1. Pêşgotin

Supra, ziyafeta kevneşopî ya Gurcistanê, ji mêj ve wekî kevirê bingehîn ê civak û çanda Gurcî tê nasîn. Ew ne tenê firavînek an şîvek e, lê belê saziyeke civakî ya tevlihev û birêkûpêk e ku tê de nirxên kevneşopî, têkiliyên civakî û nasnameya çandî bi awayekî çalak têne jiyîn û ji nû ve hilberandin. Di vê çarçoveyê de, supra ji bo têkiliyên civakî wekî qadeke bingehîn a danûstandin û dubarekirinê kar dike.¹ Ew wekî rîtûeleke rojane tê binavkirin ku bi çarçoveyeke civakî ya berfireh ve tête diyar kirin û wekî modelek ji bo têkiliyên di civakê de û temsîla rolên zayendî û nasnameya Gurcî kar dike.² Ji bo Gurciyan bi xwe, ev ziyafet diyardeyeke rojane, asayî û xwezayî ye, ku bi kûrahî di nav jiyana wan a rojane de cih girtiye.²

Girîngiya suprayê ewqas mezin e ku ew wekî “bingeha civaka Gurcî” tê dîtin û ji hêla Ajansa Neteweyî ya Parastina Mîrata Çandî ya Gurcistanê ve bi awayekî fermî wekî mîrateya çandî ya ne-maddî hatiye naskirin.³ Ev naskirina fermî ne tenê qîmeta wê ya neteweyî û çandî radixe ber çavan, lê di heman demê de girîngiya wê ya ji bo domandina hevgirtina civakî û ragihandina çandî jî destnîşan dike. Supra, di eslê xwe de, ji bo avakirin û domandina torên civakî û kesane saziyek girîng e.² Di dema suprayê de, ne tenê xwarin û vexwarin têne parvekirin, lê di heman demê de raman, hest û nirx jî têne danûstandin, ku ev yek girêdanên civakê û dilsoziyê xurt dike. Wekî din, di konteksta nûjen de, supra wekî amûrek ji bo pêşvebirina geşepêdana domdar a civakê jî tê dîtin, ku dikare dahatê ji bo herêmê peyda bike û pêşî li beşdariya civakê û kêmkirina xizaniyê bigire.³

Ji ber van taybetmendiyên xwe yên yekta, supra di lêkolînên antropolojîk û etnografîk de baleke berbiçav kişandiye ser xwe. Ew ji bo etnografan û mêvanên ku diçin Gurcistanê ezmûneke berbelav û nayê jibîrkirin e, û forma wê ya birêkûpêk û domdar ji bo analîzkirina rîtûel û pratîkên civakî qadeke balkêş pêşkêş dike.⁴ Her çend lêkolînerên biyanî di van du deh salên dawî de bi awayekî zêde bala xwe dane suprayê, lêkolînên kûr û berfireh ji hêla nivîskarên Gurcî ve li ser vê mijarê hîn jî kêm in.² Ev kêmasî bi xwe re pirsan derdixe holê; gelo ji ber ku supra ewqas xwemalî û entegre ye, ew wekî mijarek ku hewceyê analîzek akademîk a kûr e ji hêla lêkolînerên navxweyî ve nehatiye dîtin, an jî dibe ku perspektîfên derve ji bo dîtina aliyên ku ji hêla kesên hundurîn ve wekî “xwezayî” têne hesibandin, pêwîsttir in. Ev rewş, di heman demê de, ji bo lêkolînên pêşerojê yên hevkarî û pir-dîsîplînî derfetên nû vedike. Danasînên cihêreng ên suprayê – wekî “bingeha civakê” ³, “modelek ji bo têkiliyan” ², û “rîtûeleke rojane” ² – bi hev re nîşan didin ku ew ji tenê ziyafetekê wêdetir e. Ew nebza civakî û çandî ya Gurcistanê ye, mekanîzmayek bingehîn e ku civaka Gurcî bi rêya wê xwe îfade dike, ji nû ve hildiberîne û têkiliyên xwe birêve dibe. Ji ber vê yekê, her guherînek di suprayê de dibe ku nîşana guherînên kûrtir ên civakî û çandî be.

Ji bo têgihiştineke baştir a çarçoveya akademîk a lêkolînên suprayê, tabloya jêrîn zanyarên sereke û beşdariyên wan ên girîng destnîşan dike:

Tablo 1: Zanyarên Sereke û Beşdariyên Wan ên Sereke di Lêkolînên Suprayê de

Zanyar	Beşdariya Sereke/Fokusa Lêkolînê	Çavkaniya Snippet a Sereke
Harsha Ram	Kokên wêjeyî û kozmopolît ên suprayê di sedsala 19-an de, bandora wêjeya Rûs û Ewropî.	1
Florian Mühlfried	Kodkirina suprayê di sedsala 19-an de, rola wê di avakirina nasnameya neteweyî de, Tamada.	6
Paul Manning	Supra di serdema Sovyetê de, “domestîkkirina” suprayê, têkiliya wê bi dewletê re.	12
Kevin Tuite	Girîngiya siyasî û civakî ya suprayê, desthilatdariya Tamada, dînamîkên mêvanperweriyê.	11
Nino Tsitsishvili	Helwestên baviksalarî di suprayê de, rolên zayendî di stranbêjiya pirfonîk de.	1
Laura Joy Linderman	Rexneya li analîzên heyî yên li ser rolên jinan, hebûna suprayên jinan û beşdariya çalak a jinan.	4
Helga Kotthoff	Analîza sosyo-zimannasî ya nanpêjan (toasts) wekî çalakiya axaftinê, dînamîkên zayendî di axaftinê de.	4
Brian Fairley	Pêwîstiya bi fenomenolojiyek suprayê, ezmûna pirhestî ya suprayê (tam, bîhn, deng, hwd.).	1
Manana Vasadze	Supra wekî hilberek geştyariyê, rola wê di geşepêdana domdar a civakê de.	3

Ev tablo nîşan dide ku supra ji gelek aliyan ve hatiye lêkolîn kirin, lê hîn jî gelek pirs û mijarên ku hewceyê lêkolînên kûrtir in hene.

2. Mîmariya Rîtuelî ya Suprayê: Hêmanên Sereke û Pratîk

Supra ne tenê civîneke ji bo xwarin û vexwarinê ye; ew rîtûeleke bi baldarî hatiye avakirin ku her hêmanek û pratîkek tê de xwedî wate û fonksiyoneke taybet e. Ji rêveberiya ziyafetê ji hêla Tamada ve bigire heya hunera nanpêjan, ji pirbûna xwarin û şerabê bigire heya stranên pirfonîk, her tişt beşek ji vê mîmariya rîtuelî ye ku ezmûna suprayê ya yekta diafirîne.

Tamada: Rêvebirê Ziyafetê

Di navenda her suprayê de kesayetek bi navê Tamada radiweste, ku wekî rêvebir an jî “konduktorê” ziyafetê kar dike. Rola Tamada ji birêvebirina ziyafetê wêdetir e; ew parêzvanê rêkûpêkiyê, vebêjerê nirxan û hostayê peyvan e. Hilbijartina Tamada bi xwe rîtûeleke girîng e; ew her dem ji mêvanên rêzdar, xwenda û xwedî qedr tê hilbijartin.² Di civînên piçûk ên malbatî de, serokê malbatê dikare vê rolê bigire ser xwe, lê ji bo bûyerên mezin û fermî, wek dawetan, malbat bi gelemperî kesekî ku bi jêhatîbûna xwe ya Tamadatiyê navdar e, pêşwext hildibijêre.⁵

Ji Tamada tê payîn ku xwedî gelek taybetmendiyan be. Berî her tiştî, divê ew kesekî gotin xweş, zîrek, biaqil, hişyar û bilez-ramyar be, û xwedî hestek mîzahê ya baş be.¹ Pêdivî ye ku ew bikaribe bi awayekî resen û balkêş tiştên ku li her suprayê dubare dibin û wekî klîşe têne hesibandin, ji nû ve îfade bike.⁵ Herwiha, jêhatîbûna vexwarina miqdarên mezin ên şerabê bêyî ku kontrola xwe winda bike, wekî nîşanek rêzgirtinê û jêhatîbûnê tê dîtin.² Ev taybetmendî ne tenê ji bo domandina atmosfera ziyafetê girîng in, lê di heman demê de desthilatdariya sembolîk a Tamada jî xurt dikin.

Desthilatdarî û fonksiyona Tamada di avakirina bûyerê de pir berbiçav e. Ew ne tenê nanpêjan dide destpêkirin, lê di heman demê de mijarên wan hildibijêre û rêza wan diyar dike.¹ Kes nikare şerabê vexwe an nanpêjê pêşniyar bike bêyî destûra Tamada.⁷ Ev qaîdeya hişk, ku wekî “qedexeya ducarî” tê binavkirin, girîngiya rola wî ya navendî û kontrola wî ya li ser herikîna rîtuelî ya suprayê nîşan dide. Tamada berpirsiyar e ku “asta nirxandinê” ya beşdaran bilind bike bi naskirina taybetmendiyên wan ên takekesî û afirandina atmosfereke rêzdar û balkêş.² Her çend carinan wekî “dîktatorê sifrê” were binavkirin jî, rola wî bêtir dişibe ya rêberek an mamosteyekî ku bi hostatî rêberiya komê dike.⁵ Ew bi birêkûpêkkirina dema nanpêjan û şahiyê, rîtmekê dide suprayê û hevgirtina di navbera beşdaran de xurt dike. Bi vî awayî, Tamada ne tenê rêveberek e, lê di heman demê de mîkrokozmosek desthilatdariya civakî û parêzvanê rêkûpêkiyê ye. Ew hem nirxên çandî (bi rêya naveroka nanpêjan) hem jî normên civakî (bi rêya birêvebirina bûyerê) xurt dike, û bi vî rengî dibe mekanîzmayek ji bo domandina an jî, li gorî rewşê, ji nû ve muzakerekirina normên civakî.

Hunerê Nanpêjê (Sadγegrdzelo): Form, Fonksiyon û Wate

Nanpêj, ango sadγegrdzelo bi Gurcî, yek ji hêmanên herî girîng û sembolîk ên suprayê ye. Ew ne tenê axaftinên rûtîn in, lê belê performansên retorîkî yên bi baldarî hatine çêkirin ku tê de ziman, çand û nirxên civakî bi awayekî hunerî têne îfadekirin. Supra, bi axaftina xwe ya fermî û rolên diyarkirî, ji bo analîzkirina çandê wekî qadeke semiyotîk tê dîtin, û nanpêj di vê qadê de xwedî cihekî navendî ne.¹ Zimanê ku di nanpêjan de tê bikaranîn ji axaftina rojane cuda ye; ew bi gelemperî bilindtir, helbestî û bi naverokek erênî dagirtî ye, û awayê pêşkêşkirinê bi qasî naverokê girîng e.² Lêkolînera navdar Helga Kotthoff bi taybetî li ser çalakiya axaftinê ya nanpêja suprayê û dînamîkên zayendî yên tê de lêkolînên girîng kiriye.⁴

Pêşveçûna tematîk û rêza nanpêjan bi awayekî hişk ji hêla Tamada ve tê birêvebirin. Supra bi rêzek nanpêjan li ser mijarên cihêreng ên ku ji hêla Tamada ve têne hilbijartin û berfireh kirin, pêşve diçe.¹ Hin mijar, wek nanpêjên ji bo mêvandar, ji bo welat, ji bo dê û bavan, ji bo zarokan, û ji bo kesên ku ji nav me çûne, hema hema di her suprayê de mecbûrî ne, û rêza ku ew têne pêşkêş kirin jî bi gelemperî standard e.¹⁰ Piştî ku Tamada nanpêjekê li ser mijarekê diqedîne, mêvanên din, yek li dû yekê, li ser heman mijarê nanpêjên xwe yên kurt an jî berfireh pêşkêş dikin û piştre qedehên xwe vedixwin.¹¹ Ev struktura hanê ne tenê rêkûpêkiyê dide suprayê, lê di heman demê de beşdariya komî jî teşwîq dike û hesta hevparbûnê xurt dike.

Ji aliyê zimanî û retorîkî ve, ji Tamada û beşdarên din tê payîn ku di nanpêjên xwe de jêhatîbûneke berbiçav nîşan bidin. Axaftin bi gelemperî bi helbest, anekdotên dîrokî, çîrokên gelêrî, an henekên nazik û watedar têne xemilandin.⁷ Nanpêja Gurcî (sadγegrdzelo) ji hêla Kevin Tuite ve wekî mînakek retorîka epideîktîk, ango merasîma nîşandanê, hatiye dabeş kirin. Di vê cureyê retorîkê de, armanc ne îqnakirin e, lê belê pîrozkirin, rêzgirtin û xurtkirina nirxên hevpar e; ji ber vê yekê, ew bêtir ji bo fonksiyona hevgirtinê xizmet dike.¹¹ Taybetmendiyên nanpêjan – forma wan a birêkûpêk, naveroka tematîk, û pêdiviya bi jêhatîbûna retorîkî – wan dike amûrek bi hêz ji bo ragihandina nirxên civakî, bîranîna dîrokî, û xurtkirina nasnameya komî. Ew ne tenê axaftin in; ew performansên çandî ne ku bi awayekî çalak bîra kolektîf û hevgirtina civakî ava dikin û diparêzin. Rêza nanpêjan dikare wekî nexşeyek rê ya nirxên civakî yên Gurcî were şîrove kirin, ku tê de her rawestgehek girîngiyek taybetî ji bo civakê îfade dike.

Gastronomî, Şerab û Strana Pirfonîk: Aliyên Hestî yên Hevxwarinê

Supra ne tenê rîtûeleke devkî ye; ew di heman demê de ezmûneke kûr a hestî ye ku tê de tam, bîhn, deng û dîtin bi hev re tevdigerin da ku atmosfereke yekta biafirînin. Pirbûna xwarinê, navendîbûna şerabê û stranên pirfonîk ên Gurcî (supruli) hêmanên bingehîn ên vê ezmûna pirhestî ne.

Supra bi pêşandaneke pir zêde û comerdane ya xwarinên kevneşopî yên Gurcî tê diyar kirin.⁴ Sifreya suprayê bi gelemperî bi gelek cureyên xwarinên ku bi berdewamî têne nûkirin û zêdekirin, dagirtî ye.⁴ Ev xwarinên cihêreng, ku ji malzemeyên herêmî yên teze wek sebze, fêkî, goşt û penêr têne çêkirin û bi giyayên kovî yên bîhnxweş têne tamkirin, ne tenê ji bo têrkirina birçîbûnê ne, lê di heman demê de sembola comerdî, bereket û dewlemendiya çandî ne.³ Rola sembolîk a xwarinê di suprayê de ji mêvanperweriyê wêdetir diçe; ew îfadeya statuya civakî û girêdana bi ax û kevneşopiyê re ye.

Şerab, bê guman, wekî hêmana herî girîng û navendî ya suprayê tê destnîşan kirin.³ Gurcistan, ku wekî yek ji kevintirîn welatên hilberînerê şerabê li cîhanê tê zanîn, şerabê ne tenê wekî vexwarinekê, lê wekî beşek ji nasnameya xwe ya neteweyî dibîne.¹² Di suprayê de, şerab dibe metaforek ji bo “xwîna Gurcî”, û kesên ku bi hev re şerabê parve dikin, wekî xizmên virtual têne hesibandin.¹⁰ Ev girêdanek sembolîk a kûr diafirîne û hesta yekîtî û hevparbûnê di navbera beşdaran de xurt dike. Vexwarina şerabê bi nanpêjan re bi awayekî rîtuelî tê kirin, û her qedehek ku tê rakirin, bi wateyeke taybetî barkirî ye.

Strana pirfonîk a Gurcî, ku bi navê supruli (ango, “ya suprayê” an “pêwendîdarî suprayê”) jî tê zanîn, hêmaneke din a entegre û bingehîn a suprayê ye.¹ Girîngiya suprayê ji bo strana gelêrî ya Gurcî ewqas mezin e ku hebûna rengdêra supruli di sernavên kevneşopî yên gelek stranan de vê yekê piştrast dike. Strana pirfonîk a kevneşopî ya Gurcî, ku bi ahenga xwe ya tevlihev û bedewiya xwe ya yekta navdar e, ji mêj ve bûye sembola kûrahî û sofîstîkebûna çanda muzîkê ya kevneşopî ya Gurcî. Di sala 2001 de, UNESCOyê strana pirfonîk a Gurcî wekî “Şahesereke Mîrata Devkî û Ne-maddî ya Mirovahiyê” îlan kir, ku ev yek girîngiya wê ya cîhanî jî nîşan dide.¹⁴ Di dema suprayê de, ev stran ne tenê ji bo şahiyê têne gotin, lê di heman demê de ji bo xurtkirina hestên hevpar, vegotina çîrokan û bilindkirina ruhê civakê jî xizmet dikin.

Bi tevahî, supra ezmûneke kûr a pirhestî pêşkêş dike ku tê de bersivên bihîstwerî (stran, axaftin), tamî (xwarin, şerab), bîhnî (bîhna xwarinên teze) û kînestetîk (tevger, carinan reqs) bi awayekî çalak tevdigerin.¹ Wekî ku Brian Fairley destnîşan dike, ji bo nûnertin û têgihiştina rastîn a suprayê, pêdivî bi hesabkirineke hestî ya holîstîk heye.¹ Tevlihevkirina van hemû hêmanên hestî – xwarina pir, şeraba zêde, stranên pirfonîk ên bi heybet, û nanpêjên bi hostatî – ne tesadufî ye. Ew bi hev re dixebitin da ku ezmûnek hestî ya xurt û bîranînek mayînde biafirînin. Ev zêdebariya hestî dikare bibe alîkar ku girêdanên hestyarî yên xurt di navbera beşdaran de werin çêkirin, hesta “hevbûnê” zêde bike, û peyamên çandî yên ku têne ragihandin kûrtir bike. Heta serxweşî jî, wekî ku Fairley amaje pê dike ¹, dikare vê yekê hîn bêtir zêde bike, bi rakirina astengiyan û xurtkirina hestên hevpar.

3. Rêgehên Dîrokî: Kok û Veguherînên Suprayê

Têgihiştina suprayê ya îroyîn bêyî nihêrînek li rêgehên wê yên dîrokî û veguherînên ku di serdemên cihêreng de jiyaye, ne temam e. Her çend supra wekî kevneşopiyeke pir kevnar were hesibandin jî, lêkolînên akademîk nîşan didin ku forma wê ya nûjen di encama pêvajoyek dîrokî ya tevlihev de, bi taybetî di sedsala 19-an de, şekil girtiye.

Nîqaşên li ser Kokên Kevnar li hember Kodkirina Sedsala 19-an

Di nav gelê Gurcî û hin lêkolîneran de baweriyek xurt heye ku supra kevneşopiyeke pir kevnar e, ku kokên wê digihîjin serdemên pêş-Xiristiyanî an jî destpêka Xiristiyantiyê.⁷ Ev nêrîn suprayê wekî beşek ji bingeha nasnameya Gurcî ya bêdawî dibîne. Lêbelê, lêkolînên nûtir, nemaze xebatên zanyarên wekî Harsha Ram û Florian Mühlfried, perspektîfek cuda pêşkêş dikin. Li gorî van lêkolîneran, her çend adetên ziyafetê li Gurcistanê xwedî dîrokek dirêj bin jî, forma suprayê ya ku em îro pê dizanin – bi Tamadaya xwe yê navendî, nanpêjên tematîk û rêkûpêkiya xwe ya taybet – bi giranî di sedsala 19-an de, di bin bandora faktorên civakî, siyasî û çandî yên wê serdemê de, hatiye kodkirin an jî bi awayekî berbiçav hatiye guhertin.¹ Mühlfried bi taybetî amaje dike ku pratîkên nêzîkî yên îroyîn di sedsala 19-an de hatine kodkirin, nemaze ji bo avakirina neteweya Gurcî li hemberî hêzên biyanî yên dagirker, bi taybetî Împaratoriya Rûs.⁶ Ev nêrîn suprayê ne wekî kevneşopiyek statîk, lê wekî fenomenek dînamîk ku di bersiva şert û mercên dîrokî de pêş ketiye, dinirxîne.

Bandorên Wêjeyî û Kozmopolît: Supra di Gotarên Împeratorî û Neteweyî de

Yek ji argumanên herî girîng ên di derbarê pêşkeftina suprayê de teza Harsha Ram e ku li ser kokên wêjeyî û kozmopolît ên sedsala 19-an disekine. Ram pêşniyar dike ku forma îroyîn a suprayê, nemaze nanpêja tematîk, xwedî kokeke wêjeyî ya sedsala 19-an e ku ji hawîrdora kozmopolît a Tiblîsê û bandora wêjeya Rûs û Ewropî derketiye holê.¹ Li gorî Ram, supra ji bandorên hevbeş ên tevliheviya etnîkî ya paytexta Gurcistanê, Tiblîsê, û hevdîtinên helbestvanî yên modernîstên Gurcî bi çandên bilind ên Brîtanya û Rûsyayê sûd wergirtiye.⁷

Ram bi awayekî qanihker koka janra nanpêja tematîk dişopîne heya deynkirinên helbestvanên romantîk ên Gurcî, wekî mînak Grigol Orbeliani, ji helbestvanên Rûs ên serdemê, wek Denis Davydov û Konstantin Batiushkov, ku ew bi xwe jî di bin bandora helbestvanên romantîk ên Îngilîz de bûn.⁷ Ev yek nîşan dide ku supra ne tenê di îzolasyoneke çandî ya Gurcî de pêş ketiye, lê belê di encama danûstandinên çandî yên berfirehtir de şekil girtiye. Tevliheviya etnîkî û çandî ya Tiblîsê di sedsala 19-an de, ku tê de Gurcî, Ermenî, Rûs, Azerî û komên din bi hev re dijiyan, wekî zemînek ji bo vê pêşkeftina hîbrîd xizmet kir.⁷ Ev têgihiştin ku supra wekî “kevneşopiyek dahênandî” ye, ango pratîkek ku her çend wekî kevnar were pêşkêş kirin jî, bi awayekî çalak ji nû ve hatiye şekildanîn da ku xizmeta armancên neteweyî û çandî yên nû di serdemek taybetî ya dîrokî de bike, girîng e. Ew nîşan dide ka çand çawa dînamîk e û bersivê dide şert û mercên dîrokî. Wekî din, argumana Ram ku supra ji tevliheviya etnîkî ya Tiblîsê û bandorên wêjeyî yên biyanî derketiye holê, têgihiştina kevneşopî ya ku nasnameya neteweyî di îzolasyonê de çêdibe, dijber dike. Di şûna wê de, ew pêşniyar dike ku kozmopolîtîzm û danûstendinên çandî dikarin bibin çavkaniyên afirîner ji bo avakirina rîtûel û sembolên neteweyî, ku tê wê wateyê ku hîbrîdîtî dibe ku di bingeha gelek kevneşopiyên neteweyî de be.

Supra di Serdema Sovyetê de: Berxwedan û Adaptasyon

Serdema Sovyetê ji bo suprayê qonaxeke din a girîng a veguherîn û adaptasyonê bû. Di vê serdemê de, ku tê de îdeolojiya fermî hewl dida ku nasnameyên neteweyî yên cihêreng di bin sîwana “mirovê Sovyetê” de bihelîne, supra ji bo Gurciyan wekî cîhek taybet a îfadeya nirxên olî (bi awayekî veşartî), nirxên sivîl, azadiyên kesane û, ya herî girîng, “Gurcîbûnê” ku di qada giştî de dihatin tepisandin, kar dikir.¹² Supra bûbû platformek ji bo parastina ziman, çand û bîra dîrokî li hemberî polîtîkayên asîmîlasyonê.

Ji ber vê rola xwe, supra berdewam kir ku bibe nîşanek nasnameya neteweyî û ji hêla rayedarên Sovyetê ve bi guman dihat dîtin. Di sala 1975-an de, ziyafetên mezin ên ku bi bûyerên girîng ên jiyanê ve girêdayî bûn (jidayikbûn, zewac, mirin) wekî “adeteke zerardar” û nîşana helwestek kevneşopî ya li dijî îdeala Homo Sovieticus hatin binavkirin.¹³ Lêbelê, ev zextan nekarîn suprayê ji holê rakin. Berevajî, ji bo gelek rewşenbîrên Gurcî, supra wekî navgînek girîng a perwerdehiyê û parastina çandê dihat dîtin. Mînakî, tê gotin ku dîroknasê navdar Shota Meskhia guhertoyek dîroka Gurcistanê ya ku ji ya ku li zanîngehê bi awayekî fermî hîn dikir cuda bû, li suprayan pêşkêş dikir.¹³ Ev yek nîşan dide ku supra çawa bûbû qadeke alternatîf ji bo ragihandina zanîn û nirxên ku di sîstema fermî de cihê wan nebû.

Wekî din, lêkolîna Erik Rattazzi Scott li ser dîasporaya Gurcî li Yekîtiya Sovyetê ronahiyê dide ser ka suprayan çawa di nav civakên Gurcî yên li derveyî Gurcistanê de jî hatine domandin. Heta di asta herî bilind a siyasî de, mînakî di derdora Stalîn de (ku bi xwe jî Gurcî bû û wekî “tamada-in-chief” tê binavkirin), ziyafetên bi şêwaza Gurcî dihatin lidarxistin.¹⁶ Ev yek ne tenê adaptasyona suprayê li gorî şert û mercên nû, lê di heman demê de girîngiya wê ya ji bo parastina nasnameya çandî û torên civakî di nav dîasporayê de jî nîşan dide. Bikaranîna suprayê di serdema Sovyetê de wekî amûrek berxwedanê û parastina nasnameyê, û di heman demê de wekî hedefek ji bo rexneyên dewletê, nîşan dide ku supra ne tenê rîtûelek civakî ya bêalî ye. Ew bûye û dibe ku hîn jî qadeke ku tê de têkoşînên ji bo desthilatdariya çandî û siyasî têne meşandin. “Domestîkkirina” suprayê ya ku Paul Manning behs dike ¹⁷, ku tê de hêmanên “hov” û bêserûber ên ziyafetên kevnar têne kedîkirin û birêkûpêkkirin da ku li gorî projeyên neteweyî an dewletî bin, jî beşek ji vê pêvajoya dîrokî ya tevlihev e.

Veguherînên Post-Sovyet û Modernîte

Bi hilweşîna Yekîtiya Sovyetê û serxwebûna Gurcistanê re, supra careke din ket pêvajoyek nû ya veguherînê. Her çend ew wekî saziyek civakî ya navendî û sembola nasnameya neteweyî berdewam dike jî, bandora globalîzmê, guherînên civakî û aborî, û nêrînên nifşên nû bandorê li ser pratîkên suprayê dikin. Piştî serxwebûnê, supra fonksiyona xwe ya berê ya wekî piştrastkirina daîmî ya rastiya çandî li hemberî zextên derve, bi kêmanî di nav Komara Gurcistanê de, hinekî winda kir.¹³

Lêkolînên nûjen, wekî yên Laura Joy Linderman, nîqaş dikin ku supra rîtûelek maqûl e ku bi awayên cihêreng tê bikar anîn û ezmûnên jinan û mêran li gorî celebê supra, beşdar, temen, çîn û cîhê erdnîgarî diguhere.⁴ Ev nêrîn wêneyekî statîk û îdealîzekirî yê suprayê, ku tenê modelek çandî ya taybetî ji nû ve hildiberîne, dipirse. Florian Mühlfried jî amaje dike ku dibe ku ciwanên îroyîn rêzê li qaîdeyên kevneşopî yên suprayê negirin û wê wekî tiştekî ku êdî ji bo civaka Gurcî ya nûjen ne pir guncaw e bibînin.¹⁰ Ev yek nîşan dide ku dibe ku di navbera nifşan de li ser wate û girîngiya suprayê cudahî hebin.

Ji bo ku em pêşveçûna taybetmendiyên suprayê di serdemên dîrokî yên cihêreng de bi awayekî zelaltir bibînin, tabloya jêrîn dikare bibe alîkar:

Tablo 2: Pêşveçûna Taybetmendiyên Suprayê di Serdemên Dîrokî de

Serdem	Rola Tamada	Nanpêj	Beşdariya Zayendî	Fonksiyona Civakî ya Sereke
Berî Sedsala 19-an	Kêm agahdarî; dibe ku kêm fermî an jî bi awayekî cuda birêxistinkirî bûya.	Tê texmîn kirin ku kurt û ne-tematîk bûn, bêtir ji bo pîrozkirina kesên amade.	Kêm agahdarî; lêkolînên li ser ziyafetên kevnar dibe ku hin ronahiyê bidin.	Hevxwarin, pîrozbahiyên komî, xurtkirina girêdanên eşîrî an herêmî.
Sedsala 19-an	Fermîbûna zêde, rola navendî, dibe ku wekî sembola serweriya çandî hatibe dîtin.	Tematîk, wêjeyî, bi bandora romantîzma Rûs û Ewropî, ji bo vegotina dîrokê.	Bi giranî mêr-serdest, jin bi piranî di amadekirina xwarinê de.	Avakirina netewe, parastina çand û ziman li hemberî împaratoriyê, perwerdehiya neteweyî.
Serdema Sovyetê	Di bin çavdêriyê de lê rola dualî; hem parêzvanê kevneşopiyê hem jî dibe ku ji bo torên nefermî.	Ji bo berxwedana pasîf, parastina “Gurcîbûnê”, perwerdehiya nefermî.	Wekhevîparêziya fermî lê pratîkên kevneşopî yên zayendî bi piranî berdewam bûn.	Torgilokiya nefermî, parastina nasnameya çandî, îfadeya veşartî ya nirxan.
Serdema Post-Sovyet	Guherbar; dibe ku di hin suprayan de kêmtir otorîter be, rola jinan zêde dibe.	Cihêreng; ji nanpêjên kevneşopî bigire heya yên nûjentir an jî kêm birêkûpêk.	Zêdebûna suprayên jinan, pirskirina normên zayendî yên kevneşopî.	Cihêrengî: ji xurtkirina têkiliyên civakî bigire heya tûrîzm û bazirganîkirinê.

Ev tablo bi awayekî giştî pêşveçûna suprayê nîşan dide, lê divê were zanîn ku ev pêvajo ne yekalî ye û li herêm û komên civakî yên cihêreng dibe ku cudahî hebin.

4. Tevnê Civakî û Nasnameya Çandî: Rolên Pirhêlî yên Suprayê

Supra ne tenê rîtûeleke xwarin û vexwarinê ye; ew tevnê civakî yê Gurcistanê bi awayekî kûr dirêsîne û di avakirin û parastina nasnameya çandî de roleke pirhêlî dilîze. Ji xurtkirina girêdanên kesane bigire heya îfadekirina nirxên neteweyî, supra wekî neynikek û di heman demê de wekî şekildêrekî civakê kar dike.

Supra wekî Cihê Têkiliyên Civakî û Torgilokiyê

Yek ji fonksiyonên herî bingehîn ên suprayê avakirin û domandina têkiliyên civakî ye. Ew ji bo Gurciyan derfeteke girîng e ku bi hev re bicivin, danûstandinê bikin, hevaltiyên nû ava bikin û yên kevn xurt bikin.² Atmosfera germ û samîmî ya suprayê, ku bi comerdî, rêzgirtin û hesta hevparbûnê dagirtî ye, ji bo pêşxistina van têkiliyan zemîneke guncaw diafirîne. Mêvanperweriya zêde (st’umarmasp’indzloba) ya ku di suprayê de tê nîşandan, ne tenê edetek e, lê yek ji stûnên çanda Gurcî ye û hesta civakbûn û girêdana bi hev re bi awayekî berbiçav xurt dike.²

Wekî din, supra wekî modelek ji bo têkiliyên civakî yên berfirehtir di civaka Gurcî de tê dîtin.² Rêkûpêkiya suprayê, rolên diyarkirî (wek Tamada û mêvanan), qaîdeyên axaftin û vexwarinê, û girîngiya rêzgirtinê dikarin wekî neynikek an jî perwerdehiyek ji bo têkiliyên civakî yên li derveyî suprayê werin şîrove kirin. Mînak, girîngiya ku ji rêzgirtina ji Tamada re tê dayîn, an jî awayê ku nanpêj ji bo îfadekirina hest û ramanan têne bikar anîn, dibe ku di têkiliyên rojane yên Gurciyan de jî xuya bibin. Bi vî awayî, supra ne tenê encama têkiliyên civakî ye, lê di heman demê de sedemek û amûrek ji bo şekildana wan e. Ew mekanîzmayek e ku tê de norm û nirxên civakî ne tenê têne dubare kirin, lê di heman demê de têne fêr kirin û ji nifşên nû re têne ragihandin.

Dînamîkên Zayendî û Performansa Nasnameyê

Dînamîkên zayendî yek ji aliyên herî zêde nîqaşkirî û tevlihev ên suprayê ne. Bi kevneşopî, supra wekî qadeke ku tê de serdestiya mêran û strukturên baviksalarî bi awayekî berbiçav xuya dibin, hatiye dîtin.² Rola Tamada hema hema her gav ji hêla mêran ve tê girtin, nemaze di mîhengên gundewarî û kevneşopî de.² Nino Tsitsishvili di lêkolînên xwe de suprayê wekî cîhek ji bo nivîsandina helwestên baviksalarî li hember pratîkên stranbêjiya mêr û jinan analîz dike, û destnîşan dike ka çawa stran û axaftin dikarin van hiyerarşiyan xurt bikin.¹

Rola kevneşopî ya jinan di suprayê de bi giranî li ser amadekirin û pêşkêşkirina xwarinê û misogerkirina rehetiya mêvanan bûye. Ew pir caran wekî “karkerên metbexê yên nedîtbar” hatine binavkirin, ku beşdariya wan ji bo serkeftina suprayê bingehîn e, lê di dema ziyafetê bi xwe de, ku wekî qadeke serdest a mêran tê dîtin, ji wan tê payîn ku nefsbiçûk bin û zêde nekevin pêş.² Costanza Curro jî amaje dike ku her çend ked û beşdariya jinan ji bo vê kevneşopiya çandî bingehîn be jî, rola jinê ya kevneşopî hebûneke pasîf di bûyereke ku ji hêla mêran ve tê birêvebirin de pêşbînî dike.¹⁴

Lêbelê, ev wêneya kevneşopî di van salên dawî de ji hêla lêkolînerên wekî Laura Joy Linderman ve bi awayekî rexneyî hatiye nirxandin. Linderman arguman dike ku gelek analîzên antropolojîk ên berê ezmûn û rolên jinan di suprayê de paşguh kirine an jî bi xeletî temsîl kirine.¹ Ew destnîşan dike ku jin ne tenê “karkerên metbexê” ne û ku suprayên “tenê-jinan” an jî yên ku jin tê de serdest in, li Gurcistanê, nemaze li hin herêman an jî di nav hin komên civakî de, hene û berbelav in.⁴ Di van suprayan de, jin bi awayekî çalak beşdarî nanpêjan dibin, şerabê vedixwin û hetta carinan rola Tamada jî digirin ser xwe, ku ev yek normên zayendî yên kevneşopî yên suprayê dijber dike.⁴ Ev nêrînên rexneyî û hebûna suprayên jinan nîşan didin ku dînamîkên zayendî yên di suprayê de ne statîk in û rolên zayendî di nav suprayê de têne muzakere kirin û dibe ku werin guhertin. Her çend strukturên baviksalarî yên kevneşopî xurt bin jî, supra dikare bibe qadeke ku tê de jin bi awayên cihêreng hêza xwe nîşan didin û beşdarî jiyana civakî dibin. Ev pêşveçûn dikare guherînên berfirehtir ên di civaka Gurcî de yên derbarê wekheviya zayendî de nîşan bide.

Supra û Avakirina Nasnameya Neteweyî ya Gurcî

Supra ji mêj ve wekî yek ji sembolên herî girîng ên “Gurcîbûnê” û nasnameya çandî ya Gurcistanê tê dîtin.² Ew yek ji wan pratîkên çandî ye ku Gurcistanê ji çandên din cuda dike û ji bo Gurciyan hestek xurt a hevparbûn û girêdana bi kevneşopiyê re diafirîne. Supra ne tenê sembola nasnameya Gurcî ye; ew cîhek e ku ev nasname bi awayekî çalak tê “performans kirin” û ji nû ve tê xurt kirin.² Bi rêya rîtûelên dubarekirî, nanpêjên tematîk ên ku behsa dîrok, lehengî û nirxên neteweyî dikin, stranên gelêrî yên ku hestên welatparêziyê bilind dikin, û hetta xwarin û şeraba ku wekî taybetmendiyên Gurcistanê têne dîtin, hestek “Gurcîbûnê” tê afirandin, tê jiyîn û ji nifşên nû re tê ragihandin.

Supra wekî navgînek girîng ji bo parastina kevneşopî û bîra çandî kar dike.² Nanpêj, bi taybetî, ji bo vegotina dîrok, efsane, nirxên exlaqî û daxwazên neteweyî platformek girîng pêşkêş dikin. Ew dibin pirek di navbera rabirdû, niha û paşerojê de, û bîra kolektîf a civakê zindî dihêlin. Di serdemên ku nasnameya Gurcî di bin xeterê de bûye, wek mînak di dema serweriya împaratoriyên biyanî an jî di serdema Sovyetê de, supra roleke taybetî di parastina ziman, çand û hesta neteweyî de lîstiye. Ev performatîvîtî girîng e ji ber ku ew nîşan dide ku nasname ne tiştekî sabit û neguherbar e, lê belê pêvajoyek domdar a avakirin, ji nû ve piştrastkirin û carinan jî ji nû ve şîrovekirinê ye.

5. Diyardeyên Hemdem û Perspektîfên Akademîk

Supra, wekî saziyeke çandî ya zindî, di serdema nûjen de jî berdewam dike ku di civaka Gurcî de roleke girîng bilîze, lê di heman demê de bi guherîn û kêşeyên nû re jî rû bi rû dimîne. Bandora globalîzmê, pêşketinên teknolojîk, guherînên di nêrînên nifşên nû de, û zêdebûna têkiliyên bi cîhana derve re, hemî bandorê li ser pratîk û wateya suprayê dikin.

Supra li Gurcistana Nûjen: Berdewamî û Guherîn

Li Gurcistana îroyîn, supra hîn jî wekî saziyek civakî ya navendî û beşek girîng ji jiyana rojane tê dîtin. Ew ji bo pîrozkirina bûyerên girîng ên jiyanê (zewac, jidayikbûn, salveger), ji bo pêşwazîkirina mêvanan, û ji bo xurtkirina têkiliyên civakî tê bikar anîn. Lêbelê, wekî ku ji hêla Florian Mühlfried ve hatî destnîşan kirin, dibe ku nêrînên ciwanan li ser suprayê ji nifşên kevntir cuda bin, û ew dibe ku hin qaîdeyên kevneşopî yên suprayê bipirsin an jî wan wekî kevnare bibînin.¹⁰ Ev yek dikare bibe sedema guherînên hêdî di forma û naveroka suprayê de, wek mînak kurtbûna dema suprayan, kêmkirina hejmara nanpêjan, an jî guherînên di rolên zayendî de. Lêkolînên berfirehtir li ser van guherînan û têgihiştina nifşên nû ji suprayê re pêwîst in.

Supra di Dîasporaya Gurcî de: Parastina Nasnameyê li Derveyî Welat

Ji bo civakên Gurcî yên ku li derveyî welatê xwe dijîn, supra roleke taybetî di parastina nasnameya çandî û girêdana bi welatê dayikê re dilîze. Wekî ku di lêkolînan de hatiye destnîşan kirin, ji bo Gurciyên ku ji ber sedemên siyasî an aborî ji Gurcistanê koç kirine, supra wekî nîşanek girîng a nasnameya neteweyî berdewam dike.¹³ Di mîhenga dîasporayê de, sifreya suprayê dibe cîhek navendî ji bo civakîbûna bi Gurciyên din re, ji bo axaftina bi zimanê dayikê, û ji bo jiyîn û parvekirina kevneşopiyên çandî. Qaîdeyên suprayê û hunera nanpêjan pir caran ji bo ravekirina çanda Gurcî ji biyaniyan re jî têne bikar anîn, û bi vî awayî supra dibe pirek di navbera çanda Gurcî û çandên din de.¹³ Lêkolîna Erik Rattazzi Scott li ser dîasporaya Gurcî li Yekîtiya Sovyetê jî nîşan dide ka kevneşopiyên ziyafetê çawa ji bo parastina nasnameya çandî û torên civakî di nav koçberan de hatine bikar anîn, hetta di şert û mercên dijwar de.¹⁶ Di vê çarçoveyê de, dibe ku meylek ber bi “hîper-kevneşopîbûnê” ve çêbibe, ku tê de hin aliyên suprayê ji yên ku li Gurcistanê têne pratîk kirin bi awayekî hişktir an îdealîzekirî werin parastin, wekî rêyek ji bo xurtkirina nasnameya çandî ya ku di bin xetera asîmîlasyonê de ye. Ev dikare bibe sedema guhertoyek suprayê ya ku ji pêşveçûnên li welatê dayikê cuda ye.

Supra û Tûrîzm: Bazirganîkirin û Temsîla Çandî

Di van salên dawî de, supra bala geştyarên biyanî jî kişandiye ser xwe û wekî hilberek geştiyariyê ya kevneşopî ya li ser bingeha bûyerê tê dîtin ku geştyaran hem wekî temaşevan hem jî wekî beşdar dikişîne.³ Manana Vasadze û Teona Baqanidze di lêkolîna xwe de suprayê wekî amûrek ji bo pêşvebirina geşepêdana domdar a herêmî û kêmkirina xizaniyê dinirxînin, û destnîşan dikin ku ew dikare dahatek girîng ji bo civakên herêmî peyda bike.³ Lêbelê, ew her weha hişyariyê didin ku dibe ku hilbera geştyariyê ya suprayê ji hêla sêwiranê ve bi tevahî safîkirî nebe û pir caran tenê wekî bûyerek çandî ya kevneşopî tê fêm kirin, bêyî ku kûrahiya wateyên wê bi tevahî were ragihandin. Zêdebûna populerbûna suprayê di nav geştyaran de potansiyela bazirganîkirina vê pratîka çandî ya kûr tîne holê. Ev dikare bibe sedema tengezariyek di navbera parastina “rastiya” suprayê wekî ezmûnek civakî ya Gurcî û adaptasyona wê ji bo pêdiviyên bazara geştyariyê. Dibe ku suprayên ku ji bo geştyaran têne organîzekirin ji suprayên ku di nav malbat û civakên herêmî de têne lidarxistin cuda bin, û ev cûdahî dikarin bandorê li ser têgihiştin û pratîka suprayê bi demê re bikin.

Nîqaşên Akademîk ên Berdewam û Rêgezên Lêkolînê yên Pêşerojê

Her çend supra ji gelek aliyan ve hatiye lêkolîn kirin jî, hîn jî gelek qad hene ku hewceyê lêkolînên kûrtir in. Brian Fairley bi awayekî taybetî gazî fenomenolojiyek suprayê dike – ango, hewldanek ji bo ragihandina ezmûna zindî ya tamkirin, vexwarin, bihîstin, dengdan, reqisîn, wergerandin û hetta serxweşbûnê di ziyafetek Gurcî de – ji ber ku ev aliyê ezmûnî yê suprayê heya niha di wêjeya akademîk de kêm hatiye vekolîn.¹ Ev kêmasiya fenomenolojîk ne tenê pêşniyarek metodolojîk e; ew rexneyek li ser sînorên nêzîkatiyên heyî ye. Supra ezmûnek pirhestî û laşî ye. Analîzên ku bi giranî li ser metn (nanpêj) an strukturê (rolên civakî) disekinin, dibe ku nikaribin bi tevahî kûrahiya hestyarî û ezmûnî ya suprayê bigirin. Ev kêmasî dikare têgihiştina me ya li ser ka supra çawa bi rastî têkiliyên civakî û nasnameyê diafirîne û xurt dike, sînordar bike.

Wekî din, pêdivî bi lêkolînên berfirehtir li ser suprayên jinan û guherîna dînamîkên zayendî di nav suprayê de heye, wekî ku ji hêla Linderman ve hatî destnîşan kirin.⁴ Bandora globalîzmê, teknolojiyên nû yên ragihandinê, û medyaya civakî li ser pratîkên suprayê û têgihiştina wê qadeke din a potansiyel a lêkolînê ye. Herwiha, lêkolînên berawirdî yên suprayê bi ziyafetên kevneşopî yên çandên din re dikarin têgihiştinên nû li ser taybetmendiyên gerdûnî û yên taybet ên pratîkên hevxwarinê peyda bikin.

6. Encam: Girîngiya Berdewam a Suprayê

Supra, ziyafeta kevneşopî ya Gurcistanê, ji tenê kombûnek ji bo xwarin û vexwarinê wêdetir e; ew saziyeke çandî ya pirhêlî û dînamîk e ku di navenda jiyana civakî û nasnameya Gurcî de cih digire. Wekî ku di vê gotarê de bi berfirehî hate nîqaş kirin, supra ji bo avakirin, domandin û îfadekirina têkiliyên civakî, ji bo ragihandina nirxên çandî û bîra dîrokî, û ji bo performans û xurtkirina nasnameya neteweyî roleke bingehîn dilîze.

Mîmariya wê ya rîtuelî, bi Tamadaya xwe yê navendî, hunera nanpêjên tematîk, pirbûna xwarin û şerabê, û stranên pirfonîk ên bi heybet, ezmûneke pirhestî û kûr a hestyarî diafirîne ku girêdanên di navbera beşdaran de xurt dike. Her çend kokên wê yên dîrokî û pêşkeftina wê, nemaze kodkirina wê di sedsala 19-an de di bin bandorên wêjeyî û kozmopolît de, mijara nîqaşên akademîk bin jî, şiyana suprayê ya ji bo adaptasyon û berdewamiyê di serdemên dîrokî yên cihêreng de – ji serdema împaratorî bigire heya serdema Sovyetê û heya roja îro – berxwedêrî û girîngiya wê ya domdar nîşan dide.

Dînamîkên zayendî yên di nav suprayê de tevlihev in û di bin guherînê de ne, ku ev yek neynika guherînên berfirehtir ên di civaka Gurcî de ye. Her çend strukturên baviksalarî yên kevneşopî hîn jî bandora xwe diparêzin, lêkolînên nû û pratîkên heyî, wek suprayên jinan, nîşan didin ku rolên zayendî têne muzakere kirin û ji nû ve têne şîrove kirin.

Di cîhana hemdem de, supra ne tenê di nav Gurcistanê de, lê di heman demê de di nav dîasporaya Gurcî de û wekî beşek ji pêşniyara geştyariyê ya welêt jî jiyana xwe didomîne. Her yek ji van waran kêşe û derfetên xwe yên taybet ji bo suprayê tîne. Lêbelê, ya ku neguherbar dimîne kapasîteya suprayê ye ku mirovan bîne cem hev, hevgirtinê biafirîne, û bibe platformek ji bo îfadekirina tiştê ku ji bo civaka Gurcî girîng e.

Di dawiyê de, supra wekî qadeke dewlemend û berhemdar ji bo lêkolîna akademîk dimîne. Têgihiştina kûrtir a suprayê, bi hemû tevlihevî û pirrengiya xwe, ne tenê ji bo têgihiştina çanda Gurcî, lê di heman demê de ji bo têgihiştina awayên ku mirov bi rêya rîtûel, performans û hevxwarinê wateyê diafirînin û civakên xwe ava dikin, girîng e. Girîngiya wê ya berdewam di civaka Gurcî ya hemdem de û nirxa wê ya wekî mijarek lêkolînê piştrast dike ku supra dê di pêşerojê de jî berdewam bike ku bala zanyar û çavdêran bikişîne.

Xebatên wergirtî

1. The Sense of a Feast – Brian Fairley, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, https://celery-crimson-y5fa.squarespace.com/s/The-Sense-of-a-Feast.pdf
2. http://www.vdu.lt, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, https://www.vdu.lt/cris/bitstreams/9d574097-19fb-41b1-b662-c8c1a95389d4/download
3. GEORGIAN SUPRA-TRADITIONAL APPROACH TO … – ResearchGate, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, https://www.researchgate.net/profile/Manana-Vasadze/publication/341005477_GEORGIAN_SUPRA-TRADITIONAL_APPROACH_TO_TOURISM_SOCIAL_SUSTAINABILITY/links/6023c79e92851c4ed5615e13/GEORGIAN-SUPRA-TRADITIONAL-APPROACH-TO-TOURISM-SOCIAL-SUSTAINABILITY.pdf
4. The Gendered Feast: Experiencing a Georgian Supra – IU ScholarWorks, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, https://scholarworks.iu.edu/journals/index.php/aeer/article/download/1249/1332/0
5. Tamada – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Tamada
6. http://www.brepolsonline.net, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, https://www.brepolsonline.net/doi/pdf/10.1484/J.FOOD.1.100093
7. The Values of the Georgian Supra: Nationalist or … – Project MUSE, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, https://muse.jhu.edu/article/576730/pdf
8. {STUDENTNEWS} SEM, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, https://cdn.ymaws.com/www.ethnomusicology.org/resource/group/dc75b7e7-47d7-4d59-a660-19c3e0f7c83e/publications/SEMSN13.2.pdf
9. http://www.der.org, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, http://www.der.org/resources/articles/a-man-can-sing-tsitsisvili-table-songs-zemp.pdf
10. http://www.soclabo.org, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, https://www.soclabo.org/index.php/laboratorium/article/download/192/404/1099
11. http://www.mapageweb.umontreal.ca, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, http://www.mapageweb.umontreal.ca/tuitekj/publications/Tuite-supra.pdf
12. http://www.mapageweb.umontreal.ca, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, http://www.mapageweb.umontreal.ca/tuitekj/cours/Manning-Supra.pdf
13. centraleurasia.org, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, https://centraleurasia.org/wp-content/uploads/2018/04/Vol.4_no.1_Muhlfried_CESR.pdf
14. “A Man Can Sing and Play Better than a Woman”: Singing and Patriarchy at the Georgian Supra Feast | Request PDF – ResearchGate, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, https://www.researchgate.net/publication/297469084_A_Man_Can_Sing_and_Play_Better_than_a_Woman_Singing_and_Patriarchy_at_the_Georgian_Supra_Feast
15. The Literary Origins of the Georgian Feast: The … – Project MUSE, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, https://muse.jhu.edu/article/576727/pdf
16. escholarship.org, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, https://escholarship.org/content/qt9pd9r68h/qt9pd9r68h_noSplash_f0c1979d50766b5b0eefc0d462d0d8c8.pdf?t=odyjdn
17. (PDF) Domestication of the Wild Supra – ResearchGate, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, https://www.researchgate.net/publication/276865433_Domestication_of_the_Wild_Supra
18. Research and Publications – Nino Tsitsishvili, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, http://www.ninotsitsishvili.org/research-and-publications.html
19. ‘Supra Is Not for Women’: Hospitality Practices as a Lens on Gender and Social Change in Georgia – ResearchGate, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, https://www.researchgate.net/publication/335820789_’Supra_Is_Not_for_Women’_Hospitality_Practices_as_a_Lens_on_Gender_and_Social_Change_in_Georgia
20. ‪Manana Vasadze‬ – ‪Google Scholar‬, erişim tarihi Mayıs 16, 2025, https://scholar.google.com/citations?user=IJUJpcUAAAAJ&hl=en