Beşa 1: Pêşgotin: Drakula – Di Navbera Efsane û Rastiyê de

Danasîna Mijarê û Girîngiya Wê

Navê “Drakula” di hişê piraniya mirovan de du wateyên cihê lê tevlihevkirî tîne ziman: yek, navekî dîrokî ye ku bi mîrê Eflakê (Wallachia) yê sedsala 15-an, Vlad III Drăculea, ku bi navê Vladê Kazûqker (Vlad Țepeș) jî tê nasîn, ve girêdayî ye; û ya din, sembola vampîrîzma navneteweyî ye ku bi taybetî bi saya romana gotîk a Bram Stoker a sala 1897-an, “Drakula”, navdar bûye. Veqetandina van her du wateyan ji hev, ji bo têgihiştineke rast û rexneyî hem li ser dîroka Romanyayê ya serdema navîn, hem jî li ser bandora kûr a çanda populer a cîhanî, xwedî girîngiyeke mezin e. Tevliheviya di navbera kesayeta dîrokî û karakterê efsanewî de ne tenê bûye sedema şîrovekirinên çewt ên dîrokî, lê her weha rê li ber çêbûna gelek klîşe û stereotipan derbarê Romanya û herêma Balkanan bi giştî vekiriye.¹ Ev rapor dê hewl bide ku vê tevliheviyê ji hev veqetîne, rastiyên dîrokî yên Vlad III ronî bike û pêvajoya veguherîna wî bo efsaneyeke nemir analîz bike.

Pêşkêşkirina Armanc û Struktura Gotarê

Armanca sereke ya vê gotarê ew e ku analîzeke rexneyî û akademîk li ser kesayeta dîrokî ya Vlad III Drăculea, pêvajoya çêbûn û geşedana efsaneya vampîrê Drakula, û bandora vê efsaneyê li ser têgihiştina Romanyayê di qada navneteweyî de pêşkêş bike. Em ê hewl bidin ku ronahiyê bidin ser jiyana rastîn a Vladê Kazûqker, şert û mercên siyasî û civakî yên serdema wî, û rêbazên wî yên rêveberiyê. Dûv re, em ê derbasî vekolandina romana Bram Stoker bibin, çavkaniyên îlhama wî û mekanîzmayên ku bi rêya wan kesayeteke dîrokî veguheriye semboleke çanda populer a cîhanî, binirxînin. Di dawiyê de, em ê li ser bandora vê efsaneyê li ser çand û tûrîzma Romanyayê ya hemdem rawestin.

Struktura gotarê wiha ye: Beşa duyemîn dê li ser jiyana dîrokî ya Vlad III Drăculea, serdemên desthilatdariya wî, û mîrata wî ya nîqaşbar bisekine. Beşa sêyemîn dê romana Bram Stoker û çavkaniyên wê yên folklorîk û edebî analîz bike. Beşa çaremîn dê bi awayekî rexneyî çavkaniyên dîrokî yên serdema navîn û nêrînên dîroknasên hemdem li ser Vlad III binirxîne. Beşa pêncemîn dê rewşa civakî, aborî û siyasî ya Eflakê di sedsala 15-an de vekolîne. Beşa şeşemîn dê bandora efsaneya Drakulayê li ser çand û tûrîzma Romanyayê ya îro lêkolîn bike. Di beşa dawî de, encamên giştî yên lêkolînê dê bên kurtkirin û girîngiya jihevqetandina rastî û efsaneyê dê were tekezkirin.

Beşa 2: Vlad III Drăculea: Mîrê Dîrokî yê Wallachia (Eflakê)

Jiyana Destpêkê, Malbat û Konteksta Siyasî ya Wallachia di Sedsala 15-an de

Vlad III, ku paşê bi navê Vladê Kazûqker (Vlad Țepeș) û Drakula hat naskirin, li dora sala 1431ê li bajarê Sighișoara, li herêma Transîlvanyayê, ku wê demê beşek ji Keyaniya Macaristanê bû, ji dayik bûye.³ Ew kurê Vlad II Dracul bû, ku mîrê Eflakê (Wallachia) û endamê “Ordera Ejdehayê” (Ordo Draconis) bû. Ev komeke şovalyeyan bû ku ji hêla Qeyserê Împaratoriya Romaya Pîroz, Sigismundê Luksembûrgî ve, ji bo parastina Xirîstiyantiyê li dijî gefa Împaratoriya Osmanî hatibû damezrandin.³ Navê “Dracul” ku li bavê Vlad III hatibû kirin, di zimanê Romanî yê wê demê de hem tê wateya “ejdeha” hem jî “şeytan”. Paşgira “-ulea” di Romanî de tê wateya “kurê”, lewma Vlad III bi navê “Drăculea” (Drakula), ango “Kurê Ejdehayê” an “Kurê Şeytên” hatiye naskirin.³ Ev nav paşê di efsaneya vampîr de wateyeke nû û tirsnak wergirt. Dayika wî jineke esilzade ya Transîlvanyayî bû, lê derbarê wê de agahî kêm in.³

Di sedsala 15-an de, Mîrektiya Eflakê di rewşeke jeopolîtîk a pir dijwar de bû. Ew di navbera du hêzên mezin ên serdemê de asê mabû: Împaratoriya Osmanî ya ku bi lez ber bi Ewropayê ve berfireh dibû, û Keyaniya Macaristanê ya ku hewl dida bandora xwe li ser herêmê biparêze.³ Eflak bi awayekî fermî vasalê keyê Macaristanê bû, lê gelek caran ji ber zexta Osmaniyan neçar dima ku bacê bide Sultan jî. Ev rewşa “di navbera du agirande” de serweriya mîrên Eflakê pir dijwar û bêîstîqrar dikir. Bavê Vlad III, Vlad II Dracul, hewl dida ku di vê siyaseta dijwar de hevsengiyekê biparêze, lê ev yek gelek caran bi encamên neyînî bi dawî dibû.³

Yek ji bûyerên herî girîng ên ku bandor li jiyana Vlad III kir, dîlgirtina wî û birayê wî yê biçûk, Radu (paşê bi navê Raduyê Bedew hat naskirin), li Împaratoriya Osmanî bû. Di sala 1442an de, Vlad II ji bo ku dilsoziya xwe ji Sultan Murad II re nîşan bide, her du kurên xwe yên biçûk wekî rehîne şandin dîwana Osmanî.¹ Vlad III û Radu nêzîkî çar salan li wir man. Gelek dîroknas û lêkolîner bawer dikin ku ev serdema dîlgirtinê, nemaze muameleya dijwar a ku Vlad li wir dît (bi taybetî piştî ku têkiliyên bavê wî bi Osmaniyan re dîsa xera bûn), bandoreke kûr û mayînde li ser kesayetî û rêbazên wî yên paşerojê hiştiye.¹ Tê gotin ku ew di van “salên xwe yên çêbûnê de” kêmasiyeke mirovahî û meylên sar bi dest xistiye.³ Lêbelê, ev serdem ne tenê neyînî bû; Vlad li wir derfet dît ku ji nêz ve sîstema siyasî û leşkerî ya Osmaniyan nas bike. Ew fêrî rêbazên wan, bi taybetî bikaranîna tirsê wekî amûreke psîkolojîk û çekeke siyasî, bû.³ Ev zanîn û ezmûn paşê di têkoşîna wî ya li dijî Osmaniyan de û di hewldanên wî yên ji bo xurtkirina desthilatdariya xwe de roleke girîng lîst. Bi vî awayî, dîlgirtina wî li cem Osmaniyan bûyerkeke krîtîk bû ku hem têgihiştina wî ya li ser taktîkên leşkerî û siyasî yên dijmin kûr kir, hem jî kîn û nefreta wî ya li hember wan geş kir. Ev dualîte – fêrbûna ji dijmin û di heman demê de nefretkirina ji wî – dibe ku bibe yek ji kilîtên têgihiştina tevgerên wî yên paşerojê yên radîkal û carinan dijber.

Serdemên Desthilatdariyê (1448, 1456-1462, 1476) û Rêbazên Rêveberiyê

Vlad III Drăculea sê caran derketiye ser textê Mîrektiya Eflakê. Yekem car di sala 1448an de bû, lê ev serdem pir kurt bû û tenê du mehan ajot, heta ku János Hunyadi, waliyê Macaristanê, ew ji text daxist.³ Serweriya wî ya duyemîn, ku di navbera salên 1456 û 1462an de bû, serdema wî ya herî dirêj, bi bandor û herî navdar e.³ Cara sêyemîn û dawî ku ew bû mîrê Eflakê di sala 1476an de bû, lê ev serdem jî kurt bû û ew di heman salê de di şer de hat kuştin.³

Navûdengê Vlad III yê herî mezin ji ber rêbazên wî yên hovane yên cezakirinê tê, nemaze bikaranîna teknîka kazûqkirinê. Ji ber vê yekê paşnavê “Țepeș” (Kazûqker) lê hatiye kirin.¹ Tê texmînkirin ku di dema serweriya wî de, bi deh hezaran kes, heta 100,000 kesî, bi awayên curbecur hatine kuştin, û kazûqkirin rêbaza wî ya bijare bû.³ Ev rêbaz ne tenê ji bo cezakirina sûcdarên wekî diz û kujeran dihat bikaranîn, lê belê bi awayekî stratejîk ji bo tirsandina dijminên derve (nemaze Osmanî) û ji bo tepeserkirina dijberên navxweyî (bi taybetî boyarên serhildêr) û misogerkirina îtaet û aramiyê di nav welêt de dihat sepandin.¹ Yek ji mînakên herî navdar ên vê yekê “Daristana Kazûqan” e. Tê gotin ku di sala 1462an de, dema ku Sultan Mehmed II bi artêşeke mezin êrîşî Eflakê kir, Vlad bi hezaran dîlên Osmanî û Bûlgar kazûq kirin û li derdora paytexta Târgoviște wekî daristanekê rêz kirin. Dema ku Sultan û artêşa wî ev dîmenê hovane dîtin, ew qas tirsiyan ku moralê wan şikest û biryar dan ku paşve vekişin.⁵ Ev yek nîşan dide ku Vlad çawa tirsê wekî çekeke psîkolojîk a bi bandor bi kar aniye.

Di warê siyaseta navxweyî de, yek ji armancên sereke yên Vlad III ew bû ku hêza navendî ya mîr xurt bike û bandora boyaran (zadeganên Eflakê) kêm bike.⁸ Boyar li Eflakê xwedî hêzeke mezin bûn û gelek caran li dijî mîran komplo dikirin an jî berjewendiyên xwe yên şexsî li pêşiya berjewendiyên dewletê digirtin. Vlad bi tundî li dijî gendelî û bêîteatiya boyaran derket. Ew bi kuştina gelek boyarên ku ew wekî gef li ser desthilatdariya xwe didît, navdar e. Çîroka ku tê de Vlad nêzîkî 200 (hinek çavkanî dibêjin 500) boyarên rikber û malbatên wan vexwendiye ziyafetekê û paşê ew hemû bi awayekî hovane kuştine an jî ew neçar kirine ku Kela Poenari ava bikin, mînakeke berbiçav a vê polîtîkayê ye.⁴ Her çend ev kiryar ji bo konsolîdasyona hêza wî bibandor bûn jî, di heman demê de bûn sedema dijminatî û kîna gelek malbatên boyaran li hember wî.⁸

Hovîtiya Vlad III ne tenê encama kesayetiyeke sadîst bû, lê belê amûreke siyasî ya ku bi zanebûn û bi armancên stratejîk dihat bikaranîn. Di konteksta Eflakê ya sedsala 15-an de, ku bi bêîstîqrariya navxweyî ya kronîk (ji ber hêza boyaran û gengeşiyên ji bo text) û gefên derve yên domdar (bi taybetî ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve) re rûbirû bû, Vlad tirs wekî mekanîzmayek ji bo yekkirina welat, têkbirina dijberên navxweyî, û parastina li hember dijminên derve bi kar dianî. Desthilatdariya Eflakê di rewşeke siyasî ya pir dijwar de bû; ew di navbera gefên Osmanî û Macarî de mabû, û boyarên hêzdar ên navxweyî her gav amade bûn ku li dijî mîr komployan bikin an jî bi hêzên derve re hevkariyê bikin.³ Ji bo ku Vlad bikaribe desthilatdariya xwe xurt bike û îstîqrarê pêk bîne, wî hewce dît ku rêbazên tund bi kar bîne.¹⁰ Rêbaza kazûqkirinê û hovîtiyên din ne tenê ji bo cezakirinê, lê wekî “amûrek kontrolê” û “tedbîrên girîng ji bo ewlekirina desthilatdariya xwe û parastina împaratoriya xwe” dihatin bikaranîn.¹ Ev tirs hem li dijî dijminên derve (wek mînaka “Daristana Kazûqan” ku ji bo tirsandina artêşa Osmanî hatibû çêkirin ⁵) hem jî li dijî dijberên navxweyî (wek boyarên serhildêr an jî kesên ku li dijî qanûnên wî derdiketin ⁴) bi bandor bû. Ji ber vê yekê, hovîtî di stratejiya Vlad de ne armancek bi serê xwe bû, lê amûrek bû ji bo gihîştina armancên siyasî yên mezintir, wek serxwebûn, ewlehî û yekîtiya Eflakê.

Şerên Leşkerî û Têkiliyên Derve

Beşeke mezin a serweriya Vlad III Drăculea bi têkoşîn û şerên leşkerî re derbas bû, nemaze li dijî Împaratoriya Osmanî ya ku di wê serdemê de di lûtkeya hêza xwe de bû û gefeke mezin li ser serxwebûna mîrektiyên Balkanan çêdikir.⁵ Vlad çendîn kampanya û şerên girîng li dijî artêşên Sultan Mehmed II (Mehmedê Fetihkar) birêve birin.⁵ Yek ji şerên wî yên herî navdar û ku di dîrokê de cih girtiye, “Êrîşa Şevê” ya sala 1462an e. Di vê bûyerê de, Vlad bi komeke biçûk a leşkerên xwe yên herî dilsoz, bi awayekî wêrek û neçaverêkirî êrîşî kampa mezin a artêşa Osmanî kir, bi mebesta kuştina Sultan bi xwe. Her çend ew di kuştina Sultan de bi ser neket jî, ev êrîşa wêrek bû sedema tevliheviyeke mezin di nav artêşa Osmanî de, moralê wan şikand û ziyanên mezin gihandin wan.⁵ Ev bûyer jêhatîbûna stratejîk a Vlad, cesareta wî ya bêhempa û berxwedana wî ya dijwar li hember hêzeke pir mezintir nîşan dide. Wî her weha li dijî Saksonên Transîlvanyayê, ku bazirganên wan ji îmtiyazên xwe yên li Eflakê sûd werdigirtin û carinan piştgiriya dijberên wî dikirin, şer kir û bajarên wan talan kirin.¹⁰

Di warê têkiliyên derve de, Vlad III hewl dida ku di navbera hêzên mezin ên herêmê de hevsengiyekê biparêze û ji bo berxwedana li dijî Osmaniyan piştgiriyê peyda bike. Wî li hevalbendiyê bi Keyaniya Macaristanê û hêzên din ên Xiristiyan ên Ewropayê re geriya.⁵ János Hunyadi, waliyê navdar ê Macaristanê û şervanekî dij-Osmanî, di destpêkê de piştgirî da Vlad ku textê Eflakê bi dest bixe.⁴ Lêbelê, têkiliyên Vlad bi Macaristanê û hevalbendên din ên potansiyel re gelek caran ji ber rêbazên wî yên tund, polîtîkayên wî yên serbixwe û carinan nediyarbûna wî aloz û tengezar bûn.⁵ Mînak, polîtîkayên wî yên tund li dijî bazirganên Sakson ên Transîlvanyayê, ku di bin parastina Keyaniya Macaristanê de bûn, bû sedema nerazîbûna Macaran.¹⁰ Di dawiyê de, piştî ku Vlad di sala 1462an de ji ber êrîşa Osmaniyan neçar ma ku bireve Macaristanê, ew li şûna ku piştgiriyê bibîne, ji hêla keyê Macaristanê Matthias Corvinus (kurê János Hunyadi) ve, bi hinceta îxanetê (li ser bingeha nameyên sexte yên ku ji hêla Saksonan ve hatibûn çêkirin), hat girtin û bi qasî 12 salan li Macaristanê zindanî ma.¹¹

Polîtîkaya derve ya Vlad III bi realpolîtîkeke dijwar û pragmatîk dihat birêvebirin, ku armanca wê ya sereke parastina serxwebûn û berjewendiyên Eflakê bû. Ew di navbera hewldana ji bo rawestandina pêşveçûna Osmaniyan û hewcedariya bi piştgiriya leşkerî û siyasî ya Macaristanê de asê mabû. Lêbelê, rêbazên wî yên hovane yên navxweyî, wek tepeserkirina boyaran (ku hinek ji wan bi Macaristanê re têkiliyên baş hebûn), û polîtîkayên wî yên derve yên carinan êrîşkar (wek li dijî Saksonên Transîlvanyayê), gelek caran ew ji hevalbendên potansiyel dûr dixistin û têkiliyên wî bi wan re xera dikirin. Redkirina dayîna bacê ji Osmaniyan re, ku nîşana serxwebûnê bû, di heman demê de bû sedema dijminatiya Osmaniyan; û xirabûna têkiliyên bi Macaristanê re (ku heta radeyekê ji ber propagandaya Saksonan bû) bû sedem ku Vlad dijminên nû çêbike û hevalbendên sereke ji dest bide.¹⁰ Ev îzolasyona siyasî û leşkerî di dawiyê de bû sedema têkçûna wî ya di sala 1462an de û girtina wî ji aliyê Macaran ve, ku ev yek pozîsyona Eflakê li hember Osmaniyan hê bêtir lawaz kir. Ev nîşan dide ku her çend Vlad serwerekî jêhatî û wêrek bû jî, ew nikarîbû di navbera pêwîstiyên navxweyî û zextên derve de hevsengiyeke mayînde û bi bandor ava bike.

Mîrata Vlad Țepeș: Nîqaşên li ser Wêneyê Wî wek Lehengê Neteweyî li Hemberî Zalimekî Xwînxwar

Mîrata Vlad III Drăculea heta roja îro jî mijara nîqaş û gengeşiyên dijwar e, û ew di navbera du wêneyên dijber de maye: lehengê neteweyî û zalimê xwînxwar. Li Romanyayê, bi taybetî di nav gel û di hinek beşên dîroknasiya neteweyî de, Vlad III bi gelemperî wekî serwerekî xurt, welatparêz û lehengê neteweyî tê dîtin ku bi mêrxasî axa xwe û Xirîstiyantiyê li dijî dagirkeriya Împaratoriya Osmanî parastiye.¹ Her çend hovîtî û rêbazên wî yên tund ên cezakirinê (wek kazûqkirinê) tên pejirandin jî, ev kiryar bi gelemperî di çarçoveya şert û mercên dijwar ên serdema wî, pêwîstiyên parastina welat, û têkoşîna li dijî gendelî û bêîteatiya boyaran de tên nirxandin û rewa kirin.¹ Ew wekî sembola edalet û dîsîplînê tê dîtin, kesekî ku ji bo berjewendiyên gelê xwe û serxwebûna welatê xwe tawîz nedaye.

Li aliyê din, li derveyî Romanyayê, nemaze di çavkaniyên rojavayî û rûsî yên serdema wî de, û paşê bi awayekî berfireh di çanda populer a cîhanî de (bi taybetî piştî romana Bram Stoker), Vlad III bi piranî wekî zalimekî xwînxwar, sadîst û cinawirekî hov tê pêşandan.⁵ Çîrokên derbarê kiryarên wî yên hovane, wek şewitandina feqîran, kazûqkirina bi hezaran kesan, û îşkenceyên curbecur, di van çavkaniyan de bi awayekî berfireh hatine vegotin û bûne bingeha navûdengê wî yê reş.

Ev dualîteya di têgihiştina Vlad III de heta roja îro jî berdewam dike û ew dike yek ji kesayetiyên dîrokî yên herî gengeşî û balkêş ên Ewropaya serdema navîn.⁵ Wêneyê Vlad III di dîrokê de bi awayekî berbiçav ji aliyê “propaganda” û “çîrokbêjiyê” ve hatiye şekildan. Çavkaniyên serdema wî – wek kronîkên Almanî (bi taybetî yên ku ji hêla bazirganên Sakson ên Transîlvanyayê ve hatine bandor kirin, ku dijminên Vlad bûn), kronîkên Rûsî, vegotinên Osmanî, û çavkaniyên herêmî yên Romanî – her yek bi berjewendî, alîgirî û perspektîfên xwe yên siyasî û çandî vegotinên cuda û carinan dijber pêşkêş dikin.⁵ Mînak, çîrokên Almanî yên ku ji hêla dijminên wî Saksonan ve hatine belavkirin, wî wekî “cinawirekî xwînxwar” û zalimekî bêrehm nîşan didin, da ku kiryarên xwe yên li dijî wî rewa bikin.² Ji aliyê din ve, hin çavkaniyên Romanî û folklora devkî carinan wî wekî serwerekî dadperwer, parêzvanê gelê xwe û sembola berxwedana li dijî dijminên derve nîşan didin.⁵ Romana Bram Stoker jî, bi sedsalan şûnde, vê pêvajoya “çêkirina wêneyê” gihandiye asta herî bilind û navê wî bi efsaneya vampîrîzmê ve bi awayekî nemir girêdaye.⁶ Ji ber vê yekê, jihevqetandina “rastiya” Vlad ji “efsaneya” wî hewldaneke dîrokî ya dijwar e ku divê bi rexneyî û bi baldarî li hemû çavkaniyan û kontekstên wan binêre. Ev nîşan dide ku dîrok ne tenê tomarên bûyeran e, lê her weha şîrovekirin û vegotina wan e, ku dikare ji hêla gelek faktoran ve were bandor kirin.

Tablo 1: Vlad III Drăculea – Rastiyên Dîrokî yên Sereke

Taybetmendî	Agahî	Çavkanî
Navê Tevahî	Vlad III Drăculea, Vlad Țepeș (Vladê Kazûqker)	3
Salên Jiyanê	c. 1431 – 1476/77	3
Serdemên Desthilatdariyê li Eflakê	1448; 1456–1462; 1476	3
Bav	Vlad II Dracul (Endamê Ordera Ejdehayê)	3
Dijminê Sereke	Împaratoriya Osmanî (Sultan Mehmed II)	5
Hevalbend/Rikberê Sereke	Keyaniya Macaristanê (János Hunyadi, Matthias Corvinus)	4
Bûyerên Leşkerî yên Navdar	Êrîşa Şevê (1462), Parastina li dijî Osmaniyan	5
Rêbazên Cezakirinê yên Navdar	Kazûqkirin (tê texmînkirin ku heta 100,000 kes kuştiye)	3
Cihên Girêdayî Wî	Sighișoara (cihê jidayikbûnê), Târgoviște (paytext), Kela Poenari, Keşîşxaneya Snagov (cihê gumanbar ê gorê)	1

Ev tablo ji xwendevanan re dibe alîkar ku agahiyên bingehîn ên derbarê Vlad III de bi awayekî kurt û berbiçav bibînin û wekî referansek bilez xizmet dike berî ku bikevin nav hûrguliyên efsaneya ku li dora wî hatiye honandin.

Beşa 3: Çêbûna Efsaneya Vampîr: Bram Stoker û Romana “Drakula”

Analîza Edebî ya Romana “Drakula” (1897)

Romana “Drakula” ya Bram Stoker, ku yekem car di sala 1897an de hate weşandin, ne tenê wekî berhemeke girîng a wêjeya gotîk tê hesibandin, lê di heman demê de bûye bingeha arketîpa vampîrê nûjen di çanda populer de.

Struktura Vegotinê: Roman bi şêwazeke epistolarî hatiye nivîsandin, ango çîrok bi rêya belgeyên curbecur ên wekî name, rojnivîskên karakteran, têlgraf, birrînên rojnameyan û tomarên fonografê (teknolojiyeke nû ya wê serdemê) tê vegotin.¹⁷ Ev teknîka vegotinê dihêle ku xwendevan bûyeran ji perspektîfên cihêreng bibîne, hestek rastîbûn û nêzîkbûnê li xwendevan çêdike, û tengezariyê gav bi gav ava dike.¹⁷

Karakterên Sereke: Di romanê de gelek karakterên bibîranîn hene. Jonathan Harker, parêzerekî ciwan ê Îngilîz e ku ji bo karûbarên milkî diçe Transîlvanyayê û li Kela Drakula dibe mêvan û paşê jî dîlê Kont.¹⁷ Mina Murray (paşê Mina Harker), hevjîna Jonathan, jineke jîr û wêrek e ku di deşîfrekirina planên Drakula û birêxistinkirina têkoşîna li dijî wî de roleke navendî dilîze.¹⁷ Lucy Westenra, hevala Mina, dibe yek ji qurbanên pêşîn ên Drakula li Îngilîstanê û veguherîna wê bo vampîr yek ji beşên herî tirsnak ên romanê ye.¹⁷ Dr. John Seward, psîkiyatrîstek e ku yek ji daxwazkarên Lucy ye û bi rêya rojnivîska xwe gelek bûyeran tomar dike.¹⁷ Profesor Abraham Van Helsing, bijîjk û metafizîkzanayekî Hollandî ye ku xwedî zanîneke berfireh li ser vampîr û hêzên tarî ye û dibe rêberê koma ku li dijî Drakula şer dike.¹⁷ Quincey Morris, maceraperestekî Amerîkî û yek ji daxwazkarên din ên Lucy ye ku bi wêrekî beşdarî şer dibe.¹⁷ Û bêguman, Kont Drakula bi xwe, esilzadeyekî Transîlvanyayî yê nemir û vampîr e ku dixwaze bandora xwe li Îngilîstanê belav bike.¹⁷

Temayên Sereke: Romana “Drakula” ji bilî çîrokeke tirsnak, gelek temayên kûr û tevlihev ên serdema Vîktoryayê vedikole:

• Modernîte li Hemberî Paşerojê/Xurafeyê: Yek ji temayên navendî yên romanê pevçûna di navbera cîhana modern, rasyonel û zanistî ya Ewropaya Rojava û hêzên kevnar, xurafî û serxwezayî yên ku ji hêla Kont Drakula ve tên temsîlkirin, e.¹⁷ Drakula wekî sembola paşeroja prîmîtîv û “paşverû” ya Rojhilatê tê dîtin ku êrîşî modernîteya Londonê dike. Têkçûna teknolojiya bijîjkî ya nûjen, wek mînak xwînguhastinên ku ji bo rizgarkirina Lucy Westenra tên kirin, li hemberî hêza vampîrîk a Drakula, vê temayê bi awayekî dramatîk radixe ber çavan.¹⁷ Ev yek nîşan dide ku “sedsalên kevn xwedî hêzên xwe ne ku ‘modernîteya’ tenê nikare wan bikuje”.¹⁷
• Zayend û Seksualîte: Roman bi awayekî balkêş bi norm û fikarên zayendî yên serdema Vîktoryayê re dilîze.¹⁷ Ji aliyekî ve, karakterên vampîrên jin (nemaze sê vampîrên li Kela Drakula û Lucy piştî veguherîna xwe) wekî kesayetiyên pir seksuelkirî û gefxwar tên pêşandan, ku ev yek dijberî îdeala jina Vîktoryayî ya pasîf û bêguneh e. Ji aliyê din ve, Drakula bi xwe wekî gefeke li ser paqijiya jinên Îngilîz tê dîtin, û mêrên romanê (Jonathan, Van Helsing, Seward, Morris, Arthur) ji bo parastina wan dicivin. Lêbelê, roman di heman demê de wekî vekolînek li ser xwestekên seksî yên tepisandî û fikarên derbarê “Jina Nû” ya ku di wê serdemê de derdiket holê jî tê şîrovekirin.¹⁷
• Kolonyalîzm, Koçberî û “Yê Din”: Hatina Kont Drakulayê Transîlvanyayî bo Londonê û hewldana wî ji bo “kolonîzekirina” axa Îngilîstanê bi xwîna xwe, wekî îfadeya fikarên serdema Vîktoryayê yên derbarê koçberiyê, berfirehbûna împaratoriyê, û tirsa ji “yê din” ê biyanî û gefxwar tê dîtin.¹⁷ Drakula, wekî kesayetek ji “Rojhilatê” yê ku wekî kêmtir medenî û xeternak tê dîtin, van tirsan temsîl dike. Hinek lêkolînerên wek Cristina Artenie hê pêşdetir diçin û arguman dikin ku Stoker di romana xwe de bi qestî Romanya û Romanan “othering” dike (wekî “yê din” nîşan dide) û wan wekî gelekî paşverû û di bin bandora hêzên tarî de teswîr dike, ku ev yek dikare wekî şêweyekî nîjadperestî an jî kolonyalîzma çandî were şîrovekirin.²

Romana Stoker ne tenê çîrokeke tirsnak a serketî ye, lê belê neynikeke fikarên civakî, çandî û psîkolojîk ên kûr ên serdema Vîktoryayê ye. Karakterê Drakula dibe amûrek ji bo vekolandina tirsên ji nenas, ji “yê din”, ji guherînên civakî yên bilez, û ji hêzên ku aqilê modern û zanistî nikare wan bi tevahî kontrol bike an jî têbigihîje. Serdema Vîktoryayê serdemeke guherînên mezin û dijberiyan bû: pêşketinên teknolojîk û zanistî yên bêhempa, berfirehbûna împaratoriya Brîtanî û baweriya bi pêşketinê, lê di heman demê de fikarên kûr li ser dejenerasyona civakî û nijadî, rola jinê ya di civakê de, û bandora hêzên “prîmîtîv” an jî “xurafî” li ser civaka medenî.¹⁷ Stoker van fikar û temayan bi hostayî di nav tevna romana xwe de dihonê. Drakula, wekî kesayetek ji “Rojhilatê” yê ku wekî paşverû, serxwezayî û gefxwar tê dîtin, van tirsan bi awayekî berbiçav temsîl dike: ew tehdîdeke li ser modernîteya Rojava ye ¹⁷, li ser normên zayendî yên hişk ên Vîktoryayî ye ¹⁷, û li ser ewlehî û serweriya împaratoriyê ye.¹⁷ Bi vî awayî, serkeftina mayînde û bandora kûr a romana “Drakula” ne tenê ji ber hêmanên wê yên tirsnak û suspansê ye, lê ji ber ku ew bi awayekî serketî û sembolîk bi fikar û tirsên bingehîn ên xwendevanên xwe yên wê serdemê û heta yên îro re têkildar dibe û wan vedikole.

Çavkaniyên Îlhama Bram Stoker

Çêbûna karakterê navdar Kont Drakula û cîhana wî ya tirsnak encama tevliheviyeke ji çavkaniyên cihêreng e, ku di nav wan de kesayetiyên dîrokî, folklora Ewropaya Rojhilat, û berhemên edebî yên din hene. Lêkolîner li ser giraniya her yek ji van çavkaniyan nîqaşan dikin.

Nîqaşa li ser Girêdana Vlad III bi Kont Drakula re:

Yek ji nîqaşên herî germ û domdar di nav lêkolînerên Drakula de, pîvana girêdana di navbera Kont Drakulayê Bram Stoker û kesayeta dîrokî ya Vlad III Drăculea (Vladê Kazûqker) de ye.

• Argumanên Florescu & McNally: Di pirtûka xwe ya bi bandor “In Search of Dracula” (Lêgerîna Drakula), ku yekem car di sala 1972an de hate weşandin, dîroknas Radu Florescu û Raymond T. McNally yekem car bi awayekî berfireh û populer arguman kirin ku Bram Stoker karakterê Kont Drakula bi giranî li ser bingeha jiyan û kesayeta Vlad III yê dîrokî ava kiriye.³ Wan îdîa kir ku Stoker ji navê Vlad (“Dracula”), sernavê wî yê voyvoda (mîr), têkoşîna wî ya li dijî Împaratoriya Osmanî, û herêma Transîlvanyayê îlhama xwe girtiye. Wan her weha behsa rojnivîskên Stoker ên ku wê demê nû hatibûn kifşkirin kirin, wekî delîlek ji bo eleqeya Stoker bi dîroka herêmê re.²⁴ Xebata Florescu û McNally roleke mezin di vejandina eleqeya cîhanî li ser Vladê dîrokî û girêdana wî bi efsaneya vampîr re lîst.
• Argumanên Elizabeth Miller: Lêbelê, lêkolînereke din a girîng di warê Drakula de, Elizabeth Miller, vê teoriya girêdana rasterast bi tundî red dike an jî girîngiya wê pir kêm dinirxîne.²⁵ Miller, piştî lêkolîneke kûr li ser notên xebatê yên orîjînal ên Bram Stoker ji bo romana “Drakula” (ku li Muzexaneya Rosenbach li Philadelphia têne parastin), arguman dike ku Stoker tenê navê “Drakula” û çend agahiyên giştî û rûpoş ên derbarê dîrok û cografyaya Eflakê (Wallachia) ji pirtûkeke dîrokî ya William Wilkinson (“An Account of the Principalities of Wallachia and Moldavia,” 1820) girtiye. Li gorî Miller, ti delîlek xurt tune ku Stoker bi hûrguliyên jiyana Vladê Kazûqker, kiryarên wî yên hovane yên wekî kazûqkirinê, an jî navûdengê wî yê xwînxwar dizanibû.²⁶ Ya ku bi rastî bala Stoker kişandiye, şîroveyeke biçûk a di pirtûka Wilkinson de bûye ku tê de hatiye gotin ku peyva “Drakula” di zimanê Eflakî de tê wateya “şeytan”.²⁶ Ev wate ji bo karakterekî vampîr bêkêmasî bû. Miller her weha destnîşan dike ku Stoker beriya ku navê “Drakula” bibîne, jixwe dest bi nivîsandina romaneke vampîran kiribû û navekî din (“Count Wampyr”) ji bo karakterê xwe yê sereke hilbijartibû.²⁶
• Nêrînên Akademîk ên Din: Nîqaş li ser vê mijarê di nav akademîsyenan de hîn jî berdewam dike.² Hinek lêkolîner, wek Cristina Artenie, arguman dikin ku Stoker bi qestî Drakula li ser Vlad III model kiriye û ev yek beşek ji projeyeke “Othering” (wekî “yê din” nîşandan) a Romanyayê bûye.² Hinekên din jî, dema ku eleqeya Stoker bi navê “Drakula” û herêmê re qebûl dikin, girîngiya Vladê dîrokî wekî çavkaniya sereke ya îlhama ji bo karakterê vampîr kêm dinirxînin û balê dikişînin ser çavkaniyên folklorîk û edebî yên din.

Rola Berhemên Emily Gerard û Folklora Romanî/Balkanî:

Çavkaniyeke din a îlhama ku piraniya lêkolîner li ser hemfikir in, berhemên nivîskara Skotlandî Emily Gerard e. Gerard, ku di salên 1880î de bi mêrê xwe yê efserê Awistro-Macarî re li Transîlvanyayê (bi taybetî li bajarên Sibiu/Hermannstadt û Brașov/Kronstadt) jiyaye, du berhemên girîng li ser folklor û jiyana herêmê nivîsandine: gotara “Transylvanian Superstitions” (Xurafeyên Transîlvanyayê), ku di sala 1885an de di kovara “The Nineteenth Century” de hate weşandin, û pirtûka “The Land Beyond the Forest: Facts, Figures, and Fancies from Transylvania” (Welatê Ji Derveyî Daristanê: Rastî, Hejmar û Xeyalên ji Transîlvanyayê), ku di sala 1888an de hate çapkirin.27 Tê zanîn ku Bram Stoker kopiyek ji “The Land Beyond the Forest” xwendiye û not jê girtine.33

• Stoker ji berhemên Gerardê gelek hêmanên girîng ên folklora vampîran a herêmî wergirtine, di nav de:

• Têgeha “Nosferatu” wekî navekî din ji bo vampîrê, ku Gerard wê wekî baweriyeke xurt di nav gundiyên Romanî de teswîr dike.²⁷
• Baweriya ku kesên ku ji hêla vampîran ve tên kuştin, ew bi xwe jî dibin vampîr.³⁰
• Pêdiviya vampîran bi xwînmijandinê ji bo jiyan û domandina hêza xwe.³⁰
• Rêbazên parastinê yên li dijî vampîran, wek bikaranîna sîrê û xaçê.²⁷
• Rêbazên kuştin û bêbandorkirina vampîran, wek kazûqkirina dilê wan, jêkirina serê wan, û danîna şaxeke gulberojê ya bi strî li ser laşê gumanbar di darbestê de ji bo ku nehêle ew rabe.³⁰

• Herwiha, Stoker ji teswîrên zindî û evokatîf ên Emily Gerard ên derbarê perestgeha Transîlvanyayê – daristanên wê yên tarî, çiyayên asê, û golên wê yên tenê – sûd wergirtiye da ku atmosfera tirsnak û mîstîk a romana xwe biafirîne.³¹
• Ji bilî berhemên Gerard, folklora Romanî û Balkanî ya giştî ya derbarê afirîdên vampîrîk ên wekî Strigoi, Moroi, û Vârcolaci jî dibe ku bandor li Stoker kiribe, her çend girêdana rasterast carinan kêm zelal be.¹⁹ Strigoi, di folklora Romanî de, giyanên kesên mirî ne ku ji gorê radibin û zirarê didin zindiyan, carinan bi mijandina xwîna wan an jî hêza jiyana wan. Ew dikarin bibin mirovên zindî yên ku di bin hin mercan de (wek mînak, zarokê heftemîn ê heman zayendê, kesê ku bi gunehkarî miriye, an jî kesê ku bi nifiran hatiye) çêbûne, an jî miriyên ku vedigerin.³⁴ Hinek taybetmendiyên Strigoi, wek şiyana veguherîna bo ajalekî (wek gur an bat), dibe ku di karakterê Drakula de jî werin dîtin.²⁷

Lêkolînên Matei Cazacu li ser Çavkaniyên Stoker:

Dîroknasê Romanî Matei Cazacu, di biyografiya xwe ya berfireh û otorîter a li ser Vlad III Drăculea de, beşekê jî terxan dike ji bo vekolandina çavkaniyên îlhama Bram Stoker û pêvajoya veguherîna Drakulayê dîrokî bo “mîrê vampîr” di wêje, fîlm û folklorê de.36

• Cazacu di xebata xwe de îdîa dike ku “kifşên nû yên sosret” li ser çavkaniyên Stoker hene.³⁶ Yek ji van îdîayên herî balkêş ew e ku Stoker ne tenê ji folklor û dîrokê, lê her weha ji berhemeke edebî ya Fransî jî sûd wergirtiye. Li gorî hinek şîroveyên li ser xebata Cazacu, tê gotin ku Stoker karakterên sereke û beşek mezin ji plana romana xwe ji “romannivîsekî Parîsî” yê nenas girtiye.³⁶ Lêbelê, çavkaniyên berdest ên ku vê raporê li ser hatiye avakirin, navê vî romannivîsê Fransî an jî hûrguliyên bêtir li ser vê îdîayê eşkere nakin, û ji bo piştrastkirina wê pêdivî bi lêkolînên kûrtir li ser xebata Cazacu bi xwe heye.

Çêbûna karakterê nemir ê Kont Drakula û efsaneya wî ya cîhanî encama pêvajoyeke tevlihev a “tevlihevkirin û lihevanînê” ye, ku tê de Bram Stoker bi hostayî û afirînerî agahiyên dîrokî yên fragmentî û carinan jî nezelal (wek navê “Drakula” û têkoşîna wî ya li dijî Tirkan), hêmanên folklorîk ên dewlemend û rengîn (bi giranî ji berhemên Emily Gerard û çavkaniyên din ên li ser folklora Ewropaya Rojhilat), û fikar û temayên kûr ên serdema xwe ya Vîktoryayî (wek modernîte, zayend, kolonyalîzm, û tirsa ji “yê din”) li hev anî û di nav çarçoveya romaneke gotîk a bi hêz de pêşkêş kir. Nakokî û gengeşiyên ku di navbera lêkolîneran de li ser giraniya her yek ji van çavkaniyan berdewam dikin (wek mînak, nîqaşa di navbera Florescu/McNally û Miller de, an jî îdîayên nû yên Cazacu) nîşan dide ku lêgerîna li “çavkaniyeke yekane ya rastîn” ji bo îlhama Drakulayê dibe ku ji hewldaneke ji bo têgihiştina vê pêvajoya afirîner a pir-qatî û tevlihev kêmtir berhemdar be. Stoker ne tenê kopîkarek bû, lê belê afirînerek bû ku ji materyalên cihêreng sentezeke nû û bi bandor çêkir.

Tablo 2: Berawirdkirina Taybetmendiyên Vlad III yê Dîrokî û Kont Drakulayê Xeyalî

Taybetmendî	Vlad III Drăculea (Dîrokî)	Kont Drakula (Xeyalî – Romana Stoker)
Nav/Serenav	Vlad III, Vlad Țepeș (Kazûqker), Drăculea (Kurê Ejdehayê/Şeytên) 3	Kont Drakula 17
Cihê Jiyanê	Eflak (Wallachia), Transîlvanya (cihê jidayikbûnê) 3	Transîlvanya (Kela Drakula li Çiyayên Karpatan) 17
Serdem	Sedsala 15-an (c. 1431-1476) 3	Sedsalên berê heta dawiya sedsala 19-an (nemir) 17
Xuyabûn	Mirovê kurt, bi hêz, pozê dirêj, çavên kesk, birûyên stûr, simbêl.46 Portreya Ambrasê xuyabûneke tund nîşan dide.47	Kal, zer, diranên tûj, guhên tûj, destên bi pirç, neynûkên dirêj. Di romanê de ciwantir dibe.17
Hêz/Qabîliyet	Serokê leşkerî, stratejîst, hovîtî di cezakirinê de (kazûqkirin) 3	Hêza serxwezayî, veguherîna ajal (gur, bat), kontrola hewayê, nemirî, hipnoz 17
Qelsî	Dijminên siyasî, îxanet, girêdayîbûna bi hevalbendan 4	Sîr, xaça pîroz, gulberoj, tîrêja rojê (li gorî hinek şîroveyan 25), kazûqkirina dil, jêkirina serî 17
Têkiliya bi Xwînê re	Hinek çavkaniyên dijminane (mîna Beheim) îdîa dikin ku wî nanê xwe di xwîna qurbaniyan de diceliband.14 Lêkolînên nû li ser nameyên wî îhtîmala hemolakriyayê (giriyê bi xwîn) destnîşan dikin.15	Pêdiviya bi vexwarina xwîna mirovan ji bo jiyan û ciwanmayînê 17
Exlaq/Kesayetî	Wekî zalim û hov ji aliyê dijminan ve, wekî serwerekî dadperwer û parêzvan ji aliyê hinek Romanan ve tê dîtin 1	Xirabkar, şeytanî, lê di heman demê de bi serbilindiya xwe ya boyarî û hesreta paşerojê.17

Ev tablo bi awayekî zelal cûdahiyên bingehîn û hinek wekheviyên (piranî rûpoş) di navbera kesayeta dîrokî û karakterê efsanewî de nîşan dide.

Tablo 3: Çavkaniyên Folklorîk ên Romana Drakula ya Bram Stoker

Hêmana Folklorîk (ji Gerard/Folklora Balkanî)	Bikaranîna di Romana “Drakula” ya Stoker de	Çavkaniya Snippetê ya Folklorîk
Nosferatu (Vampîr)	Navê Kont Drakula û cewhera wî ya vampîrîk.	27
Xwînmijandin ji bo Jiyanê	Drakula xwîna qurbaniyan dimije ji bo ku bijî û ciwan bimîne.	30
Qurbanên Vampîran Dibin Vampîr	Lucy Westenra piştî ku ji hêla Drakula ve tê gez kirin, dibe vampîr.	17
Parastina bi Sîrê	Van Helsing û yên din sîrê ji bo parastina li dijî Drakula û vampîrên din bi kar tînin.	27
Kazûqkirina Dilê Vampîrê ji bo Kuştinê	Koma Van Helsing ji bo kuştina Lûsyaya vampîr û di dawiyê de Drakula, kazûqê di dilê wan de diçikînin.	17
Jêkirina Serê Vampîrê	Wekî rêbazeke din a misogerkirina mirina vampîrê tê behskirin/bikaranîn.	17
Şaxa Gulberojê ya bi Strî	Gerard behsa danîna şaxê gulberojê li ser laş dike ji bo ku nehêle ji darbestê derkeve; di romanê de wekî parastin tê bikaranîn.	30
Veguherîna Bat/Gur	Drakula dikare xwe veguherîne bat û carinan jî wekî gur tê teswîr kirin (folklora Strigoi jî behsa veguherîna ajal dike 34).	17
Pêdiviya bi Axa Welat	Drakula ji bo ku saxlem bimîne, sindoqên bi axa Transîlvanyayê tîne Îngilîstanê.	17

Ev tablo nîşan dide ka Stoker çawa hêmanên folklorîk ên ku bi giranî ji lêkolînên Gerard girtine, di nav romana xwe de bi cih kirine, û argumana ku folklor bingeheke girîng a efsaneya Drakula ye, xurt dike.

Beşa 4: Drakula li Hemberî Rastiyê: Vekolîneke Rexneyî li ser Çavkaniyan

Ji bo têgihiştineke kûr û rexneyî li ser kesayeta Vlad III Drăculea û veqetandina wî ji Kont Drakulayê efsanewî, pêwîst e ku em bi baldarî li çavkaniyên dîrokî yên serdema navîn û nêrînên dîroknasên hemdem binêrin. Her çavkaniyek xwedî perspektîf, armanc û alîgiriyên xwe ye ku divê bêne hesibandin.

Nirxandina Çavkaniyên Dîrokî yên Serdema Navîn

Kronîkên Almanî:

Di sedsala 15-an de, nemaze piştî girtina Vlad III ji hêla Keyê Macaristanê Matthias Corvinus ve, li herêmên Almanîaxêv ên Ewropayê gelek çîrok û helbest derbarê hovîtiya wî de hatin belavkirin. Yek ji van çavkaniyên herî navdar helbesta Michel Beheim a bi navê “Von ainem wutrich der hies Trakle waida von der Walachei” (Çîroka Dînê Xwînxwar ê bi navê Drakula yê Eflakê), ku li dora sala 1463an hatiye nivîsandin, e.14 Di vê helbestê de, Vlad wekî kesekî ku îşkenceyên giran û kuştinên komî pêk tîne, û heta tê îdîakirin ku xwînê vedixwe, tê teswîrkirin.14 Beheim ji bo danasîna Vlad têgeha “wutrich” (cinawirê xwînxwar) bi kar tîne û wî wekî dijminê dêrê û mirovahiyê nîşan dide.14

Çavkaniyên ku Beheim ji bo helbesta xwe bi kar anîne sê alî bûn: vegotinên berê yên ku jixwe li ser Vlad belav bûbûn (piraniya wan wekî beşek ji destnivîsa St. Gall têne nasîn, ku tê de 32 anekdotên kurt ên ku Vlad wekî zalimekî xwînxwar nîşan didin hene), bûyerên siyasî yên wê demê yên wekî girtina Vlad ji hêla Keyê Macaristanê Matthias ve (ku bi awayekî siyasî hatine şîrovekirin), û vegotineke yekem-dest ji rahîbekî Katolîk ê ku îdîa dikir ku li Transîlvanyayê rastî Drakula hatiye û ji hovîtiya wî rizgar bûye.14

Dîroknas bi gelemperî van çavkaniyên Almanî wekî zêdekirî, propagandîst û ne bi temamî rast dihesibînin.14 Tê zanîn ku Beheim meyla zêdekirina hejmaran û çêkirina bûyeran ji bo armancên siyasî hebû, û têkiliya wî ya rasterast bi Drakula re tune bû.14 Piraniya van çîrokan ji hêla dijminên Vlad III ve, nemaze bazirganên Sakson ên Transîlvanyayê yên ku ji ber polîtîkayên wî yên aborî û leşkerî zirar dîtibûn, hatine belavkirin.2 Armanca wan ew bû ku Vlad reş bikin, dijberiya li hember wî rewa bikin, û piştgiriya Keyê Macaristanê ji bo girtina wî xurt bikin. Ji ber vê yekê, ev kronîkên Almanî roleke sereke di avakirina wêneya “Drakulayê hov” de li Ewropaya Rojava lîstine.

Kronîkên Rûsî:

Çavkaniyeke din a girîng a serdema navîn “Skazanie o Drakule voevode” (Çîroka Voyvoda Drakula) ye, ku nusxeya wê ya herî kevn a naskirî ji hêla rahîbekî Ortodoks ê bi navê Efrosin ve di sala 1486an de li Keşîşxaneya Kirillo-Belozersky hatiye kopîkirin.47 Ev çîrok, ku tê bawer kirin koka wê ji herêmên Slavî yên Başûrê Ewropaya Rojhilat tê, Vlad (ku di tekstê de bi piranî wekî Drakula tê binavkirin) wekî serwerekî pir bêrehm, zalim lê di heman demê de jîr û fêlbaz nîşan dide.51

Çîroka Rûsî gelek mînakên hovîtiya Drakula vedibêje, wek mînak şewitandina komek mezin ji feqîr û bêkesan di dema ziyafetekê de, bi hinceta ku ew barê civakê sivik dike.51 Balkêş e ku ev çîrok nifira Drakula û hovîtiya wî bi terikandina baweriya Ortodoks û pejirandina “heresiya” Katolîkîzmê ve girê dide (tê îdîakirin ku Vlad ji bo ku ji zindana Macaran rizgar bibe, bûye Katolîk).51 Hêmanên ku dikarin wekî pêşengiya çîroka vampîr a nûjen werin dîtin jî di vê vegotinê de hene: tê gotin ku Drakula dema ku li Macaristanê girtî bûye, ji bo kêfa xwe mişk û çûk dikirîn da ku wan kazûq bike, îşkence bike û heta bixwe.51

Ev vegotina Rûsî li Muscovyê pir populer bû û wekî mînakek ji bo nîşandana encamên heresiya olî û girîngiya îtaeta bêmerc a li hember mîr, bêyî ku reftarên wî çiqas xerab û zalim bin, dihat bikaranîn.51 Ev yek nîşan dide ku çîrok ji bilî vegotina bûyeran, armancên exlaqî û siyasî jî hildigirt.

Kronîkên Romanî:

Çavkaniyên Romanî yên serdemê û folklora devkî ya paşerojê bi gelemperî wêneyekî cuda û erênîtir ê Vlad III pêşkêş dikin. Kronîka ku wekî “Povestea despre Dracula” (Çîroka Derbarê Drakula de) tê nasîn, nêrîneke herêmî li ser rêveberiya Vlad pêşkêş dike.5 Di van çavkaniyan de, her çend tundî û hişkiya Vlad neyê înkarkirin jî, ew bi gelemperî wekî serwerekî tund lê dadperwer tê nîşandan, kesekî ku ji bo parastina welatê xwe li dijî Osmaniyan, ji bo misogerkirina edaletê, û ji bo têkoşîna li dijî gendelî û bêqanûniyê rêbazên tund bi kar aniye.5 Folklora Romanî bi taybetî wî wekî lehengekî neteweyî yê ku gelê xwe û serxwebûna Eflakê li hember dagirkerên biyanî parastiye, bi bîr tîne.6 Çîrokên gelêrî yên wekî “çîroka kasa zêrîn” (ku tê de Vlad kaseke zêrîn li ber kaniyekê datîne û ji ber tirsa ji edaleta wî kes newêre wê bidize) dadperwerî û hişkiya wî ya di sepandina qanûnê de tekez dikin.

Cûdahiya berbiçav a di navbera kronîkên Almanî, Rûsî û Romanî de bi awayekî zelal nîşan dide ku “rastiya” dîrokî çawa dikare ji hêla perspektîfên neteweyî, berjewendiyên siyasî, û armancên çandî yên cihêreng ve were şekildan û şîrovekirin. Kronîkên Almanî, ku bi giranî ji hêla dijminên siyasî û bazirganî yên Vlad (wek Saksonên Transîlvanyayê) û derdorên ku ji ber polîtîkayên wî zirar dîtibûn ve hatine bandor kirin, bi armanca reşkirina wî û meşrûkirina dijberiya li hember wî, wêneyekî yekalî û pir neyînî yê hovîtiyê xêz dikin.² Kronîkên Rûsî, dema ku hovîtiya wî qebûl dikin, carinan wê di çarçoveya exlaqî (cezayê heresiya olî) an siyasî (pêwîstiya bi serokatiyeke xurt ji bo îstîqrarê) de dinirxînin û ji bo dersên siyasî û olî bi kar tînin.⁵¹ Kronîkên Romanî û folklora devkî, ji aliyekî din ve, ji nêrîna gelê ku di bin serweriya wî de jiyaye an jî ji nifşên paşerojê yên ku wî wekî sembola berxwedan û parastina neteweyî dibînin, derdikevin û ji ber vê yekê meyla parastina wî û tekezkirina li ser aliyên erênî yên serweriya wî dikin.⁵ Ji ber vê yekê, tu çavkaniyek bi serê xwe nikare “rastiya” Vlad bi tevahî temsîl bike. Ji bo nêzîkbûneke objektîftir li rastiya dîrokî, pêdivî bi berawirdkirin, nirxandina rexneyî ya hemû çavkaniyan, û têgihiştina konteksta ku her yek tê de hatiye hilberandin, heye.

Nêrîn û Lêkolînên Dîroknasên Hemdem

Dîroknasên hemdem, bi bikaranîna metodolojiyên lêkolînê yên pêşketîtir û bi gihîştina firehtir a çavkaniyên seretayî û arşîvan, hewl didin ku wêneyekî hevsengtir, rexneyîtir û kontekstualîzekirîtir ê Vlad III Drăculea pêşkêş bikin. Ew ne tenê li ser kiryarên wî yên hovane an jî lehengî disekinin, lê her weha li ser şert û mercên siyasî, civakî û çandî yên serdema wî, motîvasyonên wî, û pêvajoya tevlihev a çêbûn û veguherîna efsaneya wî jî lêkolînan dikin.

• Kurt W. Treptow: Di pirtûka xwe ya girîng “Vlad III Dracula: The Life and Times of the Historical Dracula” (Vlad III Drakula: Jiyan û Serdema Drakulayê Dîrokî) de, Treptow hewl dide ku biyografiyeke otorîter û akademîk a Vlad III pêşkêş bike. Ew ji bo ji nû ve avakirina dîroka vî mîrê navdar, hemû çavkaniyên Romanî, Tirkî (Osmanî), Rûsî û Almanî yên berdest bi awayekî rexneyî bi kar tîne.⁵⁰ Pirtûka wî wekî yek ji biyografiyên herî girîng û berfireh ên Drakulayê dîrokî tê dîtin.⁵³ Treptow di xebata xwe de her weha pêşveçûna efsaneya Drakula jî nîqaş dike û wergerên belgeyên sereke yên serdemê di pêvekan de pêşkêş dike.⁵³ Ew bi taybetî hewl dide ku ji bandora dîroknasiya Komunîst û neteweperest a ku, li gorî wî, rastiya Drakula tarî kiriye û wêneyekî îdealîzekirî an jî yekalî afirandiye, dûr bikeve.⁵⁰ Treptow li dijî lihevhatina sazkirî ya di nav dîroknasan de derdikeve û vedigere çavkaniyên seretayî da ku wan ji nû ve bipirse û şîrove bike.⁵⁷
• Ștefan Andreescu: Lêkolînên dîroknasê Romanî Ștefan Andreescu bi taybetî li ser koka navê “Drakula” û girêdana wê bi Ordera Ejdehayê (Ordo Draconis) re girîng in.⁷ Andreescu arguman dike ku navê “Dracul” (Ejdeha/Şeytan) ku li bavê Vlad III, Vlad II, hatiye kirin, ji ber endamtiya wî ya di Ordera Ejdehayê de bûye, û “Drăculea” (Drakula) di destpêkê de bi wateya “kurê Dracul” (Kurê Ejdehayê) hatiye bikaranîn û di serdema Vlad II de ne xwediyê wateyeke neyînî ya şeytanî bûye.⁷ Wateya neyînî paşê, bi taybetî ji ber kiryarên Vlad III, bi navê wî ve hatiye girêdan. Andreescu her weha balê dikişîne ser têkiliya dijwar û pevçûnî ya Vlad III bi boyarên Eflakê re û polîtîkayên wî yên navendîparêz ên ku armanc dikirin hêza boyaran bişkînin.⁸ Ew tekez dike ku biyografiya Vladê dîrokî ji efsaneyên ku li dora wî hatine honandin, nayê veqetandin.⁸
• Florin Curta: Florin Curta, profesorê dîroka serdema navîn û arkeolojiyê, nêrîneke cuda li ser cihê jidayikbûna Vlad III pêşkêş dike. Ew arguman dike ku dibe ku Vlad III ne li Sighișoara (Transîlvanya), wekî ku bi gelemperî tê pejirandin, lê li Târgoviște, paytexta Eflakê, ji dayik bûbe.⁴⁶ Curta vê yekê bi wê yekê ve girê dide ku Vlad III tu milk û girêdaneke xurt bi Transîlvanyayê re tune bû, û Târgoviște di dema jidayikbûna wî de navenda siyasî ya Eflakê û cihê rûniştina bavê wî bû. Ev nêrîn cihê jidayikbûnê yê kevneşopî yê Sighișoara dipirse û gengeşiyeke nû di nav lêkolîneran de vedike.
• Matei Cazacu: Biyografiya berfireh a Matei Cazacu ya li ser Drakula, ku bi zimanê Fransî hatiye nivîsandin û paşê wergerî Îngilîzî û zimanên din bûye, wekî “standardeke nû ji bo lêkolînên Drakula” tê binavkirin.³⁶ Cazacu di xebata xwe de bi awayekî kûr û rexneyî li ser jiyan û kariyera siyasî ya Vlad III disekine, çavkaniyên dîrokî yên bi zêdetirî neh zimanan bi kar tîne, û pêvajoya veguherîna wî di destê propagandîstên hevdem de ji zalimekî xwînxwar bo “serwerekî mezin” ê serdema nûjen a destpêkê şîrove dike.³⁶ Ew her weha li ser veguherîna Drakulayê dîrokî bo “mîrê vampîr” di wêje, fîlm û folklorê de disekine û îdîa dike ku “kifşên nû yên sosret” li ser çavkaniyên Bram Stoker hene.³⁶
• Radu Florescu & Raymond T. McNally: Wekî ku berê hate gotin, pirtûka wan “In Search of Dracula” (1972) yekem lêkolîna populer û bi bandor bû ku Vladê dîrokî wekî prototîpa Drakulayê Bram Stoker bi raya giştî ya cîhanê da nasîn.³ Wan ji dîroka devkî ya gundiyên Romanî, lêkolînên arkeolojîk ên li cihên girêdayî Vlad, û çavkaniyên nivîskî sûd wergirtin.²⁴ Her çend hinek îdîa û şîroveyên wan (nemaze yên derbarê girêdana rasterast û agahdariya kûr a Stoker bi Vlad re) ji hêla lêkolînerên paşerojê ve hatine pirsîn û rexnekirin jî, xebata Florescu û McNally di vejandina eleqeya akademîk û populer li ser kesayeta dîrokî ya Vlad III û cîhana wî ya tevlihev de roleke bingehîn û nayê înkarkirin lîst.
• Elizabeth Miller: Elizabeth Miller, wekî ku di beşa berê de hate destnîşankirin, bi awayekî rexneyî û li ser bingeha notên xebatê yên Stoker, li teoriya girêdana rasterast a Stoker bi Vlad III re dinêre û arguman dike ku Stoker pir hindik li ser hûrguliyên jiyana Vlad dizanibû û îlhama wî ya sereke ji navê “Drakula” û wateya wê ya “şeytan” û ji folklora vampîran a ku ji Emily Gerard girtibû, hatibû.²⁵

Dîroknasên hemdem, bi metodolojiyên cihêreng û bi gihîştina firehtir a çavkaniyên seretayî û duyemîn, hewl didin ku wêneyekî hevsengtir, rexneyîtir û pir-alîtir ê Vlad III Drăculea pêşkêş bikin. Ew ne tenê li ser kiryarên wî yên hovane an jî lehengî disekinin, lê her weha li ser konteksta siyasî, civakî, aborî û çandî ya serdema wî, motîvasyonên wî yên tevlihev, û pêvajoya çêbûn û veguherîna efsaneya wî ya di sedsalan de jî disekinin. Dîroknasên destpêkê yên sedsala 20-an û berî wê bi gelemperî di bin bandora çavkaniyên neteweyî yên alîgir an jî efsaneyên populer ên bêbingeh de bûn. Mînak, dîroknasiya serdema Komunîst li Romanyayê Vlad Țepeș wekî “avatarekî Edaletê” û sembola serxwebûna neteweyî bi rûmet dikir û aliyên wî yên hovane paşguh dikir an jî rewa dikir.⁶² Pirtûka Florescu û McNally di salên 1970î de, bi girêdana Vladê dîrokî bi efsaneya vampîr a populer re, eleqeyeke nû û navneteweyî li ser kesayeta wî çêkir.²⁰ Lêkolînerên paşerojê yên wekî Treptow, Andreescu, Cazacu û Miller, bi gihîştina çêtir a arşîvan û bi bikaranîna metodolojiyên rexneyîtir û zanistîtir, dest bi vekolandina kûrtir a çavkaniyên seretayî û jihevxistina tebeqeyên efsane û rastiyê kirin.⁷ Ev pêvajoya lêkolînê ya berdewam dibe sedema derketina nêrînên cihêreng û carinan jî nakok li ser aliyên cihê yên jiyan û mîrata Vlad (wek mînak, girîngî û armanca hovîtiya wî, motîvasyonên wî yên siyasî, asta girêdana wî bi romana Stoker re, an jî heta cihê jidayikbûna wî). Encama vê yekê dîmenek dîrokî ya ku her ku diçe tevlihevtir û kêmtir yekalî dibe ye, ku tê de “rastî” ne wekî tiştekî sabit û neguherbar, lê wekî encama şîrovekirin, nîqaş û lêkolîna berdewam a delîlan tê dîtin. Ev yek nîşan dide ku dîrok zanistek e ku her tim di pêşveçûnê de ye û şîroveyên nû her gav mimkun in.

Beşa 5: Wallachia di Sedsala 15-an de: Civak, Aborî û Siyaset

Ji bo ku em kesayet û kiryarên Vlad III Drăculea baştir têbigihîjin, pêwîst e ku em li ser şert û mercên civakî, aborî û siyasî yên Mîrektiya Eflakê (Wallachia) di sedsala 15-an de rawestin. Ev serdem ji bo Eflakê serdemeke dijwar û tevlihev bû, ku bi gefên derve, bêîstîqrariya navxweyî, û guherînên civakî û aborî dihat naskirin.

Struktura Civakî

Civaka Eflakê ya sedsala 15-an bi awayekî hiyerarşîk hatibû birêxistinkirin û ji çend tebeqeyên sereke pêk dihat:

• Boyar (Zadegan): Boyar tebeqeya herî bi hêz û bibandor a civakê bûn.⁶³ Ew xwediyê erdên mezin (moșii) bûn û di siyaseta welêt de roleke navendî dilîstin. Hêza wan ew qas mezin bû ku dikaribûn Hospodar (Mîr) hilbijêrin an jî ji text daxin, û gelek caran li dijî hewldanên mîr ji bo navendîkirina hêzê û xurtkirina desthilatdariya xwe derdiketin.⁶³ Vlad III di seranserê serweriya xwe de bi tundî li dijî boyarên serhildêr, gendel û yên ku ew wekî gef li ser hêza xwe didît, şer kir û gelek ji wan bi awayekî hovane ceza kirin.⁴ Boyar bi gelemperî ji dayîna bacê bêpar bûn û ji gundiyên ku li ser erdên wan dixebitîn, dehyek (dijmă) û keda bêpere (clacă an robotă) distandin.⁶³ Hinek boyarên payebilind di dîwana mîr de wezîfeyên girîng ên îdarî û leşkerî digirtin, wek vistier (xezînedar), stolnic (serdestxane), vornic (dergevan an jî wezîrê navxwe), û logofăt (kanceliar an jî serokê dîwana mîr).⁶³
• Ruhanî (Clergy): Dêra Ortodoks li Eflakê xwedî bandoreke mezin a giyanî û çandî bû, û her weha xwediyê erd û milkên girîng bû. Ji sala 1359an û pê ve, dêra Eflakê ji hêla metropolîtekî Ortodoks ve ku ji hêla Patrîkxaneya Ekumenîk a Konstantinopolisê ve dihat tayînkirin, dihat birêvebirin.⁹ Mîr û boyar bi gelemperî piştgirî didan dêrê û ji bo avakirin û xemilandina keşîşxane û dêran alîkarî dikirin. Tê gotin ku Vlad III jî gelek keşîşxane ava kirine an jî restore kirine, ku ev yek dibe ku baweriya wî ya bi xilasiya giyanî bi riya karên xêrxwaziyê û piştgiriya dêrê nîşan bide, an jî wekî hewldanek ji bo xurtkirina meşrûiyeta xwe û têkiliyên baş bi dêrê re were şîrovekirin.¹¹
• Bajarî (Esnaf û Bazirgan): Bajarên Eflakê yên wekî Târgoviște (paytexta sereke di serdema Vlad III de), Brăila, Câmpulung, București (ku di bin serweriya Vlad III de dest bi girîngbûnê kir) û Târgșor navendên girîng ên bazirganî û esnafiyê bûn.⁶⁴ Di van bajaran de, bazirganên herêmî û biyanî (bi taybetî ji Transîlvanya, wek Saksonên Brașov û Sibiu, û her weha ji Balkanan û Polonyayê) di bazirganiya kelûpelên xam ên Eflakê (wek xwê, dexl, heywanên zindî, hilberên ajalan, çerm, hingiv, mûm) û tiştên îtxalkirî yên luks (wek qumaşên hêja yên ji Flandrayê, çek, amûrên metalî) de roleke girîng dilîstin.⁶⁴ Vlad III polîtîkayên parastinê ji bo piştgirîkirina bazirgan û esnafên Eflakî meşandin û li dijî bazirganên Sakson ên Transîlvanyayê, yên ku ji îmtiyazên bazirganî yên berê sûd werdigirtin û carinan dijberiya wî dikirin, tedbîrên tund û carinan hovane girtin.⁶⁴
• Gundî (Țărani): Gundî piraniya nifûsa Eflakê pêk dianîn û stûna sereke ya aboriya çandiniyê bûn. Ew bi gelemperî li ser erdên ku xwediyê mîr, boyar an jî keşîşxaneyan bûn, dixebitîn. Ew neçar bûn ku beşek ji berhema xwe wekî bac (dehyek) bidin xwediyê erd û mîr, û her weha rojên diyarkirî keda bêpere (clacă) bikin.⁶³ Rewşa gundiyan dijwar bû û ew gelek caran rastî îstîsmar û zordestiya boyaran dihatin. Tê gotin ku Vlad III hinek tedbîr ji bo parastina gundiyan ji îstîsmara zêde ya boyaran girtine û hewl daye ku edaletê di navbera tebeqeyên civakî de pêk bîne, ku ev yek dibe ku bûbe sedema populerbûna wî di nav beşek ji gel de.⁶
• Xulam/Robî: Her çend di çavkaniyên ku ji bo vê raporê hatine bikaranîn de bi hûrgulî nehatiye behs kirin jî, divê were zanîn ku di civakên serdema navîn ên Ewropaya Rojhilat de, di nav de Eflak jî, sîstema xulamiyê (bi Romanî: robie) hebû. Xulam bi gelemperî dîlên şer, tatarên ku di êrîşan de hatibûn girtin, an jî kesên ku ji ber deynan ketibûn xulamiyê bûn. Ew di karên çandinî, malê, û carinan jî di esnafiyê de dihatin xebitandin.
• Leşkerên Xizmetkar (Roși, Slujitori): Ji bilî artêşa boyaran, mîrên Eflakê xwedî komeke leşkerî ya taybet bûn ku rasterast girêdayî wan bû. Ev leşker, ku wek roși (ji ber rengê sor ê kincên wan) an jî slujitori (xizmetkar) dihatin nasîn, ji bo xizmetên xwe yên leşkerî erd, mal û milk, an jî îmtiyazên din ji mîr werdigirtin.⁶³ Ew bi gelemperî ji boyarên biçûk ên dilsozê mîr, an jî ji gundiyên azad ên ku jêhatîbûna leşkerî nîşan didan, pêk dihatin û roleke girîng di artêşa mîr de û di xurtkirina hêza wî ya navendî de dilîstin.⁶⁶

Civaka Eflakê ya sedsala 15-an bi têkoşîneke domdar û dijwar a ji bo hêzê di navbera mîr (Hospodar) û tebeqeya boyaran de dihat diyarkirin. Boyar, wekî xwedanên erdên mezin û xwedî hêzeke siyasî ya kevneşopî, gelek caran hewl didan ku serxwebûna xwe li hember mîr biparêzin û bandora xwe li ser rêveberiya welêt zêde bikin.⁶³ Ev yek dibû sedema bêîstîqrariya siyasî ya kronîk, komployan, û carinan jî şerên navxweyî. Hewldanên Vlad III ji bo navendîkirina desthilatdariyê û kêmkirina hêza boyaran, her çend bi rêbazên pir hovane û xwînxwar hatibin meşandin jî, dikare di vê çarçoveyê de were şîrovekirin: wekî hewldanek ji bo avakirina dewleteke bihêztir, yekgirtîtir û bikêrtir li hemberî gefên navxweyî yên ji ber perçebûna feodal û gefên derve yên domdar, nemaze ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve.⁴ Ev têkoşîna ji bo hêzê ne tenê xwedî karakterekî siyasî bû, lê di heman demê de bandoreke kûr li ser struktura civakî û aborî ya welat jî dikir, ji ber ku kontrola li ser erd û çavkaniyên aborî di bingeha vê têkoşînê de bû.

Rewşa Aborî

Aboriya Mîrektiya Eflakê di sedsala 15-an de bi giranî li ser çandinî û bazirganiyê ava bûbû, lê di heman demê de ji ber şert û mercên siyasî û leşkerî yên dijwar rastî gelek dijwariyan dihat.

• Berî ku Vlad III di sala 1456an de ji bo cara duyemîn û dirêjtirîn were ser text, aboriya Eflakê di rewşeke pir xirab de bû.⁶⁴ Yek ji sedemên sereke yên vê yekê manîpulasyonên pereyan (debasement of currency) ji hêla mîrên berê ve bû, ku ji bo fînansekirina lêçûnên leşkerî yên zêde û polîtîkayên derve yên aktîf, nirxê diravê herêmî (dukat) kêm dikirin.⁶⁴ Ev yek bûbû sedema enflasyon, bêbaweriya aborî, û hilweşîna bazirganiya ku berê li herêmê geş bûbû.⁶⁴
• Eflak xwedî çavkaniyên xwezayî û hilberên çandinî yên dewlemend bû. Di nav van de xwê (ku ji bo parastina xwarinê û bazirganiyê pir girîng bû), dexl, heywanên zindî (dewar, pez), hilberên ajalan (çerm, hirî), hingiv, mûm (ku ji bo ronahiyê û di merasîmên olî de dihat bikaranîn) hebûn.⁶⁴ Şerab jî yek ji hilberên girîng ên Eflakê bû, nemaze li herêmên nêzîkî bajaran.⁶⁵ Van hilberan hem ji bo hewcedariyên navxweyî dihatin bikaranîn hem jî di bazirganiya bi welatên cîran re (wek Transîlvanya, Polonya, û Împaratoriya Osmanî) dihatin firotin.
• Vlad III, piştî ku hat ser desthilatdariyê, hewl da ku aboriyê ji nû ve vejîne û rêkûpêkiyê pêk bîne. Wî polîtîkayên ku wekî destwerdana dewletê û parastina aboriya navxweyî (protectionism) dikarin bên binavkirin, meşandin.⁶⁴ Ew bi taybetî li dijî bazirganên biyanî, nemaze Saksonên Transîlvanyayê yên ku ji îmtiyazên bazirganî yên berfireh li Eflakê sûd werdigirtin û carinan wekî hevkarên dijminên wî dihatin dîtin, tedbîrên tund girtin. Wî bacên giran li ser kelûpelên wan danîn û hewl da ku bazirganî û pîşesaziyên herêmî xurt bike û pêş bixe.⁶⁴
• Lêbelê, polîtîkayên aborî yên Vlad III û şert û mercên giştî yên bêîstîqrar ên serdema wî (şerên domdar, hovîtiya navxweyî) dibe ku encamên tevlihev û carinan jî berevajî armancên xwe dane. Her çend mebesta wî xurtkirina dewletê û parastina berjewendiyên aborî yên herêmî bû jî, rêbazên wî yên tund û dijminatiya ku wî bi cîranên xwe re (wek Saksonan) çêkir, dibe ku bandoreke neyînî li ser bazirganiya navneteweyî ya ku ji bo Eflakê girîng bû, kiribe. Mînak, pevçûnên bi Saksonan re û sînordarkirina bazirganiya wan dikaribû rêyên bazirganiyê yên girîng ên ku Eflakê bi Ewropaya Navîn ve girêdidan, têk bibe.¹⁰ Herwiha, şerên domdar ên bi Osmaniyan re û hovîtiya ku di dema tepeserkirina serhildanên navxweyî de dihat bikaranîn, dibe ku bûbe sedema kêmbûna nifûsê li hin deveran, wêrankirina zeviyên çandiniyê, û lawazbûna giştî ya hilberîna aborî.⁶⁴ Ji ber vê yekê, her çend Vlad III bi niyeta baş a ji bo reformên aborî û xurtkirina dewletê tevdigera jî, dibe ku ji ber rêbazên tund ên ku wî bi kar dianîn û şert û mercên neyînî yên siyasî û leşkerî yên serdema wî, ew negihîştibe armancên xwe yên tam di warê aborî de.

Beşa 6: Bandora Drakulayê li ser Çand û Tûrîzma Romanyayê ya Hemdem

Efsaneya Drakulayê, ku bi giranî ji hêla romana Bram Stoker ve hatiye şekildan, bandoreke kûr û pir-alî li ser têgihiştina cîhanê ya Romanyayê û li ser çand û aboriya vî welatî bi xwe kiriye. Ev beş dê li ser wêneyê Drakulayê di çanda populer de, siyaseta çandî ya dewleta Romanyayê, û bandora tûrîzma Drakulayê raweste.

Wêneyê Drakulayê di Çanda Populer a Navneteweyî û Romanî de

Di çanda populer a cîhanê de, navê “Drakula” hema hema bi tevahî bi karakterê Kont Drakulayê vampîr ê ku ji hêla Bram Stoker ve hatiye afirandin, tê nasîn. Ev karakter bûye arketîpa vampîrê nûjen û yek ji fîgurên herî navdar û bibandor ên wêjeya gotîk û çanda tirsnak.¹ Bi sedan fîlm, rêzefîlm, pirtûk, lîstikên kompîturê û berhemên din ên çandî li ser bingeha vê efsaneyê hatine afirandin, û wêneyê vampîrê Transîlvanyayî yê ku di keleheke kevnar de dijî û xwîna mirovan dimije, di hişê piraniya mirovan de bi Romanya û bi taybetî bi herêma Transîlvanyayê re bi awayekî xurt hatiye girêdan. Ev yek bûye sedem ku Romanya di çavê gelek biyaniyan de wekî “welatê Drakula” an jî “welatê vampîran” were dîtin.

Li Romanyayê bi xwe, rewş hinekî cuda û tevlihevtir e. Kesayeta dîrokî ya Vlad III Drăculea, ku bi navê Vlad Țepeș (Vladê Kazûqker) tê nasîn, di dîroka neteweyî ya Romanyayê de kesayetiyeke girîng e û bi gelemperî wekî lehengê neteweyî tê dîtin.⁵ Ew wekî serwerekî xurt, dadperwer û welatparêz tê bibîranîn ku ji bo parastina serxwebûna Eflakê li dijî Împaratoriya Osmanî ya dagirker û ji bo têkoşîna li dijî gendelî û bêîteatiya boyarên navxweyî têkoşiyaye. Helbesta navdar a helbestvanê neteweyî yê Romanyayê, Mihai Eminescu, “Scrisoarea a III-a” (Nameya Sêyemîn), ku tê de gazî ruhê Vlad Țepeș dike ku vegere û gendelkar û xayînên serdema xwe ceza bike, nîşaneke berbiçav a vê rêzgirtin û heyranê ye.⁶² Di vê perspektîfa neteweyî de, hovîtî û tundiya Vlad Țepeș bi gelemperî wekî pêwîstiyeke dîrokî ji bo parastina welat û misogerkirina edaletê tê dîtin.

Lêbelê, bi zêdebûna bandora çanda rojava û girîngiya tûrîzmê ji bo aboriya Romanyayê, efsaneya vampîrê Drakula li vî welatî jî her ku diçe bêtir tê nasîn û carinan ji bo armancên bazirganî û kişandina geştyaran tê bikaranîn.²⁶ Ev yek carinan dibe sedema nakokî û tengezariyeke çandî di navbera wêneyê Vlad Țepeș ê lehengê neteweyî û Kont Drakulayê vampîr ê navneteweyî de. Romanya hewl dide ku hem mîrata xwe ya dîrokî ya dewlemend biparêze û rast bike, hem jî ji populerbûna cîhanî ya efsaneya Drakula ya ku bi awayekî neçaverêkirî bi navê welatê wê ve hatiye girêdan, sûd werbigire. Ev rewş carinan wekî “şizofreniyeke çandî” tê binavkirin, ku tê de welat di navbera du nasnameyên dijber de diçe û tê. Dîroknasiya neteweyî ya Romanî, nemaze di serdema Komunîst de, bi awayekî sîstematîk wêneyê Vlad Țepeș wekî sembola berxwedanê, serxwebûna neteweyî û edaleta tund lê pêwîst xurt kiriye.¹² Di heman demê de, romana Stoker û adaptasyonên wê yên bêhejmar wêneyekî vampîrîk, tirsnak û carinan jî romantîzekirî yê “Drakula” li seranserê cîhanê belav kirine.¹³ Ji ber ku tûrîzm ji bo aboriya Romanyayê bûye sektoreke girîng ⁶⁸, efsaneya Drakulayê ji bo kişandina geştyarên biyanî potansiyeleke mezin a aborî pêşkêş dike.⁶⁹ Ev yek dibe sedema ku Romanya neçar bimîne ku bi rengekî vê efsaneya “biyanî” û carinan jî “xerabkar” a Drakula bi mîrata xwe ya neteweyî re li hev bîne an jî bi kêmanî di navbera wan de hevsengiyekê bibîne. Projeyên tûrîstîk ên mezin ên wekî “Dracula Park”a ku berê hatibû pêşniyarkirin, mînakeke vê hewldanê ne, ku gelek caran bi rexne û nîqaşên tund re rûbirû dimînin, ji ber ku hinek ditirsin ku ew ê dîrokê berovajî bikin û zirarê bidin wêneyê rastîn ê welat.⁷³

Siyaseta Çandî ya Dewleta Romanyayê Derbarê Mîrata Vlad Țepeș û Efsaneya Drakulayê

Nêzîkatiya dewleta Romanyayê li hember mîrata tevlihev a Vlad Țepeș û efsaneya Drakulayê di serdemên cuda de guheriye û heta roja îro jî ne yekgirtî ye.

• Di serdema Komunîst de (bi taybetî di bin desthilatdariya Nicolae Ceaușescu de), Vlad Țepeș bi awayekî fermî wekî lehengekî neteweyî yê girîng dihat pêşxistin.²⁴ Ew wekî sembola serxwebûna Romanyayê, serokekî xurt û navendîparêz ê ku li dijî dijminên derve (bi taybetî Împaratoriya Osmanî) û hêzên navxweyî yên gendel (boyar) şer kiriye, dihat îdealîzekirin. Ev şîrovekirina dîrokê bi îdeolojiya Komunîst a serxwebûna neteweyî, yekîtiya welat û pêwîstiya bi serokatiyeke xurt re li hev dihat. Di vê çarçoveyê de, aliyên hovane yên serweriya Vlad Țepeș bi gelemperî dihatin paşguhkirin an jî wekî tedbîrên pêwîst ji bo parastina dewletê dihatin rewakirin.
• Piştî şoreşa Romanyayê ya sala 1989an û hilweşîna rejîma Komunîst, nêzîkatiya dewletê li hember Drakulayê hinekî tevlihevtir û pragmatîktir bûye. Ji aliyekî ve, hewldan ji bo parastina rastiya dîrokî û pêşxistina Vlad Țepeș wekî kesayetiyeke dîrokî ya girîng û beşek ji mîrata neteweyî ya Romanyayê berdewam dike.¹² Wezareta Perwerdehiyê ya Romanyayê, ji bo nimûne, bernameyên perwerdehiyê di muzexane û cihên arkeolojîk ên girêdayî Vlad Țepeș de pêk tîne, da ku rastî û efsaneyê ji hev veqetîne û têgihiştineke rasttir a dîrokê pêş bixe.⁴⁵
• Ji aliyê din ve, potansiyela aborî ya mezin a efsaneya vampîrê Drakula ji bo sektora tûrîzmê ji hêla dewletê ve tê nasîn û carinan jî bi awayekî aktîf tê teşwîqkirin.²⁶ Ev yek dibe sedema polîtîkayên carinan nakok. Mînaka herî berbiçav a vê yekê projeya “Dracula Park” bû, ku di destpêka salên 2000î de ji hêla Wezareta Tûrîzmê ya Romanyayê ve hatibû pêşniyarkirin. Armanc ew bû ku li nêzîkî bajarê dîrokî yê Sighișoara parkeke temayî ya mezin li ser bingeha efsaneya Drakula were avakirin.⁷³ Lêbelê, ev proje rastî rexneyên tund ji gelek rewşenbîr, dîroknas, parêzvanên mîrata çandî û jîngehparêzên Romanî û navneteweyî hat. Rexnegiran arguman dikir ku ev proje dê dîroka rastîn a Vlad Țepeș berovajî bike, wêneyekî çewt û klîşe yê Romanyayê pêşkêş bike, û zirarê bide herêmeke xwezayî ya parastî (Platoya Breite) û bajarê Sighișoara yê ku di Lîsteya Mîrata Cîhanî ya UNESCOyê de ye.⁷³ Di encamê de, proje bi awayekî fermî hate betalkirin.

Siyaseta çandî ya Romanyayê ya derbarê Drakulayê de ne yekgirtî ye û di navbera du armancên potansiyel nakok de diçe û tê: ji aliyekî ve, parastina nasnameya neteweyî, rastiya dîrokî û wêneyê erênî yê welat; û ji aliyê din ve, zêdekirina dahata tûrîzmê û kişandina geştyarên biyanî bi rêya efsaneya populer û navneteweyî ya vampîrê Drakula. Ev rewş nîşan dide ku çawa mîrateke çandî ya tevlihev dikare bibe mijara nîqaşên kûr ên siyasî, aborî û nasnameyî di nav civakekê de. Mîrata Vlad Țepeș ji bo dîroka neteweyî ya Romanyayê xwedî girîngiyeke mezin e ¹², lê di heman demê de efsaneya vampîrê Drakula li seranserê cîhanê pir populer e û dikare hejmareke mezin a geştyaran bikişîne.⁷² Hikûmeta Romanyayê, bi rêya wezaretên xwe yên cihêreng ên wekî Wezareta Çandê, Wezareta Perwerdehiyê, û Wezareta Tûrîzmê, hewl dide ku van her du aliyan bi rengekî bi rê ve bibe. Wezareta Perwerdehiyê û Çandê dibe ku bêtir giraniyê bidin ser rastiya dîrokî, perwerdehiya rast, û parastina mîrata çandî ya otantîk.⁴⁵ Ji aliyê din ve, Wezareta Tûrîzmê dibe ku bêtir li ser potansiyela aborî ya efsaneyê û kişandina geştyaran bisekine.⁷³ Ev nêzîkatiyên cihêreng carinan dibin sedema polîtîkayên nakok û projeyên gengeşî, wek mînaka “Dracula Park” ⁷³, ku tê de komên civakî yên cihêreng (wek rewşenbîr, parêzvanên jîngehê, karsazên herêmî, û gelê giştî) xwedî nêrîn, berjewendî û fikarên cuda ne.

Tûrîzma Drakulayê: Bandora Aborî û Statîstîkên Serlêdana Cihên Dîrokî

Efsaneya Drakulayê, her çend ji hêla dîrokî ve bi Vlad III re bi awayekî tevlihev û carinan jî çewt hatibe girêdan jî, bûye motoreke girîng ji bo sektora tûrîzmê ya Romanyayê, nemaze li herêma Transîlvanyayê.⁶⁹ Gelek geştyarên biyanî ji bo dîtina “welatê Drakula” û cihên ku bi efsaneyê ve girêdayî ne, serdana Romanyayê dikin.

• Kela Bran (Castelul Bran): Ev keleha navdar, ku li nêzîkî bajarê Brașovê ye, her çend girêdana wê ya dîrokî ya rasterast bi Vlad III Drăculea re pir kêm û nîqaşbar be jî (tê gotin ku dibe ku ew tenê demekê kurt wekî mêvan lê mabûbe an jî di derbasbûna xwe de jê derbas bûbe) ⁷⁵, bi awayekî berfireh wekî “Kela Drakula” tê binavkirin û yek ji cihên geştyarî yên herî populer û îkonîk ên Romanyayê ye.⁶⁹ Mîmariya wê ya dramatîk û cihê wê yê li ser zinarekî bilind wêneyekî gotîk û mîstîk dide wê ku bi efsaneya vampîr re baş li hev tê.
• Statîstîkên ziyaretvanan ji bo Kela Bran:

• Di sala 2014an de, Kela Bran zêdetirî 570,000 ziyaretvan kişand û dahata wê nêzîkî 2.7 mîlyon Euro bû.⁶⁹
• Di sala 2015an de, hejmara ziyaretvanan 610,000 kes bû.⁷⁰
• Di sala 2016an de, zêdetirî 800,000 ziyaretvanên bi bilêt serdana kelayê kirin (nêzîkî 500,000 ji wan geştyarên biyanî bûn), û dahata wê gihîşt 5 mîlyon Euroyî.⁷⁰
• Di sala 2017an de, Kela Bran zêdetirî 835,000 ziyaretvanên bi bilêt kişand (zêdetirî 60% ji wan biyanî bûn) û dahata wê gihîşt 6 mîlyon Euroyî.⁷¹

• Sighișoara: Ev bajarê dîrokî, ku cihê jidayikbûna Vlad III Drăculea ye û di Lîsteya Mîrata Cîhanî ya UNESCOyê de ye, yek ji cihên sereke yên tûrîzma Drakulayê ye.⁴⁴ “Casa Dracula” (Mala Drakula), avahiya ku tê gotin Vlad III lê ji dayik bûye û heta çar saliya xwe lê jiyaye, niha wekî xwaringehekê tê bikaranîn û cîhekî pir populer e ji bo geştyarên ku li şopa Drakulayê dîrokî digerin.⁷⁸
• Kela Poenari (Cetatea Poenari): Ev keleha ku li ser zinarekî bilind li Geliyê Argeșê ye, keleha rastîn a Vlad III bû ku wî ew restore kiribû û wekî yek ji cihên xwe yên stratejîk bikar anîbû.¹ Lêbelê, ji ber cihê wê yê dijwar gihîştinê (pêdivî bi hilkişîna 1,480 gavan heye) û carinan ji ber pirsgirêkên ewlehiyê (wek hebûna hirçan li herêmê) an jî ji ber karên restorasyonê, ew ji ziyaretvanan re bi tevahî ne vekirî ye an jî gihîştina wê sînordar e.⁷⁹
• Târgoviște: Ev bajar paytexta Eflakê bû di dema serweriya Vlad III de û cihê dîwana wî ya qraliyetê bû.⁸² Bermayiyên Dîwana Mîrî ya Kevin (Curtea Domnească) li wir in, lê wekî ku di çavkaniyan de tê gotin, ew ji bo demekê ji bo karên restorasyonê girtî bûye.⁸⁴
• Keşîşxaneya Snagov (Mănăstirea Snagov): Ev keşîşxaneya ku li ser giraveke di nav Gola Snagovê de ye, yek ji cihên ku tê îdîakirin gora Vlad III Drăculea lê ye.⁸⁵ Her çend ev îdîa ji hêla dîrokî ve bi tevahî nehatiye piştrastkirin jî, ew cîhekî populer e ji bo ziyaretvanên ku bi jiyana Vlad re eleqedar in.

Statîstîkên Giştî yên Tûrîzmê li Romanyayê û Bandora Aborî:

Efsaneya Drakulayê bêguman bandorek erênî li ser hejmara geştyarên ku serdana Romanyayê dikin, kiriye.

• Di sala 2019an de, berî pandemiya COVID-19, dahata giştî ya tûrîzmê ya Romanyayê 4.24 mîlyar dolarê Amerîkî bû.⁸⁷ Hejmara geştyarên ku hatibûn welêt 13.37 mîlyon kes bû.⁶⁸
• Di sala 2020an de, ji ber bandora pandemiyê, dahata tûrîzmê bi awayekî berbiçav kêm bû û daket 1.61 mîlyar dolarî.⁸⁷ Hejmara geştyarên hatî jî daket 6.34 mîlyon kesî.⁶⁸
• Lêbelê, sektora tûrîzmê ji nû ve dest bi geşbûnê kiriye. Di sala 2023an de, Romanya pêşwaziya 13.65 mîlyon geştyaran kir, ku ev hejmar ji asta beriya pandemiyê jî bilindtir e.⁶⁸ Di heman salê de, tûrîzmê bi qasî %4.19 ji Hilberîna Navxweyî ya Gi

Xebatên wergirtî

1. Vlad the Impaler: The Man Behind the Dracula Legend, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.yourguideintransylvania.com/travel/vlad-the-impaler-the-man-behind-the-dracula-legend/
2. Racism in Dracula: The Romanian Perspective | The Gothic Wanderer, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://thegothicwanderer.wordpress.com/2020/02/26/racism-in-dracula-the-romanian-perspective/
3. Vlad III the Impaler | EBSCO Research Starters, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.ebsco.com/research-starters/biography/vlad-iii-impaler
4. The Origins of Dracula: Vlad the Impaler – Warfare History Network, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://warfarehistorynetwork.com/article/the-origins-of-dracula-vlad-the-impaler/
5. Vlad the Impaler: The Real History Behind Bram Stoker’s Dracula, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.factualamerica.com/behind-the-screenplay/dracula-unveiling-the-historical-vlad-the-impaler
6. The Legacy of Dracula: A Pop Culture Perspective | AllCourse, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://home.allcourse.com/book/8af8538b-b91a-4b6b-9803-fe89af163299/2
7. From the Order of the Dragon to Dracula – Kutztown University …, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://research.library.kutztown.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1005&context=dracula-studies
8. balcanica.rs, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://balcanica.rs/index.php/journal/article/download/632/642/625
9. Romania: A Brief Overview – Mapping Eastern Europe, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://mappingeasterneurope.princeton.edu/item/romania-a-brief-overview.html
10. The Origin of Dracula: Vlad the Impaler – Forex trading, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://blogs.tradefxp.com/the-origin-of-dracula-vlad-the-impaler
11. In Search of Dracula by Raymond T. McNally and Radu Florescu …, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://jarinjove.com/2021/03/29/search-dracula/
12. Vlad the Impaler: The Historical Figure Behind the Dracula Legend, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://dracula-castle.ro/vlad-the-impaler/
13. Dracula, Vlad the Impaler, and the Science of Fear – eric dorfman, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://ericdorfman.com/2025/03/19/dracula-vlad-the-impaler-and-the-science-of-fear/
14. Dracula and the Dancing Plagues – PS Audio, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.psaudio.com/blogs/copper/dracula-and-the-dancing-plagues
15. Count Dracula Resurrected: Proteomic Analysis of Vlad III the Impaler’s Documents by EVA Technology and Mass Spectrometry, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10469356/
16. VLAD III DRACULA THE IMPALER: A VERSATILE LEGEND OF EARLY RENAISSANCE. A VISIONARY RULER. An enquiry concerning facts and artifacts – Amazon.com, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.amazon.com/VLAD-III-DRACULA-IMPALER-RENAISSANCE-ebook/dp/B09HSFMP4S
17. Dracula (novel by Bram Stoker) | Summary, Characters, & Analysis …, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.britannica.com/topic/Dracula-novel
18. “Dracula” Analysis: Paranormal Themes in Bram Stoker’s Novel – Owlcation, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://owlcation.com/humanities/A-Closer-Look-at-Dracula-Exploring-the-Paranormal-Themes-in-the-Book
19. From Folklore to Literature: Utilising Bram Stoker’s Dracula as a Teaching Resource for Romanian Cultural Education – ResearchGate, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.researchgate.net/publication/382407624_From_Folklore_to_Literature_Utilising_Bram_Stoker’s_Dracula_as_a_Teaching_Resource_for_Romanian_Cultural_Education
20. Is Dracula really inspired by Vlad The Impaler? : r/AskHistorians – Reddit, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.reddit.com/r/AskHistorians/comments/15vbpqh/is_dracula_really_inspired_by_vlad_the_impaler/
21. “In Search of Dracula” by Raymond T. McNally & Radu Florescu | No Strings Attached, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.nsaen.com/in-search-of-dracula-by-raymond-t-mcnally-radu-florescu/
22. Radu Florescu – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Radu_Florescu
23. Bram Stoker – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Bram_Stoker
24. In Search Of Dracula: The History of Dracula and Vampires …, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.amazon.com/Search-Dracula-History-Vampires/dp/0395657830
25. Dracula: Sense & Nonsense: Elizabeth Miller – Books – Amazon.com, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.amazon.com/Dracula-Miller-Elizabeth/dp/1874287244
26. FRONTLINE/WORLD . Romania – My Old Haunts . Dracula: The …, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.pbs.org/frontlineworld/stories/romania/miller.html
27. why is romania so often associated with vampires : r/AskBalkans – Reddit, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.reddit.com/r/AskBalkans/comments/smyu4g/why_is_romania_so_often_associated_with_vampires/
28. Transylvanian Superstitions: Gerard, Emily: 9781592114733 …, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.amazon.com/Transylvanian-Superstitions-Emily-Gerard/dp/1592114733
29. Transylvanian Superstitions by Emily Gerard, Hardcover | Barnes & Noble®, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.barnesandnoble.com/w/transylvanian-superstitions-emily-gerard/1144913524
30. Emily Gerard and the origins of Dracula, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://blog.historicenvironment.scot/2024/10/emily-gerard/
31. Ghost Writer – Emily Gerard & The Creation of Dracula (A Crime In …, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://europebetweeneastandwest.wordpress.com/2024/03/31/ghost-writer-emily-gerard-the-creation-of-dracula-a-crime-in-sibiu-2/
32. The Land Beyond The Forest by Emily Gerard | Europe Between East And West, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://europebetweeneastandwest.wordpress.com/tag/the-land-beyond-the-forest-by-emily-gerard/
33. The Scottish writer who inspired Bram Stoker’s Dracula – BBC, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.bbc.com/news/uk-scotland-46032480
34. Strigoi – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Strigoi
35. Your favorite types of vampires – Reddit, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.reddit.com/r/vampires/comments/1fvylmj/your_favorite_types_of_vampires/
36. Dracula – University of Georgia – UGA Open Scholar, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://esploro.libs.uga.edu/discovery/fulldisplay?docid=alma9923546689402931&context=L&vid=01GALI_UGA:UGA&lang=en&search_scope=MyInstitution&adaptor=Local%20Search%20Engine&tab=LibraryCatalog&query=sub%2Cexact%2CVlad%20III%2C%20Prince%20of%20Wallachia%2C%201430%20or%201431-1476%20or%201477.&offset=0
37. Dracula – Brill, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://brill.com/display/title/34709
38. Dracula | Brill, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://brill.com/abstract/title/34709
39. Dracula – Brill, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://brill.com/downloadpdf/book/9789004349216/B9789004349216_001.xml
40. Dracula, (East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450-1450, 46) – Amazon.com, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.amazon.com/Dracula-Central-Eastern-Europe-450-1450/dp/9004347259
41. Dracula by Matei Cazacu – Goodreads, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.goodreads.com/book/show/36882588-dracula
42. Blank The Impaler Draculas Inspiration – http://www.ffcp.garena.com, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.ffcp.garena.com/collaborative-research/resource-hub/literature-review/blank%20the%20impaler%20draculas%20inspiration.pdf
43. Vlad the Impaler – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Vlad_the_Impaler
44. Vlad the Impaler | Biography, Dracula, Death, & Facts – Britannica, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.britannica.com/biography/Vlad-the-Impaler
45. Searching for Dracula – The truth behind the legend | European School Education Platform, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://school-education.ec.europa.eu/en/learn/courses/searching-dracula-truth-behind-legend
46. Vlad the Impaler | Book & PDF | #1 Source of Free Books, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://hourlyhistory.com/free-history-ebooks/vlad-the-impaler/
47. Portrait of Vlad III Dracula (Ambras Portrait) (article) – Khan Academy, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.khanacademy.org/humanities/renaissance-reformation/xa6688040:central-and-eastern-europe-in-the-15th-and-16th-centuries/xa6688040:central-and-eastern-european-art-in-the-15th16th-century/a/portrait-of-vlad-iii-dracula-ambras-portrait
48. (PDF) History Vs. Myth A Comparative Semiotic Study of Vlad Dracula – ResearchGate, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.researchgate.net/publication/388493872_History_Vs_Myth_A_Comparative_Semiotic_Study_of_Vlad_Dracula
49. Vlad | East Haven – Transilvania Restaurant and Bar, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://transilvaniact.com/vlad/
50. Vlad III Dracula: The Life and Times of the Historical – Goodreads, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.goodreads.com/book/show/72490.Vlad_III_Dracula
51. The Tale of Dracula the Voivode | Global Medieval Sourcebook, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://sourcebook.stanford.edu/text/tale-dracula-voivode
52. FRONTLINE/WORLD . Romania – My Old Haunts . Dracula: The Metamorphosis of a Fiend . Flash version | PBS, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, http://www.pbs.org/frontlineworld/stories/romania/dracula1.html
53. Vlad III Dracula: The Life and Times of the Historical Dracula – Amazon.com, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.amazon.com/Vlad-III-Dracula-Times-Historical/dp/9739839223
54. Vlad III Dracula: The Life and Times of the Historical Dracula (Paperback) | Laguna Beach Books, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.lagunabeachbooks.com/book/9781592110384
55. VLAD DRACULA. The Life And Times Of The Historical Dracula. Paperback – 2020 – Biblio, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.biblio.com/book/vlad-dracula-life-times-historical-dracula/d/1571355593
56. Vlad III Dracula: The Life and Times of the Historical Dracula, , Treptow, Dr. K – eBay, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.ebay.com/itm/387950333035
57. 5. Kurt W. Treptow (2000), Vlad III Dracula: the life and times of the historical Dracula – LiveJournal, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://strange-complex.livejournal.com/522401.html
58. Vlad The Impaler’s Count Dracula – 1502 Words | Cram, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.cram.com/essay/Vlad-The-Impaler-In-Bram-Stokers-Count/P38YSJUF2B5YQ
59. In search of Dracula: A true history of Dracula and vampire legends – Amazon.com, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.amazon.com/search-Dracula-history-vampire-legends/dp/0883652706
60. Book Review: In Search of Dracula: The History of Dracula and Vampires by Radu Florescu and Raymond T McNally | Wednesday Briefs, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://wedbriefsfic.com/2024/03/14/book-review-in-search-of-dracula-the-history-of-dracula-and-vampires-by-radu-florescu-and-raymond-t-mcnally/
61. In Search Of Dracula: The History of Dracula and Vampires 0395657830, 9780395657836 – DOKUMEN.PUB, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://dokumen.pub/in-search-of-dracula-the-history-of-dracula-and-vampires-0395657830-9780395657836.html
62. Romanians of reddit, what they teach about Vlad III in schools? : r/AskEurope, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.reddit.com/r/AskEurope/comments/25ux88/romanians_of_reddit_what_they_teach_about_vlad/
63. Boyars of Moldavia and Wallachia – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Boyars_of_Moldavia_and_Wallachia
64. The Economics of Dracula | Mises Institute, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://mises.org/mises-daily/economics-dracula
65. ON THE MEDIEVAL URBAN ECONOMY IN WALLACHIA LaurenŃiu RĂDVAN* Abstract – UAIC, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, http://anale.feaa.uaic.ro/anale/resurse/39_E08_Radvan.pdf
66. CHANGES IN WALLACHIAN TOWNS AT THE BEGINNING OF THE MODERN TIMES. A CASE STUDY: THE ROLE OF THE MILITARY SERVANTS *, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://eujournal.org/index.php/esj/article/view/1391/1400
67. Vlad the Impaler. #vlad #dracula #viral #history #romania – YouTube, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=fO-7GCmfnN0
68. Tourism In Romania Statistics, 2025: A Blend of Culture …, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://gowithguide.com/blog/tourism-in-romania-statistics-2025-a-blend-of-culture-destinations-and-flavors-5814
69. More tourists attracted by Dracula’s myth: Romania’s Bran Castle records higher revenues in 2014, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.romania-insider.com/more-tourists-attracted-by-draculas-myth-romanias-bran-castle-records-higher-revenues-in-2014
70. Nearly half a million foreign tourists come to central Romania to visit Dracula’s castle, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.romania-insider.com/nearly-half-a-million-foreign-tourists-visit-draculas-castle-in-romania
71. Dracula’s castle in central Romania ups turnover, visitor numbers in 2017, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.romania-insider.com/bran-castle-turnover-visitor-2017
72. dark tourism, romania and dracula. the perceptions of potential american tourists – The Annals of the University of Oradea. Economic Sciences, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, http://anale.steconomiceuoradea.ro/volume/2014/n1/033.pdf
73. The Curse of Count Dracula – Smithsonian Magazine, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.smithsonianmag.com/travel/the-curse-of-count-dracula-79837910/
74. Impacts and Conflicts Surrounding Dracula Park, Romania: The Role of Sustainable Tourism Principles, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://drogbanezul1973.wordpress.com/wp-content/uploads/2015/01/dracula-park.pdf
75. History of the Bran Castle: Between Reality and Legend | Dracula’s …, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://dracula-castle.ro/history-of-the-dracula-castle/
76. Bran Castle Facts, Worksheets, History, Geograpy & Location For Kids – KidsKonnect, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://kidskonnect.com/geography/bran-castle/
77. Romania: Dracula’s Legacy – Travel Buddies Talk, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://travelbuddiestalk.com/event/romania/
78. Sighișoara: The Romanian Walled City – The Science Survey, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://thesciencesurvey.com/spotlight/2023/07/18/sighisoara-the-romanian-walled-city/
79. Poenari Castle – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Poenari_Castle
80. Castle of Vlad III Dracula – HeritageDaily, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.heritagedaily.com/2020/08/castle-of-vlad-iii-dracula/134890
81. Poenari Castle: Visit The Castle of Vlad the Impaler – Romania Tours, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://tourinromania.com/reasons-to-visit-romania/poenari-castle-the-castle-of-vlad-the-impaler
82. Vlad the Impaler Royal Court From Târgoviște, Peleș Castle and Dracula Grave, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://theabroadguide.com/vlad-the-impaler-royal-court-from-targoviste-peles-castle-and-dracula-grave/
83. Who killed Vlad the Impaler ? – by Romania Tour Store, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://romaniatourstore.com/blog/who-killed-vlad-the-impaler/
84. Count Dracula and prince Vlad the Impaler, inspiration of the novel. – Romania Tourism, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.romaniatourism.com/dracula-legend.html
85. Snagov Monastery | The burial place of Vlad the Impaler – Romania Tours | Rolandia, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://rolandia.eu/en/blog/places/snagov-monastery-the-burial-place-of-vlad-the-impaler
86. Snagov Monastery | Bucharest, Romania | Attractions – Lonely Planet, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.lonelyplanet.com/romania/bucharest/snagov-lake/attractions/snagov-monastery/a/poi-sig/1336718/1326065
87. Romania Tourism Statistics 1995-2025 | MacroTrends, erişim tarihi Mayıs 19, 2025, https://www.macrotrends.net/global-metrics/countries/ROU/romania/tourism-statistics