Ji Nû Ve Nirxandineke Akademîk li ser Rol û Bandora Wan

Beşa 1: Destpêk

1.1. Pêşgotin: Ji Nû Ve Nirxandina Çîrokên Jinên Viking

Dema ku behsa Serdema Vîkîngan tê kirin, pirî caran wêneyê şervanên mêr ên bi hêz, bi keştiyên xwe yên dirêj û bi tirs û xofeke mezin tê ber çavan. Ev wêneyê mêrxasî û dagirkeriyê, ku bi sedsalan e di çavkaniyên dîrokî û çanda populer de serdest e, mixabin beşeke mezin û girîng a civaka Vîkîngan di tariyê de hiştiye: jin. Çîrokên jinên Vîkîngan, rolên wan ên cihêreng û tevkariyên wan ên ji bo civakê, ji mêj ve di bin siya vegotinên ku li ser mêran sekinîne de mane.¹ Lêkolînên kevneşopî bi gelemperî jin wekî kesayetiyên pasîf ên ku bi karûbarên malê ve girêdayî ne, an jî tenê wekî “pêvekên” mêrên xwe nîşan dane.¹

Lêbelê, lêkolînên nûjen, bi taybetî yên ku di dehsalên dawî de bi pêş ketine, dest bi ronîkirina wêneyekî pir cihêrengtir û tevlihevtir ê jinên Vîkîngan dikin. Ev lêkolîn destnîşan dikin ku jin ne tenê bi karûbarên navmalê re sînordar bûn, lê di heman demê de wekî şervanên jin ên ku wek “mertal-keç” (bi Îngilîzî: shieldmaidens) têne zanîn, bazirganên jêhatî, niştecîhên wêrek ên ku beşdarî damezrandina koloniyên nû bûne, û heta wek rêveberên ayînî jî rolên çalak lîstine.² Armanca vê gotara akademîk ew e ku li ser bingeha delîlên herî dawî yên arkeolojîk, çavkaniyên nivîskî yên ji nû ve hatine şîrovekirin, û analîzên berawirdî, têgihiştineke nûjen û berfireh li ser jiyan, rol û çîrokên jinên Vîkîngan pêşkêş bike. Bi vê yekê, em ê hewl bidin ku portreyên berê yên marjînalkirî rexne bikin û cihê rastîn ê jinan di nav civaka Vîkîngan a dînamîk de destnîşan bikin.

1.2. Konteksta Dîrokî û Guherîna Perspektîfên Lêkolînê

Serdema Vîkîngan, ku bi gelemperî di navbera sedsalên 8an û 11an de tê tarîxkirin, serdemeke guherînên mezin, berfirehbûna erdî, pêşketinên teknolojîk (bi taybetî di warê keştîvanîyê de), û têkiliyên çandî yên tund li seranserê Ewropayê û heta derveyî wê bû.¹ Vîkîng, ku bi eslê xwe ji Skandînavyayê bûn, ne tenê wekî talanker û şervan, lê her weha wekî bazirgan, keşifkar û niştecîh jî derketin pêş. Di vê serdema tevlihev û dînamîk de, pêkhateyên kevn ên hêzê li seranserê Ewropayê hilweşiyan an jî guherînên mezin dîtin, û bajar û wargehên nû mezin bûn.¹

1.2.1. Mêjûnivisiya Jinên Vikingan: Ji Paşguhkirinê Ber bi Ronahiyê ve

Heya van demên dawî, lêkolînên li ser Serdema Vîkîngan bi giranî li ser beşê mêranî yê civaka Skandînavî disekinîn.¹ Di vekolînên klasîk ên vê serdemê de, jin bi piranî wekî jinên malê an jî berpirsiyarên çandiniyê dihatin teswîrkirin, ku karên wan ên sereke pijandin, ristin, tevnandin û lênêrîna zarok û ajalan bû.¹ Her çend ev rol ji bo jiyana civakê û serkeftina sefera Vîkîngan (mînak, bêyî kevanên ku jinan diristin, keştî nediçûn cîhekî) girîng bûn jî, ew bi gelemperî wekî rolên duyemîn an kêmtir girîng dihatin dîtin.¹

Sedemek sereke ya vê nêrîna yekalî ew bû ku lêkolînên destpêkê yên Serdema Vîkîngan, nemaze di sedsala 19an de, bi piranî ji hêla mêrên ji çînên jorîn ên civakê ve dihatin kirin. Van lêkolîneran bi awayekî otomatîk îdeolojiyên baviksalarî yên serdema xwe li ser serdemên dîrokî yên dûr sepandin.¹ Bi vî awayî, dîroka Serdema Vîkîngan di destpêkê de bi çavekî baviksalarî hate têgihiştin, nivîsandin û pêşkêş kirin.

Lêbelê, bi pêşketina lêkolînên navdîsîplînî, bi taybetî bi derketina arkeolojiya zayendî û perspektîfên femînîst di nîveka duyemîn a sedsala 20an de, ev wêne dest bi guhertinê kir.¹ Arkeolojiya zayendî, ku armanc jê ew bû ku rol û serpêhatiyên jinan di paşerojê de ji nû ve binirxîne, rê li ber ji nû ve vekolîn û şîrovekirina delîlên arkeolojîk û nivîskî yên têkildarî jinên Vîkîngan vekir. Vê yekê kêşe li hember şîroveyên kevneşopî yên baviksalarî kir û bal kişand ser cihêrengiya rolên jinan û ajansa wan a potansiyel.¹ Ev guherîna perspektîfê ne tenê “lê zêdekirina jinan” li vegotinên heyî bû, lê belê ji nû ve fikirîna li ser tevahiya çarçoveya lêkolînê û pirsên ku têne pirsîn bû. Bi vî awayî, lêkolînên nûjen hewl didin ku wêneyekî nûansîtir û kêmtir zayendparêz ê civaka Vîkîngan ava bikin, ku tê de jin wekî aktorên çalak û girîng têne dîtin.

Beşa 2: Rolên Pirrengî yên Jinên Viking

Jinên Vîkîngan di gelek warên jiyanê de rolên girîng û cihêreng lîstine, ku ji karûbarên navmalê û rêveberiya çandiniyê bigire heya bazirganî, niştecîbûn, û heta potansiyel beşdarbûna di şer û ayînan de.

2.1. Jiyana Navmalê, Rêveberiya Çandiniyê û Hilberîna Tekstîlê

Di civaka Vîkîngan de, ku bi giranî li ser çandinî û xwedîkirina ajalan bû, mala û çandinî qada sereke ya berpirsiyariya jinan bû.⁶ Dema ku mêr ji bo bazirganî, talan, an şer di seferan de bûn, ku ev yek dikaribû demeke dirêj bidome, jin bi tevahî berpirsiyariya birêvebirina çandiniyê, ewlehiya dirûnê, û dabînkirina pêdiviyên malbatê digirtin ser milên xwe.⁵ Ev yek ne tenê jêhatîbûneke mezin di rêveberiyê de, lê di heman demê de hêz û serxwebûneke girîng jî ji jinan re peyda dikir.

Karên rojane yên jinan pirreng bûn û amadekirina xwarinê, paqijkirina malê, lênêrîna zarokan, û xwedîkirina nexweş û kalûpîran di nav xwe de dihewand.⁶ Lê belê, yek ji karên herî girîng û demdirêj ên jinan hilberîna tekstîlê bû.⁵ Jin di hilberîna hirî û ketanê de, ji qutkirina hiriyê bigire heya ristin, neqandin, rengkirin û dirûtina cilan, pispor bûn. Ev tekstîl ne tenê ji bo pêdiviyên malbatê (wek cil û berg, nivîn, û kevanên keştiyan) dihatin bikaranîn, lê di heman demê de wekî kelûpelên bazirganiyê yên bi qîmet jî dihatin hesibandin.¹ Bi rastî, kevanên keştiyên Vîkîngan, ku ji bo seferên wan ên dûr û dirêj girîngiyeke jiyanî hebûn, ji hêla jinan ve dihatin çêkirin.¹

Kilîtên ku bi gelemperî di gorên jinan de hatine dîtin, wekî sembola desthilatdariya wan a li ser mal û çavkaniyên navmalê, wek embarên xwarinê û sindoqên pereyan, têne şîrovekirin.⁵ Lêbelê, hin lêkolînên nû destnîşan dikin ku kilît di gorên jinan de bi qasî ku berê dihat fikirîn ne berbelav bûn (nêzîkî 5% ji gorên jinan) û dibe ku wateyên din ên sembolîk jî hebin. Ji bilî statuya jina malê, dibe ku kilît sembola derbasbûna ji qonaxek jiyanê bo qonaxeke din (mînak, ji zaroktiyê ber bi mezinbûnê) an jî nîşana hêz û zanînên taybet bin, ku jinên xwedî kilît wek “jinên zana” nîşan dide.⁶

Ev yek nîşan dide ku hilberîna tekstîlê ji bo jinên Vîkîngan ne tenê karekî navmalê yê rojane bû, lê di heman demê de çavkaniyek girîng a hêza aborî û statuya civakî bû. Jin berpirsiyarê sereke yê vê hilberînê bûn ⁶, û tekstîl, nemaze hirî, ne tenê ji bo karanîna navxweyî lê ji bo bazirganiyê jî roleke navendî dilîst. Li hin deveran, wek Îzlandayê, hirî heta wek pere jî dihat bikaranîn.¹⁵ Qalîteya tekstîlên ku ji hêla jinekê ve dihatin hilberandin dikaribû statuya wê ya civakî û dewlemendiya malbata wê nîşan bide.¹⁵ Bi vî awayî, jinan bi riya pisporiya xwe di warê tekstîlê de dikaribûn bibin xwedî hêzek aborî û di nav civakê de rêzdariyekê bi dest bixin.⁶ Ev rastî destnîşan dike ku “sfera navmalê”, ku bi kevneşopî wek qada jinan dihat dîtin, ne bi temamî ji “sfera giştî” ya aborî û civakî veqetandî bû. Pisporiya di vî warî de dikaribû jinan bike aktorên aborî yên girîng û bandorker di civaka Vîkîngan de.

Tablo 1: Amûrên Tîpîk ên Jinan ên Navmalê û Tekstîlê yên ku di Goran de Hatine Dîtin

Amûr	Danasîna Bikaranînê	Mînakên Arkeolojîk (Çavkanî)
Teşî (Spindle Whorl)	Ji bo ristina hirî an ketanê û çêkirina daran tê bikaranîn.	Piraniya gorên jinan, L’Anse aux Meadows 5
Şehên Hiriyê (Wool Combs)	Ji bo amadekirina hiriyê ji bo ristinê, paqijkirin û rêzkirina fîberan.	Gorên jinan li deverên gundewarî 10
Darikên Tevnê (Weaving Battens/Swords)	Ji bo xistina daran li ser tevnê û zexmkirina qumaşê.	Gora Osebergê, Skumsnes 6
Derzî û Meqes	Ji bo dirûtina cilan û karên din ên destan ên hûr.	Gorên li Birka, Fyrkat 2
Kêrên Metbexê, Beroş	Amûrên rojane yên ji bo amadekirina xwarinê.	Gora Osebergê 6
Kilît	Sembola rêveberiya malê û kontrola li ser çavkaniyan.	Gelek gorên jinan 6
Amûrên Çêkirina Şîr	(Wek beroşên ji bo çêkirina penîr û rûn) Jin berpirsiyarê hilberên şîr bûn.	Bi gelemperî di konteksta malê de têne dîtin 10

Ev tablo nîşan dide ka jiyana rojane ya jinan çi qas bi van karan ve girêdayî bû û delîlên arkeolojîk ên rasterast ji bo van rolan pêşkêş dike, ku girîngiya aborî û civakî ya karê jinan di civaka Vîkîngan de piştrast dike.

2.2. Jin Wek Bazirgan û Karsaz

Ji bilî rolên xwe yên navmalê û di hilberîna tekstîlê de, delîlên berbiçav hene ku destnîşan dikin ku hin jinên Vîkîngan bi awayekî çalak beşdarî bazirganî û karsaziyê bûne. Keşfên arkeolojîk ên wekî terazûyên bazirganiyê, pîvanên metalî, û pereyên biyanî yên ku di gorên jinan de hatine dîtin, vê îhtîmalê xurt dikin.⁵ Bi taybetî li navendên bazirganiyê yên mezin ên Serdema Vîkîngan, wekî Birka li Swêdê, gorên jinan hatine dîtin ku tê de ne tenê amûrên dirûtina hûr (wek derzî û meqes) lê her weha pîvan û terazûyên bazirganiyê jî hebûn.¹⁰ Ev yek nîşan dide ku jinên li van navendên bajarî dibe ku ji jinên li deverên gundewarî bêtir derfetên tevlêbûna di bazirganiyê de hebûn.

Çavkaniyên nivîskî jî vê wêneyê piştgirî dikin. Mînakek berbiçav çîroka Frideburg e, jinebiyeke dewlemend ji Birkavê, ku di sedsala 9an de bi keça xwe Catla re ji bo bazirganiyê çûye heta porta Frîzî ya Dorestadê.⁵ Ev çîrok nîşan dide ku jin ne tenê di bazirganiya herêmî de, lê dibe ku di bazirganiya dûr û dirêj de jî rol lîstibin.

Keşfên herî dawî yên arkeolojîk ên li Skumsnes, Norwêcê, ku di sala 2024an de hatin ragihandin, vê têgihiştinê bêtir xurt dikin. Di gorên jinên payebilind ên ji sedsala 9an de, zêrên ku ji deverên din ên Ewropayê hatine (wek Îrlanda an Îngilîstan) û pereyên zîvîn ên Karolînjî (Frankî) hatin dîtin.¹⁹ Hebûna van tiştên biyanî ne tenê dewlemendî û statuya van jinan nîşan dide, lê di heman demê de girêdanên wan ên bazirganî yên berfireh bi Ewropaya parzemînî re jî piştrast dike. Ev yek destnîşan dike ku jinên Vîkîngan, nemaze yên ji çînên jorîn, dikaribûn bibin aktorên çalak di torên bazirganiyê yên navneteweyî de.

2.3. Jin Wek Niştecî û Avakerên Civakên Nû

Yek ji taybetmendiyên herî berbiçav ên Serdema Vîkîngan berfirehbûna wan û damezrandina niştecîhiyên nû li deverên dûr bû. Di vê pêvajoya girîng de jinan roleke bingehîn û neçar lîstiye.⁵ Bêyî beşdariya jinan, avakirina nifûseke daîmî û domdar li herêmên nû, wek Îzlanda ku berê bêkes bû, ne mimkun bû.⁵ Delîlên genetîkî yên ji analîzên DNAya mîtokondriyal (ku ji dayikê derbasî zarokan dibe) piştrast dikin ku jinên Norsî bi mêrên xwe re beşdarî koçên Serdema Vîkîngan bûne û di pêvajoyên koçberî û asîmîlasyona çandî de ajanên girîng û çalak bûne.¹⁸

Çavkaniyên dîrokî û sagayên Îzlandî çîrokên gelek jinên wêrek û bibandor vedibêjin ku di damezrandina civakên nû de rolên pêşeng lîstine. Du mînakên herî navdar Aud a Zehîndûr û Gudrid Thorbjarnardóttir in.

Aud a Zehîndûr (Auðr djúpúðga Ketilsdóttir) jinebiyek bû ku piştî mirina mêr û kurê xwe li Giravên Brîtanî, serkêşiya sefereke keştiyê kir. Wê bi neviyên xwe, peyrewên xwe û koleyên ku paşê azad kirin re, berê xwe da Îzlandayê û li wir bi cih bû.⁵ Li Îzlandayê, Aud bû yek ji niştecîhên herî girîng û bi bandor; wê erdên berfireh ji xwe re îdîa kir û li peyrewên xwe belav kir. Çîroka wê ne tenê ajans û hêza awarte ya jinan di pêvajoya niştecîbûnê de nîşan dide, lê di heman demê de rola wê wekî serokek civakê û rêveberek jî destnîşan dike.

Gudrid Thorbjarnardóttir (Guðríðr Þorbjarnardóttir), ku wek “rêwiyê dûr” tê nasîn, kesayetiyeke din a balkêş e. Li gorî sagayan, ew bi mêrê xwe Thorfinn Karlsefni re beşdarî sefera Vinlandê (Amerîkaya Bakur) bûye û li wir kurek anîye dinyayê, Snorri Thorfinnsson, ku wek yekem Ewropiyê ku li axa Amerîkaya Bakur ji dayik bûye tê hesibandin.²² Çîroka Gudridê, ku tê de ew wek jineke jîr, wêrek û xwedî însiyatîf tê teswîrkirin, û sefera wê ya paşê ya hecê bo Romayê, wê dike yek ji keşifkarên jin ên herî navdar ên serdema xwe. Hebûna teşiyekê (amûreke ristinê ya ku bi gelemperî ji hêla jinan ve dihat bikaranîn) ku li L’Anse aux Meadows li Newfoundland (cihekî arkeolojîk ê Vîkîngan li Kanadayê) hatiye dîtin, wek delîlek arkeolojîk a hebûna jinan li Vinlandê tê hesibandin û çîrokên sagayan piştgirî dike.⁵

Van çîrok û delîlan destnîşan dikin ku pêvajoya koçberî û niştecîbûna Vîkîngan, ku bi gelemperî wekî karekî mêranî tê dîtin, bi rastî hewldaneke hevpar bû ku tê de jinan rolên navendî lîstine. Civakên Skandînavyayê yên resen xwedî pêkhateyên civakî û zayendî yên diyarkirî bûn. Lêbelê, pêvajoya koçberî û niştecîbûna li herêmên nû û carinan bêkes (wek Îzlanda ku wek “tabula rasa” ango “rûpelek vala” dihat dîtin) kêşeyên nû û di heman demê de derfetên nû jî diafirandin. Di van şert û mercên nû û dijwar de, ku ji bo avakirina civakek nû hewcedarî bi beşdariya her kesî hebû, dibe ku rolên zayendî yên kevneşopî sist bibin an jî ji nû ve bên muzakerekirin. Jinên wek Aud û Gudrid, ku di sagayan de wek kesayetiyên bihêz, xweser û xwedî însiyatîf tên teswîrkirin, dibe ku ji vê rewşa guherbar sûd wergirtibin da ku ajansa xwe bi kar bînin û bibin xwedî bandoreke mezin di avakirina civakên nû de. Her çend dibe ku çîrokên wan hêmanên efsaneyî hebin jî, ew îhtîmala ku koçberî ji bo hin jinan derfetên zêdetir ji bo nîşandana ajans û girtina rolên lîderiyê peyda kiribe, ji ya ku di civakên wan ên resen de mimkun bû, bi xurtî nîşan didin.

2.4. “Mertal-Keç” (Shieldmaidens): Di Navbera Efsane û Rastiya Arkeolojîk de

Têgeha “mertal-keç” (bi Norsiya Kevin: skjaldmær), ango jinên şervan, yek ji hêmanên herî balkêş û nîqaşbar ên çîrokên jinên Vîkîngan e. Ev têgeh bi kûrahî di sagayên Norsî, helbestan û çavkaniyên dîrokî yên paşê de cih girtiye, ku tê de jinên wek Lagertha (ku li kêleka Ragnar Lothbrok şer kiriye), Hervor (ku şûrê bavê xwe yê nifirî Tyrfing bi kar aniye), û Brynhildr wek şervanên wêrek û jêhatî hatine teswîrkirin.³ Van çîrokan, ku bi gelemperî bi sedsalan piştî Serdema Vîkîngan (sedsalên 12an û 13an) hatine nivîsandin, pir caran dîrok û fantaziyê tevlihev dikin, û ji ber vê yekê divê bi baldarî bêne nirxandin.⁴

Lêkolîner Judith Jesch destnîşan dike ku peyva “skjaldmær” dibe ku heta sedsala 13an nekeve nav zimanê Norsiya Kevin û delîlek teqez tune ku ew ji Serdema Vîkîngan bixwe bimîne.³¹ Ev yek pirsan li ser eslê têgehê û gelo ew rastiyeke dîrokî ya Serdema Vîkîngan nîşan dide an na, derdixe holê.

Lêbelê, delîlên arkeolojîk ên nûjen dest pê kirine ku vê wêneyê hinekî ronî bikin û îhtîmala hebûna jinên şervan ên rastîn xurtir bikin. Keşfa herî girîng di vî warî de gora şervana Birkavî (Birka Warrior – Bj 581) li Swêdê ye, ku di sala 2017an de bi analîza DNAyê hate piştrastkirin ku ya jinekê ye.² Ev gor, ku di sedsala 10an de hatiye çêkirin û berê dihat bawer kirin ku ya şervanekî mêr ê payebilind e, tê de gelek çek (şûr, tever, riman, tîr), du hesp, û heta perçeyên lîstika stratejiyê (ku ji bo amadekariya şer dihat bikaranîn) hebûn.² Analîza îzotopên stronsiyûmê yên li ser diranên vê jinê jî destnîşan kir ku ew bi îhtîmaleke mezin ne ji herêma Birkavê bû, ku ev yek koçberiya wê û dibe ku statuya wê ya taybet nîşan dide.²

Ji bilî şervana Birkavî, gorên din ên jinan ên ku tê de çek hene li seranserê Skandînavyayê hatine dîtin. Mînak, li Danîmarkayê keçikeke ciwan bi kêr û tevereke hesinî hatiye veşartin, û li Norwêcê keçikeke din a ciwan bi şal, morîkên cam û kehrîbar, gustîlkeke îthalkirî, teverek, û hespekî serjêkirî hatiye veşartin.² Li gorî texmînên Leszek Gardeła, ji hezaran gorên Serdema Vîkîngan ên ku hatine lêkolînkirin, nêzîkî 30 gorên jinan hene ku tê de alavên şerî yên eşkere (wek riman û mertal) hatine dîtin, û ji van tenê sê goran şûr dihewînin. Ev yek tê wê wateyê ku ji aliyê îstatîstîkî ve, kêmtirî 1% ji gorên jinan çek tê de hene, dema ku ev rêje ji bo gorên mêran pir zêdetir e.⁸ Lêbelê, divê were zanîn ku dibe ku ev hejmar ji ber pêşdaraziyên zayendî yên di şîrovekirina goran de di paşerojê de kêm be; ango, gelek gorên jinan ên bi çekan dibe ku bi çewtî wek gorên mêran hatibin nasandin.⁸

Hebûna jinên şervan di Serdema Vîkîngan de hîn jî mijareke nîqaşbar di nav akademîsyenan de ye. Hin lêkolîner amaje dikin ku hebûna çekan di gora jinekê de bi serê xwe nayê wê wateyê ku ew şervaneke profesyonel bûye. Dibe ku çek xwedî wateyên sembolîk bin, nîşana statuya malbatê bin, an jî ji bo armancên ayînî li wir hatibin danîn.⁸ Lêbelê, lêkolînerên din, wek Neil Price û Leszek Gardeła, îhtîmala hebûna jinên şervan ên rastîn diparêzin û arguman dikin ku divê delîlên arkeolojîk bi awayekî objektîf bêne şîrovekirin.⁸ Wekî ku Marianne Moen destnîşan dike, divê şîroveya herî hêsan were pejirandin: “Heke hûn jinekê bi şûr bibînin, wê demê divê hûn wê wekî ku hûn mêrekî bi şûr bibînin şîrove bikin”.⁸

Ji bilî delîlên arkeolojîk, çavkaniyên dîrokî yên ne-Skandînavî jî hene ku behsa jinên şervan ên Vîkîng dikin. Dîroknasê Bîzansî yê sedsala 11an John Skylitzes tomar dike ku jin di artêşa Sviatoslav I yê Kievê de (ku eslê xwe Vîkîng bû) li dijî Bîzansiyan li Bulgaristanê di sala 971an de şer kirine, û piştî şerekî, di nav kuştiyên Vîkîngan de jinên çekdar hatine dîtin.³¹ Ev yek delîlek derveyî ya girîng e ku îhtîmala beşdarbûna jinan di şeran de xurt dike.

2.5. Rolên Ayînî û Ruhanî: Völva (Pêşbîn) û Pisporên Din

Di civaka Vîkîngan a pêş-Xiristiyanî de, jin di jiyana ayînî û ruhanî de roleke girîng û rêzdar lîstine. Yek ji kesayetiyên herî berbiçav ên vê qadê völva (pirjimar völur) bû, ku wek pêşbîn, sêrbaz, an şamaneke jin tê wergerandin.⁶ Völvayan di civakê de xwedî statuyeke bilind bûn û ji ber zanîn û hêzên xwe yên taybet dihatin rêzgirtin. Ew dikaribûn paşerojê bibînin, şîretan li serkêş û mirovên gelemperî bikin, û di hin rewşan de bandorê li bûyeran bikin.⁶

Delîlên arkeolojîk ên ji bo hebûn û rola völvayan ji çend gorên taybet tên. Gora Pêşbîna Fyrkatê li Danîmarkayê mînakeke navdar e. Di vê gorê de, jinek bi cil û bergên xemilandî yên bi rengên şîn û sor, bi darikek hesinî ya ku wek “darikê sêrbaziyê” tê şîrovekirin (her çend dibe ku şivtara pijandinê ya xwarbûyî be jî), û bi tûrikek piçûk a ku tê de tovên henbane (nebatên bi bandora halusînojenîk) hebûn, hatiye veşartin.² Hebûna van tovên halusînojenîk destnîşan dike ku dibe ku völva ji bo ketina rewşeke transê û pêwendiya bi cîhana ruhanî re ew bikar anîbin. Gorên din ên ku wek gorên völvayan hatine şîrovekirin, wek gora Pêşbîna Klinta li Swêdê ⁸ û gora Xanima Pagan a Peelê li Girava Manê ², jî tiştên ayînî û sembolîk ên mîna hev dihewînin.

Yek ji amûrên herî girîng ên völvayê darikê wê bû, ku bi Norsiya Kevin jê re völr dihat gotin (peyva völva bi xwe jî dibe ku ji vê peyvê hatibe). Van darikan, ku dikarin ji hesin an darê hatibin çêkirin, ne tenê ji bo rêveçûnê bûn; ew di ayînan de ji bo kanalîzekirina enerjiya ruhanî, wek sembolên desthilatdariyê, an jî ji bo pêkanîna sêrbaziyê dihatin bikaranîn.³⁸

Völvayan di mîtolojiya Norsî de jî roleke navendî dilîstin û bi xwedawendên wek Freyja (xwedawenda seyðr – cureyek sêrbaziya Norsî – zayîn û evînê) û Odin (xwedayê şehrezayî, sêrbazî û mirinê) re di têkiliyeke nêzîk de bûn.³⁸ Freyja bi xwe wek yekemîn kesa ku seyðr fêrî Aesir (komek xwedayên Norsî) kiriye tê zanîn, û Odin jî ji bo fêrbûna vê hunerê gelek hewl daye. Völvayan bi riya seyðr dikaribûn bikevin cîhana ruhanî, bi xwedayan û ruhên din re têkilî daynin, û agahiyan li ser paşerojê bistînin.

Her wiha, delîlên balkêş hene ku destnîşan dikin ku jinên ducanî jî di huner û çîrokan de bi alavên şerî hatine teswîrkirin. Mînakek ji vê yekê fîgurîna zîvîn a jineke ducanî ye ku bi helmetekê hatiye xemilandin.⁴³ Ev yek, ligel çîroka Freydís (ku dê di beşên paşê de bê nîqaşkirin), ku di dema ducaniyê de şûr hildide, îhtîmala rolên ayînî, parastinê, an jî sembolîk ên ku bi ducaniyê ve girêdayî ne, nîşan dide. Dibe ku ducanî ne tenê wek rewşeke biyolojîk, lê di heman demê de wek çavkaniyeke hêz û potansiyeleke taybet jî dihat dîtin.

2.6. Şahbanû û Jinên Payebilind: Hêz û Statu

Ji bilî rolên xwe yên di jiyana rojane û ayînan de, hin jinên Vîkîngan gihîştine astên herî bilind ên hêz û statuyê, heta radeya ku wek şahbanû an serokeşîrên jin hatine naskirin. Delîlên herî berbiçav ên ji bo vê yekê ji gorên wan ên bi heybet û dewlemend tên.

Gora Osebergê li Norwêcê, ku ji sedsala 9an e, mînaka herî navdar û bi heybet a vê yekê ye.² Di vê gorê de, ku bi keştiyeke mezin a xemilandî hatiye çêkirin, du jin hatine veşartin. Yek ji wan jineke ciwan bû (temenê wê di çavkaniyên cihê de wek 25, an jî di navbera 25-50 salî de tê texmînkirin), û ya din jineke pîrtir bû. Hebûna kelûpelên goran ên bêhempa yên wekî mobîlya, amûrên tevnê, amûrên çandiniyê û metbexê, erebeyeke darîn a xemilandî, sê nivîn, û gelek heywanên qurbanî (di nav de 13 hesp, du ga û kûçik) ⁶ statuya pir bilind a bi kêmanî yek ji van jinan nîşan dide. Piraniya lêkolîneran bawer dikin ku jina ciwantir dibe ku şahbanûyek an jî kesayetiyek olî ya pir bi bandor bûye. Her çend di gora Osebergê de çek nehatibin dîtin jî, dewlemendî û mezinahiya gorê bi serê xwe hêz û bandora van jinan piştrast dike.

Keşfên nûtir, wek gorên dewlemend ên jinan ên li Skumsnes, Norwêcê (ji sedsala 9an), vê wêneyê temam dikin.¹⁹ Di van goran de, ku tê de zêrên bi qîmet (wek broşên ovalî yên ku ji bo girêdana kincên pêşgîrê dihatin bikaranîn), morîkên camî, û pereyên biyanî (wek pereyên zîvîn ên Karolînjî) hatine dîtin, statuya bilind a aborî û civakî ya van jinan nîşan didin. Hebûna amûrên tekstîlê yên wekî şûrê tevnê, teşî û meqesên hiriyê di van goran de jî destnîşan dike ku hilberîna tekstîlê karekî bi prestîj bû û çavkaniyek dewlemendiyê bû ji bo jinên payebilind.¹⁹

Sagayên Îzlandî jî gelek caran behsa jinên bihêz û bibandor dikin ku dikarin di malbat û civaka xwe de roleke navendî bilîzin, û heta di hin rewşan de mêrên xwe jî bidin ber siyê.⁶ Her çend divê sagayan bi baldarî bêne şîrovekirin, ji ber ku ew bi sedsalan piştî bûyeran hatine nivîsandin û dibe ku hêmanên efsaneyî hebin jî, ew dîsa jî nêrînek li ser îdeal û têgihiştinên civakî yên wê demê pêşkêş dikin.

Tiştên goran ên jinên Vîkîngan ên payebilind ne tenê dewlemendiya wan, lê di heman demê de tevliheviya rolên wan jî bi awayekî balkêş nîşan didin. Hebûna hevdemî ya tiştên luks û îthalkirî (ku girêdanên bazirganî û statuya bilind nîşan didin), ligel amûrên karê malê û hilberîna tekstîlê (wek kilît, teşî, amûrên metbexê) di gorên wek Oseberg û Skumsnes de, destnîşan dike ku ev rolên cihêreng ne ji hev cuda bûn.⁶ Jineke payebilind ne tenê xwedî dewlemendî û dibe ku hêza siyasî ya neyekser bû, lê di heman demê de hîn jî bi awayekî sembolîk (û dibe ku pratîkî jî) bi rêveberiya malê û hilberîna tekstîlê ve girêdayî dihat dîtin. Ev yek ji ber wê yekê bû ku mal û hilberîna navmalê wek bingeha hêz û statuya malbatê dihat hesibandin. Ji ber vê yekê, desthilatdariya jinên payebilind ne tenê li ser qada siyasî an leşkerî (heke hebûya) bû, lê di heman demê de ji kontrola wan a li ser çavkaniyên navmalê, hilberîn û belavkirina dewlemendiyê jî dihat. Ev yek nîşan dide ku di têgihiştina Vîkîngan de, hêza “giştî” û “taybet” bi awayekî kûr bi hev ve girêdayî bûn û jin di her du qadan de jî dikaribûn bibin xwedî bandor.

Beşa 3: Rewşa Yasayî û Civakî ya Jinên Viking

Rewşa yasayî û civakî ya jinên Vîkîngan mijareke tevlihev e ku tê de hem hêmanên azadî û xweseriyê, hem jî sînor û bindestiyê hene. Dema ku bi hin civakên hemdem re têne berawirdkirin, jinên Vîkîngan di hin waran de xwedî maf û azadiyên berbiçav bûn, lê dîsa jî di nav sîstemeke ku bi gelemperî ji hêla mêran ve dihat birêvebirin de dijiyan.

3.1. Mafên Jinan: Milk, Mîras, Zewac, Hevberdan û Şahidiya li Dadgehê

Çavkaniyên nivîskî û qanûnên herêmî yên Skandînavyayê yên Serdema Vîkîngan (her çend piraniya wan piştî Serdema Vîkîngan hatibin tomarkirin jî, tê bawer kirin ku kevneşopiyên kevntir nîşan didin) destnîşan dikin ku jinên Vîkîngan, li gorî jinên li gelek deverên din ên Ewropaya hemdem, xwedî azadiyeke nisbî û hin mafên yasayî bûn.⁶ Lêbelê, girîng e ku were zanîn ku ev maf ne bê sînor bûn û jin bi fermî di bin mêran de dihatin hesibandin.⁶

Milk û Mîras: Yek ji mafên herî girîng ên jinên Vîkîngan mafê xwedîkirina milk û wergirtina mîrasê bû.⁶ Jin dikaribûn erd, heywan û kelûpelên din xwedî bikin, û di hin rewşan de, keçan dikaribûn berî xizmên mêr ên dûrtir mîras bistînin.¹³ Li Swêdê di Serdema Vîkîngan de, kategoriyên taybet ên xizmên jin ên wekî xaltî, biraziya ji aliyê bav ve, û neviya ji aliyê bav ve (ku wek odalkvinna dihatin binavkirin) mafê mîrasa ji mêrekî mirî hebû.⁴⁸ Her weha, jineke nezewicî ya ku kurê wê tune bû, dikaribû di nebûna xizmên mêr de bibe seroka malbatê, ku jê re ringkvinna dihat gotin, û hemû mafên serokê eşîrê bi kar bianiya.⁴⁸ Ev mafên milkiyetê û mîrasê asteke girîng a serxwebûna aborî û bandorê dida jinan.

Zewac: Zewac di civaka Vîkîngan de saziyeke girîng bû û bi gelemperî ji hêla malbatan ve ji bo avakirina hevalbendiyan û xurtkirina têkiliyên civakî dihat arrangekirin.⁶ Her çend malbat di biryargirtinê de roleke sereke dilîstin jî, bi gelemperî ji jinan dihat payîn ku razîbûna xwe ji bo zewacê bidin, û ew pir caran di hilbijartina hevjînê xwe de xwedî gotin bûn.⁶ Li gorî sagayan, heke keçek li dijî daxwazên malbata xwe derketa û bi zorê bihata zewicandin, encam bi gelemperî xirab bû.⁶ Jin bi gelemperî di temenekî ciwan de, di navbera 12 û 15 saliyê de, dizewicîn.¹⁸

Hevberdan (Divorce): Yek ji mafên herî balkêş ên jinên Vîkîngan mafê hevberdanê bû.⁶ Ev maf, ku li gelek civakên din ên hemdem tune bû an jî pir sînordar bû, nîşana statuya yasayî ya serbixwe ya jinan bû. Jin dikaribûn ji ber sedemên cihêreng ên wekî îstîsmar, lêdana ji hêla mêr ve, îhmalkirina ji hêla mêr ve (mînak, heke mêr nekaribe malbatê xwedî bike), an jî tenê lihevnehatinê daxwaza hevberdanê bikin.⁶ Piştî hevberdanê, jin bi gelemperî mafdarê vegerandina dowîza xwe (malê ku wê anîbû nav zewacê) û pir caran parek ji milkê hevpar ê ku di dema zewacê de hatibû bidestxistin, bûn.⁶ Ev yek ewlehiyeke aborî ji jinan re peyda dikir.

Dadgeh û Siyaset: Li vir di navbera çavkaniyan de hin nakokî hene. Piraniya çavkaniyan destnîşan dikin ku jinên Vîkîngan nikaribûn li dadgehê (wek civînên thing) xuya bibin, şahidiyê bikin, an jî rasterast beşdarî biryarên siyasî bibin.⁶ Hêza siyasî û yasayî bi giranî di destê mêran de bû. Lêbelê, hin çavkanî îdîa dikin ku jin dikaribûn beşdarî civînên “thing” bibin û fikarên xwe bînin ziman, û di hin rewşên taybet de, wek jinebî an xwediyên erd ên yekane, dibe ku karibin beşdarî biryargirtinê jî bibin.¹³ Çavkaniyek din jî destnîşan dike ku jin dikarin wek parêzerên yasayî tevbigerin û mijarên xwe bînin ber meclîsê.⁴⁷ Ev nakokî dibe ku ji ber cudahiyên herêmî di nav cîhana Vîkîngan de (mînak, Norwêc li hember Îzlanda), cudahiyên demkî di nav Serdema Vîkîngan de, cudahiyên di navbera çînên civakî de, an jî şîroveyên cihêreng ên çavkaniyên nivîskî yên ku piraniya wan piştî serdemê hatine tomarkirin, derketibe holê. Ji bo zelalkirina vê mijarê pêdivî bi lêkolîneke kûrtir heye ku van faktoran li ber çavan bigire.

Ev rewşa tevlihev a mafên yasayî yên jinên Vîkîngan, dema ku bi civakên din ên hemdem re tê berawirdkirin, hê balkêştir dibe.

Tablo 2: Berawirdkirina Mafên Yasayî yên Jinên Viking bi Jinên Civakên Hemdem re

Mafê Yasayî	Jinên Viking	Jinên Anglo-Sakson (Berî 1066an)	Jinên Frank (Qanûna Salîk)	Jinên Keltî (Îrlanda – Qanûna Brehon)	Jinên Slavî (Rusya Navîn)
Xwedîkirina Milk	Erê, dikaribûn milk xwedî bikin û birêve bibin. 13	Erê, dikaribûn erd bi navê xwe xwedî bikin û bêyî destûra mêr bifroşin.	Na, bi taybetî “erdê Salîk” nikaribûn mîras bistînin; milkê kesane dibe ku cuda be.	Erê, milkê xwe yê berî zewacê û di dema zewacê de bidestxistî diparastin.	Erê, dikaribûn milk wek diyarî an dowîz xwedî bikin.
Mîras	Erê, dikaribûn mîras bistînin, carinan berî xizmên mêr ên dûr. Keçên Odalkvinna û Ringkvinna xwedî mafên taybet bûn. 13	Erê, keçan dikaribû ji her du dêûbavan mîras bistînin.	Bi gelemperî na ji bo erdê; tenê heke kurên mêr tune bin, dibe ku keç mîras bistînin (piştî guhertinê).	Bi gelemperî mêr dihatin tercîhkirin, lê jin dikaribûn mîras bistînin.	Keçên esilzade yên bê bira dikaribûn mîras bistînin.
Destûra Zewacê	Bi gelemperî gotina wan hebû, lê malbat biryar dida. 6	Nedihatin bi zorê zewicandin.	Kêm agahî; bi gelemperî ji hêla malbatê ve dihat arrangekirin.	Agahî kêm in, lê zewac peymanek bû.	Kêm agahî; bi gelemperî ji hêla malbatê ve dihat arrangekirin.
Hevberdan	Erê, mafê hevberdanê hebû û dowîz û parek ji milkê hevpar distend. 13	Erê, hevberdan gelemperî bû û jin nîvê kelûpelên malê û bi gelemperî zarokan distend.	Zehmet bû; mêr dikaribûn bi hêsanî hevberdanê bikin, lê ji bo jinan sînordar bû.	Erê, jin dikaribûn ji ber sedemên cihêreng hevberdanê bikin û milkê xwe biparêzin.	Kêm agahî; di bin bandora Dêrê de dibe ku zehmet bûbe.
Şahidiya li Dadgehê / Beşdariya Yasayî	Nakokî: Hin çavkanî dibêjin na 6, hin dibêjin erê di hin rewşan de.13	Erê, dikaribûn li dadgehê xwe biparêzin û wek şahid tevbigerin.	Bi gelemperî na.	Erê, dikaribûn di hin rewşan de beşdar bibin.	Kêm caran wek şahid dihatin qebûlkirin.
Beşdariya Siyasî	Bi gelemperî na; hêza siyasî di destê mêran de bû. 6	Bi gelemperî na.	Bi gelemperî na.	Jin dikaribûn bibin xwedî postên desthilatdariyê (mînak, şahbanû).	Bi gelemperî na.

Ev tablo nîşan dide ku dema jinên Vîkîngan di warê milk, mîras û hevberdanê de li gorî jinên Frank xwedî mafên pêşketîtir bûn, ew ne bi qasî jinên Anglo-Sakson (di hin waran de) an jî jinên Keltî (di bin Qanûna Brehon de, ku mafê hilgirtina çekan û girtina postên desthilatdariyê jî dida wan) xwedî mafên berfireh bûn. Ji ber vê yekê, têgîna “pêşverûtiya” jinên Vîkîngan divê bi baldarî û li gorî kontekstê were nirxandin. Ew ne rewşeke mutleq bû, lê belê li gorî kîjan civakê tê berawirdkirin û kîjan aliyên mafan têne nirxandin, diguherî. Pêdivî ye ku ji gelemperîkirinên hêsan dûr bikevin û li şûna wê li ser nûans û cûrbecûriya di navbera û di hundurê civakên Serdema Navîn de bisekinin.

3.2. Nûnertiya Jinan di Sagayan de: Di Navbera Îdealîzekirin û Rastiya Civakî de

Sagayên Îzlandî, ku bi piranî di sedsalên 13an û 14an de hatine nivîsandin lê behsa bûyerên Serdema Vîkîngan dikin, çavkaniyeke girîng in ji bo têgihiştina nûnertiya jinan di wêjeya Norsiya Kevin de. Van sagayan gelek karakterên jin ên bihêz, bibîranîn û tevlihev pêşkêş dikin, wek Hallgerd Hoskuldsdottir di Njáls saga de, Gudrun Osvifsdottir di Laxdæla saga de, û Helga Thorsteinsdottir di Gunnlaugs saga ormstungu de.¹²

Ev jinên berbiçav bi gelemperî xwedî taybetmendiyên wekî şehrezayî, bedewî, biryardarî û serhişkî ne. Lêbelê, ew di heman demê de dikarin bi taybetmendiyên kêmtir xwestî yên wekî kîndarî, çavbirçîtî, tolhildêrî û meyla tundûtûjiyê jî bêne binavkirin.²⁶ Van jinan di sagayan de bi awayên cihêreng tevdigerin; carinan wekî ceribandêrên bedew, carinan wekî handerên tolhildanê (bi Îngilîzî: whetters), an jî wekî jinên şehreza xuya dibin, lê pir caran encama kiryarên wan trajedî ye.⁶¹

Lêkolîner Amy Morrison di analîza xwe de arguman dike ku ev jinên berbiçav di sagayan de bi rastî tirsa mêran a ji jina bihêz û mêrxas a ku serweriya mêran di civakê de tehdîd dike, temsîl dikin.⁶¹ Ew pêşniyar dike ku ev karakter wek berpirsiyarên lawaziya mêran û wek hişyariyek li dijî hêza wêranker a fîgura jina bihêz hatine afirandin. Karakterên wek Hallgerd û Gudrun bi awayekî çalak destwerdanê di warên ku bi kevneşopî yên mêran dihatin hesibandin (wek qanûn, zewac, û destpêkirina dijminatiyan) dikin, û ev yek wek tehdîdek li ser serweriya mêran û nîzama civakî tê dîtin.⁶¹ Mînak, Hallgerd di danûstandinên ji bo zewacên xwe de roleke çalak dilîze û heta keça xwe jî bi serê xwe dizewicîne, ku ev yek li dijî kevneşopiya ku zewac di navbera du mêran de dihat arrangekirin bû.⁶¹ Gudrun jî bi şehrezayiya xwe qanûnên Îzlandaya navîn manîpule dike da ku ji zewaceke ku jê ne razî bû xilas bibe.⁶¹

Ji aliyekî din ve, McKenzie Mohler dipirse ka jinên ku di Serdema Vîkîngan de guh didan van sagayan, gelo dixwestin bibin wek van jinên tirsnak û serbixwe, an jî li pey modelên jinên pasîftir û dilsoztir ên ku di heman sagayan de jî hebûn, diçûn.⁶² Ew destnîşan dike ku civaka Îzlandî, tevî ku mêr-serdest bû, dibe ku di derbarê rolên zayendî de bi qasî civakên nûjen xwedî têgihên tund û zayendparêz nebû, û jinan dikaribû di navbera bindestî û îddîakarî de tevbigerin.⁶²

Bi giştî, nûnertiya jinan di sagayan de ne tenê wêneyekî îdealîzekirî an jî bi tevahî neyînî pêşkêş nake, lê belê tevliheviya têgihiştinên civakî yên li ser jinan, hêza wan, û cihê wan di nav civakê de nîşan dide. Ew hem ajansa jinan, hem jî tirs û fikarên mêran ên li hemberî wê ajansê radixe ber çavan.

3.3. Ducanî, Zayîn û Jiyana Zarokan

Lêkolînên nûjen, wek lêkolîna navdîsîplînî ya bi navê “Womb Politics: The Pregnant Body and Archaeologies of Absent” ⁴³, dest pê kirine ku ronahiyê bixin ser mijareke ku berê di lêkolînên Serdema Vîkîngan de kêm dihat behskirin: ducanî, zayîn û jiyana zarokên biçûk.

Yek ji encamên balkêş ên vê lêkolînê ew e ku jinên ducanî di huner û wêjeya Serdema Vîkîngan de carinan bi alavên şerî hatine teswîrkirin. Mînakek ji vê yekê fîgurîneke zîvîn a yekane ye ku jineke ducanî ya bi helmetek li serê xwe nîşan dide.⁴³ Her weha, di yek ji sagayan de çîroka Freydís Eiríksdóttir tê vegotin, ku di dema ducaniya xwe ya dereng de, dema ku mêrên Vîkîng ji tirsa êrîşa xwecihên Amerîkaya Bakur (Skrælingar) direvin, ew şûrê yekî ji hevalên xwe yên ketî hildide, sînga xwe tazî dike û li şûrê xwe dixe, û bi vî awayî êrîşkaran ditirsîne û direvîne.¹¹ Her çend lêkolîner hişyar in ku vegotinên hêsankirî yên li ser “jinên şervan ên ducanî” pêşkêş nekin jî, ev teswîr destnîşan dikin ku bi kêmanî di huner û çîrokan de, ramanên li ser jinên ducanî yên ku xwedî alavên şerî ne û ne kesayetiyên pasîf an aştîxwaz in, di nav civakê de hebûn.⁴³

Peyvên Norsiya Kevin ên ku ji bo ducaniyê dihatin bikaranîn, wek ‘bellyfull’ (zik-tijî), ‘unlight’ (bê-ronahî, dibe ku ji ber ku jinên ducanî ji hin çalakiyan dihatin dûrxistin), û ‘to walk not a woman alone’ (jinek bi tena serê xwe naçe/nameşe, dibe ku ji ber hewcedariya bi parastinê), têgihiştinên wê demê yên li ser ducaniyê û rewşa jinên ducanî nîşan didin.⁴³

Lêbelê, jiyana ji bo zarokên nûbûyî di Serdema Vîkîngan de pir dijwar bû. Ne hemû zarok dihatin veşartin an jî wek mirovên azad ji dayik dibûn.⁴³ Balkêş e ku di nav hezaran gorên Serdema Vîkîngan ên ku hatine lêkolînkirin de, tenê çend gorên mimkun ên dayik-û-pitik bi hev re hatine dîtin, tevî ku tê texmînkirin ku rêjeya mirina dayikan di dema zayînê de pir bilind bû.⁴³ Ev yek destnîşan dike ku dayik û pitik bi rêkûpêk bi hev re nedihatin veşartin, û bi giştî pitik di tomarên goran ên Serdema Vîkîngan de kêm têne temsîl kirin. Hin pitik li cihên din, wek di hundurê malên niştecihbûnê de, hatine dîtin, lê nayê zanîn ka çi bi yên din bûye an gelo ew bi heman awayî wek mezinan dihatin veşartin.⁴³

Qanûndanerî û pratîkên civakî yên wê demê jî destnîşan dikin ku ducanî dikaribû jinan, nemaze jinên kole, bike ber metirsî, rîsk û îstîsmarê. Mînak, ducanî wek “kêmasiyek” di jineke kole ya ku dihat firotin de dihat hesibandin, an jî zarokên ku ji gelên bindest ji dayik dibûn, milkê xwediyên wan dihatin hesibandin.⁴³

Derbarê jiyana zarokan de, gorên zarokan bi gelemperî ji yên mezinan kêmtir tiştên goran dihewînin. Lêbelê, gora “Keça Birkavî” (Birka Girl) îstîsnayek e û nêrînek li ser mezinbûna di nav cîhana Vîkîngan de pêşkêş dike.² Di gorên din ên zarokan de li seranserê Skandînavyayê, tiştên ku bi gelemperî bi jinên mezin re têkildar in, wek morîk, kêr, kilît û teşî, hatine dîtin. Ev yek destnîşan dike ku keçên ciwan ên Vîkîngan dibe ku ji temenekî biçûk ve hunerên pratîkî yên wekî tevnandin û pijandinê hîn dibûn û ji bo jiyana piştî mirinê jî hewcedariya wan bi van tiştan hebû.²

3.4. Rola Jinan di Kevirên Rûnîk de

Kevirên rûnîk, ku bi piranî di dawiya Serdema Vîkîngan û destpêka Serdema Navîn de li Skandînavyayê hatine çêkirin, çavkaniyeke din a girîng in ji bo têgihiştina rol û statuya jinan. Van keviran, ku bi gelemperî ji hêla malbatên dewlemend û payebilind ve ji bo bîranîna endamên malbatê yên mirî û ji bo îdîakirina mafên milkiyetê dihatin danîn, carinan behsa jinan dikin an jî heta ji hêla jinan bi xwe ve (bi hevparî bi mêran re an jî bi tena serê xwe) hatine çêkirin.⁵ Ev yek statuya civakî ya bilind a hin jinan û beşdariya wan di jiyana giştî de nîşan dide.

Kevirên rûnîk her weha girîngiya mîrasa jinekê di veguhestina dewlemendî û statuyê de ji malbatekê bo ya din destnîşan dikin.¹⁰ Nivîsên li ser van keviran carinan têkiliyên xizmtiyê yên tevlihev û rola jinan di parastina van têkiliyan de radixin ber çavan.

Bi taybetî piştî Xiristiyanbûna Skandînavyayê di sedsala 11an de, rolên nû ji bo jinan derketin holê, û ev yek di naverok û îkonografiya kevirên rûnîk ên vê serdemê de jî xuya dibe.⁵ Mînak, kevirê Dynna li Norwêcê, ku ji hêla Gunnvor ve ji bo bîranîna keça xwe Astrid hatiye çêkirin, dîmenên ji dayikbûna Îsa Mesîh nîşan dide. Kevirê Stäket li Swêdê jî ji bo bîranîna Ingirun hatiye çêkirin, ku çûye hecê li Orşelîmê.⁵ Van mînakan nîşan didin ku jin ne tenê wekî mijara bîranînê, lê di heman demê de wekî kesên ku baweriyên nû yên olî qebûl dikin û di çalakiyên olî de beşdar dibin jî dihatin dîtin.

Beşa 4: Analîzên Arkeolojîk û Daneyên Statîstîkî

Arkeolojî, bi rêbazên xwe yên cihêreng ên wekî analîza tiştên goran û lêkolînên skeletî, di van salên dawî de têgihiştineke kûrtir û nûansîtir li ser jiyana jinên Vîkîngan pêşkêş kiriye. Ev beş dê li ser van analîzan û daneyên îstatîstîkî yên ku ji wan derketine hûr bibe.

4.1. Şîrovekirina Tiştên Goran: Zayend, Statu û Rol

Tiştên goran, ango kelûpelên ku bi miriyan re dihatin veşartin, yek ji çavkaniyên sereke ne ji bo têgihiştina zayend, statu, rolên civakî û baweriyên mirovan di Serdema Vîkîngan de.² Lêbelê, şîrovekirina van tiştan ne hêsan e û pir caran bi pêşdarazî û têgihên nûjen ên li ser zayendê re rûbirû maye.

Ji mêj ve, arkeologan meyldar bûne ku hin cureyên tiştên goran bi zayendek taybetî ve girê bidin: çek (wek şûr, riman, tever) bi mêran re, û amûrên tekstîlê (wek teşî, şehên hiriyê), zêr û kilît bi jinan re dihatin girêdan.⁸ Ev nêzîkatiya dualî, ku carinan jê re “sexing metal” (zayendkirina metalê) tê gotin ³⁶, bûye sedema şîroveyên çewt, nemaze di rewşên ku gor bê laş in (ji ber şert û mercên xerab ên parastinê) an jî dema ku di gora kesekî de hem tiştên ku bi “mêranî” têne hesibandin hem jî tiştên ku bi “jinanî” têne hesibandin hene.⁹

Girîngiya analîza DNAyê ji bo piştrastkirina zayenda biyolojîk a kesên di goran de hatine veşartin, di van salên dawî de derketiye pêş. Mînaka herî berbiçav şervana Birkavî ye, ku gora wê ya tijî çek bû sedem ku ew bi sedsalan wek mêr bê hesibandin, heta ku analîza DNAyê di sala 2017an de piştrast kir ku ew jin bûye.² Vê keşfê nîqaşeke berfireh li ser hebûna jinên şervan û pêşdaraziyên di şîrovekirina arkeolojîk de gurr kir.

Ji ber vê yekê, pêdivî bi şîroveyên alternatîf û nûansîtir ji bo çekên ku di gorên jinan de têne dîtin heye. Dibe ku ev çek ne tenê nîşana şervaniyê bin, lê di heman demê de sembolên statuyê, hêza siyasî ya malbatê, an jî tiştên ayînî bin ku ji bo rolên taybetî yên wekî völva (pêşbîn) girîng in.⁸ Mînak, tever ne tenê wek çek, lê di heman demê de wek amûrên malê an jî di pratîkên sêrbaziyê de jî dihatin bikaranîn.³⁵ Her weha, amuletên çekên mînyaturî (wek mertalên biçûk) bi piranî di gorên jinan de hatine dîtin, ku dibe ku ji bo parastinê an jî wek sembolên hêzê dihatin hilgirtin.³⁵

Pêşdaraziyên di şîrovekirina tiştên goran de ne tenê li ser çekan sînordar nîne. Wekî ku berê hate gotin, kilît bi kevneşopî wek sembola jina malê dihatin dîtin. Lêbelê, lêkolînên nû destnîşan dikin ku dibe ku wateyên wan kûrtir û cihêrengtir bin, û ew ne tenê bi rêveberiya malê ve, lê dibe ku bi zanîn, hêzên taybet, an jî derbasbûna qonaxên jiyanê ve jî girêdayî bin.⁶

Ev nîqaş destnîşan dike ku şîrovekirina tiştên goran divê ji têgihên zayendî yên dualî û hişk wêdetir biçe. Pêdivî ye ku arkeolog bi rexneyî li pêşdaraziyên xwe binerin û li şûna ku tiştan bi awayekî otomatîk bi zayendekê ve girê bidin, li wateyên cihêreng û tevlihev ên ku dibe ku van tiştan ji bo kesên ku ew bikar anîne û ji bo civaka wan hebûne, bigerin. Ev yek bi taybetî ji bo têgihiştina rolên jinên Vîkîngan girîng e, ji ber ku şîroveyên kevneşopî dibe ku cihêrengiya serpêhatiyên wan kêm kiribe û wan di qalibên teng de bi cih kiribe.

Tablo 3: Ji Sedî Belavbûna Cureyên Çekan di Gorên Jinan de li Skandînavyayê (Li ser bingeha daneyên texmînî)

Cureyê Çekê	Hejmara Texmînî ya Gorên Jinan ên ku Ev Çek Tê de Heye	Ji Sedî ya Giştî ya Gorên Jinan ên bi Çekan (nêzîkî 30 gor)	Çavkanî
Şûr	3	10%	8
Rim	Zêdetirî 3 (hejmar ne diyar e)	Nayê zanîn	8
Tever	Piraniya gorên jinan ên bi çekan tever dihewînin	Nayê zanîn (lê rêjeyek bilind)	2
Mertal (an beşên mertalan)	Zêdetirî 3 (hejmar ne diyar e)	Nayê zanîn	8
Tîr	Zêdetirî 3 (hejmar ne diyar e)	Nayê zanîn	2
Giştî	Nêzîkî 30 gor	100% (ji gorên jinan ên bi çekan)	8
Rêjeya Gorên Jinan ên bi Çekan li gorî Gorên Mêran ên bi Çekan	Kêmtirî 1%	–	8

Nîşe: Hejmar û ji sedî texmînî ne û li ser bingeha agahiyên heyî yên di çavkaniyan de ne. Pêdivî bi lêkolînên berfirehtir heye ji bo daneyên teqez.

Ev tablo, tevî ku texmînî ye jî, bi awayekî hejmarî nîşan dide ka hebûna çekan di gorên jinan de li gorî mêran çi qas kêm e. Lêbelê, ew di heman demê de destnîşan dike ku dema çek di gorên jinan de têne dîtin, ew dikarin cûrbecûr bin. Ev yek nîqaşa li ser şîroveya van goran xurtir dike: gelo ev jin şervanên rastîn bûn, an hebûna çekan wateyên din ên sembolîk, ayînî, an jî statuyê nîşan dide? Kêmbûna şûran (çekek ku bi gelemperî bi şervanên elît re têkildar e) û berbelavbûna teveran (ku dikarin hem wek amûr hem jî wek çek bên bikaranîn) dibe ku nîşan bide ku rolên “şervanî” yên jinan, heke hebûn jî, dibe ku ji yên mêran cuda bûn an jî di çarçoveyên cuda de dihatin famkirin.

4.2. Analîzên Skeletî: Agahiyên Derbarê Xwarin, Tenduristî û Koçberiyê

Analîzên skeletî, bi taybetî analîzên îzotopên stabîl (wek karbon, nîtrojen, oksîjen û stronsiyûm) û DNAya kevnar (aDNA), di van salên dawî de bûne amûrên pir bi hêz ji bo têgihiştina aliyên cihêreng ên jiyana jinên Vîkîngan, wek parêza wan, rewşa tenduristiya wan, û şêwazên koçberiya wan.²

Mînaka şervana Birkavî di vî warî de jî balkêş e. Analîza îzotopên stronsiyûmê yên li ser diranên wê destnîşan kir ku ew di zarokatiya xwe de ne li herêma Birkavê jiyaye, lê paşê koçî wir kiriye.² Ev yek ne tenê tevgeriya wê nîşan dide, lê dibe ku statuya wê ya taybet wek kesek ji derve jî destnîşan bike.

Lêkolînên berfirehtir ên li ser skeletên ji seranserê Norwêcê (wek lêkolîna ku di ⁶⁶ de tê behskirin) encamên girîng derxistine holê. Van lêkolînan cudahiyên herêmî di parêzê de nîşan dane; mînak, li herêmên bakurê Norwêcê, mirovan (hem jin hem mêr) bêtir xwarinên deryayî dixwarin li gorî herêmên başûr. Lêbelê, ya girîng ew e ku di navbera parêza jin û mêran de cudahiyên mezin nehatine dîtin. Ev yek destnîşan dike ku jin û mêr bi gelemperî gihîştine heman çavkaniyên xwarinê. Wekî din, lêkolînên îzotopên oksîjenê tevgeriyeke bilind di nav jinan de jî nîşan daye, ku ev yek têgihên kevneşopî yên jinên ku bi giranî li malê dimînin û mêrên ku tenê ew digerin û koç dikin, dixe bin pirsê.⁶⁶ Ev encam bi delîlên DNAya mîtokondriyal re hevaheng in, ku beşdariya çalak a jinan di koç û niştecîbûna Vîkîngan de nîşan didin.¹⁸

Lêbelê, ji bo avakirina wêneyekî bi tevahî berfireh û nûansî li ser parêz, tenduristî û koçberiya jinên Vîkîngan li seranserê cîhana Vîkîngan, pêdivî bi lêkolînên zêdetir ên skeletî û analîzên îzotopî heye. Daneyên heyî destnîşan dikin ku jiyana jinan ji ya ku berê dihat fikirîn cihêrengtir û tevlihevtir bûye.

4.3. Cûdahiyên Herêmî di Jiyana Jinan de: Skandînavya vs. Koloniyan

Cîhana Vîkîngan erdnîgariyeke berfireh bû, ji Skandînavyaya resen bigire heya koloniyên li Îzlanda, Gronland, Giravên Brîtanî, û heta Rûsya û Amerîkaya Bakur. Ji ber vê yekê, ne ecêb e ku jiyan û rolên jinan li gorî herêmê û şert û mercên taybetî yên her deverê diguherî.

Li navendên bazirganiyê yên mezin ên Skandînavyayê, wek Birka (Swêd) û Hedeby (Danîmarka, niha Almanya), jiyana jinan dibe ku ji jiyana li deverên gundewarî yên çandiniyê cuda bûbe.¹⁰ Li van navendên bajarî, ku tê de tevliheviyek ji pîşe û çandan hebû, dibe ku jin xwedî derfetên zêdetir bûn ji bo tevlêbûna di bazirganî, pîşesaziyên destan (ji bilî tekstîlê), û jiyana giştî. Wekî ku berê hate gotin, gorên jinan li Birkavê carinan terazûyên bazirganiyê û amûrên dirûtina hûr dihewînin, dema ku li gundan teşî û amûrên din ên tekstîlê yên bingehîn berbelavtir in.¹⁰ Ev yek cûdahiyek di derfet û pisporiyên aborî de nîşan dide.

Rewşa jinan li koloniyên Vîkîngan jî dibe ku ji ya li welatên wan ên resen cuda bûbe.⁶ Li deverên nû yên niştecîbûnê, dibe ku pêkhateyên civakî yên kevneşopî sist bibin û rolên zayendî ji nû ve bên muzakerekirin, nemaze di qonaxên destpêkê yên avakirina civakê de. Têkiliyên bi gelên xwecihî re jî dikaribû bandorê li jiyana jinan bike, çi bi riya zewacên nav-çandî be, çi bi riya pevçûn an hevkariyê be. Wekî ku berê hate destnîşankirin, analîzên DNAyê piştrast dikin ku jinên Norsî di pêvajoya berfirehbûn û niştecîbûna li derveyî welat de ajanên girîng bûn, û mînak, jinên ji Orkney û Giravên Rojava (Skotlanda) beşdarî kolonîzekirina Îzlandayê bûne.¹⁸ Ev yek ne tenê tevgeriya jinan, lê di heman demê de rola wan a çalak di avakirina civakên nû yên Vîkîngan de jî nîşan dide. Çîrokên jinên wek Aud a Zehîndûr û Gudrid Thorbjarnardóttir, ku li koloniyan bûne xwedî bandoreke mezin, vê îhtîmalê xurt dikin.

Beşa 5: Jinên Viking di Konteksta Cîhanî de

Ji bo ku em têgihiştineke kûrtir li ser rol û statuya jinên Vîkîngan bi dest bixin, girîng e ku em wan bi jinên di civakên din ên hemdem ên Ewropayê re berawird bikin. Ev berawirdkirin dikare alîkariya me bike ku em taybetmendiyên civaka Vîkîngan baştir fam bikin û ji gelemperîkirinên hêsan dûr bikevin.

5.1. Berawirdkirina bi Jinên di Civakên Germanî, Keltî (mînak, Qanûna Brehon), û Slavî yên Hemdem de

Di Serdema Vîkîngan de, li seranserê Ewropayê pêkhateyên civakî û yasayî yên cihêreng hebûn ku bandor li jiyana jinan dikirin.

Civakên Germanî: Piraniya civakên Germanî, ku Vîkîng jî beşek ji wan bûn, bi gelemperî baviksalarî bûn û jin di bin kontrola xizmên mêr (bav, bira, mêr) de bûn.⁵⁵ Mînakek berbiçav Qanûna Salîk a Frankan e, ku di sedsala 6an de hatiye kodkirin. Li gorî vê qanûnê, jin bi eşkere ji mîrasa erdê (“erdê Salîk”) dihatin mehrûmkirin, her çend ev qanûn paşê hate guhertin da ku keç bikaribin mîras bistînin heke kurên mêr tune bin.⁵⁴ Ev yek diyar dike ku di hin civakên Germanî de mafên milkiyetê yên jinan pir sînordar bûn. Lêbelê, divê were zanîn ku di nav civakên Germanî de jî cihêrengî hebû, û hin jinên ji çînên jorîn an jî yên ku xwedî kesayetiyeke bihêz bûn, dikaribûn bibin xwedî bandor.

Civakên Keltî (bi taybetî Îrlanda û Qanûna Brehon): Li Îrlandaya pêş-Norman, ku tê de Qanûna Brehon serdest bû, jin xwedî mafên yasayî yên berbiçav bûn ku li gorî gelek civakên din ên Ewropî pêşketîtir dihatin hesibandin.⁵⁰ Jinên Keltî dikaribûn milk xwedî bikin û milkê ku anîbûn nav zewacê an jî di dema zewacê de bi dest xistibûn, biparêzin. Wan mafê hevberdanê ji ber sedemên cihêreng hebû, û piştî hevberdanê jî mafê wan li ser beşek ji milkê hevpar hebû. Her weha, delîl hene ku jinên Keltî dikaribûn çekan hilgirin, wek şervan beşdarî şeran bibin, û heta postên desthilatdariyê jî bigirin (mînak, wek şahbanû an serokeşîrên jin).⁵⁸ Lêbelê, divê were zanîn ku azadiya wan bi gelemperî bi xwedîkirina milk ve girêdayî bû, û qanûnên mîrasê bi gelemperî mêran tercîh dikirin.⁵⁸ Têkiliya bi Vîkîngan re, nemaze bi riya bazirganiya koleyan li navendên wek Dublinê, ku tê de jinên Keltî wek kole dihatin firotin, bandorek neyînî li ser hin jinên Keltî kir.⁵⁸

Civakên Slavî (mînak, Rusya Navîn): Li Rusyaya Navîn a Serdema Vîkîngan (Kievan Rus’), ku têkiliyên wê yên nêzîk bi Vîkîngan (Varangian) re hebûn, jin xwedî hin mafên milkiyetê bûn. Ew dikaribûn milkê ku wek diyarî an dowîz wergirtibûn xwedî bikin.⁵² Keçên esilzade yên ku birayên wan ên mêr tune bûn, dikaribûn erd û milkên bavê xwe mîras bistînin. Lêbelê, di qanûnê de nirxa jiyana jinekê (wergild) nîvê ya mêrekî bû, û ew kêm caran wek şahid di dozên yasayî de dihatin qebûlkirin.⁵² Ev yek statuyeke yasayî ya bindest nîşan dide.

Dema ku em li van berawirdkirinan dinêrin, diyar dibe ku îdîaya ku jinên Vîkîngan bi awayekî mutleq ji hemû hevdemên xwe “pêşverûtir” an “azadtir” bûn, divê bi baldarî were nirxandin.⁶⁸ Rast e ku ew li gorî jinên di bin Qanûna Salîk a Frankan de (nemaze di warê mîrasa erdê de) xwedî mafên zêdetir bûn. Lêbelê, ew ne bi qasî jinên Keltî di bin Qanûna Brehon de (ku mafên wan ên beşdarbûna di şer û rêveberiyê de jî hebûn) xwedî mafên berfireh bûn, û ne jî bi tevahî wekhevî mêran bûn.⁶ Mînak, jinên Anglo-Sakson beriya dagirkirina Norman a sala 1066an xwedî mafên milk û hevberdanê yên pir xurt bûn, û dikaribûn li dadgehê xwe biparêzin û şahidiyê bikin ⁵¹, ku ev yek di hin waran de ji mafên jinên Vîkîngan jî pêşdetir bû (nemaze di warê şahidiya li dadgehê de, ku li ser wê di nav çavkaniyên Vîkîngan de nakokî hene).

Ji ber vê yekê, “pêşverûtî” têgeheke nisbî ye û girêdayî ye ku em kîjan civakê û kîjan aliyên mafan berawird dikin. Li şûna ku em li ser “pêşverûtiya” Vîkîngan gelemperîkirinên hêsan bikin, girîngtir e ku em li ser nûans û cûrbecûriya di navbera û di hundurê civakên Ewropaya Serdema Navîn de bisekinin û her civakê di çarçoveya xwe ya dîrokî û çandî de fam bikin. Ya ku diyar e ev e ku jinên Vîkîngan di nav sîstemeke baviksalarî de dijiyan, lê di heman demê de xwedî hin maf û derfetên girîng bûn ku rê dida wan ku di jiyana aborî û civakî de rolên çalak bilîzin.

5.2. Bandora Xiristiyanbûnê li ser Rol û Mafên Jinan

Xiristiyanbûna Skandînavyayê, ku pêvajoyeke hêdî û tevlihev bû û bi piranî di navbera sedsalên 10an û 12an de qewimî, bandoreke kûr li ser civak, çand û di dawiyê de li ser rol û mafên jinan kir.⁵ Nîqaş li ser cewher û asta vê bandorê di nav lêkolîneran de berdewam dike.

Hin lêkolîner arguman dikin ku Xiristiyanbûn ji bo jinên Skandînavî “felaketek” bû.⁴⁴ Li gorî vê nêrînê, dînê Norsî yê kevn (paganîzm) roleke girîngtir dida jinan di ayînan de (mînak, wek völva an jî beşdarên kultên xwedawendên jin ên wek Freyja), û hebûna xwedawendên jin di pantheona Norsî de statuyeke bilindtir dida jinan. Bi hatina Xiristiyantiyê re, ku dînekî bi giranî mêr-navendî bû û tê de xwedawendeke jin a sereke tune bû, û ku kulta wê ji hêla keşîşên mêr ve dihat birêvebirin, tê gotin ku jinan bandora xwe ya olî û di encamê de beşek ji statuya xwe ya civakî winda kir.⁴⁴

Lêbelê, lêkolînerên din, wek Anne-Sofie Gräslund, vê nêrînê rexne dikin û pêşniyar dikin ku wêneyekî ewqas neyînî ji bo serdema destpêkê ya veguhertinê ne rast e.⁴⁴ Gräslund arguman dike ku dijwariyên ji ber nêrîna Dêrê ya ku jinan biçûk dibîne, heta dawiya sedsala 12an, dema ku Dêr bi tevahî li Skandînavyayê hate damezrandin û organîzekirin, bi awayekî berbiçav dest pê nekir. Berevajî, ew destnîşan dike ku jinan di pêvajoya destpêkê ya Xiristiyanbûnê de roleke girîng û çalak lîstine, û pir caran ew di nav malbatên xwe de yên yekem bûn ku baweriya nû qebûl dikirin.⁴⁴

Hin çavkanî jî destnîşan dikin ku Dêra Xiristiyan di hin waran de dibe ku mafên jinan xurtir kiribe. Mînak, Dêrê israr li ser mafê jinekê kir ku li dijî îradeya xwe neyê zewicandin, û bi bilindkirina nirxê keçaniyê (virginity) wek îdealekê, rêyeke alternatîf a jiyanê (wek rahîbe) pêşkêşî jinan kir.⁴⁰ Ev yek dikaribû ji bo hin jinan derfetek be ji bo dûrketina ji zewacên nexwestî û peydakirina serxwebûneke olî.

Lêbelê, bi demê re û bi xurtbûna saziyên Dêrê û qanûnên kanonîk, xuya ye ku hin mafên jinan ên ku di Serdema Vîkîngan a pagan de hebûn, kêm bûne an jî hatine sînordarkirin. Mînak, li Swêdê, piştî Xiristiyanbûnê û bi taybetî bi qanûnên paşê yên wekî Magnus Erikssons landslag a sala 1350an, mafên mîrasa jinan li gorî mêran kêm bûn; keçan li gundan tenê nîvê para birayên xwe mîras distendin.⁴⁸ Berê, dibe ku mafên wan ên mîrasê wekhevtir bûne. Her çend li bajaran rewşa jinan di warê mîras û perwerdehiyê de di teoriyê de hinekî baştir bû jî, di pratîkê de sînorên civakî û aborî hebûn.⁶⁹

Qanûna Koda Norwêcî ya sala 1274an, ku piştî Serdema Vîkîngan lê di bin bandora Xiristiyantiyê de hate damezrandin, mafê jinan ê mîrasa ji dêûbavên xwe piştrast kir, her çend bira du caran zêdetir distend.⁴⁹ Ev qanûn her weha giranî da ser misogerkirina ku jinebî bikaribin çavkaniyên ku bi mêrên xwe re parve kirine biparêzin, ku ev yek dibe ku nîşana guherînek di têgihiştina malbatê de ber bi malbata nukleerî ve be.⁴⁹

Bi giştî, bandora Xiristiyanbûnê li ser jinên Skandînavî tevlihev bû. Dema ku ew di destpêkê de dibe ku ji bo hin jinan derfetên nû vekiribe û jinan di pêvajoya veguhertinê de roleke çalak lîstibe, bi demê re û bi sazîbûna Dêrê re, xuya ye ku hin maf û azadiyên ku jinan di serdema pagan de hebûn, hatine sînordarkirin, nemaze di warê mîras û dibe ku bandora olî de.

Beşa 6: Encamname

Lêkolîna li ser çîrok û rolên jinên Vîkîngan di van salên dawî de geşedaneke berbiçav dîtiye, ku wêneyekî kevneşopî yê ku jinan bi piranî di çarçoveya navmalê de û di bin siya mêran de didît, bi awayekî radîkal guhertiye. Ev gotar hewl da ku li ser bingeha delîlên arkeolojîk, çavkaniyên nivîskî yên ji nû ve hatine şîrovekirin, û analîzên berawirdî, têgihiştineke nûjen û berfireh li ser jiyana van jinan pêşkêş bike.

6.1. Kurteya Keşfên Nûjen û Perspektîfên Nû li ser Jinên Viking

Lêkolînên nûjen, bi taybetî bi saya pêşketinên di arkeolojiya zayendî, analîzên DNA û îzotopan, û ji nû ve nirxandina rexneyî ya çavkaniyên nivîskî, wêneyekî pir cihêrengtir û tevlihevtir ê jinên Vîkîngan derxistiye holê. Diyar bûye ku jin ne tenê rêveberên mal û çandiniyê û hilberînerên tekstîlê yên jêhatî bûn, lê di heman demê de dikaribûn wek bazirgan, niştecîhên wêrek ên ku beşdarî damezrandina koloniyên nû bûne, kesayetiyên olî yên bi bandor (wek völva), û heta di hin rewşan de wek şervanên ku çek hilgirtine jî rol bilîzin.

Keşfên wek şervana Birkavî û gorên dewlemend ên jinan ên li Oseberg û Skumsnes, ligel çîrokên jinên bihêz ên di sagayan de (wek Aud a Zehîndûr û Gudrid Thorbjarnardóttir), ajans, cihêrengiya rol, û bandora potansiyel a jinan di warên aborî, civakî, û heta siyasî (bi awayekî neyekser) û ayînî de radixin ber çavan. Girîng e ku em ji stereotipên mertal-keçên efsaneyî yên ku tenê di şeran de cih digirin, an jî jinên malê yên bi tevahî pasîf dûr bikevin û li şûna wê li ser tevlihevî û cihêrengiya serpêhatiyên jinên Vîkîngan bisekinin.

Her çend jinên Vîkîngan di nav sîstemeke bi gelemperî baviksalarî de dijiyan û di hin warên yasayî de li gorî mêran di rewşeke bindest de bûn jî, ew li gorî jinên li gelek civakên din ên hemdem xwedî hin maf û azadiyên girîng bûn, wek mafê xwedîkirina milk, wergirtina mîrasê, û hevberdanê. Lêbelê, “pêşverûtiya” wan divê bi baldarî û li gorî kontekstê were nirxandin.

6.2. Pêşniyarên ji bo Lêkolînên Akademîk ên Pêşerojê

Tevî pêşketinên girîng, hîn gelek pirs û mijar hene ku pêdivî bi lêkolînên kûrtir hene ji bo têgihiştineke bi tevahî berfireh a li ser jinên Vîkîngan:

1. Pêdiviya bi Lêkolînên Zêdetir ên Navdîsîplînî: Hevkariya di navbera arkeolog, dîroknas, fîlolog, antropolog û pisporên genetîkê de ji bo têgihiştineke holîstîk girîng e.
2. Berfirehkirina Analîzên DNA û Îzotopan: Pêkanîna van analîzan li ser hejmareke mezintir a skeletan ji herêmên cihêreng ên cîhana Vîkîngan dikare agahiyên hêja li ser koçberî, parêz, tenduristî, nexweşî, û têkiliyên genetîkî yên jinan peyda bike.
3. Lêkolînên Kûrtir ên Berawirdî: Pêdivî bi lêkolînên hûrgilîtir heye ku statuya yasayî, civakî û aborî ya jinan li herêmên cuda yên cîhana Vîkîngan (Skandînavya vs. koloniyan, bajar vs. gund) û li gorî civakên din ên hemdem (Keltî, Slavî, Frankî, Anglo-Sakson, Bîzansî, Erebî) bi awayekî sîstematîk berawird bikin.
4. Ji Nû Ve Nirxandina Rexneyî ya Çavkaniyên Nivîskî: Divê sagayan, helbestên Eddîk, qanûnên herêmî û çavkaniyên dîrokî yên din bi perspektîfên zayendî yên nûjen û bi rexneyî ji nû ve bêne xwendin û şîrovekirin, da ku pêşdaraziyên nivîskaran û bandora konteksta nivîsandina wan bêne eşkerekirin.
5. Lêkolîna li ser Bandora Demdirêj a Guherînên Çandî û Olî: Bandora Xiristiyanbûnê li ser jiyana jinan, nemaze di warê mafên yasayî, rolên olî, û têgihiştinên civakî de, mijareke ku hîn jî pêdivî bi lêkolînên kûrtir heye.
6. Lêkolîna li ser Jiyana Jinên Ji Çînên Civakî yên Cihêreng: Piraniya delîlên heyî li ser jinên ji çînên jorîn disekinin (mînak, gorên dewlemend, karakterên di sagayan de). Pêdivî bi lêkolînên zêdetir heye ku jiyana jinên ji çînên navîn û jêrîn, di nav de jinên kole, ronî bikin.
7. Vekolîna li ser Têgihên Zayendî yên Ne-Dualî: Pêdivî ye ku lêkolîn li ser îhtîmala hebûna nasnameyên zayendî yên ku ji dualîteya mêr/jin wêdetir diçin di civaka Vîkîngan de bêne kirin, û ka ev yek çawa di delîlên arkeolojîk û nivîskî de xuya dibe.

Bi kurtasî, çîrokên jinên Vîkîngan çîrokên cihêrengî, berxwedan, ajans û tevkariyê ne. Bi berdewamkirina lêkolînên rexneyî û navdîsîplînî, em dikarin têgihiştina xwe ya li ser van jinên balkêş kûrtir bikin û cihê wan ê rastîn di dîroka mirovahiyê de nas bikin.

Çavkanî

1. Viking women in a new light | The UNESCO Courier, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://courier.unesco.org/en/articles/viking-women-new-light
2. 10 Burial Excavations That Unveil Incredible Viking Women …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.thecollector.com/incredible-burial-excavations-viking-women/
3. Female Viking Appearance: What Did They Really Look Like? – TripleViking, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://tripleviking.com/blogs/news/female-viking-appearance-what-did-they-really-look-like
4. Viking Shieldmaidens: Warriors of Legend and History, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.norsegarde.com/blogs/lore-and-mythology/viking-shieldmaidens-warriors-of-legend-and-history
5. History – Viking Women – BBC, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.bbc.co.uk/history/ancient/vikings/women_01.shtml
6. Women in the Viking Age – National Museum of Denmark, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://en.natmus.dk/historical-knowledge/denmark/prehistoric-period-until-1050-ad/the-viking-age/the-people/women/
7. Women Traders of the Viking Age: An Analysis of Grave Goods – UNH Scholars Repository, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://scholars.unh.edu/context/spectrum/article/1042/viewcontent/Anthropology__Women_Traders_of_the_Viking_Age__An_Analysis_of_Grave_Goods___College_of_Liberal_Arts.pdf
8. ‘If it was a man, we would say that’s a warrior’s grave’: Weapon-filled burials are shaking up what we know about women’s role in Viking society | Live Science, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.livescience.com/archaeology/vikings/if-it-was-a-man-we-would-say-thats-a-warriors-grave-weapon-filled-burials-are-shaking-up-what-we-know-about-womens-role-in-viking-society
9. Bodies of Evidence: Gender and Viking Graves – Trinity Centre for …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.tcd.ie/tceh/blogs/vikings.php
10. Women in the Viking Age – World History Encyclopedia, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.worldhistory.org/article/1251/women-in-the-viking-age/
11. 10 Facts About Women of The Viking Age – Primary Topic Shop, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.primarytopicshop.com/blog/2019/05/22/10-facts-about-viking-women
12. The Norse Women during the Viking Age – TheWarriorLodge, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://thewarriorlodge.com/blogs/news/norsewomen
13. Viking women: Power and influence | Battle-Merchant, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.battlemerchant.com/en/blog/viking-women-the-role-of-women-in-viking-society
14. Women in the Viking Age – World History Encyclopedia, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://olli.media.uconn.edu/wp-content/uploads/sites/306/2024/03/Women-in-the-Viking-Age.pdf
15. The History of Weaving and Women – ECOIST, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://ecoist.world/blogs/eco-bliss/the-history-of-weaving-and-women
16. Women’s Work and Family in the Viking Age – Medievalists.net, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.medievalists.net/2016/03/womens-work-and-family-in-the-viking-age/
17. 8.3 Textile production – Archaeology Of The Viking Age – Fiveable, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://library.fiveable.me/archaeology-of-the-viking-age/unit-8/textile-production/study-guide/olX7NLcGcleunAP1
18. What Was Life Like for Women in the Viking Age? – History.com, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.history.com/articles/what-was-life-like-for-women-in-the-viking-age
19. Archaeologists unearth rich Viking women’s graves in Norway with …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://archaeologymag.com/2024/12/rich-viking-womens-graves-in-norway/
20. Female Leaders: A Re-evaluation of Women During the Viking Age – CUNY Academic Works, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://academicworks.cuny.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1436&context=hc_sas_etds
21. Women and power in the Viking Age: A primer | The Viking Herald, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://thevikingherald.com/article/women-and-power-in-the-viking-age-a-primer/417
22. Viking women: raiders, traders and settlers – Homepage – Oldnorse.org, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://oldnorse.org/portfolio/viking-women-raiders-traders-and-settlers/
23. Women in the Viking Age – Brewminate: A Bold Blend of News and Ideas, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://brewminate.com/women-in-the-viking-age/
24. Treasure trove of jewellery, coins and ‘vulva stone’ discovered in Viking women’s graves, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.independent.co.uk/news/science/archaeology/viking-women-grave-jewellery-vulva-stone-b2669520.html
25. Mitochondrial DNA variation in the Viking age population of Norway – PubMed Central, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4275891/
26. The Icelandic Sagas for Beginners | Your Friend in Reykjavik, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://yourfriendinreykjavik.com/icelandic-sagas-for-beginners/
27. Aud the Deep-Minded (Ketilsdóttir) – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Aud_the_Deep-Minded_(Ketilsd%C3%B3ttir)
28. Aud the Deep Minded | Follow The Vikings, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.followthevikings.com/discover/famous-vikings/aud-the-deep-minded
29. eleanorbarraclough.com, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://eleanorbarraclough.com/wp-content/uploads/BBC_World_History-Extraordinary_People_Jun_2018.pdf
30. Gudrid, the Viking woman who sailed to America and became a nun …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://bigthink.com/strange-maps/gudrid-far-traveled-viking-woman/
31. Shield-maiden – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Shield-maiden
32. Legendary Female Viking Warriors – Fjord Tours, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.fjordtours.com/en/norway/people-and-culture/viking/vikings-history-shieldmaiden
33. DNA Suggests Viking Women Were Powerful Warriors – History.com, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.history.com/articles/dna-proves-viking-women-were-powerful-warriors
34. A female Viking warrior confirmed by genomics – PMC, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5724682/
35. Warriors, Warlocks, Widows: Women and Weapons in the Viking …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://medieval.com.au/warriors-warlocks-widows-women-and-weapons-in-the-viking-world/
36. (PDF) Shield-maidens and Norse Amazons Reconsidered Women …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.researchgate.net/publication/356607427_Shield-maidens_and_Norse_Amazons_Reconsidered_Women_and_Weapons_in_Viking_Age_Burials_in_Norway
37. Viking Women: Beyond the Battlefield – Odin’s Treasures, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://odinstreasures.com/blogs/norse-tales/viking-women-beyond-the-battlefield
38. The Viking Age Seer Women: A Glimpse into the Volva’s World, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.hardraade.com/en/post/viking-age-seer-women-seeresses
39. Völva the Viking Witch or Seeress | Nordic Culture – Skjalden.com, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://skjalden.com/volva-the-viking-witch-or-seeress/
40. What Roles Did Women Play in Pagan Scandinavian Society …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://fellowshipandfairydust.com/2021/08/18/what-roles-did-women-play-in-pagan-scandinavian-society/
41. Goddesses of the North: The Women of Norse Mythology by thewritingnook _ | Contra, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://contra.com/p/7ORAQMvE-goddesses-of-the-north-the-women-of-norse-mythology
42. The Feminine Divine in Norse Mythology – norsecraft, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://norsecraft.co.uk/blogs/vikings-and-norse-mythology/the-feminine-divine-in-norse-mythology
43. News – First study of its kind sheds light on pregnancy in the Viking …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.nottingham.ac.uk/news/pregnancy-in-the-viking-age
44. The Role of Scandinavian Women in Christianisation: The …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.cambridge.org/core/books/cross-goes-north/role-of-scandinavian-women-in-christianisation-the-neglected-evidence/6DE696E064B6BA45A7F47706C523625C
45. en.natmus.dk, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://en.natmus.dk/historical-knowledge/denmark/prehistoric-period-until-1050-ad/the-viking-age/the-people/women/#:~:text=The%20written%20sources%20portray%20Viking,were%20officially%20inferior%20to%20men.
46. What was life like for women in Viking society? – History Skills, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.historyskills.com/classroom/year-8/viking-women/
47. Viking Women’s Rights: Roles, Influence | Vaia, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.vaia.com/en-us/explanations/history/viking-history/viking-womens-rights/
48. Women in Sweden – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Women_in_Sweden
49. Medieval law in Norway gave women new rights – Kilden kjønnsforskning.no, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://kjonnsforskning.no/en/2024/09/medieval-law-norway-gave-women-new-rights
50. core.ac.uk, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://core.ac.uk/download/pdf/228820412.pdf
51. Dragon Con: Women’s Legal Rights in 9th Century England and …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://octavia.net/dragon-con-womens-legal-rights-in-9th-century-england-and-scandinavia/
52. Women’s Rights in Early Medieval Rus – Carol McGrath Writer, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://carolcmcgrath.co.uk/womens-rights-in-early-medieval-rus/
53. Women’s Rights in Anglo-Saxon England – Octavia Randolph, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://octavia.net/womens-rights-anglo-saxon-england/
54. EARLY MEDIEVAL EUROPE – Santa Fe Institute Events Wiki, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://wiki.santafe.edu/images/f/f0/Karras_History_of_Marriage_and_Myyth_of_Friedelehe.pdf
55. 13.1 The Post-Roman West in the Early Middle Ages – World History …, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://openstax.org/books/world-history-volume-1/pages/13-1-the-post-roman-west-in-the-early-middle-ages
56. Salic law | EBSCO Research Starters, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.ebsco.com/research-starters/law/salic-law
57. Salic law – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Salic_law
58. Were Celtic women as free as I have read they were? : r/AskHistorians, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.reddit.com/r/AskHistorians/comments/11mby5/were_celtic_women_as_free_as_i_have_read_they_were/
59. The Brehon Laws – Shauna Lawless is writing, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://shaunalawless.com/2021/03/03/the-brehon-laws/
60. Brehon Laws: The Ancient Wisdom of Ireland – Amazon.com, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.amazon.com/Brehon-Laws-Ancient-Wisdom-Ireland/dp/1788491076
61. http://www.nottingham.ac.uk, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.nottingham.ac.uk/english/documents/innervate/14-15/08-amy-morrison-q33225-pp-153-164.pdf
62. The “Beer-bowl’s goddess”: Women in Icelandic Mythology and Sagas | Kim Andersen, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://hub.wsu.edu/andersen/2008/04/01/the-beer-bowls-goddess-women-in-icelandic-mythology-and-sagas/
63. Rune Stones | Milwaukee Public Museum, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.mpm.edu/index.php/research-collections/anthropology/online-collections-research/scandinavian-archaeology/rune-stones
64. 7 Physical Signs Of Viking Ancestry That May Suggest You Have Viking DNA – Xcode Life, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.xcode.life/dna-and-ancestry/physical-signs-of-viking-ancestry/
65. Stable Isotope Evidence for Sex- and Status-Based Variations in Diet and Life History at Medieval Trino Vercellese, Italy – Anthropology, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://anthropology.uga.edu/sites/default/files/inline-files/Reitsema%20and%20Vercellotti%202012%20-%20Trino%20Vercellese%20adult%20diet.pdf
66. Multi-isotope variation reveals social complexity in Viking Age Norway – PMC, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9579023/
67. The Hidden Lives of Viking Women: Archaeological and Historical Perspectives – Amazon.com, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.amazon.com/Hidden-Lives-Viking-Women-Archaeological/dp/B0DD1ZHJSG
68. Were Vikings and by extension, Nordic people, egalitarian as they are often portrayed? : r/AskHistorians – Reddit, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.reddit.com/r/AskHistorians/comments/uj4cys/were_vikings_and_by_extension_nordic_people/
69. How did women’s life in Viking Scandinavia change after Christianisation? – Reddit, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.reddit.com/r/AskHistorians/comments/49htv6/how_did_womens_life_in_viking_scandinavia_change/
70. How the Vikings adopted Christianity – A turning point in history, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://www.battlemerchant.com/en/blog/how-the-vikings-adopted-christianity-a-turning-point-in-history
71. Women in the Middle Ages – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Women_in_the_Middle_Ages