Kok, Pêşveçûn, Bandor û Mîrata Wî

1. Pêşgotin

Efsaneya Prester John, ango Padîşah Yûhenna, yek ji çîrokên herî balkêş û bi bandor ên Serdema Navîn a Ewropayê ye. Ev efsane behsa padîşahekî Xiristiyan ê efsanewî, hêzdar û dewlemend dikir ku li Rojhilatê Dûr, li cihekî di navbera Asya û Afrîkayê de, hikûm dikir. Di xeyal û hêviyên Ewropiyên wê serdemê de, Prester John ne tenê wekî serwerekî egzotîk û bi hêz dihat dîtin, lê di heman demê de wekî hevalbendekî potansiyel ê Xiristiyantiyê li dijî hêzên Misilman û rizgarkerekî muhtemel ê Erdê Pîroz jî dihat hesibandin.¹ Ev efsane ne tenê çîrokeke fantastîk bû; ew hêzeke dînamîk bû ku bi sedsalan bandor li ser siyaseta Ewropî, baweriyên dînî, keşfên erdnîgarî û têkiliyên navçandî kir.

Vekolîna efsaneya Prester John ji bo têgihiştina kûr a hişmendiya Ewropî ya Serdema Navîn, motîvasyonên li pişt Seferên Xaçperestan û Serdema Keşfan, û herwiha awayê ku Ewropiyan “Yê Din” xeyal dikirin û pê re danûstandin dikirin, xwedî girîngiyeke mezin e.³ Efsane neynika tirs, hêvî, kêmasî û valahiyên psîkolojîk û siyasî yên civaka Ewropî ya wê demê bû. Di serdemekê de ku Ewropa bi parçebûna siyasî, gefa ji hêzên Misilman re û hesta îzolebûnê re rûbirû mabû ⁶, û bi taybetî piştî têkçûnên di Seferên Xaçperestan de û kêmbûna hêza Xiristiyanan li Rojhilata Navîn ¹, hewcedariyeke mezin bi “rizgarkerekî” derveyî hebû. Efsaneya Prester John, bi soza padîşahekî Xiristiyan ê hêzdar û dewlemend li Rojhilat, ev hêvî pêşkêş dikir û wek amûreke psîkolojîk ji bo birêvebirina van tirs û hêviyan û ji bo xurtkirina moralê kar dikir.

Ev gotar dê bi awayekî kûr û akademîk li ser koka efsaneya Prester John, pêşveçûna wê di nav çavkaniyên dîrokî û wêjeyî de, taybetmendiyên keyaniya wî ya efsanewî, guherînên erdnîgarî yên cihê wî yê texmînkirî, bandora wê ya berfireh a dîrokî û çandî, û herwiha berawirdkirina wê bi efsaneyên din ên navdar ên cîhanê re raweste. Her beş dê bi analîzeke rexneyî ya çavkaniyên heyî û nêrînên akademîk ên nûjen were xurt kirin, da ku wêneyekî جامع û zelal ê vê efsaneya balkêş were pêşkêş kirin.

2. Koka Efsaneyê: Çavkaniyên Destpêkê û Derketina Holê

Derketina efsaneya Prester John ne tesadufî ye; ew bersiveke rasterast e ji krîzên siyasî, leşkerî û psîkolojîk ên Ewropaya Serdema Navîn re, bi taybetî yên ku bi Seferên Xaçperestan ve girêdayî ne. Efsane ji têkelbûna agahiyên rastîn ên kêm (wek hebûna Xiristiyanên Rojhilatî), çîrokên kevnar (wek Çîroka Îskender), û propagandayê (wek Nameya Sexte ya navdar) pêk tê.

Behskirinên Pêşîn: Freisingli Otto û Rapora Metran Hughê Cebelê

Yekem behskirina otantîk û bi navê Prester John di çavkaniyeke Ewropî ya girîng de, di “Kronîk”a (Chronica sive Historia de duabus civitatibus) Freisingli Otto de ye, ku di sala 1145an de hatiye nivîsandin.¹ Otto, ku dîroknasekî bi bandor ê Alman bû, vê agahiyê ji Metran Hughê Cebelê (bajarokek li Sûriyê, Jbail a îroyîn) wergirtiye. Metran Hugh, piştî ketina Edessa (Urfa) di destê Atabeg Îmadedîn Zengî de di sala 1144an de, ji hêla Prensê Antakyayê Raymond ve hatibû şandin cem Papa Eugene III li Viterbo (Îtalya) da ku rewşa xirab a Xiristiyanên li Rojhilat ragihîne û ji bo Seferên Xaçperestan ên nû daxwaza alîkariyê bike.⁸

Li gorî qeyda Otto, Metran Hugh di civîneke li ber Papa de behsa padîşahekî Xiristiyan ê Nestûrî bi navê John (Yûhenna) kiriye ku li “Rojhilata Dûr, li derveyî Persiya û Ermenistanê” hikûm dike. Ev Prester John, ku tê gotin ji nesla Müneccimên (Sê Zanyarên Rojhilatî) ku serdana Îsayê pitik kiribûn e, di şerekî sê-rojî de padîşahên Med û Pers ên bira, Samiardi, têk biriye û paytexta wan Ecbatana (Hemedana îroyîn) zeft kiriye. Piştre, wî niyeta xwe kiriye ku biçe Orşelîmê û alîkariya Xiristiyanan bike, lê ji ber ku ava Çemê Dîcleyê zêde bûye û nekarîye artêşa xwe derbas bike, neçar maye vegere welatê xwe.¹ Dewlemendiya wî ya mezin bi wê yekê dihat nîşandan ku şûrê wî ji zimrûdê safî bû.⁸ Ev yekem xuyabûna fermî ya efsaneyê ye û wê rasterast bi rewşa siyasî ya Seferên Xaçperestan û hewcedariya Ewropiyan bi hevalbendekî ve girê dide. Qeyda Freisingli Otto, ji ber girîngiya wî wek dîroknas, hişt ku ev çîrok di nav elîtên Ewropî de belav bibe û bingehekê ji bo pêşveçûna efsaneyê deyne.

Serdana Efsanewî ya Patrîk Johnê Hindistanê (1122)

Berî qeyda Otto, di sala 1122an de, çîrokên li ser serdaneke kesayetekî bi navê “Patrîk Johnê Hindistanê” (an jî “Arşpîskoposê Hindistanê”) ji Papa Callixtus II re li Romayê hebûn.⁸ Tê gotin ku ev Patrîk John piştî rêwîtiyeke dirêj, pêşî gihîştiye Konstantînopolê û piştre jî Romayê, û li wir behsa keyaniyeke Xiristiyan a dewlemend û mucîzeyên li tirba St. Thomas li Hindistanê kiriye.¹⁰ Her çend ev bûyer di destpêkê de rasterast bi efsaneya Prester John ve nehatibe girêdan jî, û hin lêkolîner wê wek koka efsaneyê nabînin ⁸, paşê di hin çîrokan de ev her du kesayet (Patrîkê Hindî û Padîşahê Rahîb) hatine yekkirin, nemaze di “Tractatus pulcherrimus” a sedsala 15an de.⁸ Ev yek nîşan dide ku berî “derketina fermî” ya efsaneyê jî, di nav Ewropiyan de eleqeyek ji bo Xiristiyanên Rojhilatî û padîşahên Hindî yên efsanewî hebû. Ev yek zemîneke guncaw ji bo pêşwazîkirina efsaneya Prester John amade kir.

Nameya Navdar a ji Împerator Manuel I Komnenos re (dora 1165an)

Bûyera ku herî zêde efsaneya Prester John populer kir û wê li seranserê Ewropayê belav kir, derketina nameyeke ecêb bû dora sala 1165an. Tê îdiakirin ku ev name ji hêla Prester John bi xwe ve ji Împeratorê Bîzansê Manuel I Komnenos, Împeratorê Romaya Pîroz Frederick Barbarossa, Papa, û serwerên din ên Ewropî re hatiye şandin.¹

Naveroka Nameyê: Name bi zimanekî pesindar û bi heybet, keyaniya Prester John wekî bihuşteke li ser rûyê erdê teswîr dike. Ew behsa dewlemendiyên bêhempa dike: zêr, zîv, kevirên hêja yên wekî zimrûd, yaqût û elmasan ku li her derê peyda dibin; qesrên ku ji zêr û kevirên hêja hatine çêkirin.² Li welatê wî çemek heye bi navê Ydonus ku ji Bihûştê diherike û tê de kevirên hêja yên xwezayî çêdibin. Daristanên biharatan, nemaze îsota reş, hene. Afirîdên fantastîk ên wekî fîlên şerker, grîfon (şêrê baskdar), samandarên ku di agir de dijîn û ji wan qumaşê hevrîşimê yê nayê şewitandin tê çêkirin, mirovên bi strû, yekçav, û dêw li wir dijîn.² Taybetmendiyên erdnîgarî yên sosret ên wekî deryayeke qûmê ya bê av, çemekî keviran ku hefteyê sê rojan diherike, û kaniyek ku tama wê her saet diguhere û yê ku jê vexwe her tim wek 32 salî dimîne, têne behskirin.¹⁸ Civaka keyaniya wî wekî civakeke Xiristiyan a îdeal, bê feqîrî, bê dizî, bê derew û bê gendelî tê teswîrkirin; edalet û rastî serwer in, û mêvanperweriyeke mezin ji bo biyaniyan heye.¹⁸ Prester John xwe wekî serwerekî pir hêzdar bi artêşeke mezin û 72 padîşahên bacgir dide nasîn, lê tevî vê hêzê, ew ji ber dilnizmiya xwe tercîh dike ku wekî “Presbyter” (Rahîb an Pîr) were binavkirin.¹ Di dawiyê de, ew soz dide ku ew ê bi artêşa xwe were Rojava da ku alîkariya Xiristiyanan li dijî Misilmanan bike û Goristana Pîroz rizgar bike.¹

Sextekarî û Belavbûn: Piraniya lêkolînerên nûjen hemfikir in ku ev name sexte ye û îhtîmal e ku li Rojava hatibe çêkirin.² Hin teorî pêşniyar dikin ku ew ji hêla Xiristiyanên Nestûrî ve hatiye nivîsandin da ku bala Rojava bikişînin ser rewşa xwe, hinên din jî dibêjin ku ew dibe ku ji hêla Cihûyên Ewropî ve hatibe çêkirin, ji ber ku hin peyvên Îtalî di guhertoyên Îbranî yên nameyê de mane.² Armanca wê ya sereke dibe ku teşwîqkirina Seferên Xaçperestan ên nû, rexnekirina serwerên Ewropî ji ber parçebûna wan, an jî bi tenê afirandina çîrokeke fantastîk bûya. Tevî sextekariya wê, nameyê bandorek pir mezin kir. Ew bi lez li seranserê Ewropayê belav bû; bi sedan nusxeyên destnivîsî yên wê bi zimanên cuda (Latînî, Îbranî, û zimanên gelêrî yên Ewropî) hatine dîtin – li gorî hin lêkolînan, hejmara wan digihîje 469 nusxeyan (234 Latînî û 235 bi zimanên gelêrî).² Ev belavbûna berfireh nîşan dide ku çawa “nûçeyeke sexte” ya serdema navîn karîbû bi kûrahî di nav civakê de bi cih bibe û xeyalê Ewropiyan bi sedsalan dîl bigire.

Tabloya 1: Hejmar û Belavbûna Destnivîsên Nameya Prester John (Li gorî Çavkaniyên Heyî)

Zimanê Destnivîsê	Hejmara Texmînkirî ya Nusxeyan	Herêmên Sereke yên Dîtinê (Pirtûkxane)	Çavkanî
Latînî	~234	Ewropaya Rojava û Navendî	²
Zimanên Gelêrî	~235	Fransa, Almanya, Îtalya, Îngilîstan	²⁰
Îbranî	Çend nusxe	Civakên Cihû yên Ewropî	²
Giştî	~469+	Seranserê Ewropayê	²

Nîşe: Hejmar texmînî ne û li gorî lêkolînên cuda dibe ku hinekî biguherin.

Ev tablo bi awayekî dîtbarî populerbûna û bandora berfireh a nameyê nîşan dide, ku argumana li ser girîngiya efsaneyê xurt dike.

Bandora Çîrokên Pêşîn û Rola Nestûrîyanî

Efsaneya Prester John di valahiyekê de dernakeve holê, lê belê li ser bingeha çîrok, kevneşopî û agahiyên (pir caran kêm û berovajîkirî) yên heyî ava dibe.

Karên Thomasê Şandî: Çîrokên li ser mîsyona Thomasê Şandî (yek ji diwanzdeh şandiyên Îsa) li Hindistanê û damezrandina civakên Xiristiyan li wir, ku bi taybetî di berhema sedsala sêyemîn a bi navê “Karên Thomas” de hatine qeydkirin, wêneyek ji Hindistanê wekî cihekî sosret, dewlemend û di heman demê de Xiristiyanî di hişê Ewropiyan de çêkiribû.² Van motîfan roleke girîng di vegotinên paşê yên Prester John de lîstin.
Çîroka Îskender (Alexander Romance): Gelek hêmanên fantastîk ên di Nameya Prester John de, wekî afirîdên sosret, dewlemendiyên bêhempa, û welatên efsanewî, bi awayekî eşkere ji “Çîroka Îskender” hatine wergirtin, ku çîrokeke pir populer a Serdema Navîn li ser serkeftinên efsanewî yên Îskenderê Mezin bû.² Ev yek nîşan dide ku nivîskarê nameyê bi wêjeya populer a serdema xwe nas bûye.
Nestûrîyanî (Dêra Rojhilat): Agahiyên berovajîkirî û carinan mezinkirî yên li ser serkeftinên mîsyonerî yên Dêra Rojhilatê (ku ji hêla Dêra Katolîk ve wekî “Nestûrî” û heretîk dihat dîtin) di nav gelên Mongol û Tirk ên Asyaya Navîn de, bingehek ji bo efsaneyê çêkir.¹ Dêra Rojhilat li welatên Rojhilatî xwedî şopdarên berfireh bû û xeyalê Rojava hem wekî tiştekî egzotîk û hem jî wekî tiştekî nas (Xiristiyan) dikişand. Dîroknasê Fransî René Grousset pêşniyar dike ku çîroka Prester John dibe ku koka xwe ji eşîra Kerait girtibe, ku bi hezaran endamên wê piştî sala 1000an tevlî Dêra Rojhilat bûbûn.² Di sedsala 12an de, serokên Kerait hîn jî kevneşopiya hilgirtina navên Xiristiyanî didomandin (wek mînak Toghril/Ong Xan, ku paşê ji hêla Marco Polo ve bi Prester John hat şibhandin), û ev yek dibe ku efsaneyê gurr kiribe.² Têkiliya bi Nestûriyan re girîng e ji ber ku ew ji Ewropiyan re hem “nas” (Xiristiyan) û hem jî “biyanî” (Rojhilatî, li gorî nêrîna Katolîk heretîk) bûn, ku ev yek sira li dora Prester John zêdetir dikir.

Efsane û Seferên Xaçperestan: Hêviya Hevalbendekî Xiristiyan

Konteksta siyasî û leşkerî ya Seferên Xaçperestan ji bo têgihiştina derketin û domdariya efsaneya Prester John krîtîk e. Efsane di serdema Seferên Xaçperestan de (dawiya sedsala 11an heta sedsala 13an) derket holê û geş bû, dema ku Xiristiyanên Ewropî bi awayekî bêhêvî li hevalbendekî digeriyan ku li dijî hêzên Misilman alîkariya wan bike û Erdê Pîroz (Filistîn) ji nû ve bi dest bixe.¹ Orşelîm di sala 1071an de ji hêla Tirkên Selçûqî ve hatibû zeftkirin.¹

Seferên Xaçperestan di destpêkê de bi hin serkeftinan encam dan, lê paşê Xiristiyan li Rojhilata Navîn ketin bin zextek mezin û gelek herêm ji dest dan.²² Ketina Edessa (Urfa) di sala 1144an de ¹⁰ şokek mezin bû ji bo cîhana Xiristiyan û hewcedariya bi alîkariyê bi awayekî berbiçav zêde kir. Paşê, windakirina Orşelîmê ji Selahedînê Eyûbî re di sala 1187an de ⁴ ev hestên bêhêvîbûn û lêgerîna rizgarkerekî hê bêtir kûr kir. Di vê atmosfera krîzê de, agahiyên kêm û carinan berovajîkirî yên li ser hebûna Xiristiyanên Nestûrî yên hêzdar li Asyayê ² û serwerên wan ên Xiristiyan (wek yên eşîra Kerait ²) bingehek ji bo xeyalkirina hevalbendekî hêzdar pêşkêş kir. Nameya sexte ya 1165an ¹⁴ vê xeyalê bi awayekî berbiçav xurt kir û taybetmendiyên fantastîk lê zêde kirin. Bi vî awayî, Prester John ne tenê padîşahekî efsanewî bû, lê di heman demê de sembola hêviyeke stratejîk bû û efsane wekî amûrek ji bo domandina hêviyê û seferberkirina piştgiriyê ji bo Seferên Xaçperestan xizmet kir.

3. Taybetmendiyên Keyaniya Prester John: Dewlemendî, Sosretî û Civak

Teswîrên keyaniya Prester John, nemaze yên ku di Nameya navdar a 1165an de hatine pêşkêş kirin, ne tenê fantastîk in, lê di heman demê de projeksiyonên daxwaz û rexneyên Ewropî ne. Ew hem xwesteka ji bo “bihuşteke li ser rûyê erdê” û hem jî nerazîbûna ji kêmasiyên civaka Ewropî ya wê demê nîşan didin. Civaka Ewropî ya Serdema Navîn bi şer, nexweşî, feqîrî û bêedaletiyê re rû bi rû bû. Nameya Prester John ¹⁸ keyaniyekê teswîr dike ku tê de ev hemû neyînî tune ne: aştî, tenduristî, dewlemendî, edalet. Ev “berevajîkirin” keyaniya Prester John dike cihekî utopîk û pir balkêş. Afirîdên sosret û dewlemendiyên bêhempa jî hêza xeyalê ya serdemê û eleqeya ji bo tiştên “ecêb” û “rojhilatî” nîşan didin. Ji ber vê yekê, keyaniya Prester John ne tenê cihekî erdnîgarî bû, lê di heman demê de “cihekî xeyalî” bû ku tê de daxwazên Ewropiyan dihatin cih.

Teswîrên di Nameya Navdar de

Nameya ku tê îdiakirin ji hêla Prester John ve hatiye şandin, bi hûrgiliyên zêde behsa keyaniya wî ya bêhempa dike ¹⁸:

Dewlemendiyên Bêhempa: Li gorî nameyê, Prester John di dewlemendî, fezîlet û hêzê de ji hemû padîşahên cîhanê bilindtir e. Welatê wî bi hingiv û şîr diherike. Zêr, zîv û kevirên hêja yên wekî zimrûd, yaqût, elmas û gelekên din bi pirranî peyda dibin. Çemê Ydonus, ku ji Bihûştê diherike, di nav axa wî re derbas dibe û tê de kevirên hêja yên xwezayî çêdibin. Qesrên wî ji kevirên hêja, zêr, ebonît û krîstal hatine çêkirin. Mînak, qesra wî ya sereke li gorî modela qesra ku Thomasê Şandî ji bo Padîşah Gondoforusê Hindî plan kiribû hatiye avakirin, banê wê ji ebonît e ku li hember agir berxwedêr e, û li ser banê sêvên zêrîn ên bi karbûnkl (kevirê sor ê biriqok) hene ku bi roj zêr û bi şev karbûnkl dibiriqin. Deriyên wê ji sardonîks (celebek kevirê aqîq) hatine çêkirin û bi strûyê maran hatine xemilandin da ku pêşî li ketina bi jehrê bigirin.
Afirîdên Sosret: Li welatê wî fîl, dromedar (hêştirê yek-kûzî), hêştir, hîpopotam, tîmsah, panter, şêrên spî û sor, hirçên spî, grîfon, piling, û gelek ajalên din ên kovî û kedîkirî hene. Herwiha, afirîdên mîtolojîk ên wekî samandarên ku di agir de dijîn û ji çermê wan qumaşek nayê şewitandin (asbestos) tê çêkirin, mirovên bi strû, mirovên yekçav (kîklop), dêwên ku bejna wan digihîje 40 pîyan (nêzîkî 12 metreyan), pîgmey (bejnbost), mirovên serê-kûçik, û fenîks (çûka efsanewî ya ku ji xweliya xwe ji nû ve çêdibe) jî têne behskirin.
Taybetmendiyên Erdnîgarî yên Fantastîk: Ji bilî Çemê Ydonus, name behsa “deryaya qûmê ya bê av” dike ku wekî deryayên din pêl dide lê ji qûmê pêk tê û nayê derbaskirin. Çemekî din ê keviran heye ku hefteyê sê rojan diherike û kevir û daran bi xwe re dibe, û çar rojên din mirov dikare jê derbas bibe. Kaniyek li binê Çiyayê Olîmpos heye ku tama wê her saet diguhere, û kesê ku sê rojan rojî bigire û jê vexwe, dê êdî nexweş nekeve û her tim wekî 32 salî bimîne. Herwiha, çemêlekî binê erdê yê kevirên hêja heye.
Civaka Utopîk: Keyaniya Prester John wekî civakeke Xiristiyan a îdeal tê teswîrkirin. Li wir feqîrî, dizî, talan, derew, û çavbirçîtî tune. Perçebûn di nav gel de tune û her kes ji hev hez dike. Zînakarî û tu xerabî li wir serwer nînin. Rastî tê şopandin û mêvanperweriyeke mezin ji bo rêwî û heciyên biyanî heye. Gelê wî di her cure dewlemendiyê de serfiraz e.
Hêza Leşkerî û Rêveberî: Prester John xwedî artêşeke pir mezin e. Dema ku diçe şer, li şûna alan, sêzdeh xaçên mezin ên ji zêr û kevirên hêja hatine çêkirin, li ser erebeyên cuda li pêşiya artêşê têne birin. Heftê û du padîşah bacê didin wî. Her meh, heft padîşah bi dorê jê re xizmetê dikin, ligel 62 duk û 365 kontan ku li ser sifrê wî amade ne. Diwanzdeh arşpîskopos li milê wî yê rastê û bîst pîskopos li milê wî yê çepê rûdinên, ji bilî Patrîkê St. Thomas û pîskoposên din.

Van teswîrên fantastîk û utopîk bûn ku efsaneyê ewqas balkêş û bi hêz kirin. Ew xewn û xeyalên Ewropiyan ên li ser Rojhilatekî dûr, dewlemend û îdeal nîşan didin. Di heman demê de, ew dikarin wekî rexneyek veşartî li ser civak û rêveberiya Ewropî ya wê demê jî werin şîrovekirin, ku bi şer, feqîrî û bêedaletiyê tije bû.

Guhertoyên di Çavkaniyên Din de

Efsaneya Prester John ne statîk ma; ew bi demê re û li gorî agahiyên nû (an jî texmînên nû) û armancên nivîskarên cuda guherî.

Sir John Mandeville (sedsala 14an): Di pirtûka xwe ya navdar “Gera Mandeville” de, ku yek ji pirtûkên herî populer ên Serdema Navîn bû, Mandeville Prester John wekî “Împeratorê Hindistanê” dide nasîn.⁶ Keyaniya wî, wekî di Nameyê de, tijî sosretî ye: çûkên ku wek mirovan diaxivin, deryayeke qûmê ku tê de masî têne girtin, û mirovên kovî yên bi strû. Mandeville bi taybetî tekezî li ser dilnizmiya Prester John dike tevî dewlemendî û hêza wî ya mezin. Dema ku Prester John di dema aştiyê de digere, du lewheyên mezin ên zêrîn li pêşiya wî têne hilgirtin: yek tijî kevirên hêja ye ku hêz û dewlemendiya wî nîşan dide, û ya din tijî ax e, wekî nîşanek ku ew ji axê hatiye û dê vegere axê. Mandeville vê yekê wekî dersek ji bo padîşahên Ewropî yên qure û çavbirçî pêşkêş dike.²⁵
Marco Polo (sedsala 13an-14an): Rêwiyê navdar ê Venedîkî, Marco Polo, di pirtûka xwe “Gera Marco Polo” de, Prester John bi Unc Xan (an Ong Xan) dide nasîn.¹ Unc Xan serokê eşîra Kerait a Nestûrî bû li Asyaya Navîn, ku di destpêkê de hevalbendê Cengîz Xan bû lê paşê bû dijberê wî û ji hêla Cengîz Xan ve hat têkbirin. Teswîra Polo ji ya Nameyê û Mandeville kêmtir fantastîk e û bêtir li ser têkiliyên siyasî û leşkerî yên li Asyaya Navîn radiweste. Prester Johnê Polo kesayetekî qure û serhişk e ku hêza Cengîz Xan kêm dinirxîne û di encamê de têk diçe.²⁵ Polo, berevajî Mandeville, dibe ku bi rastî bi hebûna împeratorê navdar bawer dikir, her çend teswîra wî zirarê dide îmaja îdeal a Prester John.

Van guhertoyan nîşan didin ku efsane çawa ji hêla nivîskarên cuda ve ji nû ve dihate şîrovekirin û ji bo armancên cuda dihate bikaranîn – carinan ji bo rexnekirina civaka Ewropî (Mandeville), carinan jî ji bo vegotina bûyerên dîrokî yên (bi awayekî çewt şîrovekirî) li Asyaya Navîn (Polo).

4. Pêşveçûna Efsaneyê û Guherînên Erdnîgarî

Guherîna erdnîgarî ya efsaneya Prester John ne tenê koçberiyeke pasîf bû, lê belê stratejiyeke çalak bû ji bo zindîhiştina hêviyê. Her ku herêmek dihate keşfkirin û Prester John li wir nedihat dîtin, efsane bi hêsanî dikaribû ber bi herêmeke din a “nennaskirî” ve bihata veguhestin. Ewropiyan bi awayekî çalak li Prester John digeriyan, hem ji ber meraqê hem jî ji ber hewcedariya bi hevalbendekî.¹

Ji Asyayê (Hindistan) ber bi Navenda Asyayê û Mongolan ve

Di destpêka derketina efsaneyê de, di sedsala 12an de, Prester John bi gelemperî li “Hindistanê” dihat texmînkirin.¹ Ev “Hindistan” ne bi wateya erdnîgarî ya îroyîn bû; ew têgeheke nediyar û berfireh bû ku dikaribû tevahiya Asyaya Başûr, Başûr-rojhilat, û heta beşên Afrîkayê (bi taybetî Etiyopya, ku carinan wekî “Hindistana Sêyem” dihat binavkirin) jî bihewîne.¹⁰ Çîrokên li ser St. Thomasê Şandî û hebûna civakên Xiristiyan li Hindistanê ev têgihiştin xurt dikir.²

Lêbelê, bi derketina Împeratoriya Mongol re di sedsala 13an de û bi zêdebûna agahiyên ku ji rêwî û mîsyonerên Ewropî yên wekî Giovanni da Pian del Carpini, Williamê Rubruck, û Marco Polo dihatin, cihê texmînkirî yê Prester John ber bi Asyaya Navîn ve hate kişandin.¹ Hin Ewropiyan Prester John bi serokên Mongol ên ku Xiristiyaniya Nestûrî pejirandibûn, wekî Toghril/Ong Xanê Kerait (ku Marco Polo ew wek Prester John destnîşan kir), ve girêdan.¹ Heta hin raporan Cengîz Xan bi xwe jî wekî “Key Dawid”, neviyê Prester John, binav dikirin, ku tê payîn dê Misilmanan têk bibe.¹ Ev guherîn nîşan dide ku efsane çawa hewl dida ku xwe bi pêşveçûnên jeopolîtîk ên nû re biguncîne. Hêza Mongol a nû derketî, ku bi lez herêmên berfireh ên Misilmanan zeft dikir, di destpêkê de ji hêla hin Ewropiyan ve wekî hevalbendek potansiyel li dijî dijminê hevpar dihat dîtin.⁷

Veguhastina Efsaneyê bo Afrîkayê: Etiyopya (Nasnamekirina bi Negus re)

Piştî ku lêgerînên li Asyayê bêencam man û hêviyên ji Mongolan kêm bûn – nemaze piştî ku Mongol bixwe bûn gef li ser Ewropayê – ji nîveka sedsala 14an û pê de, cihê Prester John her ku çû zêdetir ber bi Afrîkayê, bi taybetî Etiyopyayê (Hebeşîstan), ve hate kişandin.¹ Etiyopya keyaniyeke Xiristiyan a kevnar bû ku ji hêla erdnîgarî ve ji cîhana Xiristiyan a Ewropî îzole bûbû, û ev yek ew dikir namzetek maqûl ji bo keyaniyeke Xiristiyan a dûr û bi sir.

Jixwe di sedsala 13an de, Metranê Akrê, Jacques de Vitry, di nameyeke xwe de Prester John wekî “Yakûbî” (Monofîzît) binav kiribû, ku baweriya sereke ya Dêra Etiyopyayê bû.¹⁶ Ev dibe ku yekem îşaretên vê guherîna erdnîgarî bin. Di sedsalên 15an û 16an de, keşifkarên Portekîzî, di hewldanên xwe yên ji bo dîtina rêyeke deryayî ya ber bi Hindistanê ve û ji bo dorpêçkirina bazirganiya Misilmanan, bi awayekî aktîf li Prester Johnê Etiyopyayî geriyan û ew bi Negus (Împeratorê) Etiyopyayê re nasname kirin.⁶ Balyozxane di navbera Etiyopya û hêzên Ewropî de hatin danûstandin, û ev têkilî pir caran di çarçoveya efsaneya Prester John de dihatin şîrovekirin.¹¹

Veguhastina efsaneyê bo Etiyopyayê nîşan dide ku efsane çiqas maqûl û domdar bû. Li şûna ku bi tevahî ji holê rabe dema ku li Asyayê nehat dîtin, ew li cihekî nû yê “nîv-naskirî” û Xiristiyan ji nû ve hate xeyalkirin. Ev yek jî eleqeya Ewropiyan ji bo têkiliyên bi civakên Xiristiyan ên ne-Ewropî re û hewldana ji bo dîtina hevalbendan li dijî Împeratoriya Osmanî ya ku wê demê berfireh dibû, nîşan dide.

Sedemên Guherîna Cihê Efsaneyê

Çend sedemên sereke hebûn ku çima cihê texmînkirî yê Prester John bi demê re guherî:

Lêgerînên Bêencam: Rêwî, mîsyoner û balyozên Ewropî yên ku li Asyayê li Prester John geriyan, nekarîn kesayetek an keyaniyek ku li gorî teswîrên efsanewî be bibînin.⁴ Kesayetên ku dihatin dîtin, wek Ong Xan, li gorî pîvanên efsaneyê yên dewlemendî û hêza bêhempa nebûn.
Agahiyên Nû yên Erdnîgarî: Her ku zanyariya erdnîgarî ya Ewropiyan li ser Asyayê bi rêya seyahatên Marco Polo û yên din zêde bû, cihê ji bo keyaniyeke fantastîk a wek ya Prester John teng bû.³ “Terra incognita” (axên nenas) kêm dibûn.
Pêwîstiyên Siyasî û Dînî yên Guherbar: Her ku hêviyên ji Mongolan wekî hevalbend kêm bûn (bi taybetî piştî ku ew Îslamiyetê pejirandin an jî bûn gef li ser Ewropayê), û her ku eleqeya ji bo rêyên bazirganiyê yên Afrîkayê û hevalbendiyên potansiyel li dijî Osmaniyan zêde bû, Etiyopya wekî cîhek maqûltir ji bo Prester John xuya kir.⁴
Adaptasyona Efsaneyê: Guherbarî û şiyana efsaneyê ya ku xwe li gorî “terra incognita” ya her serdemê biguncîne, yek ji sedemên sereke yên zindîmayîna wê bû.³ Efsane her tim dikaribû li “pişt asoyê” ji nû ve were çêkirin.

Van sedeman nîşan didin ku efsane ne tenê ji hêla xeyalê ve, lê di heman demê de ji hêla rastiyên erdnîgarî, siyasî û hewcedariyên psîkolojîk ve jî dihate şekildanîn. Hewcedariya psîkolojîk û siyasî ya bi hebûna Prester John ewqas xurt bû ku dikaribû li hemberî bêhêvîbûnên erdnîgarî bisekine.

Tabloya 2: Pêşveçûna Kronolojîk a Cihê Texmînkirî yê Keyaniya Prester John

Serdem (Sedsal)	Cihê Texmînkirî	Çavkaniyên Sereke/Bûyerên Girîng	Sedemên Guherînê
Sedsala 12an	Hindistan (bi wateyeke berfireh), Rojhilata Dûr	Rapora Freisingli Otto (1145) ¹, Nameya Prester John (dora 1165an) ²	Kêmbûna agahiyan li ser Rojhilat, bandora çîrokên St. Thomas, hewcedariya bi hevalbendekî di Seferên Xaçperestan de.
Sedsala 13an	Asyaya Navîn, Mongolistan	Rêwîtiyên Giovanni da Pian del Carpini, Williamê Rubruck, Marco Polo; nasnamekirina bi Ong Xan an jî Cengîz Xan (wek “Key Dawid”) ¹	Derketina Împeratoriya Mongol, hêviya hevalbendiyeke Mongol-Xiristiyan li dijî Misilmanan, hebûna Xiristiyanên Nestûrî di nav Mongolan de.
Sedsala 14an-17an	Etiyopya (Hebeşîstan)	Jacques de Vitry (îşaretên destpêkê) ²⁹, Jordanus Catalani, nexşeya Angelino Dulcert (1339) ³¹, keşfên Portekîzî (sedsalên 15-16an) ¹¹	Kêmbûna hêviyan ji Mongolan, lêgerînên bêencam li Asyayê, hebûna keyaniyeke Xiristiyan a rastîn û îzole li Etiyopyayê, hewldanên Portekîzî ji bo rêyên bazirganiyê û hevalbendan.
Sedsala 17an û pê de	Kêmbûna baweriyê, vegera ber bi Asyayê (Tîbet) carinan	Lêkolînên krîtîk, kêmbûna “terra incognita”	Zêdebûna zanyariyên erdnîgarî, serdema Ronakbîriyê, eşkerebûna ku Prester John li Etiyopyayê jî ne li gorî efsaneyê ye.

Ev tablo bi awayekî zelal nîşan dide ka têgihiştina cihê Prester John bi demê re çawa guheriye, û têkiliya di navbera efsaneyê û zanyariyên erdnîgarî yên berdest de ronî dike. Ew “elastîkbûn” û “guhêrbarî” ya efsaneyê ²⁰ bi awayekî berbiçav nîşan dide.

5. Bandora Efsaneya Prester John

Bandora efsaneya Prester John ji hebûna wî ya rastîn pir wêdetir bû. Ew wekî “efsaneyeke çalak” kar kir, ku rasterast bandor li biryarên siyasî, seferên leşkerî, keşfên erdnîgarî û afirîneriya çandî kir. Ev yek nîşan dide ku bawerî û xeyal çawa dikarin bibin hêzên dîrokî yên berbiçav. Baweriya bi hebûna Prester John ⁶ di nav serwer û gelên Ewropî de xurt bû. Vê baweriyê motîvasyon da ji bo çalakiyên konkret: şandina balyozan ², organîzekirina seferên keşfê ¹², û heta bandorkirina stratejiyên leşkerî.¹⁶ Van çalakiyan, her çend li ser bingeha efsaneyekê bûn jî, encamên rastîn ên dîrokî derxistin holê: vedîtina rêyên nû yên deryayî, têkiliyên bi çandên nû re, û berfirehbûna zanyariyên erdnîgarî.⁴

Li ser Keşfên Erdnîgarî û Kolonyalîzmê

Efsaneya Prester John yek ji motîvasyonên sereke bû ji bo Serdema Keşfan a Ewropî, nemaze ji bo keşfên deryayî yên Portekîzî di sedsalên 15an û 16an de.⁶

Prens Henryê Keşifkar (Infante Dom Henrique yê Portekîzê): Di nîveka yekem a sedsala 15an de, Prens Henry, ku bi navê “Henryê Keşifkar” tê nasîn, gelek seferên keşfê li peravên Afrîkaya Rojava fînanse kir. Yek ji armancên wî yên sereke dîtina keyaniya efsanewî ya Prester John bû, ku di wê demê de dihat bawer kirin ku li deverek li Afrîkayê ye. Armanceke din jî dîtina çavkaniyên zêrê yên Afrîkaya Rojava û şikandina monopola bazirganiya trans-Sehrayî ya Misilmanan bû.⁶ Lêgerîna Prester John bi vî awayî bi armancên aborî û stratejîk ên Portekîzê re têkel bû.
Vasco da Gama: Dema ku Vasco da Gama di sala 1498an de bi serkeftî rêya deryayî ya ji Ewropayê ber bi Hindistanê ve bi dorpêçkirina Afrîkayê vedît, ew nameyên ji Padîşahê Portekîzê Manuel I ji bo Prester John re bi xwe re biribû.¹² Ev nîşan dide ku heta dawiya sedsala 15an jî, baweriya bi hebûna Prester John û hêviya hevalbendiyekê bi wî re di nav serwerên Ewropî de xurt bû. Her çend da Gama li Hindistanê bi Zamorînê Calicutê re hevdîtin kir, ew ne Prester Johnê efsanewî bû.
Keşfên Din ên Portekîzî li Afrîkayê: Gelek keşifkarên Portekîzî yên din jî, wek Pêro da Covilhã û Afonso de Paiva, di dawiya sedsala 15an de bi mîsyona dîtina Prester John û lêkolînkirina rêyên bazirganiyê ber bi Rojhilat û Afrîkayê ve hatin şandin.³⁵ Covilhã bi rastî jî gihîşt Etiyopyayê û bi Negus re hevdîtin kir, ku ev yek nasnamekirina Prester John bi serwerê Etiyopyayê re xurt kir.

Bandora efsaneyê ne tenê li ser keşfan bû, lê di heman demê de li ser destpêka kolonyalîzma Ewropî jî bû. Lêgerîna Prester John beşek ji hewldana berfirehtir a Ewropiyan bû ji bo berfirehkirina bandora xwe ya siyasî, aborî û dînî li seranserê cîhanê.

Li ser Nexşesaziyê

Efsaneya Prester John bandorek kûr û mayînde li ser nexşesaziya Ewropî ya Serdema Navîn û destpêka Serdema Nû hişt.²⁶

Nîşandana li ser Nexşeyan: Keyaniya Prester John bi sedsalan li ser nexşeyên cîhanê û nexşeyên herêmî yên Ewropî hate nîşandan. Cihê wê li gorî pêşveçûna efsaneyê û zanyariyên erdnîgarî yên wê demê diguherî: pêşî li Hindistanê, paşê li Asyaya Navîn, û di dawiyê de bi awayekî berfireh li Etiyopya û beşên din ên Afrîkayê.²⁶
Nexşesazên Navdar: Nexşesazên navdar ên wekî Abraham Ortelius di atlasa xwe ya navdar “Theatrum Orbis Terrarum” (1570) de nexşeyeke taybet a bi navê “Presbiteri Johannis, sive, Abissinorum Imperii Descriptio” (Teswîra Prester John, ango Împeratoriya Hebeşiyan) çap kir.²⁶ Ev nexşe Afrîkaya Bakur-rojhilat û Navendî nîşan dide û bi hûrgilî behsa keyaniya Prester John dike. Nexşeya cîhanê ya Giovanni Leardo ya sala 1442an jî “Impero del presto iani” (Împeratoriya Prester John) wekî mezintirîn û girîngtirîn dewleta Afrîkayê nîşan dide, ku li navenda nexşeyê, li nêzî Orşelîmê, hatiye bicihkirin.⁴⁰
Hêmanên Efsanewî li ser Nexşeyan: Nexşeyan ne tenê cihê erdnîgarî yê keyaniyê nîşan didan, lê carinan sembol û armayên ku ji Prester John re dihatin îsnadkirin jî dihewandin. Mînak, nexşeya Ortelius armayek ji bo Prester John û şecereyeke dirêj a ku bav û kalên wî heta Key Dawid dişopîne, nîşan dide.²⁶

Hebûna Prester John li ser nexşeyan “rastiya” wî ji bo temaşevanên serdemê xurt dikir û nîşan dide ku efsane çiqas kûr di têgihiştina erdnîgarî ya Ewropiyan de cih girtibû. Nexşe ne tenê amûrên erdnîgarî bûn, lê di heman demê de neynika bawerî û xeyalên çandî yên serdemê bûn.

Li ser Têkiliyên Ewropa bi Cîhana Derve re

Efsaneya Prester John wekî katalîzatorek ji bo dîplomasî û têkiliyên navçandî yên destpêkê di navbera Ewropa û hêzên Rojhilatî de kar kir, her çend ev hewldan pir caran li ser bingeha têgihiştinên çewt û xeyalên mezin bûn.

Mîsyonên Papayî û Ewropî: Papa Alexander III di sala 1177an de nameyek ji Prester John re şand bi rêya hekîmê xwe Philip, da ku wî vexwîne yekîtiya bi Dêra Katolîk re û alîkariya wî li dijî Misilmanan bixwaze.² Encama vê mîsyonê ne diyar e. Di sedsala 13an de, mîsyoner û seyyahên Fransîskan û Domînîkan ên wekî Giovanni da Pian del Carpini û Williamê Rubruck, di lêgerîna keyaniya Prester John û bi armanca avakirina têkiliyan bi Mongolan re, ber bi Asyaya Navîn ve hatin şandin.¹
Hewldanên Tifaqa Xiristiyan-Mongol: Derketina Împeratoriya Mongol û têkçûnên ku wan li ser hêzên Îslamî yên li Rojhilata Navîn û Asyaya Navîn anîn, di nav hin Ewropiyan de hêviya avakirina tifaqeke Xiristiyan-Mongol li dijî Misilmanan geş kir. Beşek ji vê hêviyê ji baweriya ku Prester John an neviyên wî di nav Mongolan de ne, an jî ku Mongol dikarin bibin Xiristiyan, dihat.² Çendîn balyozxane di navbera Papayan, padîşahên Ewropî (wek Keyê Fransayê Louis IX) û xanên Mongol de hatin danûstandin, lê ev hewldan di dawiyê de bi ser neketin.
Têkiliyên bi Etiyopyayê re: Piştî ku cihê Prester John ber bi Etiyopyayê ve hate kişandin, têkiliyên dîplomatîk di navbera keyaniyên Ewropî (bi taybetî Portekîz û Aragon) û Împeratoriya Etiyopyayê de zêde bûn. Balyozxaneyên Etiyopyayî serdana Ewropayê kirin, û Ewropiyan jî mîsyoner û balyoz şandin Etiyopyayê. Van têkiliyan pir caran di çarçoveya efsaneya Prester John û hêviya hevalbendiyeke li dijî hêzên Îslamî (nemaze Împeratoriya Osmanî û dewletên Misilman ên li Qirnê Afrîkayê) dihatin dîtin.¹¹

Efsane nîşan dide ku Ewropa çawa hewl dida ku xwe di cîhaneke berfirehtir de bi cih bike, hevalbendan bibîne, û bandora xwe zêde bike, her çend ev hewldan li ser bingeha agahiyên kêm û xeyalên mezin bûn.

Li ser Hişmendî, Wêje û Hunerê Ewropî

Efsaneya Prester John bandorek kûr û berfireh li ser hişmendî, wêje û hunera Ewropî ya Serdema Navîn û destpêka Serdema Nû hişt. Ew bû çavkaniyeke dewlemend a îlhama ji bo helbestvan, nivîskar, û hunermendan.⁶

Wêjeya Serdema Navîn:

Wolfram von Eschenbach: Helbestvanê Alman ê navdar, di destana xwe ya epîk “Parzival” (destpêka sedsala 13an) de, efsaneya جاما پیرۆز (Holy Grail) bi dîroka Prester John ve girêda. Li gorî Eschenbach, Cama Pîroz ji hêla malbatek padîşahên rahîb ve tê parastin, û Prester John yek ji wan e an jî bi wan re têkildar e.⁶ Ev yek girîngiyeke giyanî û mîstîk a nû da efsaneyê.
“Gera Mandeville”: Pirtûka Sir John Mandeville, ku di sedsala 14an de hate nivîsandin û yek ji pirtûkên herî populer ên serdema xwe bû, beşeke mezin ji Prester John û keyaniya wî ya sosret re veqetand. Mandeville Prester John wekî Împeratorê Hindistanê yê dilnizm û dadperwer teswîr kir, û keyaniya wî wekî dersek ji bo padîşahên Ewropî yên qure û gendel pêşkêş kir.⁶
Wêjeya Rêwîtiyê û Romansan: Çîrokên Prester John di gelek berhemên din ên wêjeya rêwîtiyê, romansên şovalyetiyê, û kronîkên dîrokî de cih girtin. Ew bû sembola Rojhilatekî dûr, dewlemend, û bi sir.
Huner: Her çend nimûneyên hunerî yên ku rasterast Prester John teswîr dikin kêm bin jî, bandora efsaneyê di nexşeyan de (wekî ku li jor hate behs kirin) û di hin îllustrasyonên destnivîsan de tê dîtin. Wêneyê Prester John wekî padîşahekî Xiristiyan ê bi heybet û bi cil û bergên Rojhilatî carinan dihat xêzkirin.

Ev bandora çandî ya kûr nîşan dide ku efsane ne tenê di warê siyasî û erdnîgarî de, lê di heman demê de di xeyal û afirîneriya Ewropî de jî xwedî cihekî girîng bû. Ew beşek ji mîrata çandî ya Ewropayê bû ku bi sedsalan berdewam kir.

6. Analîza Berawirdî: Prester John û Efsaneyên Din ên Cîhanê

Efsaneyên wekî Prester John, El Dorado, û Şangrî-La ne tenê çîrokên ji bo dema vala ne; ew amûrên çandî ne ku ji bo têgihiştin, motîvekirin û rewakirina kiryarên keşf û berfirehbûnê hatine bikaranîn. Her çend hûrgiliyên wan cuda bin jî, ew di bingeh de li ser heman daxwazên mirovî yên ji bo dewlemendî, hêz, zanîn û utopyayê ava bûne. Mirovahî her tim li tiştên ku ji yên heyî çêtir in geriyaye: dewlemendî, aştî, jiyana herheyî, zanîna veşartî. Dema ku ev tişt di cîhana naskirî de peyda nebûn, ew li ser “erdên nenas” û “çandên dûr” hatin projektekirin.³ Van efsaneyan hêzeke motîvasyonê ya mezin ji bo keşifkar, serwer û bazirganan çêkirin, û bûn sedema seferên ku bi rastî jî “cîhana nenas” vekirin.⁶ Bi vî awayî, xeyal bû sedema rastiyê, û lêgerîna efsaneyan bû beşek ji pêvajoya globalbûnê.

Prester John û El Dorado

Berawirdkirina efsaneya Prester John bi efsaneya El Dorado re cudahî û wekheviyên balkêş derdixe holê:

Kok û Armanc: Efsaneya Prester John di sedsala 12an de li Ewropayê derket holê, di serî de bi motîvasyonên dînî û siyasî: dîtina hevalbendekî Xiristiyan ê hêzdar li Rojhilat ji bo şerê li dijî Misilmanan di çarçoveya Seferên Xaçperestan de.¹ Her çend dewlemendî beşek ji teswîra keyaniya wî bû, armanca sereke ne tenê dewlemendî bû. Efsaneya El Dorado (“Zêrîn” an “Mirovê Zêrîn”) di sedsala 16an de piştî keşfa Cîhana Nû (Amerîka) ji hêla Ewropiyan ve derket holê. Ew rasterast bi lêgerîna zêr û dewlemendiyên madî yên bêhempa ve girêdayî bû, ku dihat bawer kirin li bajarekî efsanewî an jî li cem serokekî xwecihî yê ku xwe bi toza zêr dixemilîne, heye.³²
Cih: Keyaniya Prester John di destpêkê de li “Hindistan” an Asyaya Navîn dihat texmînkirin, û paşê cihê wê ber bi Etiyopyayê (Afrîka) ve hate kişandin.¹ El Dorado bi taybetî li herêmên Amerîkaya Başûr, nemaze li herêma Guyana, Kolombiya û Amazonê dihat lêgerîn.⁴⁵
Bandora li ser Keşfan: Her du efsaneyan bi awayekî girîng bandor li keşfên Ewropî kirin û bûn sedema seferên mezin û pir caran bi rîsk. Lêgerîna Prester John rolek di keşfên Portekîzî yên li peravên Afrîkayê û rêya deryayî ya Hindistanê de lîst.⁶ Lêgerîna El Dorado bû sedema gelek seferên xwînxwar û wêranker ên konkwîstadorên Spanî û yên din li Amerîkaya Başûr, ku pir caran bi kuştina girseyî ya gelên xwecihî û wêrankirina çandên wan encam da.⁴⁶
Mijarên Hevpar: Tevî cudahiyên xwe, her du efsane li ser hin mijarên hevpar ava bûne: hêviya dîtina dewlemendiyeke bêhempa, motîvasyona ji bo keşfkirina “erdên nenas”, û projeksiyona xewn û xeyalên Ewropî li ser van erdan.³² Her du jî nîşan didin ku çawa Ewropiyan “Yê Din” û “cihên dûr” xeyal dikirin.
Dirêjbûna Efsaneyê: Efsaneya Prester John ji sedsala 12an heta sedsala 17an û heta radeyekê paşê jî zindî ma.⁶ Efsaneya El Dorado jî bi sedsalan, ji sedsala 16an heta sedsala 19an û heta îro jî di hin forman de, xeyalê mirovan dîl girtiye.⁴⁷

Berawirdkirina van her du efsaneyan nîşan dide ku çawa motîvasyonên cuda (dînî-siyasî ji bo Prester John, û bi giranî aborî ji bo El Dorado) dikarin bibin sedema encamên wekhev (keşf, kolonîzasyon) û çawa Ewropiyan xeyalên xwe yên li ser dewlemendî û utopyayê li herêmên cuda yên cîhanê projekte dikirin.

Prester John û Şangrî-La/Şambala

Berawirdkirina Prester John bi efsaneyên Rojhilatî yên wekî Şangrî-La an Şambala re jî têkiliyên tematîk ên balkêş eşkere dike:

Têkiliyên Tematîk: Her sê efsane behsa keyanî an civakên veşartî, îdealîzekirî, û pir caran xwedî girîngiyeke giyanî dikin ku li Rojhilatê Dûr (bi taybetî li herêma çiyayî ya Tîbet/Hîmalaya an jî Asyaya Navîn) cih digirin.¹⁹ Ev cihên efsanewî wekî penagehên aramî, şehrezayî û jiyaneke dirêj têne xeyalkirin.
Armanc: Dema ku efsaneya Prester John di destpêkê de xwedî armanceke siyasî-leşkerî ya eşkere bû (hevalbendê Xiristiyan), Şangrî-La û Şambala bêtir bi lêgerîna şehrezayiya kevnar, aramî û hevsengiya giyanî, û carinan jî bi jiyana herheyî ve girêdayî ne. Ew bêtir utopyayên giyanî û felsefî ne, ku ji cîhana materyalîst û aloziyên wê dûr in.¹⁹
Negihîştinî û Sir: Her sê efsane jî bi negihîştinî, veşartîbûn û sira xwe navdar in. Keyaniya Prester John her tim li “pişt asoyê” bû û tu carî bi awayekî teqez nehat dîtin.²⁴ Şangrî-La û Şambala jî wekî gelî an bajarên veşartî têne teswîrkirin ku tenê ji hêla kesên bijarte an jî bi rêyên mîstîk ve têne dîtin.⁴⁹
Serokatiya Giyanî: Prester John wekî “padîşahê rahîb” dihat binavkirin, ku desthilata laîk û dînî bi hev re birêve dibir. Şambala jî bi kevneşopiya Bûdîst a Kalachakra Tantra ve girêdayî ye û ji hêla padîşahên şehreza ve tê rêvebirin. Ev yek nîşan dide ku di van efsaneyan de girîngiyek ji serokatiya ronakbîr û giyanî re tê dayîn.

Ev berawirdî nîşan dide ku çawa efsaneyên li ser “keyaniyên winda” an “civakên îdeal” dikarin formên cuda bigirin, ji yên siyasî-leşkerî bigire heta yên giyanî-felsefî. Ew hemû jî hewla mirovahiyê ya ji bo dîtina cihekî çêtir, kamil û bi wate nîşan didin.

Mijarên Hevpar di Efsaneyên Keşfê de

Analîza berawirdî ya efsaneyên keşfê çend mijarên hevpar derdixe holê:

Utopya û Dij-Utopya: Gelek efsaneyên keşfê an li ser lêgerîna utopyayekê ne (cihekî îdeal, bê kêmasî, wek keyaniya Prester John, El Dorado, Kaniya Ciwaniyê) an jî teswîra “erdên hov”, “mirovên cinawir” û “afirîdên sosret” dikin, ku dij-utopyayekê an jî cîhaneke bi tevahî cuda nîşan didin.⁴⁵
Dewlemendiya Veşartî: Motîfa dewlemendiya madî (zêr, kevirên hêja, biharat) an giyanî (şehrezayî, nemirî, hêza efsûnî) di gelek efsaneyan de navendî ye û yek ji hêzên sereke yên motîvasyonê ye.
“Yê Din” ê Rojhilatî/Biyanî: Van efsaneyan pir caran awayê ku çandek (wek Ewropaya Serdema Navîn) çandên din ên dûr û nenas xeyal dike, dinirxîne û pênase dike nîşan didin. “Yê Din” carinan wekî hevalbendekî potansiyel, carinan wekî çavkaniyeke dewlemendiyê, û carinan jî wekî tiştekî tirsnak an jî ecêb tê dîtin.⁵
Sînorên Cîhana Naskirî: Van efsaneyan li ser sînorên cîhana naskirî û nenas dilîzin. Ew meraqa mirovan a ji bo tiştên ku li derveyî ezmûna wan a rojane ne, û tirs û hêviyên ku bi vê nenasiyê re girêdayî ne, nîşan didin.

Analîza berawirdî ya van efsaneyan dibe alîkar ku em qalibên gerdûnî yên di xeyalê mirovahiyê de û awayê ku ev xeyal bandorê li tevgerên dîrokî dike, têbigihîjin.

Tabloya 3: Berawirdkirina Taybetmendiyên Sereke yên Efsaneya Prester John, El Dorado û Şangrî-La

Taybetmendî	Prester John	El Dorado	Şangrî-La / Şambala
Kok	Sedsala 12an, Ewropa; bersiv ji Seferên Xaçperestan re ¹	Sedsala 16an, Cîhana Nû; li ser bingeha çîrokên xwecihî û xeyalên Ewropî ⁴⁷	Kevneşopiyên Bûdîst ên Tîbetî (Şambala); afirandineke wêjeyî ya Rojava ya sedsala 20an (Şangrî-La) ¹⁹
Cihê Texmînkirî	Destpêkê Hindistan/Asyaya Navîn, paşê Etiyopya ²	Amerîkaya Başûr (Kolombiya, Guyana, Amazon) ⁴⁷	Herêma Tîbet/Hîmalaya ¹⁹
Armanca Sereke ya Ewropiyan	Hevalbendê Xiristiyan, dewlemendî, keyaniya îdeal ¹	Zêr, dewlemendiya madî, bajarê efsanewî ⁴⁶	Şehrezayî, aramî, jiyana dirêj, utopyaya giyanî ¹⁹
Taybetmendiyên Keyaniyê/Cihî	Padîşahê rahîb, Xiristiyan, pir dewlemend, sosretî, artêşeke mezin, civaka utopîk ¹⁸	Mirovê zêrîn, bajarê zêrîn (Manoa), gola pîroz a bi zêr ⁴⁷	Geliyê veşartî, lama, şehrezayiya kevnar, jiyana dirêj û bi hevsengî, bê dem ¹⁹
Bandora li ser Keşfan	Keşfên Portekîzî li Afrîka û rêya Hindistanê, têkiliyên bi Mongolan û Etiyopyayê re ⁶	Seferên konkwîstadoran li Amerîkaya Başûr, wêrankirina çandan ⁴⁶	Kêmtir rasterast, bêtir bandora çandî û lêgerînên giyanî ⁴⁹
Mîrata Mayînde	Sembola hêviyê, motîvasyona ji bo keşfan, mijara wêjeyî û dîrokî ⁶	Sembola lêgerîna dewlemendiya bêdawî, çavbirçîtî, û xeyalên ne pêkan ⁴⁶	Sembola bihuşta veşartî, utopyaya giyanî, û lêgerîna aramiyê ⁴⁹

Ev tablo bi awayekî kurt û berhevdarî cudahî û wekheviyên van sê efsaneyên mezin ên keşfê nîşan dide. Ew ji xwendevan re dibe alîkar ku qalibên hevpar û ciyawaziyên girîng di navbera wan de bibîne û têbigihîje ka çawa her yekê ji wan bi awayekî cuda bandor li hişmendî û kiryarên Ewropiyan kiriye.

7. Nêrînên Akademîk û Dîroknasî

Lêkolîna efsaneya Prester John ne tenê vekolandina bûyereke dîrokî ya qediyayî ye, lê di heman demê de têgihiştina ka çawa çand nasnameya xwe ava dikin, çawa bi “yên din” re dikevin têkiliyê, û çawa xeyal dikare bibe hêzeke dîrokî. Efsane wekî “laboratuwarekê” ye ji bo lêkolîna van pêvajoyan. Her çend ji hêla dîrokî ve “ne rast” bû ²⁴, ew ji bo Ewropiyan “rastiyeke çandî” ya pir bi hêz bû.²⁰ Lêkolînerên nûjen li şûna ku tenê li “rastiya dîrokî” bigerin, li “wateya çandî” ya efsaneyê û mekanîzmayên ku ew zindî hiştine, dikolin.³

Nîqaşên li ser Koka Dîrokî: Efsane yan Rastiyeke Guherî?

Piraniya lêkolînerên nûjen qebûl dikin ku Prester John wekî kesayetek efsanewî bû û qet bi awayê ku di Nameya navdar an jî di çîrokên din de dihat teswîrkirin, tune bû.²⁴ Lêkolînên dîrokî yên berfireh nebûna “Prester Johnên rastîn” di nav aktorên Seferên Xaçperestan, di rêwîtiyên ber bi Rojhilat ve, an jî di hevdîtinên dîplomatîk ên bi hevalbendên potansiyel ên li derveyî axa Xiristiyanan de piştrast dikin.²⁴

Lêbelê, ev nayê wê wateyê ku efsane bi tevahî ji hewayê hatiye afirandin. Hin lêkolîneran pêşniyar kirine ku efsane dibe ku ji bîranînên li ser serwerên dîrokî yên rastîn ên Rojhilatî ku hatine berovajîkirin, mezinkirin û bi hêmanên fantastîk hatine xemilandin, îlham girtibe.²³ Di nav van kesayetên dîrokî yên potansiyel de ev hene:

Padîşahê Öngüt li Mongolya: Öngüt gelek Xiristiyanên Nestûrî bûn û hevalbendên Mongolan bûn.²⁴
Yeh-lü Da-shih, serwerê Bûdîst ê Karaxitayiyan: Yeh-lü Da-shih damezrînerê Xanedana Karaxitayî (Liao ya Rojava) bû, ku împeratoriyeke Bûdîst li Asyaya Navîn bû. Serkeftina wî ya li dijî Selçûqiyan di Şerê Katwanê de (1141) dibe ku di nav Ewropiyan de wekî serkeftina padîşahekî Xiristiyan ê Rojhilatî li dijî Misilmanan hatibe şîrovekirin.²⁴
Serwerên Xiristiyan ên Sûrî an jî yên din ên Rojhilatî: Hebûna civakên Xiristiyan ên kevnar li Rojhilat (Sûrî, Kiptî, Nestûrî) û serwerên wan ên herêmî dibe ku bûbin bingehek ji bo çîrokan.²⁴
Serokên eşîrên Nestûrî yên Tirk û Mongol: Wekî ku berê hate behs kirin, eşîra Kerait û serokê wê Ong Xan (Toghril) ji hêla hin çavkaniyan ve bi Prester John hatine girêdan.²

Tevî van hewldanên ji bo dîtina bingeheke dîrokî, argumanên ji bo nasnamekirina Prester John bi kesayetek dîrokî ya taybetî re heta niha bi guman mane û ji hêla hemû dîroknasan ve nehatine qebûlkirin.²⁴ Ya girîng ew e ku çawa bîranînên li ser van serwerên dîrokî (eger hebin) di nav xeyalê Ewropî de hatine veguherandin û ji bo çêkirina portreya hevalbendekî dûr û hêzdar hatine bikaranîn.

Efsane wekî Nimûneya “Yê Din” (the Other) û Oryantalîzm

Ji perspektîfa lêkolînên çandî û postkolonyal, efsaneya Prester John dikare wekî beşek ji dîskursa Oryantalîst a Ewropî were dîtin.³ Di vê dîskursê de, “Rojhilat” (Orient) ji hêla “Rojava” (Occident) ve wekî cihekî egzotîk, dewlemend, bi sir, lê di heman demê de carinan wekî paşvemayî, bêaqil, an jî pasîf û li benda destwerdana Ewropî tê xeyalkirin û çêkirin.

Prester John wekî “Yê Din” ê Xwestî: Prester John, her çend wekî Xiristiyanekî dihat teswîrkirin jî, di bingeh de “Yê Din” bû ku li gorî pîvan, hewcedarî û xeyalên Ewropî dihate pênasekirin. Ew hem hêviya hevalbendekî li dijî dijminê hevpar (Misilmanan) temsîl dikir, hem jî projeksiyona serwerî û îdealên Ewropî li ser erdekî dûr bû.²⁰ Keyaniya wî ya utopîk wekî neynikekê bû ku kêmasiyên civaka Ewropî nîşan dida, lê di heman demê de xwesteka Ewropiyan a ji bo dîtina an afirandina civakeke Xiristiyan a kamil li devereke din jî nîşan dida.
Amûrek ji bo Rewakirina Berfirehbûnê: Lêkolînên postkolonyal efsaneyê wekî amûrek ji bo rewakirina berfirehbûna Ewropî û çêkirina têgihiştinên (pir caran stereotipîk) li ser çandên ne-Ewropî dinirxînin.⁵ Lêgerîna Prester John, her çend bi niyeta dîtina hevalbendekî Xiristiyan be jî, di pratîkê de rê li ber keşf, bazirganî û di dawiyê de kolonîzasyonê vekir.
Çêkirina Nasnameya Ewropî: Bi çêkirina “Yê Din” ê Rojhilatî, efsane di heman demê de alîkariya çêkirina nasnameya “Ewropî” ya Rojava jî dikir. Rojava xwe li hemberî vê Rojhilata fantastîk û cuda pênase dikir.⁵⁴

Ev perspektîf ji me re dibe alîkar ku em efsaneyê ne tenê wekî çîrokekê, lê wekî beşek ji pêvajoyeke berfirehtir a çêkirina têkiliyên hêzê yên global û awayê ku çand hevdu û cîhanê têdigihîjin, bibînin.

Guherbarî û Domdariya Efsaneyê di Lêkolînên Nûjen de

Yek ji taybetmendiyên herî balkêş ên efsaneya Prester John şiyana wê ya ji bo zindîmayînê bi sedsalan e, tevî nebûna delîlên qayîm ji bo hebûna wî. Lêkolînerên nûjen tekezî li ser “guhêrbarî” (malleability) û “elastîkbûn” (elasticity) a efsaneyê dikin wekî sedemên sereke yên vê domdariyê.⁵

Guhêrbarî (Malleability): Efsane xwedî şiyaneke ecêb bû ku dijberî û guhertinên di agahiyan de bihewîne û xwe li gorî şert û mercên nû biguncîne. Her ku agahiyên erdnîgarî zêde dibûn û lêgerîn li herêmekê bêencam diman, cihê Prester John bi hêsanî dikaribû ber bi herêmeke din a kêm-naskirî ve bihata veguhestin.²⁰ Teswîrên keyaniya wî û taybetmendiyên wî jî li gorî dem û çavkaniyê diguherîn. Ev guhêrbarî ji ber cihêrengiya armancên îdeolojîk ên ku efsane ji wan re xizmet dikir (tirsaxweşî, utopyanîzm, mesîhparêzî, hwd.) mimkun bû.²⁰
Elastîkbûn (Elasticity): Tevî hemû guhertin û adaptasyonan, efsane her tim vedigeriya ser hin mijarên bingehîn: hewcedariya Xiristiyantiya Latînî bi alîkariya derve li dijî gefan, soza vê alîkariyê, hewldana ji bo dorpêçkirina van gefan di çarçoveyeke Katolîk a berfirehtir de, û daxwaza ku beşên nenas ên cîhanê wekî berdewamiya tiştên naskirî werin eşkerekirin.²⁰ Ji ber ku ev krîz û hewcedariyên bingehîn ên ku efsane jê derketibû tu carî bi tevahî nehatin çareserkirin, efsane karîbû zindî bimîne.
Projeyên Lêkolînê yên Nûjen: Efsaneya Prester John hîn jî mijareke lêkolînê ya zindî û balkêş e. Projeyên lêkolînê yên nûjen, wek “The International Prester John Project”, hewl didin ku arşîvên berfireh ên vegotinên Prester John (ji nameyên papayî bigire heta rojnivîskên mîsyoneran û heta romanên grafîkî yên Marvel) berhev bikin, wergerînin û analîz bikin.⁵ Pirtûkên nû yên wekî “Prester John: The Legend and its Sources” ji hêla Keagan Brewer ve ²⁰ çavkaniyên sereke yên efsaneyê bi zimanên orîjînal û wergerên Îngilîzî pêşkêş dikin.

Ev nêzîkatiyên nûjen nîşan didin ku efsaneya Prester John ne tenê mijareke dîrokî ya kevnar e, lê di heman demê de ji bo têgihiştina mekanîzmayên çêbûn û domdariya efsane û mîtolojiyan, û rola wan di şekildana têgihiştina cîhanê de, xwedî girîngiyeke berdewam e.

8. Encam

Efsaneya Prester John, tevî ku bingeheke wê ya dîrokî ya qayîm tune bû, bi sedsalan wekî “rastiyeke çêkirî” di hişmendiya Ewropî de jiyaye û bandoreke kûr û berfireh li ser qursa dîrokê kiriye. Ev yek hêza vegotinê, şiyana mirovan a ji bo bawerîanîna bi tiştên ku dixwazin rast bin, û têkiliyên tevlihev ên di navbera xeyal, bawerî û kiryarên dîrokî de nîşan dide.

Vekolîna li ser koka efsaneyê eşkere kir ku ew di sedsala 12an de, di çarçoveya Seferên Xaçperestan û hewcedariya Ewropiyan bi hevalbendekî Xiristiyan ê hêzdar li Rojhilat de derketiye holê. Rapora Freisingli Otto di sala 1145an de û bi taybetî Nameya navdar a ku dora 1165an ji Împerator Manuel I Komnenos re hatiye şandin, di belavbûn û şekildana efsaneyê de roleke sereke lîstine. Ev name, ku îhtîmaleke mezin sexte bû, keyaniya Prester John wekî bihuşteke li ser rûyê erdê, tijî dewlemendiyên bêhempa, sosretiyên erdnîgarî, afirîdên fantastîk û civakeke Xiristiyan a îdeal teswîr dikir.

Pêşveçûna efsaneyê guherbarî û elastîkbûna wê nîşan da. Cihê texmînkirî yê keyaniya Prester John ji Hindistan û Asyaya Navîn (ku li wir bi serokên Mongol ên Nestûrî re dihat girêdan) heta Etiyopyayê (ku li wir bi Negusê Xiristiyan re dihat nasnamekirin) guherî. Ev guherînên erdnîgarî ne tenê ji ber lêgerînên bêencam, lê di heman demê de ji ber zêdebûna agahiyên erdnîgarî û guherîna hewcedariyên siyasî û dînî yên Ewropiyan bûn.

Bandora efsaneya Prester John li ser gelek waran berfireh bû. Ew bû yek ji motîvasyonên sereke ji bo keşfên erdnîgarî yên Portekîzî, û keşifkarên wekî Prens Henry û Vasco da Gama di bin bandora wê de bûn. Keyaniya wî bi sedsalan li ser nexşeyên Ewropî hate nîşandan. Efsane bû sedema hewldanên dîplomatîk bi hêzên Rojhilatî re, di nav de Mongol û Etiyopyayî. Herwiha, ew bû çavkaniyeke dewlemend a îlhama ji bo wêje û hunera Ewropî, û di berhemên nivîskarên wekî Wolfram von Eschenbach û Sir John Mandeville de cih girt.

Analîza berawirdî ya Prester John bi efsaneyên din ên wekî El Dorado û Şangrî-La re nîşan dide ku çawa daxwazên mirovî yên ji bo dewlemendî, hêz, zanîn û utopyayê di çandên cuda de bi awayên wekhev lê bi hûrgiliyên cuda têne projektekirin. Van efsaneyan hemû wekî amûrên çandî ji bo têgihiştin, motîvekirin û rewakirina kiryarên keşf û berfirehbûnê hatine bikaranîn.

Nêrînên akademîk ên nûjen tekezî li ser nebûna bingeheke dîrokî ya rastîn ji bo Prester John dikin, lê di heman demê de girîngiya wî wekî “efsaneyeke çalak” û “rastiyeke çandî” ya ku bandor li dîrokê kiriye, qebûl dikin. Lêkolîn li ser efsaneyê wekî nimûneyek ji bo têgihiştina çêkirina “Yê Din”, dîskursa Oryantalîst, û mekanîzmayên guherbarî û domdariya efsaneyan berdewam dikin.

Di encamê de, efsaneya Prester John ne tenê çîrokeke kevnar û fantastîk e. Ew pencereyeke girîng e ku li ser hişmendiya Ewropî ya Serdema Navîn û destpêka Serdema Nû vedibe. Ew ronahiyê dide ser awayê ku Ewropiyan cîhana li derveyî xwe didît, çawa xewn û xeyalên xwe li ser “erdên nenas” projekte dikir, û çawa bawerî û efsane dikarin bibin hêzên dînamîk ên ku dîrokê şekil didin. Mîrata Prester John di têgihiştina me ya li ser têkiliyên navçandî, rola mîtolojiyê di civakê de, û têkiliyên tevlihev ên di navbera xeyal û rastiyê de hîn jî têkildar e. Ew mînakeke berbiçav e ku çawa “çîrokek” dikare cîhanê biguherîne û dersên girîng li ser psîkolojiya girseyî û hêza vegotinê pêşkêş dike.

Çavkanî

Prester John | Legendary Ruler of the East | Britannica, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.britannica.com/topic/Prester-John-legendary-ruler
Prester John – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Prester_John
The Prester John Legend and European conceptions of Alterity before 1800. – Apollo, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.repository.cam.ac.uk/items/3f19fbfe-5210-4daa-9d9d-024d49f3def5
The Search for Prester John | History Today, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.historytoday.com/miscellanies/search-prester-john
The Global Legend of Prester John – ResearchGate, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.researchgate.net/publication/387865881_The_Global_Legend_of_Prester_John
Prester John myth | EBSCO Research Starters, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.ebsco.com/research-starters/literature-and-writing/prester-john-myth
Hope and Empire Building: Prester John and the Mongols | AM, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.amdigital.co.uk/insights/blog/prester-john-and-the-mongols
CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Prester John – New Advent, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.newadvent.org/cathen/12400b.htm
How the Legend of Prester John Influenced Slavic Mythology – Nicholas Kotar, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://nicholaskotar.com/2016/02/26/the-fascination-with-prester-john/
dergipark.org.tr, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4621846
The search for Prester John, a projected crusade and the eroding prestige of Ethiopian kings, c.1200–c.1540, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/03044181.2013.789978
The Legend of Prester John – Maddy’s Ramblings, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://maddy06.blogspot.com/2016/03/the-legend-of-prester-john.html
Mar John(1122 AD) and the legend of Prester John – Chronicles of Malabar, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, http://chroniclesofmalabar.blogspot.com/2012/01/mar-john1122-ad-and-legend-of-prester.html
en.wikipedia.org, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Prester_John#:~:text=Though%20its%20immediate%20genesis%20is,Sovereign%20and%20Lord%20of%20Lords%22.
Eldevik Publishes Book on Popular Medieval Legend Prester John …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.hamilton.edu/news/story/eldevik-publishes-book-on-prester-john-medieval-legend
(PDF) PRESBYTER JOHANNES (PRESTER JOHN) EFSANESİ’Nİ JACQUES DE VITRY’IN MART 1217 TARİHLİ MEKTUBU VE V. HAÇLI SEFERİ ÇERÇEVESİNDE OKUMAK – ResearchGate, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.researchgate.net/publication/366745624_PRESBYTER_JOHANNES_PRESTER_JOHN_EFSANESI’NI_JACQUES_DE_VITRY’IN_MART_1217_TARIHLI_MEKTUBU_VE_V_HACLI_SEFERI_CERCEVESINDE_OKUMAK
Akademik Hassasiyetler » Makale » BATILILARIN DOĞU …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://dergipark.org.tr/en/pub/akademik-hassasiyetler/issue/58511/813528
A letter from Prester John (ca. 1165-1170) – Black Central Europe, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://blackcentraleurope.com/sources/1000-1500/a-letter-from-prester-john-ca-1165-1170/
Prester John – Gwern.net, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://gwern.net/doc/rotten.com/library/bio/religion/prester-john/index.html
assets.cambridge.org, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://assets.cambridge.org/97810095/02030/excerpt/9781009502030_excerpt.pdf
INTRODUCTION – Trivent Publishing, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://trivent-publishing.eu/img/cms/eBook_PRESTER%20JOHN_OA%20introduction%20for%20site.pdf
Prester John summary | Britannica, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.britannica.com/summary/Prester-John-legendary-ruler
Cuisine Culture and Table Manners in XIX. Century Nestorian Society – International Journal of Business and Social Science, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://ijbssnet.com/journals/Vol._2_No._6;_April_2011/31.pdf
(PDF) History-Telling about Prester John – ResearchGate, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.researchgate.net/publication/374413483_History-Telling_about_Prester_John
The Mystery of Prester John – A Medieval Tapestry, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://medievalhistory.tripod.com/prester.htm
Prestor John Map (Western & Central Africa), by Abraham Ortelius. 1584, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://sanderusmaps.com/our-catalogue/antique-maps/africa/the-country-of-prester-john-northeast-and-central-affrica-by-abraham-ortelius
Tarih ve Gelecek Dergisi » Makale » Bir Ortaçağ Efsanesi …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://dergipark.org.tr/tr/pub/jhf/issue/91062/1642589
Ethiopia – Contact with European Christendom – Country Studies, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://countrystudies.us/ethiopia/12.htm
dergipark.org.tr, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2638859
Portuguese Establish a Foothold in Africa | EBSCO Research Starters, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.ebsco.com/research-starters/history/portuguese-establish-foothold-africa
http://www.raco.cat, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.raco.cat/index.php/Medievalia/article/download/10.5565-rev-medievalia.480/457164
The Legend of Prester John – Hungarian Conservative, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.hungarianconservative.com/articles/culture_society/mongols_middle-ages_batu-khan_prester-john_christian_legendthe-legend-of-prester-john/
Henry the Navigator – Portugal.com, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.portugal.com/history-and-culture/henry-the-navigator/
Prince Henry the Navigator, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://rigganhistory.files.wordpress.com/2017/02/prince-henry-the-navigator-reading.pdf
Vasco da Gama – British History in depth – BBC, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.bbc.co.uk/history/british/tudors/vasco_da_gama_01.shtml
The Image of the Portuguese in the British Novel of Empire: King Solomon’s Mines and Prester John – Brill, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://brill.com/downloadpdf/book/9789004488861/B9789004488861_s034.xml
Prester John: A Reexamination and Compendium of the Mythical …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://rave.ohiolink.edu/etdc/view?acc_num=toledo1260473876
Rahip John Efsanesi: Orta Çağ’a Hareketlilik Getiren Dedikodu! – Evrim Ağacı, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://evrimagaci.org/rahip-john-efsanesi-orta-caga-hareketlilik-getiren-dedikodu-10681
1571 / 1573 Abraham Ortelius Map of Africa – Kingdom of Prester John, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.geographicus.com/P/AntiqueMap/presbiteriiohannis-ortelius-1573
Giovanni Leardo Mappamundi and Letter of Prester John (Collection) – Facsimile Finder, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.facsimilefinder.com/facsimiles/giovanni-leardo-map-letter-prester-john-facsimile
Essays: prester-john – Barry Lawrence Ruderman Antique Maps Inc., erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.raremaps.com/essay/135/prester-john
Prester John – Brill Reference Works, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://referenceworks.brill.com/display/entries/EMHO/COM-025856.xml
Fransız-Moğol ittifakı – Vikipedi, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://tr.wikipedia.org/wiki/Frans%C4%B1z-Mo%C4%9Fol_ittifak%C4%B1
A Dissertation Entitled Prester John: A Reexamination and Compendium of the Mythical Figure Who Helped Spark European Expansion – ResearchGate, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.researchgate.net/publication/267418718_A_Dissertation_Entitled_Prester_John_A_Reexamination_and_Compendium_of_the_Mythical_Figure_Who_Helped_Spark_European_Expansion
Alexander the Great, Prester John, Strabo of … – Purdue e-Pubs, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://docs.lib.purdue.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2137&context=clcweb
Motives for European exploration (trade, religion, wealth) | US …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://library.fiveable.me/united-states-history-1865/unit-2/motives-european-exploration-trade-religion-wealth/study-guide/dUsbTsQM7lQ61mxr
http://www.redalyc.org, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.redalyc.org/pdf/2470/247020686007.pdf
OCR AS Level and A Level History Delivery Guide – Theme …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.ocr.org.uk/Images/183404-exploration-and-discovering-delivery-guide.pdf
The Myth of Shangri-la – Pahar, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://pahar.in/pahar/Books%20and%20Articles/Tibet%20and%20China/1989%20The%20Myth%20of%20Shangri-La–Tibet%20Travel%20Writing%20and%20Sacred%20Landscape%20by%20Bishop%20s.pdf
“History, a Theatre of Illusions”: Texts and Contexts of Eco’s The …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://utppublishing.com/doi/10.3138/utq.83.4.847
The Book of Legendary Lands Umberto Eco (1) | PDF – Scribd, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.scribd.com/document/803888302/The-Book-of-Legendary-Lands-Umberto-Eco-1
Comparative mythology – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Comparative_mythology
Explore the difference between Greek and Roman mythology | Penn LPS Online, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://lpsonline.sas.upenn.edu/features/explore-difference-between-greek-and-roman-mythology
“Beyond the Known World”: Medieval Travel Literature and Orientalism – The Digital Citadel, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://thedigitalcitadel.wordpress.com/beyond-the-known-world-medieval-travel-literature-and-orientalism/
Prester John: The Legend and its Sources – 1st Edition – Keagan Brewer – Routledge, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.routledge.com/Prester-John-The-Legend-and-its-Sources/Brewer/p/book/9780367879044
History-Telling about Prester John – Morcelliana, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.morcelliana.net/img/cms/SMSR/2023/1%202023/intro%20Ferrara%20smsr%201%202023.pdf
(PDF) Imperial Fetishism: Prester John Among the Natives – ResearchGate, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.researchgate.net/publication/258816599_Imperial_Fetishism_Prester_John_Among_the_Natives
“Ego, Presbiter Iohannes, Dominus Sum Dominantium”: The Name of Prester John and the Origin of his Legend – ResearchGate, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.researchgate.net/publication/328348071_Ego_Presbiter_Iohannes_Dominus_Sum_Dominantium_The_Name_of_Prester_John_and_the_Origin_of_his_Legend

xwende

Efsaneya Prester John (Padîşah Yûhenna)

Kok, Pêşveçûn, Bandor û Mîrata Wî

1. Pêşgotin

2. Koka Efsaneyê: Çavkaniyên Destpêkê û Derketina Holê

Behskirinên Pêşîn: Freisingli Otto û Rapora Metran Hughê Cebelê

Serdana Efsanewî ya Patrîk Johnê Hindistanê (1122)

Nameya Navdar a ji Împerator Manuel I Komnenos re (dora 1165an)

Bandora Çîrokên Pêşîn û Rola Nestûrîyanî

Efsane û Seferên Xaçperestan: Hêviya Hevalbendekî Xiristiyan

3. Taybetmendiyên Keyaniya Prester John: Dewlemendî, Sosretî û Civak

Teswîrên di Nameya Navdar de

Guhertoyên di Çavkaniyên Din de

4. Pêşveçûna Efsaneyê û Guherînên Erdnîgarî

Ji Asyayê (Hindistan) ber bi Navenda Asyayê û Mongolan ve

Veguhastina Efsaneyê bo Afrîkayê: Etiyopya (Nasnamekirina bi Negus re)

Sedemên Guherîna Cihê Efsaneyê

5. Bandora Efsaneya Prester John

Li ser Keşfên Erdnîgarî û Kolonyalîzmê

Li ser Nexşesaziyê

Li ser Têkiliyên Ewropa bi Cîhana Derve re

Li ser Hişmendî, Wêje û Hunerê Ewropî

6. Analîza Berawirdî: Prester John û Efsaneyên Din ên Cîhanê

Prester John û El Dorado

Prester John û Şangrî-La/Şambala

Mijarên Hevpar di Efsaneyên Keşfê de

7. Nêrînên Akademîk û Dîroknasî

Nîqaşên li ser Koka Dîrokî: Efsane yan Rastiyeke Guherî?

Efsane wekî Nimûneya “Yê Din” (the Other) û Oryantalîzm

Guherbarî û Domdariya Efsaneyê di Lêkolînên Nûjen de

8. Encam

Çavkanî

Yorum bırakın Cevabı iptal et

Efsaneya Prester John (Padîşah Yûhenna)

Kok, Pêşveçûn, Bandor û Mîrata Wî

1. Pêşgotin

2. Koka Efsaneyê: Çavkaniyên Destpêkê û Derketina Holê

Behskirinên Pêşîn: Freisingli Otto û Rapora Metran Hughê Cebelê

Serdana Efsanewî ya Patrîk Johnê Hindistanê (1122)

Nameya Navdar a ji Împerator Manuel I Komnenos re (dora 1165an)

Bandora Çîrokên Pêşîn û Rola Nestûrîyanî

Efsane û Seferên Xaçperestan: Hêviya Hevalbendekî Xiristiyan

3. Taybetmendiyên Keyaniya Prester John: Dewlemendî, Sosretî û Civak

Teswîrên di Nameya Navdar de

Guhertoyên di Çavkaniyên Din de

4. Pêşveçûna Efsaneyê û Guherînên Erdnîgarî

Ji Asyayê (Hindistan) ber bi Navenda Asyayê û Mongolan ve

Veguhastina Efsaneyê bo Afrîkayê: Etiyopya (Nasnamekirina bi Negus re)

Sedemên Guherîna Cihê Efsaneyê

5. Bandora Efsaneya Prester John

Li ser Keşfên Erdnîgarî û Kolonyalîzmê

Li ser Nexşesaziyê

Li ser Têkiliyên Ewropa bi Cîhana Derve re

Li ser Hişmendî, Wêje û Hunerê Ewropî

6. Analîza Berawirdî: Prester John û Efsaneyên Din ên Cîhanê

Prester John û El Dorado

Prester John û Şangrî-La/Şambala

Mijarên Hevpar di Efsaneyên Keşfê de

7. Nêrînên Akademîk û Dîroknasî

Nîqaşên li ser Koka Dîrokî: Efsane yan Rastiyeke Guherî?

Efsane wekî Nimûneya “Yê Din” (the Other) û Oryantalîzm

Guherbarî û Domdariya Efsaneyê di Lêkolînên Nûjen de

8. Encam

Çavkanî

Bunu paylaş:

Yorum bırakın Cevabı iptal et

Ji nivîsên nû agahdar be!