Faris (2004), pênc hêmanên sereke yên realîzma sêhrî ev in ⁴:

1. Hêmana kêmneker a sêrbaziyê (irreducibleelement): Ev hêmanek efsûnî an serxwezayî ye ku di nav vegotinê de heye û nikare bi mentiqa cîhana rastîn were ravekirin. Ew wekî beşek asayî ya cîhana çîrokê tê pêşkêş kirin û ne karakter û ne jî vebêjer jê matmayî namînin.
2. Hebûna xurt a cîhana fenomenal (phenomenalworld): Tevî hebûna hêmanên sêhrî, cîhana çîrokê bi hûrguliyên realîst û berbiçav tê teswîrkirin. Ev yek dihêle ku xwendevan cîhanê wekî cîhek nas û pêbawer bibîne.
3. Gumanên nerehetker (unsettlingdoubts): Xwendevan (û carinan karakter) di derbarê bûyerên sêhrî de dudiliyê û nerehetiyê hîs dike. Ev guman ji ber têkiliya di navbera ya realîst û ya sêhrî de derdikeve.
4. Tevlihevkirina warên cihêreng (mergingofdifferentrealms): Di realîzma sêhrî de, cîhana rojane û cîhana serxwezayî bi hev re têne pêşkêş kirin û pir caran di nav hev de dihelin. Sînorên di navbera van her du waran de nezelal in.
5. Têkdana têgihên pejirandî yên dem, mekan û nasnameyê (disruptionoftime,space,andidentity): Realîzma sêhrî pir caran bi têgihîştina kevneşopî ya dem û mekanê dilîze. Dem dikare ne-xêzikî be, û nasnameyên karakteran dikarin şil û guhêrbar bin. Mînakek klasîk ji Sed Sal Tenêtî ya Gabriel García Márquez ew jûreya ku tê de “her tim Adar bû û her tim Duşem bû”.⁴

Taybetmendiyên din ên girîng ev in ku bûyerên fantastîk bi awazek realîst têne vegotin; çîrokên gelêrî, fabl û mît têne anîn nav têkildariya civakî ya hevdem; û karakterên ku xwedî taybetmendiyên fantastîk in (wek firîn an telepatî) dikarin ji bo sembolîzekirina rastiyên siyasî yên fantasmagorîk werin bikar anîn.¹ Ji aliyê teknîkên vegotinê ve, bikaranîna “hûrguliyên sêhrî” (magicaldetails) ji bo ragihandina hêmana kêmneker ⁴ û “optîka onîrîk” (dreamlikeoptics) a Gaston Bachelard, ku qalîteyeke xewnokî dide metnê ⁴, berbiçav in.

Yek ji fonksiyonên girîng ên realîzma sêhrî ew e ku pirekê di navbera tiştên asayî û yên derasayî de ava dike, û bi vî awayî xwendevanan vedixwîne ku li ser mijarên kûr ên wekî nasnameya çandî, jicîhûwarkirin û ezmûna mirovî bifikirin.² Normalîzekirina derasayîbûnê, ku tê de bûyerên ecêb bêyî ku karakter şaş bibin wekî beşek ji cîhana rojane têne pêşkêş kirin ⁴, ne tenê teknîkek wêjeyî ye. Ev dikare bibe amûrek rexneyî ya bihêz. Dema ku tiştên ecêb wekî normal têne qebûl kirin, ew dikare xwendevan teşwîq bike ku “normaliya” cîhana xwe bipirse, nemaze di warê bêedaletiyên civakî an zordestiya siyasî de ku dibe ku ew qas berbelav bûne ku “normal” xuya dikin. Di çarçoveya Arjantînê de, ku dîroka wê bi serdemên aloziya siyasî û civakî tije ye, ev teknîk dikare bi taybetî watedar be. Nivîskar dikarin Realîzma Sêhrî bikar bînin da ku absurdîteya rewşên siyasî an travmayên civakî bi awayekî sergirtî lê bi bandor rexne bikin.

Ji bo zelalkirina van têgehan, tabloya jêrîn dikare sûdmend be:

Tablo 1: Berawirdkirina Realîzma Sêhrî, Lo Real Maravilloso û Wêjeya Fantastîk

Taybetmendî	Realîzma Sêhrî	Lo Real Maravilloso Americano	Wêjeya Fantastîk
Têkiliya bi Rastiyê re	Di cîhana rastîn de ye, hûrguliyên realîst bikar tîne.1	Ji rastiya Amerîkaya Latînî bixwe derdikeve, ecêbmayîbûn beşek xweriskî ya vê rastiyê ye.6	Bi gelemperî ji rastiyê veqetandî ye, cîhanên xeyalî diafirîne.1
Helwesta li hember Serxwezayiyê	Hêmanên sêhrî/serxwezayî wekî asayî têne pêşkêş kirin, bêyî şaşmayîn.4	Ecêbmayîbûn wekî beşek xwerû û rojane ya rastiya Amerîkaya Latînî tê dîtin.8	Serxwezayî lihevhatina rêkûpêkiya gerdûnî dişkîne, dikare bibe tehdîtkar an xerîb.7
Armanca Sereke	Rexneya civakî/siyasî, vekolîna nasnameyê, pirskirina rastiyê.2	Îfadekirina nasname û rastiya bêhempa ya Amerîkaya Latînî, dijberiya li hember surrealîzma Ewropî.8	Bi gelemperî ji bo revînê, vekolîna mijarên exlaqî di cîhanên alternatîf de.
Nivîskarên Pêşeng/Pênasekar	Franz Roh (huner), Angel Flores, Gabriel García Márquez, Julio Cortázar, Jorge Luis Borges (wekî pêşeng).2	Alejo Carpentier.2	J.R.R. Tolkien, C.S. Lewis, Ursula K. Le Guin.
Çarçoveya Çandî	Bi xurtî bi Amerîkaya Latînî ve girêdayî ye, lê wekî teknîkek navneteweyî jî tê dîtin.2	Bi taybetî ji bo Amerîkaya Latînî û Karayîban tê pênasekirin.1	Ne bi herêmek taybetî ve girêdayî ye, di çandên cihêreng de xuya dike.

Ev tablo cudahiyên bingehîn û nuansên di navbera van têgehan de radixe ber çavan û bingehek teorîk ji bo beşên din ên gotarê datîne.

2. Koka Dîrokî û Çandî ya Realîzma Sêhrî li Amerîkaya Latînî û Arjantînê

Realîzma sêhrî ne di valahiyekê de, lê di nav konteksteke dîrokî, çandî û erdnîgarî ya taybet de şîn bû. Têgihiştina van kokan ji bo fêmkirina kûrahiya vê cûreyê, bi taybetî di çarçoveya Arjantînê de, girîng e.

2.1. Bandora Paşxana Postkolonyal û Çandên Xwecihî

Realîzma sêhrî wekî diyardeyeke wêjeyî ya ku bi kûrahî di nav axa Amerîkaya Latînî de rehên xwe berdane, derket holê. Ew pir caran wekî amûrek ji bo îfadekirina û rexnekirina rastiyên tevlihev ên parzemînê, ku bi dîrokeke kolonyalîzm, zordestiya civakî û têkoşînên ji bo nasnameyê hatine şekildan, hate bikar anîn.³ Di vê çarçoveyê de, realîzma sêhrî bû dergehek ji bo zordestiya civakî, cîhek ku tê de fantazî û rastî dikaribû bi hev re bijîn û şîroveyên nû li ser cîhanê pêşkêş bikin.³

Bandora nifûsa xwecihî ya Amerîkaya Latînî di damezrandina realîzma sêhrî de roleke krîtîk lîst.⁸ Ji bo nivîskarên ku li alternatîfên ji bo vegotinên serdest ên Ewropî-navendî digeriyan, çand, mîtolojî û dîtinên cîhanê yên xwecihî çavkaniyeke dewlemend a îlhamê bûn.⁸ Miguel Ángel Asturias, ku yek ji pêşengên vê cûreyê tê hesibandin, bi kûrahî di bin bandora çanda Maya de ma, û ev yek di berhemên wî de bi bikaranîna fabl, ferhengok û têgihiştinên xwecihî yên li ser cîhanê xwe nîşan dide.⁸ Li gorî Asturias, “sêhr” ne tiştekî ji derve bû, lê beşeke bingehîn a awayê dîtina cîhanê ya çanda xwecihî bû.⁸ Bi vî awayî, nivîskarên wekî Asturias û Carpentier “rastiya ecêbmayî” wekî ravekirinên organîk û raveker ên xwecihiya Amerîkaya Latînî bi rêya wêjeya xwe pêşniyar kirin.¹⁵

Tevlihevkirina mîtolojî û dîtinên cîhanê yên xwecihî di nav vegotinên realîzma sêhrî de ne tenê xemilandineke egzotîk e. Ew çalakiya vegerandin û ji nû ve nirxandina pergalên zanînê yên ku di serdema kolonyalîzmê de hatibûn marjînalîzekirin û tepisandin temsîl dike. Bi dayîna cihekî navendî ji “sêhrê” ya xwecihî re, nivîskaran ne tenê formeke wêjeyî ya nû diafirandin, lê di heman demê de li dijî serweriya epistemolojiyên Ewropî yên ku mentiq û racionalîteyê li ser her tiştî digirtin, berxwedanek çandî pêk dianîn. Ji bo Arjantînê, ev tê vê wateyê ku lêkolîna realîzma sêhrî divê li şopên çandên xwecihî yên ku dibe ku di bin çanda serdest a Ewropî-navendî de hatibin nixumandin bigere. Her çend Arjantîn bi gelemperî wekî neteweyek “Ewropîtir” li Amerîkaya Latînî tê dîtin jî, realîzma sêhrî dibe ku rêyek be ji bo eşkerekirina û ji nû ve xeyalkirina van mîrasên çandî yên kûrtir.

Alejo Carpentier di têgihiştina xwe ya “lo real maravilloso” de amaje dike ku Amerîkaya Latînî, wekî parzemîneke sîmbîoz, mutasyon û “mestizaje” (tevliheviya nijadan), bi xwezayî barokê diafirîne. Ev yek di perestgehên Aztekan ên berfireh û helbestên Nahuatl ên hevgirtî de eşkere dibe. Li gorî wî, ev tevliheviya etnîkî bi baroka Amerîkî re mezin dibe, û cîhê di navberê de ew e ku “rastiya ecêbmayî” tê dîtin.¹

2.2. Rolê Erdnîgariyê û Hawîrdora Amerîkaya Latînî

Erdnîgarî û hawîrdora taybet a Amerîkaya Latînî jî di şekildana realîzma sêhrî de xwedî roleke girîng e. Daristanên berfireh, çiyayên bilind, deştên bêdawî û hêzên xwezayî yên dijwar ne tenê paşxaneyek ji bo çîrokan pêk anîn, lê pir caran bûn çavkaniya sêhr û ecêbmayîbûnê bi xwe.⁸ Wekî ku Carpentier destnîşan kiribû, ji bo niştecihên van erdan, “tiştê xerîb asayî ye”.⁸ Ev tê vê wateyê ku rastiya Amerîkaya Latînî bi xwe dikare ew qas derasayî û ecêb be ku sînorê di navbera realîzm û fantaziyê de zirav dibe. Gabriel García Márquez vê yekê bi gotina ku “çemên ava kelandî û bahozên ku erdê dihejînin, û bagerên ku xaniyan hildidin hewayê, ne tiştên îcadkirî ne, lê pîvanên xwezayê ne ku di cîhana me de hene” piştrast dike.⁶

Erdnîgariya Amerîkaya Latînî (û bi taybetî Arjantînê bi cihêrengiya xwe ya ji Pampasên bêdawî heta Patagonyaya dûr û çiyayên Andê) di realîzma sêhrî de ne tenê wekî paşxaneyek pasîf kar dike. Ew bi xwe dikare bibe karakterek aktîf, çavkaniyek sêhr û ecêbmayîbûnê. Xwezaya wê ya dijwar, berfireh û carinan tehdîtkar dikare bi hêsanî ji bo bûyerên ku ji mentiqa rojane wêdetir in, zemînekê biafirîne. Di analîza realîzma sêhrî ya Arjantînî de, girîng e ku meriv lêbikole ka erdnîgariyên cihêreng çawa bandor li celeb û awayên sêhrê yên ku di berheman de xuya dibin, kirine. Mînak, nivîskarê Arjantînî Héctor Tizón “bakur” (herêma Andî) wekî referanseke sêhrî dibîne, lê “başûr” (Patagonya) bi tiştên xerîb û biyanî re têkildar dike ¹⁶, ku ev yek nîşan dide ka erdnîgarî çawa dikare têgihiştinên cihêreng ên sêhrê biafirîne.

2.3. Bandora Tevgerên Çandî û Rewşenbîrî yên Arjantînî

Di salên 1960î û 1970yî de, bi navê “Boom”a wêjeya Amerîkaya Latînî, “novela nueva” (romana nû) derket holê. Ev tevger hewl dida ku kevneşopiyên wêjeyî yên wê demê bişkîne û li rê û rêbazên nû yên xwe-îfadekirinê bigere.⁴ Realîzma sêhrî bû beşek girîng û diyarker a vê tevgera nûjenker.

Lêbelê, di çarçoveya Arjantînê de, rewş hinekî tevlihevtir e. Her çend Jorge Luis Borges ji hêla hin rexnegiran ve (wek Flores) wekî pêşengekî realîzma sêhrî tê dîtin ², rexnegirên din ên wekî Daniel Balderston amaje dikin ku wêjeya fantastîk a Arjantînî, nemaze ya ku ji hêla Borges ve hatî pêşxistin, bi gelemperî “kontrolkirîtir û serebraltir” tê hesibandin li gorî “efektên biriqoktir” ên nivîskarên realîzma sêhrî yên wekî Gabriel García Márquez.¹⁷ Ev cudahî dibe ku nîşana kevneşopiyeke Arjantînî ya taybet a wêjeya fantastîk be ku ji realîzma sêhrî ya ku li deverên din ên Amerîkaya Latînî pêş ketî, hinekî cuda ye.

Wêjeya Arjantînî, tevî ku beşek ji tevgera berfireh a Amerîkaya Latînî ye, di heman demê de xwedî kevneşopî û taybetmendiyên xwe yên xweser e. Bandora xurt a Borges û meyla ber bi “fantastîka serebral” ve dibe ku realîzma sêhrî li Arjantînê ji hin welatên din ên Amerîkaya Latînî cuda kiribe. Dibe ku li Arjantînê di navbera pejirandina tevgera pan-Latînî Amerîkî ya realîzma sêhrî û parastina kevneşopiyeke neteweyî ya xwesertir de tengezariyek hebe. Ji ber vê yekê, pêdivî ye ku ev gotar vê tengeariyê bikole: Realîzma Sêhrî ya Arjantînî çiqasî beşek ji diyardeyeke parzemînî ye û çiqasî îfadeyeke xweser a Arjantînî ye? Ev ê bihêle ku em ji gengeşiyên li ser ka Borges “realîzma sêhrî” dinivîse an na wêdetir biçin û li şûna wê li ser têkiliya tevlihev a di navbera kevneşopiyên herêmî û meylên parzemînî de bisekinin.

3. Nivîskarên Sereke yên Realîzma Sêhrî li Arjantînê û Berhemên Wan

Wêjeya Arjantînî komek nivîskarên berbiçav derxistiye holê ku bi awayên cihêreng bi têgehên realîzma sêhrî û wêjeya fantastîk re têkildar bûne. Her yek ji van nivîskaran bi şêwaz û tematîka xwe ya yekta, tevkariyeke girîng li pirrengiya wêjeya Amerîkaya Latînî kiriye.

3.1. Jorge Luis Borges (1899-1986): Pêşeng an Rexnegirê Realîzma Sêhrî?

Jorge Luis Borges yek ji kesayetiyên herî bibandor ên wêjeya sedsala 20an e, û rola wî di çarçoveya realîzma sêhrî de mijara nîqaşên berfireh e. Wekî ku berê hate gotin, Angel Flores Borges wekî kesê ku bingeha realîzma sêhrî ya nûjen daniye, bi nav dike, nemaze bi berhemên xwe yên wekî Historia universal de la infamia (1935).² Berhemên wî yên navdar ên wekî Ficciones (1944) û El Aleph (1949) hêmanên efsûnî, labîrentên metafizîkî, û berfirehkirina rastiyeke bêdawî dihewînin, ku ev hemî dikarin wekî bingehek an îlham ji bo çîrokên realîzma sêhrî werin dîtin.⁸ Borges bi hostayî felsefeyê bi hêmanên fantastîk ên surreal re di nav çîrokên kurt û tevlihev de dihûne, û mijarên wî yên serdest labîrent, pirtûkxane, xewn, nivîsandin, dem û ol in.¹⁸

Lêbelê, hin rexnegir Borges bi tevahî naxin nav pênaseya kevneşopî ya “realîzma sêhrî”. Sedema sereke ew e ku hêmanên fantastîk di berhemên wî de pir li pêş in û bi gelemperî ne di nav cîhaneke wekî din realîst de hatine hûnandin, ku ev yek ji taybetmendiyên bingehîn ên realîzma sêhrî ye.¹⁹ Daniel Balderston, di vî warî de, wêjeya fantastîk a Arjantînî, nemaze ya Borges, wekî “kontrolkirîtir û serebraltir” dibîne li gorî realîzma sêhrî ya ku ji hêla nivîskarên wekî García Márquez ve tê temsîl kirin.¹⁷ Tevî van nîqaşan, bandora Borges li ser nivîskarên paşerojê, heta li derveyî Amerîkaya Latînî (wek mînak li Tirkiyeyê, ku ew wekî îlham ji bo metafiksiyon û esrarengîziyê tê dîtin ²⁰), nayê înkarkirin.

Li şûna ku Borges tenê wekî pêşengek potansiyel an kesek li derveyî celebê were dîtin, dibe ku rasttir be ku ew wekî katalîzatorek ji bo diyalog û cihêrengiya di nav kevneşopiya fantastîk a Arjantînî de were nirxandin. “Fantastîka serebral” a wî ne tenê rê li ber nivîskarên din vekir, lê dibe ku di heman demê de bûbe xalek berevajîkirinê, ku nivîskarên paşerojê teşwîq kirine ku li awayên cihêreng ên têkelkirina rastî û fantastîkê bigerin. Têkiliya wî ya nêzîk bi Adolfo Bioy Casares û Silvina Ocampo re, û weşandina Antología de la literatura fantástica (1940) bi hev re, vê rola wî ya navendî di teşwîqkirina celebek wêjeya fantastîk a sofîstîke de li Arjantînê piştrast dike.⁹

3.2. Julio Cortázar (1914-1984): Lîstikên bi Rastiyê re û Vegotinên Sêhrî

Julio Cortázar yek ji stûnên sereke yên “Boom”a Amerîkaya Latînî ye û bandoreke kûr û mayînde li ser wêjeya hevdem kiriye. Ew bi şiyana xwe ya ji bo tevlihevkirina jiyaneke bohemî ya romantîk bi realîzm û paşê bi fantaziyê re tê nasîn.²¹ Cortázar bi taybetî bi subjektîvîteya demê û awayê ku mirov cîhanê têdigihîje eleqedar bû, û wî dixwest di xwendevanên xwe de hestek heyirîbûn û pirsyarî li hember avahiya dem û rastiyê biafirîne.²¹

Her çend Cortázar bi gelemperî bi surrealîzmê û wêjeya fantastîk a “lîstikvane” tê naskirin jî, gelek çîrokên wî hêmanên ku bi zelalî bi realîzma sêhrî re diyalogê datînin dihewînin.⁴ Cortázar bi xwe jî destnîşan kiribû ku têgihiştina wî ya fantastîkê her ku diçe nêzîkî rastiyê dibe, ku ev yek dikare hebûna van hêmanan di berhemên wî de rave bike.⁴ Mînakên berbiçav ên vê yekê di kurteçîrokên wî de têne dîtin: di “Carta a una señorita en París” de, karakterê sereke kevroşkan vereş dike, bûyereke bi tevahî derasayî ku bi hûrguliyên realîst tê pêşkêş kirin; di “Lejana” de, karakterek têkiliyek hestiyarî ya nenas û nediyar bi “dûreke” xwe re, jinek ku qet nedîtiye, saz dike; û di “La casa tomada” de, xanî hêdî hêdî ji hêla hêzek nenas û nedîtbar ve tê dagir kirin, bûyerek ku karakterên çîrokê bêyî lêgerîna ravekirineke mentiqî qebûl dikin.⁴ “La casa tomada” bi taybetî pir caran wekî alegoriyek siyasî ya li ser rewşa Arjantînê jî tê şîrovekirin.

Realîzma sêhrî ya Cortázar wekî “cuda” tê binavkirin, beşek ji ber ku ew piraniya jiyana xwe ya nivîskariyê li Parîsê derbas kir lê her tim xwe wekî Arjantînî hîs dikir. Taybetmendiya wî ew e ku tiştên nenormal û fantastîk bi awayekî hûrgilî objektîf pêşkêş dike, ku ev yek tiştên derasayî û xeyalî dike bawerbar û hetta beşek ji jiyana rojane.¹⁰ Berevajî hin nivîskarên realîzma sêhrî yên ku sêhra xwe ji folklor an xwezaya gundewarî distînin, Cortázar bi gelemperî derasayîbûnê di nav jiyana rojane ya bajarî de (pir caran Buenos Aires an Parîs) cîh dike. Ev yek nîşan dide ku sêhr ne tenê bi cîhên “egzotîk” an “prîmîtîv” ve girêdayî ye, lê dikare di nav modernîte û bêganebûna jiyana bajarî de jî şîn bibe. Ev nêzîkatî realîzma sêhrî ya Cortázar bi ezmûnên modernîteyê û bajarvaniyê ve girêdide û rê li ber vekolîna mijarên wekî bêganebûn, nasnameya bajarî û tirsên modern vedike.

3.3. Adolfo Bioy Casares (1914-1999): Di Navbera Honaka Zanistî û Sêhra Rojane de

Adolfo Bioy Casares, hevkarê nêzîk ê Borges û mêrê Silvina Ocampo, kesayetek din a girîng e di wêjeya fantastîk a Arjantînî de.⁹ Romana wî ya navdar La invención de Morel (Dahênana Morelê) (1940) wekî berhemeke bingehîn tê dîtin ku ne tenê bandor li realîzma sêhrî kiriye lê di heman demê de wekî mînakeke destpêkê ya “metafiksiyonê” jî tê hesibandin.²² Ev roman, ku tê de karakterek xwe di nav rastiyeke tomarkirî û dubarekirî de dibîne, Bioy Casares wekî pêşengek nivîskarên paşerojê yên Amerîkaya Latînî yên ku bi pirsgirêka ontolojiya hebûna mirovî û afirandina hunerî re mijûl bûne, destnîşan dike.²³

Berhemeke din a girîng a Bioy Casares, Diario de la guerra del cerdo (Rojnameya Şerê Berazê) (1969), her çend wekî beşek ji Booma wêjeyî ya Amerîkaya Latînî û bi tevkariyên xwe ji bo realîzma sêhrî were nas kirin jî, bêtir li ser teswîrên realîst ên ezmûna mirovî û satireya civakî disekine, li şûna ku hêmanên fantastîk ên eşkere bi kar bîne.²² Ev roman, ku tê de ciwan li dijî pîr û kalan şerekî hovane dimeşînin, bi awayekî neyekser gendeliya civakî û bandora wê li ser mirovahiyê satirîze dike.²²

Berhemên Bioy Casares sînorên pênaseya kevneşopî ya realîzma sêhrî dipirsin. La invención de Morel, bi hêmanên xwe yên honaka zanistî, û Diario de la guerra del cerdo, bi giranî li ser realîzma psîkolojîk û satireya civakî, nîşan didin ku realîzma sêhrî dikare bi cûreyên din re têkeve nav hev û ne hewce ye ku her gav bi eşkereyî “sêhrî” be. Analîza Bioy Casares dikare ji bo nîqaşkirina li ser piralî û hîbrîdîteya realîzma sêhrî li Arjantînê were bikar anîn, ku tê de nivîskar dibe ku ji pênaseyên hişk dûr ketibin û li şûna wê hêmanên ji cûreyên cihêreng tevlihev kiribin.

3.4. Silvina Ocampo (1903-1993): Cîhanên Fantastîk û Nediyariyên Sêhrî

Silvina Ocampo, yek ji dengên herî orîjînal ên wêjeya Arjantînî, bi kurteçîrokên xwe yên ku tê de hêmanên fantastîk, surreal û carinan jî grotesk bi hostayî têne hûnandin, tê nasîn. Berhemên wê dikarin di nav realîzma sêhrî, wêjeya fantastîk û surrealîzmê de werin çarçovekirin.¹³ Wekî hevjîna Bioy Casares û hevala nêzîk a Borges, ew beşek ji sêgoşeya navdar a wêjeya fantastîk a Arjantînî bû û di amadekirina Antología de la literatura fantástica de roleke girîng lîst.⁹

Çîrokên Ocampo bi gelemperî li ser mijarên “zalimane” û bûyerên serxwezayî yên ku di nav cîhên malbatî yên rojane de diqewimin disekinin.¹⁷ Têkiliyên evîndaran, zarokên bi têgihiştinên xerîb, û veguherînên nediyar mijarên dubare ne di berhemên wê de.¹⁷ Şêwaza wê bi demê re her ku diçe idiosînkratîktir dibe, û ew bi teknîkên stîlîstîk ên wekî flashbackên îtalîk an guhertinên nişkave yên deng û perspektîfê diceribîne, ku ev yek prosa wê dike xwedî atmosfereke efemer û negirtî.¹⁷

Giringiya Ocampo li ser “zalimtiya” û bûyerên serxwezayî yên di nav cîhên malbatî de, celebek taybet a “xerîbiya nenas” (uncanny) diafirîne ku ji realîzma sêhrî ya epîk an folklorîk cuda ye. Ew sêhr û tirsnakiyê di nav têkiliyên mirovî yên herî nêzîk û cîhên herî nas de dibîne. Ev dikare wekî şîroveyek li ser tengezariyên veşartî û psîkolojiya tarî ya ku di bin rûyê jiyana “normal” de heye, were xwendin. Nêzîkatiya Ocampo dikare bi mijarên zayendî, hêz û dînamîkên malbatî yên di civaka Arjantînî de re têkildar be, û “zalimtiya” wê dibe ku rexneyek li ser normên civakî û rolên zayendî yên sînordar be.

3.5. Manuel Mujica Láinez (1910-1984): Dîrok, Alegorî û Hêmanên Sêhrî

Manuel Mujica Láinez, ku bi navê “Manucho” jî tê nasîn, bi romanên xwe yên dîrokî yên ku bi hostayî bi hêmanên fantastîk û alegorîk hatine xemilandin, navdar e. Romana wî La Casa (Xanî) (1954) wekî metaforek ji bo Arjantînê, bi taybetî di bin rejîma Peronîst de, tê analîz kirin. Di vê berhemê de, xaniyek kevnar a arîstokratîk a li ber hilweşandinê, çîroka rabûn û têkçûna çîneke civakî ya dewlemend û guherînên civakî yên ku welat tê re derbas dibe, vedibêje.²⁴ Di nav keywordên ku ji bo analîzkirina vê romanê hatine bikar anîn de “realîzma sêhrî” û “wêjeya fantastîk” jî hene, ku ev yek nîşan dide ku hêmanên ne-realîst di şîrovekirina wê de roleke girîng dilîzin.²⁴

Berhemeke din a Mujica Láinez ku bi realîzma sêhrî re têkildar tê dîtin El unicornio (Tekşax) (1965) ye. Ev roman wekî romaneke fantastîk a dîrokî tê binavkirin ku tê de efsaneyên serdema navîn, serpêhatiyên şovalye û hêmanên sêhrî bi hev re têne hûnandin.²⁵

Bikaranîna dîrok û mîhengên dîrokî ji hêla Mujica Láinez ve ne tenê ji nû ve vegotina paşerojê ye. Ew bi gelemperî wekî alegoriyek ji bo rexnekirina pirsgirêkên siyasî û civakî yên dema xwe kar dike. Têkelkirina hêmanên sêhrî an fantastîk di nav van vegotinên dîrokî de dihêle ku ew ji realîzma dîrokî ya sade wêdetir biçe û şîroveyên kûrtir û pir-qatî pêşkêş bike. Bi vî awayî, Mujica Láinez dîrokê “sêhrî” dike da ku li ser mijarên wekî dekadans, guherîna civakî, û xwezaya hêzê, nemaze di çarçoveya Arjantînî de (mînak, bandora Peronîzmê), şîrove bike.

3.6. Ernesto Sábato (1911-2011): Kûrahiyên Psîkolojîk û Tixûbên Rastiyê

Ernesto Sábato, nivîskar, fîzîknas û wênesazê Arjantînî, bi romanên xwe yên kûr û fikarên xwe yên eksîstansiyel tê nasîn. Berhemên wî bi gelemperî mijarên wekî dînîtî, tenêtî, evîn, mirin û lêgerîna wateyê di cîhaneke kaotîk û pir caran bêrehm de vedikolin.²⁶ Sábato bi tundî êrîşî modernîteya ku wekî serweriya Mentiq û Hejmarê hatî damezrandin dike, û li şûna wê qîmetê dide warên tarî yên binhiş, hestyarî û pîroziyê.²⁷

Her çend Sábato bi gelemperî rasterast wekî nivîskarekî “realîzma sêhrî” neyê binavkirin jî, berhemên wî yên navdar ên wekî Sobre héroes y tumbas (Li ser Lehengan û Goran) (1961) û Abaddón el exterminador (Abaddonê Tuneker) (1974) mijarên mîtîk, îrasyonel û hêmanên fantastîk ên xurt vedikolin.²⁸ Sobre héroes y tumbas, ku beşek jê di serdema yekem a Peronîzmê de derbas dibe, mijarên wekî ensest, xwekuştin û lêgerîna li kokên dîrokî yên Arjantînê bi awayekî ku rastî û xeyal tê de têkel dibin, ji nû ve şîrove dike.²⁸

Tevkariya Sábato ji bo wêjeya ku bi realîzma sêhrî re diyalogê datîne, dibe ku ne di “sêhra” derveyî ya folklorîk de be, lê di vekolîna kûrahiyên psîkolojîk ên karakterên wî û di awayê ku ew rastiyê wekî tiştek subjektîf, perçebûyî û pir caran tirsnak nîşan dide de be. “Rastiya” di romanên wî de bi gelemperî bi xewn, kabûs û dîtinên îrasyonel re têkel dibe, ku ev yek nêzîkî hestiyariya realîzma sêhrî ye ku sînorên di navbera hundur û derve, mentiqî û ne-mentiqî de hildiweşîne. Bi vî awayî, Sábato “realîzmek sêhrî ya navxweyî” diafirîne, ku tê de sêhr ne ji folklorê lê ji kûrahiyên tarî yên hişê mirovî û ji absurdîteya hebûnê derdikeve. Ev nêzîkatî bi taybetî di analîzkirina travmaya civakî û siyasî ya Arjantînê de dikare watedar be.

3.7. Nivîskarên Din ên Girîng

Ji bilî van navên mezin, gelek nivîskarên din ên Arjantînî jî bi awayên cihêreng bi realîzma sêhrî û wêjeya fantastîk re têkildar bûne, û pirrengiya vê kevneşopiyê nîşan didin:

• Sara Gallardo (1931-1988): Berhevoka wê ya kurteçîrokan El país del humo (Welatê Dûmanê) (1977) wekî berhemeke ku hostayên realîzma sêhrî tîne bîra mirov, lê bi “meyla xwe ya idiosînkratîk” û orîjînal tê binavkirin.²⁵ Rexnegira wêjeyî Laura Pollastri di sala 1980an de li ser “Fantazî û realîzma sêhrî di du çîrokên El país del humo de” analîzek weşandiye, ku ev yek nîşan dide ku berhema Gallardo di çarçoveya van têgehan de hatiye nirxandin.³²
• Luisa Valenzuela (j. 1938): Bi taybetî bi berhevoka xwe ya Cuentos de Hades (Çîrokên Hadesê), ku di bin navê Como en la guerra (1977) de jî hatiye weşandin, tê nasîn. Di van çîrokan de, Valenzuela çîrokên periyan ên klasîk ji nû ve şîrove dike da ku Arjantîna di bin dîktatoriya leşkerî ya salên 1976-1983an de û marjînalîzekirina jinan di civakê de rexne bike. Ev berhem wekî mînakeke berbiçav a bikaranîna realîzma sêhrî ji bo armancên siyasî û rexneya civakî tê dîtin.³⁶
• Rodrigo Fresán (j. 1963): Nivîskarekî nifşê nûtir e ku di çîroka xwe ya bi navê “Padres de la patria” ji pirtûka Historia argentina (1993) de, Pampasên Arjantînî wekî cîhek mîtîk bikar tîne û di heman demê de îstismara bazirganî ya realîzma sêhrî jî parodî dike.⁵ Ev yek nîşan dide ku realîzma sêhrî ji bo nivîskarên hevdem jî xalek referansê ye, hetta ji bo rexnekirin an ji nû ve şîrovekirinê be.
• Héctor Tizón (1929-2012): Nivîskarekî ku bi kûrahî bi herêma bakurê rojavayê Arjantînê (herêma Andî) ve girêdayî ye. Tizón bakurê Arjantînê wekî “referanseke sêhrî” dibîne, ku dibe ku bi mîtolojî, çand û dîroka xwecihî ya herêmê ve girêdayî be, berevajî başûrê welêt (Patagonya) ku ew bêtir bi “xerîbî û biyanîbûnê” ve têkildar dike.¹⁶

Hebûna van nivîskarên cihêreng nîşan dide ku realîzma sêhrî li Arjantînê ne tenê bi nivîskarên “klasîk” ên Booma Amerîkaya Latînî re sînordar e. Van nivîskaran celebê bi awayên cihêreng bikar anîne û ji nû ve şîrove kirine, pir caran bi giranî li ser rexneya siyasî ya rasterast, îronî û parodiyê, an jî vekolîna nasnameyên herêmî yên taybet. Ev pirrengî destnîşan dike ku realîzma sêhrî li Arjantînê celebek zindî û pêşveçûyî ye, ku ji hêla nivîskarên cihêreng ve ji bo armancên cihêreng hatîye adaptekirin û bersiv daye guhertinên di kontekstên civakî, siyasî û çandî yên Arjantînê de.

Ji bo kurteberhevkirina van nivîskaran, tabloya jêrîn dikare were bikar anîn:

Tablo 2: Nivîskarên Sereke yên Arjantînî û Têkiliya Wan bi Realîzma Sêhrî/Fantastîk re

Nivîskar	Berhemên Sereke yên Têkildar	Salên Weşanê	Taybetmendiyên Sereke yên Sêhrî/Fantastîk	Temayên Asasî	Têbiniyên li ser Têkiliya bi Pênaseyên Realîzma Sêhrî re
Jorge Luis Borges	Ficciones, El Aleph	1944, 1949	Labîrentên metafizîkî, rastiyên paralel, demên ne-xêzikî, hêmanên felsefî yên fantastîk.	Dem, bêdawîtî, nasname, xewn, pirtûkxane, çarenûs.	Ji hêla Flores ve wekî pêşengê realîzma sêhrî tê dîtin 2, lê hin kes wî bêtir di “wêjeya fantastîk a serebral” de bi cih dikin.17
Julio Cortázar	Bestiario, Final del juego, Rayuela, “Casa tomada”	1951, 1956, 1963	Bûyerên derasayî di jiyana rojane de, lîstikên bi dem û mekanê re, veguherîn, atmosfera xewnokî.	Bêganebûn, lêgerîna nasnameyê, azadî, rexneya civakî, absurdîteya jiyanê.	Hêmanên realîzma sêhrî bi surrealîzm û fantastîkê re têkel dike; derasayîbûna bajarî.4
Adolfo Bioy Casares	La invención de Morel, Diario de la guerra del cerdo	1940, 1969	Rastiyên çêkirî, nemirî bi teknolojiyê, honaka zanistî ya bi hêmanên felsefî; satireya civakî ya bi realîzmeke dijwar.	Evîn, nemirî, rastî û xeyal, pîrbûn, tundûtûjiya civakî.	Morel wekî pêşengek metafiksiyonê û bandorek li ser realîzma sêhrî tê dîtin 23; Diario bêtir realîzma psîkolojîk e.22
Silvina Ocampo	La furia y otros cuentos, Las invitadas	1959, 1961	Bûyerên serxwezayî di nav malê de, zarokên xerîb, “zalimtiya” veşartî, atmosfera esrarengîz.	Zaroktî, malbat, evîn, mirin, xerîbiya nenas.	Di navbera fantastîk, surrealîzm û realîzma sêhrî de digere; sêhra “navxweyî” û psîkolojîk.13
Manuel Mujica Láinez	La Casa, El unicornio, Bomarzo	1954, 1965, 1962	Xanî wekî karakterê zindî, alegoriyên dîrokî yên bi hêmanên fantastîk, mîtolojî û efsaneyên ji nû ve şîrovekirî.	Dîrok, dekadans, hêz, huner, nemirî, nasnameya Arjantînî.	Bikaranîna dîrokê bi awayekî sêhrî ji bo rexneya hevdem; “realîzma sêhrî ya dîrokî”.24
Ernesto Sábato	Sobre héroes y tumbas, Abaddón el exterminador	1961, 1974	Kûrahiyên psîkolojîk, atmosfera kabûsî, hêmanên mîtîk û îrasyonel, têkçûna rastiya objektîf.	Tenêtî, bêhêvîtî, lêgerîna wateyê, krîza modernîteyê, dîroka Arjantînê.	“Realîzma sêhrî ya navxweyî” an eksîstansiyel; sêhr ji psîkolojî û absurdîteyê derdikeve.26
Sara Gallardo	El país del humo	1977	Çîrokên bi atmosfereke xewnokî û halûsînatorî, karakterên xerîb, tevlihevkirina realîzmê bi bûyerên sêhrî.	Tenêtî, nasname, xwezaya Arjantînê, têkiliyên mirovî.	Wekî ku hostayên realîzma sêhrî tîne bîra mirov lê bi “meyla xwe ya idiosînkratîk”.25
Luisa Valenzuela	Como en la guerra (Cuentos de Hades)	1977	Ji nû ve şîrovekirina çîrokên periyan wekî alegoriyên siyasî û civakî, bikaranîna fantaziyê ji bo rexnekirina dîktatoriyê.	Hêz, zordestî, zayend, bîr, travma, laş.	Realîzma sêhrî ya bi eşkereyî siyasî û femînîst.36

4. Analîza Tematîk di Realîzma Sêhrî ya Arjantînî de

Realîzma sêhrî ya Arjantînî, wekî beşek ji kevneşopiyeke berfirehtir a Amerîkaya Latînî lê di heman demê de xwedî taybetmendiyên xwe yên xweser, gelek mijarên girîng ên siyasî, civakî, erdnîgarî, çandî û derûnnasî vedikole.

4.1. Paşxana Siyasî û Civakî

Dîroka Arjantînê, bi taybetî di sedsala 20an de, bi serdemên nearamiya siyasî, populîzm, dîktatoriyên leşkerî û krîzên civakî tije ye. Van bûyeran bi awayekî neçar bandoreke kûr li ser wêje û hunera welêt kiriye, û realîzma sêhrî jî wekî amûrek ji bo vegotin û rexnekirina van rastiyan hatiye bikaranîn.

Realîzma Sêhrî wekî Rexneya Siyasî û Civakî:

Wekî ku di gelek berhemên Amerîkaya Latînî de tê dîtin, realîzma sêhrî li Arjantînê jî pir caran ji bo rexnekirina strukturên hêzê, bêedaletiyên civakî û zordestiya siyasî hatiye bikaranîn.2 Hêmanên sêhrî û fantastîk rê didin nivîskaran ku mijarên dijwar û hestiyar bi awayekî sergirtî û sembolîk vebêjin, û bi vî awayî ji sansûra rasterast dûr bikevin an jî şîroveyên pir-qatî pêşkêş bikin.2 Mînaka herî berbiçav a vê yekê di berhemên Luisa Valenzuela de tê dîtin. Di Cuentos de Hades de, ew çîrokên periyan ên nas ji nû ve şîrove dike da ku hovîtî û absurdîteya dîktatoriya leşkerî ya Arjantînî (1976-1983) û marjînalîzekirina jinan rexne bike. Çîroka “La llave” (Mifte), ji bo nimûne, odeyên îşkenceyê yên dîktatoriyê bi awayekî alegorîk temsîl dike.36 Her weha, Julio Cortázar di çîroka xwe ya navdar “Casa tomada” de, ku tê de xaniyek ji hêla hêzek nenas ve tê dagir kirin, rexneyên sergirtî li ser rewşa siyasî û çandî ya Arjantînê dike, wek mînak kêmbûna wêjeya Fransî ya hêja ku digihîje welêt, ku dikare wekî şîroveyek li ser îzolasyona çandî an siyasî were xwendin.10

Bandora Peronîzmê û Dîktatoriyên Leşkerî:

Serdemên Peronîzmê (bi taybetî serdema yekem a Juan Perón, 1946-1955) û dîktatoriyên leşkerî yên paşerojê (nemaze “Proceso de Reorganización Nacional”, 1976-1983) di hişmendiya kolektîf a Arjantînî de şopên kûr hiştine û di wêjeyê de bi awayên cihêreng hatine teswîrkirin. Manuel Mujica Láinez di romana xwe La Casa de bandora rejîma Peronîst li ser çîna arîstokrat a Arjantînî û guherînên civakî yên ku ew bi xwe re anî, vedikole.24 Jorge Luis Borges, ku helwesteke eşkere ya dij-Peronîst nîşan da, di encamê de rastî zext û zordariya hikûmetê hat.37 Ernesto Sábato di romana xwe ya epîk Sobre héroes y tumbas de, beşekê li ser serdema Peronîzmê dinivîse û atmosfera wê ya tevlihev û pir caran tengezariyan tije, nîşan dide.28 Wekî ku hate gotin, Luisa Valenzuela rasterast serdema dîktatoriya herî dawî û hovîtî û trawmayên wê di berhemên xwe de tematîze dike.36 Her çend ne rasterast bi Arjantînê ve girêdayî be jî, romana El señor presidente ya Miguel Ángel Asturias (nivîskarê Guatemalayî) rexneyeke kûr a tîranî û zordariyê pêşkêş dike, ku temayên wê ji bo çarçoveya dîktatoriyên Amerîkaya Latînî, tevî Arjantînê, pir têkildar in.38

Mijarên wekî “Tenêtiya Dîktator”:

Ev tema, ku wekî yek ji mijarên bijare yên nivîskarên realîzma sêhrî li Amerîkaya Latînî tê destnîşankirin 10, dikare di analîzkirina berhemên Arjantînî yên ku di serdemên otorîter de hatine nivîsandin an jî li ser wan disekinin de, bibe xwedî potansiyeleke mezin. Her çend di materyalên lêkolînê de rasterast ji bo Arjantînê nehatiye berfireh kirin, ew çarçoveyekê ji bo têgihiştina psîkolojiya hêzê û encamên wê yên wêranker pêşkêş dike.

Di kontekstên siyasî yên zordar ên wekî dîktatoriyên Arjantînî de, ku tê de vegotinên rasterast ên trawmayê û binpêkirinên mafên mirovan bi tundî dihatin sansûrkirin an tepisandin, realîzma sêhrî dikaribû wekî zimanek alternatîf ji bo îfadekirina tiştên ku nedihatin gotin kar bike. Hêmanên fantastîk û ne-realîst dikarin wekî metaforên ji bo tirs, absurdîte û hovîtiya ku ji hêla rejîmê ve hatî çêkirin werin bikar anîn. Ew rê dide ku bîranînên trawmatîk bi awayekî sergirtî werin kodkirin û ji nifşên paşerojê re werin veguhestin. Bi vî awayî, realîzma sêhrî ya Arjantînî ne tenê wekî rexneyek, lê di heman demê de wekî şahidiyek û rêyek ji bo têkoşîna li dijî jibîrkirinê û ji bo hilgirtin û ragihandina bîra kolektîf a serdemên trawmatîk, wek “Şerê Qirêj”, kar kiriye.

Tablo 3: Bandora Bûyerên Dîrokî-Siyasî li ser Realîzma Sêhrî ya Arjantînî (Mînak)

Serdema Dîrokî/Bûyer	Nivîskarên Têkildar	Berhemên Mînak	Temayên Siyasî/Civakî yên Sereke	Awayê Bikaranîna Hêmanên Sêhrî/Fantastîk
Peronîzma Yekem (1946-1955)	Manuel Mujica Láinez, Ernesto Sábato, Jorge Luis Borges (wekî dijber)	La Casa (Mujica Láinez), Sobre héroes y tumbas (Sábato)	Populîzm, guherîna çînayetî, otorîterîzm, nasyonalîzm, rexneya elît.	Alegorî (xanî wekî metafora welat), atmosfera giran û kabûsî, îrasyonalîte.
Dîktatoriya Leşkerî (1976-1983) (“Şerê Qirêj”)	Luisa Valenzuela, Julio Cortázar (ji derve)	Como en la guerra (Valenzuela), hin kurteçîrokên Cortázar (bi şîroveyên alegorîk)	Terora dewletê, windakirin, îşkence, sansûr, bîra trawmayê, berxwedan.	Ji nû ve şîrovekirina çîrokên periyan wekî metaforên hovîtiyê, normalîzekirina absurdîte û tundûtûjiyê, sembolîzma laşê îşkencekirî.
Serdema Post-Dîktatoriyê	Rodrigo Fresán	Historia argentina (Fresán)	Rexneya li ser îstismara bîrê, parodiya li ser klîşeyên nasnameyê.	Parodiya li ser realîzma sêhrî bixwe, îronî.

4.2. Erdnîgarî û Çand

Cihêrengiya erdnîgarî û çandî ya Arjantînê di wêjeya wê de, tevî realîzma sêhrî, bi awayên cihêreng xwe nîşan dide. Ji bajarê mezin û kozmopolît Buenos Aires bigire heta deştên bêdawî yên Pampas, ji Patagonyaya dûr û sar bigire heta herêmên çiyayî yên bakurê rojava yên bi mîraseke xurt a xwecihî, her herêmek dikare bibe çavkaniyek îlhamê ji bo vegotinên ku rastî û xeyalê bi hev re dihûnin.

Teswîra Buenos Aires, Pampas, Patagonya û Herêmên Din:

• Buenos Aires: Wekî paytext û navenda çandî ya welêt, Buenos Aires di gelek berhemên Arjantînî de cîhek navendî digire. Di berhemên Cortázar de (mînak, “Casa tomada” ¹⁰), Mujica Láinez (La Casa ²⁴), û Bioy Casares (Diario de la guerra del cerdo ²²) de, bajar ne tenê paşxaneyek e, lê dikare bibe çavkaniya “xerîbiyê” an jî cîhê ku tê de bûyerên derasayî diqewimin. Atmosfera bajarî, bi tevlihevî, bêganebûn û dîroka xwe ya veşartî, dikare ji bo realîzma sêhrî zemîneke guncaw biafirîne.¹⁷
• Pampas: Deştên berfireh ên Pampas, ku bi dîroka gauchoyan û çanda gundewarî ve girêdayî ne, di berhemên Rodrigo Fresán de (“Padres de la patria”) wekî “erdnîgariyeke mîtîk, egzotîk û rengîn” têne teswîr kirin.⁵ Her weha, Ernesto Sábato di Sobre héroes y tumbas de mîta Antîgonayê li Pampasê bi cih dike, û bi vî awayî vê erdnîgariyê bi temayên trajîk û gerdûnî ve girêdide.²⁸
• Patagonya: Her çend di materyalên lêkolînê de rasterast bi realîzma sêhrî ve nehatiye girêdan jî, Patagonya di xeyala Arjantînî de wekî cîhek dûr, tecrîdkirî û pir caran esrarengîz tê dîtin.³⁹ Têgihiştina Héctor Tizón a li ser başûrê Arjantînê wekî cîhek “xerîb û biyanî” ¹⁶ dikare di vê çarçoveyê de were nîqaş kirin, û potansiyela vê herêmê ji bo vegotinên ku hêmanên fantastîk dihewînin destnîşan dike.
• Bakurê Rojava (Herêma Andî): Héctor Tizón, ku bi xwe ji vê herêmê ye, bakurê Arjantînê wekî “referanseke sêhrî” dibîne.¹⁶ Ev yek dibe ku bi mîrasa xurt a çandên xwecihî yên Andî, mîtolojiyên wan û têkiliya wan a kûr bi xwezayê re ve girêdayî be.

Bandora Folklora Gaucho, Mîtolojiya Xwecihî û Çanda Koçberan:

• Folklora Gaucho: Çanda gauchoyan, bi efsane, stran û awayê jiyana xwe ya serbixwe, beşek girîng ji nasnameya Arjantînî pêk tîne. Nivîskarê klasîk Ricardo Güiraldes di Don Segundo Sombra (1926) de jiyana gauchoyan bi awayekî realîst lê di heman demê de mîtîk vedibêje.¹⁵ Her çend ev berhem bi gelemperî wekî realîst tê dîtin, ew dikare wekî beşek ji paşxana çandî ya ku realîzma sêhrî jê sûd werdigire were hesibandin. Rodrigo Fresán jî di çîroka xwe ya li ser Pampasê de karakterên gaucho û motîfên folklorîk bikar tîne.⁵
• Mîtolojiya Xwecihî: Wekî ku berê hate gotin, çand û mîtolojiyên xwecihî li seranserê Amerîkaya Latînî bandorek girîng li ser realîzma sêhrî kirine.⁶ Ji bo Arjantînê, ev dikare bi taybetî li herêmên wekî bakurê rojava (mînak, bandora çandên Andî li ser Tizón) an jî li herêmên ku hebûna xwecihî ya dîrokî xurt e (wek Chaco an hin deverên Patagonyayê) were lêkolîn kirin. Materyalên lêkolînê behsa “arrieros indios” (ajokarên kerwanên kedî yên xwecihî) dikin, ku ev yek nîşana hebûna van çandan e.¹⁶
• Çanda Koçberan: Arjantîn welatekî ku bi pêlên mezin ên koçberiyê, bi taybetî ji Ewropayê (Îtalya, Spanya, hwd.) di dawiya sedsala 19an û destpêka sedsala 20an de, hatiye şekildan. Her çend materyalên lêkolînê ⁴¹ rasterast vê yekê bi realîzma sêhrî ve girê nedin jî, ev tevliheviya çandan (ango “mestizaje” ya ku Carpentier behs dike) dikare bibe çavkaniyek ji bo afirandina rastiyên hîbrîd û pir-qatî yên ku di realîzma sêhrî de têne dîtin. Têkiliya di navbera kevneşopiyên kevn û nû, yên xwecihî û yên hatî de, dikare zemîneke berdar ji bo vegotinên sêhrî biafirîne.

Cihêrengiya erdnîgarî û çandî ya Arjantînê ne tenê paşxaneyên cihêreng ji bo çîrokan peyda dike, lê dibe ku bibe sedema pêşketina “cûreyên” an “zaravayên” cihêreng ên realîzma sêhrî. Sêhra ku li Buenos Airesê derdikeve dibe ku ji ya ku li Pampas an li herêmên Andî tê dîtin cuda be, ji ber ku ew ji çavkaniyên çandî û ezmûnên jiyanê yên cihêreng sûd werdigire. Dibe ku em karibin li ser “realîzmek sêhrî ya bajarî”, “realîzmek sêhrî ya Pampasê”, an “realîzmek sêhrî ya Andî” li Arjantînê biaxivin, ku her yek bi taybetmendî û mijarên xwe yên serdest e. Ev nêzîkatî dê ji têgihiştineke yekreng a celebê dûr bikeve û dewlemendiya wê ya herêmî ronî bike.

4.3. Civaknasî û Derûnnasî

Realîzma sêhrî ne tenê bi rastiyên derve yên siyasî û erdnîgarî re mijûl dibe, lê di heman demê de kûr dibe nav ezmûnên hundurîn ên mirovan û dinamîkên civakî yên tevlihev.

Mijarên Nasname, Bîr, Trawma, Hêz, û Marjînalîzebûn:

Van mijaran di navenda gelek berhemên realîzma sêhrî de ne, hem li Arjantînê û hem jî li seranserê Amerîkaya Latînî.2 Wekî ku Latham (2007) destnîşan dike, taybetmendiyên realîzma sêhrî dikarin wekî hêmanên vegotinê yên serhildêr kar bikin, ku nirx û texmînên civaka serdest dipirsin û bêîstîqrar dikin. Ev yek bi taybetî ji bo vekolîna nasnameyê, nemaze di serdemên guherînê an di nav komên marjînalîzekirî de, têkildar e.14 Mînak, Adolfo Bioy Casares di Diario de la guerra del cerdo de mijarên wekî pîrbûn, evîn, bêhêvîtiya eksîstansiyel, û tirsên pîrbûn û redkirina civakî vedikole. Karakterê wî yê sereke, Don Vidal, êş û azara îzolasyona eksîstansiyel û jicîhûwarkirina di nav civakekê de ku wî wekî “derve” dibîne, temsîl dike.22 Manuel Mujica Láinez di La Casa de rabûn û têkçûna çîneke civakî ya dewlemend û guherînên di strukturên hêzê de nîşan dide.24 Luisa Valenzuela, wekî ku hate gotin, marjînalîzekirina jinan û bêdengkirina wan di bin pergalên patrîarkal û otorîter de bi tundî rexne dike.36

Xewn, Binhiş, Dînîtî û Têgihîştina Rastiyê:

Realîzma sêhrî pir caran sînorên di navbera hişmendiya normal, xewn, xeyal û hetta dînîtiyê de hildiweşîne. Hêmanên fantastîk dikarin ji bo vekolîna kûrahiyên hişê karakteran, tixûbên di navbera xewn û hişyariyê de, û têgihîştina subjektîf û pir caran nearam a rastiyê werin bikar anîn.4 Jorge Luis Borges bi hostayî bi mijarên wekî xewn, labîrentên hişî û rastiyên pir-qatî re dilîze.18 Julio Cortázar bi subjektîvîteya demê û avahiya cîhanê re eleqedar e, û çîrokên wî pir caran sînorên rastiya konvansiyonel dipirsin.21 Bikaranîna “optîka onîrîk” (dîtina xewnokî) di çîrokên wî de tê dîtin, ku tê de bûyer, kes û rewş dikarin pirjimar bibin an jî bi awayên ne-mentiqî werin guhertin.4 Ernesto Sábato di romanên xwe de dînîtî, kaos û lêgerîna li wateyê di nav bêhêvîtiyê de vedikole.26 Di realîzma sêhrî de, carinan dijwar e ku meriv bûyerên ku bi rastî qewimîne, yên ku hatine xeyal kirin, an yên ku di xewnan de hatine dîtin, ji hev cuda bike.4

Bikaranîna xewn, sembolên arketîpîk, û guherînên di têgihîştina rastiyê de di realîzma sêhrî ya Arjantînî de ne tenê lîstikên wêjeyî ne. Ew dikarin wekî rêyek ji bo gihîştina binhişê kolektîf ê civakekê, nemaze di demên guherîn an krîzê de, werin dîtin. Mijarên wekî dînîtî an têkçûna rastiyê dikarin neynika bêîstîqrariya civakî an psîkolojîk a kûrtir bin. Wekî din, ew dikarin vekolînên kûr ên psîkolojiya şexsî ya karakteran pêşkêş bikin, ku tê de tirs, xwestek û trawmayên veşartî bi riya hêmanên sêhrî derdikevin holê. Bi vî awayî, realîzma sêhrî ya Arjantînî hem wekî amûrek ji bo vekolîna derûnnasiya civakî û hem jî ya şexsî kar dike, û dipirse ka “sêhr” di hin berheman de îfadeya tirsên kolektîf ên serdemekê ye (wek dîktatorî) an ew bêtir li ser keşifkirina labîrentên hişê mirovî yên takekesî disekine.

5. Realîzma Sêhrî ya Arjantînî di Sînemayê de

Bandora realîzma sêhrî ne tenê di qada wêjeyê de maye, lê di heman demê de derbasî hunerên din, bi taybetî sînemayê jî bûye.² Her çend materyalên lêkolînê yên berdest di derbarê adaptasyonên rasterast an bandorên berbiçav ên realîzma sêhrî ya Arjantînî li ser sînemaya neteweyî de agahiyên berfireh pêşkêş nakin, hin xal û potansiyel dikarin werin nîqaş kirin.

5.1. Adaptasyonên Berhemên Wêjeyî

Adaptasyona berhemên wêjeyî yên realîzma sêhrî ji bo sînemayê dikare dijwar be, ji ber ku wergerandina atmosfera xewnokî, tevliheviya dem û mekanê, û normalîzekirina bûyerên derasayî ji bo ekrana mezin hewceyê hostatiyeke taybet e. Lêbelê, hin hewldan û bandor hene.

Romana Adolfo Bioy Casares, La invención de Morel, bi atmosfera xwe ya esrarengîz û mijarên xwe yên li ser rastî û xeyalê, gelek caran wekî berhemeke ku potansiyela adaptasyona sînemayî ya mezin heye tê dîtin û dibe ku bandor li ser gelek fîlmên din kiribe, hetta yên ku rasterast adaptasyon nebin jî.²³ Her çend agahî li ser adaptasyonên Arjantînî yên vê berhemê di materyalên heyî de kêm bin jî, ev yek potansiyela wêjeya fantastîk a Arjantînî ji bo sînemayê nîşan dide.

Materyalên din behsa adaptasyonên sînemayî yên realîzma sêhrî bi gelemperî dikin ⁴⁹, lê ne bi taybetî ji bo Arjantînê. Mînakek balkêş, her çend ne rasterast Arjantînî be jî, adaptasyona romana La última niebla ya nivîskara Şîlî María Luisa Bombal e, ku demekê li Arjantînê jî jiyaye û beşek ji derdora rewşenbîrî ya wir bûye. Di adaptasyona sînemayî ya vê berhemê de, hêmanên esrarengîz, atmosfera mijokî û xewnokî hatine parastin.⁵¹ Ev mînak dikare ji bo nîqaşkirina adaptasyona estetîkên nêzîkî realîzma sêhrî li Amerîkaya Başûr û potansiyela wê ji bo sînemaya Arjantînî jî were bikar anîn.

5.2. Bandora Realîzma Sêhrî li ser Sînemagerên Arjantînî

Ji bilî adaptasyonên rasterast, dibe ku sînemagerên Arjantînî ji şêwaz, tematîk, an atmosfera realîzma sêhrî ya wêjeyî îlham girtibin û ev yek di berhemên xwe yên orîjînal de bikar anîbin. Fîlmên ku bi awayekî ne-realîst nêzîkî rastiya Arjantînî dibin, hêmanên fantastîk di nav vegotinên rojane de bi cih dikin, an jî bi têgihîştina dem û mekanê dilîzin, dikarin wekî ku di bin bandora vê kevneşopiya wêjeyî de mane werin dîtin. Lêbelê, ji bo piştrastkirina vê yekê û destnîşankirina mînakên berbiçav, pêdivî bi lêkolîneke berfirehtir li ser sînemaya Arjantînî heye, ji ber ku materyalên heyî di vî warî de kêm agahî didin.

Sînema, bi kapasîteya xwe ya ji bo afirandina wêneyên dîtbar ên xurt û ji bo lîstina bi têgihîştina dem û mekan re, dikare ji bo îfadekirina hestiyariya realîzma sêhrî माध्यमeke pir bi bandor be. Pirs ew e ka sînemaya Arjantînî çawa ev potansiyel bikar aniye. Gelo ew tenê adaptasyonên dilsoz ên berhemên wêjeyî pêşkêş dike, an ew zimanek sînemayî ya xweser a “realîzma sêhrî” pêş dixe ku ji taybetmendiyên mediumê sûd werdigire? Lêkolînkirina ka sînemaya Arjantînî çawa bi mîrateya realîzma sêhrî ya wêjeyî re ketiye diyalogê, gelo ew heman mijarên siyasî, civakî, an psîkolojîk vedikole, û gelo ew teknîkên dîtbarî yên nû ji bo îfadekirina “sêhrê” pêş dixe, dikare bibe mijara lêkolînên pêşerojê yên balkêş di warê têkiliyên nav-medyayî de.

6. Bandor û Mîrateya Realîzma Sêhrî ya Arjantînî

Realîzma sêhrî, wekî tevgereke wêjeyî ya girîng, ne tenê di dema xwe de bandorek mezin çêkir, lê mîrateya wê heta roja îro jî di wêje û çanda Arjantînî û cîhanî de berdewam dike.

6.1. Li ser Wêjeya Arjantînî ya Hevdem

Realîzma sêhrî bandorek girîng li ser nivîskarên cihêreng ên cîhanê kiriye ², û Arjantîn jî ji vê yekê bêpar nemaye. Nivîskarên Arjantînî yên hevdem bi awayên cihêreng bi vê mîrateyê re têkildar dibin: hin dibe ku hîn jî ji teknîk û tematîka wê sûd werbigirin, hinên din dibe ku li dijî wê bertek nîşan bidin û formên nû yên vegotinê biafirînin, û hinên din jî dibe ku wê wekî xalek referansê ji bo parodî an ji nû ve şîrovekirinê bikar bînin.

Mînakek balkêş a vê yekê Rodrigo Fresán e, ku di berhemên xwe de (wek “Padres de la patria”) realîzma sêhrî û klîşeyên pê ve girêdayî parodî dike.⁵ Ev yek nîşan dide ku celeb, hetta dema ku tê rexne kirin an parodî kirin jî, hîn jî di hişmendiya wêjeyî ya hevdem de xalek referansê ya girîng e.

Bandora realîzma sêhrî dikare ji wêjeya çîrokî ya kevneşopî wêdetir jî biçe. Mînak, rojnamevana Arjantînî ya navdar Leila Guerriero, di kronîkên xwe yên ku bi şêwaza rojnamegeriya vegotinî hatine nivîsandin de, bandora realîzma sêhrî nîşan dide.⁵³ Ev yek destnîşan dike ku teknîk û hestiyariya vê cûreyê dikare ji bo vegotina rastiyên ne-çîrokî jî were adaptekirin, û bi vî awayî sînorên di navbera cûreyan de hildiweşîne. Wekî din, referansa li ser “realîzma sêhrî ya Arjantînî” di çarçoveya sitcomê de ⁵⁴ nîşan dide ku ev estetîk dikare di formên çandî yên populertir û nûtir de jî xwe nîşan bide.

6.2. (Bi Kurtî) Potansiyela Bandora li ser Wêjeyên Din, Wek Wêjeya Kurdî

Ev beş dê bi kurtasî îhtîmala ku realîzma sêhrî ya Arjantînî (an jî Amerîkaya Latînî bi giştî) dikare ji bo nivîskarên Kurd ên ku dixwazin rastiyên civakî, siyasî û çandî yên Kurdistanê bi awayên nû û ne-kevneşopî îfade bikin, bibe çavkaniyeke îlhamê, binirxîne. Her çend realîzma sêhrî bi xurtî bi Amerîkaya Latînî ve girêdayî be jî, serkeftin û bandora wê ya cîhanî nîşan dide ku ew potansiyelek gerdûnî heye ji bo vegotina rastiyên ku bi hêsanî di nav çarçoveyên realîzma kevneşopî de cîh nagirin. Civakên ku bi dîrokên tevlihev, travmayên kolektîf, û têkiliyên çandî yên hîbrîd re rû bi rû ne (wek civaka Kurd) dibe ku di realîzma sêhrî de amûrek wêjeyî ya bikêr bibînin. Armanc ne kopîkirina rasterast e, lê îlhama ji awayê ku realîzma sêhrî “sêhrê” bikar tîne da ku li ser “rastiyê” şîrove bike, nemaze di kontekstên ku tê de rastî bi xwe dikare “sêhrî”, absurd an jî dijwar be ku bi awayekî rasterast were vegotin. Ev dikare ji bo wêjeya Kurdî, ku pir caran bi mijarên nasname, berxwedan, travma û lêgerîna li edaletê re mijûl dibe, rêyên nû yên vegotinê veke.

7. Encam û Nirxandin

7.1. Kurteya Xalên Sereke

Vê gotarê hewl da ku realîzma sêhrî di wêjeya Arjantînê de ji gelek aliyan ve, bi pişta xwe dayîna çavkaniyên akademîk, vekolîne. Me dît ku realîzma sêhrî, wekî têgehek ku ji hunerên dîtbarî derbasî wêjeyê bûye, bi taybetî di çarçoveya Amerîkaya Latînî de wateyeke kûr û pir-qatî wergirtiye. Cudahiyên di navbera realîzma sêhrî, wêjeya fantastîk û “lo real maravilloso” de hatin ronîkirin, û taybetmendiyên sereke yên realîzma sêhrî, wekî ku ji hêla Faris û rexnegirên din ve hatine pênasekirin, hatin şirovekirin.

Koka dîrokî û çandî ya realîzma sêhrî li Amerîkaya Latînî, bi tekezî li ser bandora paşxana postkolonyal, çandên xwecihî, û erdnîgariya parzemînê, hate vekolîn. Di çarçoveya Arjantînê de, bandora tevgerên çandî û rewşenbîrî, û rola kesayetiyên wekî Borges di teşwîqkirina kevneşopiyeke fantastîk a xweser de, hate nîqaşkirin.

Beşek girîng a gotarê ji bo analîzkirina nivîskarên sereke yên Arjantînî yên ku bi realîzma sêhrî an wêjeya fantastîk re têkildar in, hate veqetandin. Ji Borges û Cortázar bigire heta Bioy Casares, Ocampo, Mujica Láinez, Sábato, û nivîskarên nifşên paşerojê yên wekî Gallardo, Valenzuela, Fresán û Tizón, her yek bi awayekî yekta bi têkelkirina rastî û xeyalê re mijûl bûye û tevkariyeke girîng li wêjeya Arjantînî kiriye.

Analîza tematîk nîşan da ku realîzma sêhrî ya Arjantînî bi kûrahî bi paşxana siyasî û civakî ya welêt ve girêdayî ye, û pir caran wekî amûrek ji bo rexnekirina otorîterîzm, zordestî û bêedaletiyê, û her weha ji bo vekolîna mijarên wekî bîr, trawma û nasnameyê hatiye bikaranîn. Erdnîgarî û çandên cihêreng ên Arjantînê jî di şekildana vegotinên sêhrî de roleke girîng lîstine. Ji aliyê derûnnasî ve, ev celeb ji bo vekolîna kûrahiyên hişê mirovî, xewn, û têgihîştinên subjektîf ên rastiyê hatiye bikaranîn.

Her çend bandora rasterast li ser sînemaya Arjantînî hewceyê lêkolîneke kûrtir be jî, potansiyela vê yekê û mîrateya berdewam a realîzma sêhrî di wêjeya hevdem a Arjantînî de hate destnîşankirin.

7.2. Pêşniyarên ji bo Lêkolînên Pêşerojê

Tevî berfirehiya vê gotarê, gelek war hene ku hewceyê lêkolînên kûrtir û berfirehtir in:

1. Realîzma Sêhrî û Sînemaya Arjantînî ya Hevdem: Lêkolîneke berfireh li ser ka sînemagerên Arjantînî yên hevdem çawa hêmanên realîzma sêhrî di berhemên xwe de bi kar tînin an ji nû ve şîrove dikin, dikare têgihiştineke girîng li ser têkiliyên nav-medyayî û berdewamiya vê estetîkê peyda bike.
2. Berawirdkirina Berfireh bi Welatên Din ên Amerîkaya Latînî re: Her çend hin berawirdkirin hatin kirin jî, analîzeke kûrtir a li ser cudahî û wekheviyên di navbera realîzma sêhrî ya Arjantînî û ya welatên din ên wekî Kolombiya, Meksîka, an Perûyê de dikare taybetmendiyên herêmî û meylên parzemînî zelaltir bike.
3. Bandora li ser Hunerên Din li Arjantînê: Ji bilî sînemayê, lêkolînkirina bandora realîzma sêhrî li ser hunerên din ên wekî şano, wênesazî, an muzîka Arjantînî dikare wêneyek temamtir a mîrateya wê pêşkêş bike.
4. Realîzma Sêhrî û Wêjeya Xwecihî ya Arjantînî: Lêkolîneke kûrtir li ser ka çand û mîtolojiyên xwecihî yên taybet ên Arjantînê (wek Mapuche, Guaraní, Tehuelche, hwd.) çawa di nav berhemên realîzma sêhrî de hatine temsîl kirin an jî bandor li ser wan kirine.
5. Resepsiyona Realîzma Sêhrî ya Arjantînî: Analîzkirina ka berhemên realîzma sêhrî yên Arjantînî çawa ji hêla xwendevanên navxweyî û navneteweyî ve hatine pêşwazîkirin û şîrovekirin, û gelo ev yek bi demê re guheriye.
6. Realîzma Sêhrî û Mijarên Jîngehparêziyê: Bi zêdebûna fikarên li ser guherîna avhewa û jîngehê, lêkolînkirina ka realîzma sêhrî ya Arjantînî çawa têkiliya mirov û xwezayê tematîze dike û gelo ew dikare ji bo hişyarkirina li ser pirsgirêkên ekolojîk were bikar anîn, dikare bibe mijareke girîng.

Bi kurtasî, realîzma sêhrî di wêjeya Arjantînê de diyardeyeke dewlemend û pir-alî ye ku ne tenê estetîkeke balkêş pêşkêş dike, lê di heman demê de wekî neynikek ji bo têgihiştina dîrok, çand, siyaset û psîkolojiya vî welatî kar dike. Ew mîrateyeke zindî ye ku berdewam dike îlhamê bide nivîskar, hunermend û lêkolîneran.

xebatên wergirtî

1. Magical realism – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Magical_realism
2. Magical realism | EBSCO Research Starters, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.ebsco.com/research-starters/literature-and-writing/magical-realism
3. Community Engagement in Argentina – A Little List of Latin American Literature, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://voluntarioglobal.org/es/preguntas-frecuentes/item/343-50a-little-list-of-latin-american-literature.html
4. dspace.ut.ee, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://dspace.ut.ee/bitstreams/91af2923-89b9-4781-918d-5f5a7aa942d9/download
5. http://www.sinoele.org, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.sinoele.org/images/Revista/17/monograficos/AAH_2016/AAH_2016_tomas_regalado-lopez.pdf
6. core.ac.uk, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://core.ac.uk/download/pdf/71420007.pdf
7. repositorioinstitucional.buap.mx, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://repositorioinstitucional.buap.mx/bitstreams/1a599230-99ab-4e69-a4bc-2fc63bf4a252/download
8. An analysis of magical realism and its development in Latin …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://commons.lib.jmu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1414&context=honors201019
9. http://www.storre.stir.ac.uk, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.storre.stir.ac.uk/bitstream/1893/28064/1/LAG%20Intro.pdf
10. repositorio.comillas.edu, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://repositorio.comillas.edu/rest/bitstreams/102953/retrieve
11. Claves para una discusión: el “Realismo mágico” y “Lo real maravilloso americano” – FFyH, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://ffyh.aulavirtual.unc.edu.ar/pluginfile.php/556911/mod_resource/content/1/Llanera%2C%20Alicia.%20Claves%20para%20una%20discusi%C3%B3n.%20El%20Realismo%20m%C3%A1gico%20y%20Lo%20real%20maravilloso%20americano.pdf
12. Una aproximación a lo real maravilloso – Acento, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://acento.com.do/cultura/una-aproximacion-a-lo-real-maravilloso-9434918.html
13. POLYANNA RINÁ SANTOS A MÁGICA MAGA DA DESORDEM: UMA LEITURA DE CONTOS DE SILVINA OCAMPO São João del-Rei 2022 – UFSJ, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://ufsj.edu.br/portal2-repositorio/File/mestletras/DISSERTAcaOPolyannaRina.pdf
14. http://www.trine.edu, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.trine.edu/write/contests-events/writing-contest/2024/The%20Five%20Elements%20of%20Magical%20Realism%20and%20its%20Connection%20to%20Identity%20Exploration.docx.pdf
15. repositorio.una.ac.cr, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://repositorio.una.ac.cr/bitstreams/0d8cfe4e-6445-46fb-aba9-78d7e39d14aa/download
16. (h)ilaciones lecturas comparadas by India Roja – Issuu, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://issuu.com/ninaroja/docs/_h_ilaciones._lecturas_comparadas_generos_viajes_
17. Cruel Imaginations: The Stories of Mariana Enriquez and Silvina …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://readingintranslation.com/2018/01/18/cruel-imaginations-the-stories-of-mariana-enriquez-and-silvina-ocampo/
18. Thoughts on Borges – Annie Neugebauer, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://annieneugebauer.com/2016/01/18/thoughts-on-borges/
19. Magic realism : r/literature – Reddit, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.reddit.com/r/literature/comments/1hp0eco/magic_realism/
20. Jorge Luis Borges in Turkish: Magical Realism in a Politically-and- Poetically Motivated Literary Field – Publishing at the Library, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://journals.library.ualberta.ca/crcl/index.php/crcl/article/view/29859/21598
21. The Influence of Julio Cortázar on Modern Latin American Literature – Aithor, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://aithor.com/essay-examples/the-influence-of-julio-cortazar-on-modern-latin-american-literature
22. Diary of the War of the Pig by Adolfo Bioy Casares | EBSCO Research Starters, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.ebsco.com/research-starters/literature-and-writing/diary-war-pig-adolfo-bioy-casares
23. The Invention of Morel by Adolfo Bioy Casares | EBSCO Research Starters, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.ebsco.com/research-starters/history/invention-morel-adolfo-bioy-casares
24. Temática y rostros en la obra “la casa” de Manuel Mujica Láinez …, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://dspace.ucuenca.edu.ec/handle/123456789/4846
25. The Greatest Nigerian, Belgian, Roman, Argentinian, Spanish, Italian, Swiss Magical Realism Books of All Time, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://thegreatestbooks.org/the-greatest/magical-realism/books/written-by/nigerian,belgian,roman,argentinian,spanish,swiss,italian/authors
26. The Greatest Argentinian Magical Realism Books of All Time, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://thegreatestbooks.org/the-greatest/magical-realism/books/written-by/argentinian/authors
27. Modernity, Postmodernity, and Transgression in Sábato’s Esthetics: Poetic Dissemination, Defeat of Utopia – New Prairie Press, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://newprairiepress.org/cgi/viewcontent.cgi?article=1595&context=sttcl
28. dialnet.unirioja.es, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/9467012.pdf
29. La ficción revelada. La poética de la autoficción en la literatura mexicana contemporánea – Scholarship@Western, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://ir.lib.uwo.ca/cgi/viewcontent.cgi?article=9826&context=etd
30. Poética de La Autoficción en La Literatura Mexicana PDF – Scribd, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.scribd.com/document/472974490/Poetica-de-la-autoficcion-en-la-literatura-mexicana-pdf
31. Land of Smoke by Sara Gallardo | Goodreads, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.goodreads.com/book/show/38113572-land-of-smoke
32. Sara Gallardo – Wikipedia, la enciclopedia libre, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://es.wikipedia.org/wiki/Sara_Gallardo
33. La diversificación de la autoría en la obra literaria y periodística de Sara Gallardo – FILO:Digital, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, http://repositorio.filo.uba.ar/bitstream/handle/filodigital/1888/uba_ffyl_t_2012_883876_v2.pdf?sequence=2&isAllowed=y
34. La diversificación de la autoría en la obra literaria y periodística de Sara Gallardo – FILO:Digital, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, http://repositorio.filo.uba.ar/jspui/bitstream/filodigital/1888/1/uba_ffyl_t_2012_883876_v1.pdf
35. erişim tarihi Ocak 1, 1970, http://repositorio.filo.uba.ar/jspui/bitstream/handle/filodigital/1888/uba_ffyl_t_2012_883876_v2.pdf?sequence=2&isAllowed=y
36. TESI ANNA GAZZOLA 812357, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, http://dspace.unive.it/bitstream/handle/10579/2845/812357-1166521.pdf?sequence=2
37. Cuadernos – ALDEEU – Dialnet – Universidad de La Rioja, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://dialnet.unirioja.es/ejemplar/670336/open_link
38. LOS MITOS EN LA NOVELA EL SEÑOR PRESIDENTE DE MIGUEL ÁNGEL ASTURIAS – Ciencia Latina Revista Científica Multidisciplinar, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://ciencialatina.org/index.php/cienciala/article/download/13034/18822/
39. FICCIONES DE PATAGONIA: LA CONSTRUCCION DEL SUR EN LA NARRATIVA ARGENTINA Y CHILENA – UKnowledge, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://uknowledge.uky.edu/context/gradschool_diss/article/1380/viewcontent/SiCasini.pdf
40. realismo magico – Facultad de Humanidades-UNNE, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://hum.unne.edu.ar/academica/departamentos/letras/catedras/ibero2/realismo_magico.pdf
41. El cuento hispanoamericano del realismo mágico y su aplicación en el aula de ELE, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://e-leando.web.uah.es/wp-content/uploads/2024/03/N.%C2%BA-33_-Ferna%CC%81ndez-Gosa%CC%81lvez.-A.-El-cuento-hispanoamericano-del-realismo-ma%CC%81gico-y-su-aplicacio%CC%81n-en-el-aula-de-ELE.pdf
42. Literatura argentina y Orden de Lenguas: historia de una diglosia que persiste – Acta Académica, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.aacademica.org/3.congreso.eh.unsam/243.pdf
43. Cte1de1 PDF | PDF | Autor | Teoría – Scribd, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://es.scribd.com/document/393906696/cte1de1-pdf
44. Curriculum Vitae Normalizado – Servicio de PDI – Universidad de Granada, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://serviciopdi.ugr.es/funcionario/concursosacceso/convocatorias/07-03-2023/curriculos/39_3_2023.pdf
45. Topología de La Metaficción (Tesis Doctoral) | PDF | Cuentos | Ensayos – Scribd, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://es.scribd.com/document/714625915/Topologia-de-la-metaficcion-Tesis-doctoral
46. Silvia G. Kurlat Ares (Editor), Ezequiel de Rosso (Editor) – Peter Lang Companion To Latin American Science Fiction-Peter Lang US (2021) | PDF – Scribd, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.scribd.com/document/530721289/Silvia-G-Kurlat-Ares-Editor-Ezequiel-de-Rosso-Editor-Peter-Lang-Companion-to-Latin-American-Science-Fiction-Peter-Lang-US-2021
47. Ignacio de Luzán, su cultura escrita y su Poética en la Monarquía española y en México, 1702-1840 – Repositorio COLMICH, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://colmich.repositorioinstitucional.mx/jspui/bitstream/1016/1302/1/PardoUriasRomulo2023TesisCET.pdf
48. Costumbre, rumor y prejuicio: análisis sociocrítico del espacio y de los personajes en – Repositorio Institucional Zaloamati – Universidad Autónoma Metropolitana, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://zaloamati.azc.uam.mx/bitstreams/41d025d6-c881-48ba-8e9c-664801705aee/download
49. Hacia una poética audiovisual. Modalidades de representación a, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://www.bib.ibero.mx/tesis/pdf/017472/017472.pdf
50. ÉRASE UNA VEZ, HACE MUCHO, MUCHO TIEMPO… LA NARRATIVA HISTÓRICA INFANTIL Y JUVENIL. MANERAS ALTERNATIVAS DE VER LA HISTO, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://ri.ibero.mx/bitstream/handle/ibero/2441/016841s.pdf?sequence=1&isAllowed=y
51. Literary Shifts María Luisa Bombal: Circulation and Translation Processes in the United States, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://cervantesobservatorio.fas.harvard.edu/sites/default/files/66_en_translaciones_literarias_-_maria_luisa_bombal.pdf
52. cervantesobservatorio.fas.harvard.edu, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://cervantesobservatorio.fas.harvard.edu/sites/default/files/66_sp_translaciones_literarias_-_maria_luisa_bombal_1.pdf
53. El realismo mágico y su influencia en la crónica periodística latinoamericana. El caso de Leila Guerriero. – RepHip – UNR, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://rephip.unr.edu.ar/bitstreams/3d0c3f94-a4ab-4337-a15a-65cd092951c5/download
54. perspectivas sobre dos óperas recientes estrenadas en Francia: Cachafaz, de Oscar Strasnoy – Revista Argentina de Musicología, erişim tarihi Mayıs 18, 2025, https://ojs.aamusicologia.ar/index.php/ram/article/download/61/69/196