☺

xwende

—

Nivîsên Hişê Çêkirî

Sextekarîya Berners Streetê ya 1810an

—

Ji aliyê

xwende

di nav

de

Organîzasyon, Kaos û Bandora Çandî

Beş 1: Pêşgotin

sextekarîya Berners Streetê, ku di 27ê Mijdara 1810an de li Londonê qewimî, yek ji bûyerên herî balkêş û şahînetiyên herî organîzekirî yên dîrokê ye. Ev çalakî, ku ji hêla nivîskar û henekbazê navdar Theodore Hook ve hatibû sêwirandin, bi armanca ku navnîşaneke taybet, Berners Street Hejmar 54, di nav hefteyekê de bike navnîşana herî zêde tê axaftin li Londonê, pêk hat. Hook, bi şandina bi hezaran nameyên sexte ji esnaf, bazirgan û kesayetên navdar re, ku tê de daxwaza kelûpel û xizmetan ji bo vê navnîşanê dikir, bû sedema kaoseke bêhempa li navenda bajêr. Girîngiya vê bûyerê ne tenê di pîvana wê ya mezin de ye, lê herweha di wê yekê de ye ku ew wekî “yek ji şahînetiyên herî mezin ên dîrokê” tê binavkirin û ronahiyê dide ser gelek aliyên civaka Londonê ya serdema Regency.

Theodore Hook (1788-1841) kesayetiyek navendî ye di vê bûyerê de. Ew ne tenê nivîskarekî jêhatî û edîtorê rojnameya satirîk John Bull bû, lê di heman demê de bi jîrî, henekbazî û şiyana xwe ya împrovîzasyonê di nav civaka bilind a Londonê de jî dihat nasîn. Şahînetiyên wî, ku sextekarîya Berners Streetê ya herî navdar e, ne tenê ji bo kêfê bûn, lê carinan rexneyek li ser sazî û kesayetên desthilatdar jî dihewandin.

Armanca vê gotara akademîk ew e ku sextekarîya Berners Streetê bi awayekî berfireh û analîtîk vekolîne. Di vê çarçoveyê de, dê plansaziya hûrgilî ya sextekarîyê, pêkanîna wê ya bi heybet, kaosa ku li kolanên Londonê derxistiye holê, bertekên civakî û medyayî yên li hember bûyerê, û nebûna encamên yasayî yên cidî ji bo Hook werin lêkolînkirin. Wekî din, ev bûyer dê di çarçoveya civakî-çandî ya Londonê ya serdema Regency de were nirxandin da ku têgihiştineke kûrtir li ser şert û mercên ku rê li ber bûyereke wiha vekirine, were bidestxistin. Ev analîz bi taybetî ji bo xwendevanên akademîk ên Kurd tê amadekirin û armanc dike ku têgihiştineke rexneyî li ser vê bûyera dîrokî pêşkêş bike.

Avahiya gotarê dê bi awayekî sîstematîk van aliyan vebike: Pêşî, dê jînenîgarî û kesayeta Theodore Hook were pêşkêşkirin. Piştre, dê hûrgiliyên plansazî û pêkanîna sextekarîyê werin vegotin. Beşek taybet dê ji bo kaosa ku li Berners Streetê qewimiye û pîvana wê were veqetandin. Dûv re, dê bertekên civakî, medyayî û encamên bûyerê, tevî nebûna cezakirina Hook, werin analîzkirin. Çarçoveya civakî-çandî ya Londonê ya wê serdemê dê were ronîkirin da ku bûyer di konteksta xwe ya dîrokî de were fêmkirin. Herwiha, dê nîqaşên li ser rastî û zêdekirina çîroka sextekarîyê, û berhevdana wê bi sextekarîyên din ên serdemê re, werin kirin. Di dawiyê de, encamnameyek dê xalên sereke û girîngiya bûyerê kurt bike.

sextekarîya Berners Streetê ji henekekê wêdetir bû; ew di heman demê de îmtîhanek ji bo pêbaweriya civakî û sîstemên ragihandinê yên serdema Regency bû. Hook, bi şandina bi hezaran nameyan , karîbû bi hêsanî esnaf û kesayetên payebilind bixapîne û wan ber bi navnîşanekê ve bikişîne. Ev yek nîşan dide ku civaka wê demê çiqas zêde xwe dispêre peyama nivîskî û çiqas kêm mekanîzmayên verastkirinê hebûn. Ji ber vê yekê, aldatmace ne tenê henekek bû, lê di heman demê de rexneyek pratîkî li ser qelsiyên civakê û pêbaweriya zêde ya bi ragihandina nivîskî re bû.

Wekî din, ev bûyer dikare wekî nîşanek ji guherînên civakî yên ku London di serdema Regency de tê de derbas dibû were şîrove kirin. London di destpêka sedsala 19-an de bajarekî qelebalix û navendeke bazirganiyê ya cîhanî bû, ku tê de mezinbûna bilez a bajarî, zêdebûna bazirganiyê, û anonîmbûna têkiliyên civakî diyar bûn. Hejmareke mezin ji esnaf û karsaziyan hebûn ku bi nameyan ferman digirtin û karûbarên xwe dimeşandin. Hook karîbû vê tora bazirganî ya berfireh û pêbaweriya bi nameyan îstismar bike. Serkeftina sextekarîyê nîşan dide ku di nav mezinbûn û tevliheviya bajêr de, kontrol û verastkirin dijwar bû, û ev yek ji bo kesên jîr û henekbaz ên mîna Hook derfetên nû çêdikir da ku sînorên normên civakî biceribînin.

Beş 2: Theodore Hook: Jînenîgarî, Kesayet û Şahînetiyên Wî

Theodore Edward Hook, kesayeta navendî ya sextekarîya Berners Streetê, di 22ê Îlona 1788an de li Charlotte Street, Bedford Square, Londonê ji dayik bûye û di 24ê Tebaxa 1841ê de li mala xwe ya li Fulhamê jiyana xwe ji dest daye. Perwerdehiya wî ya fermî bi salekê li Harrow School û du dewreyên kurt li Zanîngeha Oxfordê sînordar ma, piştî wê ew vegeriya jiyana xwe ya berê ya li Londonê.

Ji temenekî ciwan ve, Hook bi jêhatiyên xwe yên muzîkî û helbestî diyar bû, ku bavê wî, bestekar James Hook, bi kêfxweşî ew pêşkêş dikirin. Ev jêhatîbûn û kesayeta wî ya jîndar ew kiribû “playboy” û henekbazekî navdar ê serdema xwe. Bi taybetî, şiyana wî ya di împrovîzekirina stranan de bala Mîrê Regent (paşê Şah George IV) kişandibû, ku ev yek rê li ber tayînkirina wî ji bo wezîfeyekê li Mauritiusê vekir. Kesayeta Hook bi gelemperî wekî kesekî jîr, henekhez, lê carinan bêberpirsiyar û meyldarê skandalan dihat binavkirin. Samuel Taylor Coleridge, helbestvanê navdar ê Romantîk, Hook wekî “jeniyekî rastîn mîna Dante” pesnandiye, ku ev yek asta bilind a jîrî û jêhatiya wî ya edebî nîşan dide.

Kariyera edebî ya Hook berfireh û cihêreng bû. Ew di sala 1820an de bû damezrîner û edîtorê rojnameya satirîk a Tory ya bi navê John Bull. Ev rojname bi rexneyên xwe yên tûj û bêrehm ên li ser partiya Whig û alîgirên Şahbanû Caroline navdar bû û di demek kurt de tiraşeke mezin bi dest xist, ku di sala yekem de dahateke girîng (nêzîkî 2,000 £) ji Hook re anî. Hook herwiha nivîskarê gelek romanan bû ku di serdema xwe de populer bûn. Di nav berhemên wî yên herî navdar de rêzeromana Sayings and Doings (1824–1828) heye, ku tê de çîrokên civakî bi şêwazekî jîr û rexneyî hatine vegotin. Romanên din ên girîng ên Hook ev in: Maxwell (1830), ku portreyek ji hevalê wî Reverend E. Cannon bû; Gilbert Gurney (1835), ku bi giranî otobiyografîk e û tê de Hook bi xwe îtîraf bi pêkanîna sextekarîya Berners Streetê dike; û Jack Brag (1837), ku rexneyek li ser kesên ku dixwazin xwe di nav çînên jorîn de nîşan bidin, dike.

Ji bilî sextekarîya Berners Streetê, Hook bi gelek şahînetî û henekên din jî dihat nasîn. Yek ji wan ên herî navdar “Şahînetiya Romeo Coates” bû. Robert “Romeo” Coates lîstikvanek amator bû ku bi performansên xwe yên xirab û kincên xwe yên ecêb navdar bû. Hook, bi teqlîdkirina destxeta Chamberlainê Qesrê, vexwendnameyek sexte ji Coates re şand ji bo şahiyeke mezin a ku ji hêla Mîrê Regent ve li Carlton House dihat lidarxistin. Hook, bi xwe kincên sor ên xizmetkarekî li xwe kir, vexwendname bi xwe da Coates û paşê temaşe kir ku Coates çawa bi hemû heybeta xwe û bi şûrê xwe yê bi elmas xemilandî ber bi şahiyê ve diçe. Li ber deriyê qesrê, ji Coates re bi awayekî nazik hate gotin ku şaşîtiyek çêbûye û ew hate redkirin. Ji ber ku erebeya xwe şandibû, Coates neçar ma ku li rawestgeha faytonan li benda veguhastinê bimîne. Dema ku Mîrê Regent bi bûyerê hesîya, poşmaniya xwe anî ziman û got ku Coates “centilmenekî bêzerar” e û “hebûna wî dikaribû gelek mêvanan kêfxweş bike û ziyanê nede kesî”. Tê gotin ku Hook dema ev çîrok vedigot, her tim “nîşanên poşmaniyê” dida. Şahînetiyeke din a navdar a Hook şandina “kartpostala yekem a cîhanê” ji xwe re di sala 1840î de bû. Tê bawer kirin ku Hook ev kartpostal, ku karîkaturek ji xebatkarên posteyê li ser bû, wekî henekek li ser pergala posteyê ji xwe re şandiye. Ev kartpostal, ku mohra Penny Black li ser bû, di sala 2002an de bi bihayekî rekor 31,750 £ hate firotin.

Di Cotmeha 1813an de, bi saya ecibandina Mîrê Regent ji jêhatiyên wî yên împrovîzasyonê, Hook wekî hesabgirê giştî û xezînedarê Mauritiusê, ku wê demê koloniyeke Brîtanî bû, hate tayînkirin. Ev wezîfe meaşekî salane yê baş (nêzîkî 2,000 £) pêşkêş dikir. Hook li Mauritiusê jî wekî “ruhê giravê” dihat nasîn û di nav civaka elît de populer bû. Lêbelê, di sala 1817an de, kêmasiyeke mezin (nêzîkî 12,000 £, ku îro bi mîlyonan dolar dike) di hesabên xezîneyê de hate tespîtkirin. Her çend tê bawer kirin ku ev kêmasî ji hêla cîgirekî wî ve hatibe kirin jî, Hook ji hêla yasayî ve berpirsiyar hate dîtin. Ew hate girtin û ji bo darizandinê vegerandin Ingilîstanê. Tevî ku ew ji ber sûcên krîmînal nehat mehkûm kirin, ew ji bo vê deynê mezin berpirsiyar ma û ev deyn heta dawiya jiyana wî bandorek neyînî li ser rewşa wî ya darayî kir. Piştî mirina wî, milkê wî ji hêla Xezîneya Dewletê ve hate desteserkirin.

Jiyana Theodore Hook bi awayekî berbiçav dualîteya serdema Regency nîşan dide: ji aliyekî ve jêhatîbûneke awarte, populerbûneke mezin di nav çînên herî jorîn ên civakê de, û têkiliyên bi kesayetên wek Mîrê Regent re ; ji aliyê din ve, bêberpirsiyariya di karûbarên darayî de, skandalên ku navûdengê wî dihejandin, û jiyaneke ku di navbera luks û deynan de diçû û dihat. Ev nakokiya di navbera rûyê civakî yê biriqandî û rastiya kesane ya tevlihev de ne tenê taybetmendiya Hook bû, lê di heman demê de şêwazek jiyanê ya berbelav di nav beşek ji elîta serdema Regency de bû, ku tê de şan û şohret ji bo statuya civakî girîngiyeke mezin hebû, lê skandal û têkçûnên kesane jî pir caran diqewimîn.

Dibe ku şahînetiyên Hook, û bi taybetî sextekarîya Berners Streetê, ne tenê ji bo kêf û henekan hatibin kirin. Piştî skandala Mauritiusê, ku ziyaneke mezin da navûdeng û rewşa wî ya aborî , dibe ku Hook hewl dabe ku bi van çalakiyên awarte û biaqilane, jîrî û hêza xwe ya li hemberî sazî û kesayetên desthilatdar nîşan bide. sextekarîya Berners Streetê, ku piştî destpêka pirsgirêkên wî yên darayî pêk hat, dikare wekî hewldanek ji bo vegerandina baldariya gel û îsbatkirina jêhatiya xwe ya bêhempa were şîrove kirin. Di vê perspektîfê de, aldatmace ne tenê henekek bû, lê belê îzharnameyek bû ku Hook dixwest bi wê peyamekê bide civaka ku ew tê de dijiya.

Beş 3: sextekarîya Berners Streetê: Plansazî û Pêkanîna Hûrgilî

sextekarîya Berners Streetê ne karekî spontane û bêserûber bû; berevajî vê, ew encama plansaziyeke hûrgilî û organîzasyoneke berfireh bû ku bi hefteyan dom kir. Destpêka vê çîroka henekîn bi behsekê di navbera Theodore Hook û hevalê wî, mîmar û şanonivîs Samuel Beazley de (hin çavkanî behsa hevalên din ên wekî Mathews an Hoazeley jî dikin) dest pê kir. Li gorî piraniya vegotinan, Hook bi yek gîneyê (pereyê zêrîn ê Brîtanî yê wê demê) bi Beazley re behs kir ku ew dikare di nav hefteyekê de her malek li Londonê bike navnîşana herî navdar û herî zêde tê axaftin.

Ji bo pêkanîna vê îdîayê, Hook û du hevalên wî – yek mêr û yek jin, ku nasnameyên wan nediyar mane lê tê gotin ku jina hevalkar paşê bûye lîstikvaneke navdar – dest bi pêvajoyeke plansaziyê kirin ku şeş hefteyan kişand. Di vê demê de, wan bi awayekî sîstematîk di navbera hezar û çar hezar name amade kirin û şandin. Navnîşana ku ji bo vê “operasyonê” hatibû hilbijartin Hejmar 54 li Berners Street bû, ku mala Xatûn Mary Tottingham (di gelek çavkaniyan de bi şaşî wekî Tottenham tê binavkirin), jinebiyeke dewlemend û bi statuyeke civakî ya baş, bû. Hilbijartina Xatûn Tottingham û navnîşana wê bi gelemperî wekî tesadufî tê nirxandin; Hook û hevalê wî dema ku li Berners Streetê dimeşiyan, bi awayekî bêserûber ev mal nîşan dabûn. Lêbelê, hin vegotinên hindik îdîa dikin ku dibe ku Hook li hember Xatûn Tottingham kînek kesane hebûye, her çend ji bo vê yekê delîlên berbiçav tune ne.

Nameyên ku hatin şandin, bi hincet û daxwazên cihêreng ji bo komeke berfireh ji esnaf, bazirgan, dabînkerên xizmetan û hetta kesayetên payebilind ên civakê hatibûn nivîsandin. Lêbelê, armanca hemû nameyan yek bû: vexwendina wergir ji bo serdan an şandina kelûpelan ji bo Xatûn Tottingham li Berners Street Hejmar 54 di 27ê Mijdara 1810an de. Mînakên van nameyan cihêrengiya hincetên ku hatine bikaranîn nîşan didin:

  • Ji bazirganan re: “Xatûn Tottenham dixwaze li ser mijarek girîng a karsaziyê bi we re bipeyive.”
  • Ji mamosteyên reqsê re: “Xatûn Tottenham dixwaze ku keçên wê dersên reqsê werbigirin û ji we daxwaz dike ku hûn sibê di navbera saet du û sê de serdana wê bikin.”
  • Ji bo firotina milk: “Xatûn Tottenham daxwaz dike ku Birêz — sibê saet di duduyan de serdana wê bike ji ber ku ew dixwaze li ser firotina erdekê bi wî re bişêwire.”
  • Ji bo veguhastinê: “Xatûn Tottenham daxwaz dike ku post-şez û çar [hesp] sibê li mala wê bin da ku wê bigihînin qonaxa yekem a ber bi Bathê ve.”
  • Ji kesayetên payebilind re jî nameyên taybet hatibûn şandin. Ji Serokên Banka Ingilîstanê û Kompanya Hindistana Rojhilat re hatibû gotin ku Xatûn Tottingham agahiyên girîng di derbarê sextekariyên ku bandorê li rêxistinên wan dikin de hene. Ji Dûkê Gloucesterê re jî nameyek hatibû şandin ku tê de jê dihat xwestin ku serdana xizmetkarekî malbatê yê ku li ber mirinê ye, bike.

Ji bo ku ji nêz ve temaşeyî encamên plana xwe bikin, Hook û hevalên wî odeyên li xaniyê ku rasterast li hemberî Hejmar 54 Berners Street bû, kirê kiribûn. Ev yek jî beşek ji plansaziya hûrgilî bû, ku nîşan dide Hook ne tenê dixwest kaosê biafirîne, lê di heman demê de dixwest ji temaşekirina wê jî kêfê werbigire.

Hûrgiliyên plansaziyê, wekî dema şeş hefteyî ya amadekariyê, nivîsandin û belavkirina bi hezaran nameyên bi destan, û cihêrengiya hincetên ku ji bo her komekê hatine afirandin, asta bilind a ked, organîzasyon û jîriya ku ji bo henekekê hatiye xerckirin, radixe ber çavan. Ev yek ji kesayeta Hook a ku bi gelemperî wekî “playboy”ekî bê xem dihat nasîn, wêdetir diçe û aliyekî wî yê bi sebir, metodîk û xwedî şiyana plansaziyeke tevlihev jî derdixe holê. Ev asta organîzasyonê pirsê derdixe holê ka gelo armanca Hook tenê qezenckirina behsekê bû, an jî dibe ku mebestên din ên veşartî, wekî rexnekirina civakê an jî îsbatkirina jîriya xwe bi awayekî şanoyî, hebûn.

Wekî din, hilbijartina qurbaniyek “dewlemend û bi navûdeng” û navnîşanek li herêmeke baş û navdar a Londonê ne tesadufî bû. Ev hilbijartin dibe ku ji bo zêdekirina pêbaweriya nameyên sexte û kişandina bala kesayetên payebilind ên civakê hatibe kirin. Navûdengê Xatûn Tottingham û cihê rûniştina wê ya li Berners Streetê, ku herêmeke birûmet bû, îhtîmala ku vexwendin û daxwazên di nameyan de ciddî werin girtin zêde dikir. Ev yek, di encamê de, pîvan û berfirehiya kaosa ku Hook armanc dikir biafirîne, mezintir dikir, ji ber ku beşdarbûna kesayetên navdar dê bûyerê hê bêtir balkêş û navdar bikira.

Beş 4: Kaosa li Berners Streetê: Pîvan û Berfirehiya Bûyerê

Di 27ê Mijdara 1810an de, plana Theodore Hook bi awayekî şanoyî û kaotîk ket meriyetê. Bûyer di saetên serê sibê de, li dora saet 5:00, bi hatina komek ji dûkêşpaqijkeran (chimney sweeps) ji bo Hejmar 54 Berners Street dest pê kir, ku îdîa dikirin ji bo paqijkirina dûkêşan hatine gazîkirin. Ev tenê destpêk bû; di nav çend saetan de, kolan veguherî qada tevliheviyeke bêhempa.

Piştî dûkêşpaqijkeran, bi sedan nûnerên pîşe û karsaziyên cihêreng, ligel kelûpel û amûrên xwe, li ber deriyê mala Xatûn Tottingham kom bûn. Di nav wan de komirfiroş bi wagonên tijî komir ji keştîgehên Paddingtonê, nanpêj bi kekên dawetê yên mezin û xemilandî, pêlavçêker, mobîlyafiroş bi barkêşên tijî mobîlya, auksiyonvan, gorçêker, baqal, qesab (nêzîkî çil qesab, her yek bi lingek goştê mihê), şîranîpêj (pêncî şîranîpêj bi texmînî 2,500 tartên frambwazê), hosteyên reqsê, masîfiroş (nêzîkî çil masîfiroş bi lobster û masiyên cod), parêzer, bijîşk, hemşîre, porbir, milîner (çêkerên şewqeyan), berber, hunermendên cihêreng, optîsyen, çêkerên bandboxan (qutiyên şewqeyan), û hilgirên şerabê hebûn. Herwiha, gelek organ û piyanoforte, caw, cewher, û hetta darbestek ku li gorî pîvanên Xatûn Tottingham hatibû çêkirin, hatin şandin. Di saet 5:00 êvarê de, komeke mezin ji karmendên malê yên ku li kar digeriyan û difikirîn ku ji bo hevpeyivînê hatine vexwendin, gihîştin cihê bûyerê.

Ji bilî esnaf û bazirganan, gelek kesayetên payebilind ên Londonê jî bûn qurbanên vê sextekarîyê. Di nav wan de Serokên Banka Ingilîstanê û Kompanya Hindistana Rojhilat, Dûkê Gloucesterê, Şaredarê Londonê (Joshua Smith an Thomas Smith, li gorî çavkaniyan), Arşepîskoposê Canterburyê, û Dûkê Yorkê hebûn. Şaredarê Londonê bi erebeya xwe ya fermî û bi cil û bergên xwe yên şaredariyê hatibû, lê dema ku kaosa li kolanê dît, zû ji wir dûr ket û çû qereqola polîsan a Marlborough Streetê da ku rewşê ragihîne.

Ev herikîna bêdawî ya mirovan û kelûpelan bû sedema girtina temamî ya Berners Streetê û kolanên derdorê yên girêdayî Oxford Streetê. Hatûçûna li beşeke mezin a West Endê rawestiya. Elaleteke mezin ji temaşevanên meraqdar li dora Hejmar 54 kom bûbû, ku hin ji wan ji rewşê dikeniyan û hinên din jî li benda dîtina kesê/a din ê ku dê were xapandin, bûn. Polîsên ji qereqola Marlborough Streetê hatin şandin da ku nîzamê pêk bînin, lê ji ber mezinahiya elaletê û hejmara zêde ya kesên ku hîn jî hewl didan xwe bigihînin navnîşanê, ew bêçare man. Di dawiyê de, ji bo kontrolkirina rewşê, her du serên kolanê ji hêla polîsan ve hatin girtin. Kaos heta derengiya şevê, piştî ku tarî ketibû, dom kir.

Ziyanên madî yên ku ji ber vê kaosê çêbûn, ne kêm bûn. Di nav elalet û tevliheviyê de, cam, porselen, harpsîkord û panelên erebeyan şikestin. Gelek hesp ji ber qelebalixî û panîkê ketin û birîndar bûn. Bermîlên bîra û şerabê yên ku ji bo Xatûn Tottingham hatibûn şandin, di nav elaletê de hatin wergerandin û naveroka wan bêhesab hate vexwarin. Herwiha, ev kaos ji bo bêrîbirrkan (pickpockets) jî bû firsendeke zêrîn ku di nav elaletê de bi hêsanî karê xwe bikin.

Tabloya Qurbanî û Kelûpelên sextekarîya Berners Streetê

Cûreya Esnaf/KesayetHejmara Texmînî/NavKelûpel/Sedema HatînêÇavkanî
Dûkêşpaqijker12+Paqijkirina dûkêşan
KomirfiroşBi dehan wagonRadestkirina komirê
NanpêjKomek (dozenek)Kekên dawetê yên mezin
PêlavçêkerKomekPêlav
MobîlyafiroşGelek barkêşMobîlya
GorçêkerYek an zêdetirDarbest (li gorî pîvana Xatûn Tottingham)
Şîranîpêj502,500 tartên frambwazê
Masîfiroş40Lobster û masî (cod)
Qesab40Lingê goştê mihê
Serokê Banka Ingilîstanê1Agahî li ser sextekariyê
Serokê Kompanya Hindistana Rojhilat1Agahî li ser sextekariyê
Dûkê Gloucesterê1Serdana xizmetkarekî li ber mirinê
Şaredarê LondonêJoshua Smith/Thomas SmithBersivdana vexwendineke sexte
Arşepîskoposê Canterburyê1Ji bo xizmetekê hatibû vexwendin
Dûkê Yorkê1Vexwendina sexte
Organhilgir6 mêrên xurtRadestkirina organekê
PiyanoforteGelekRadestkirina piyanoforteyan
Karmendên MalêKomeke mezinJi bo hevpeyivîna kar
Bijîşk, Parêzer, Keşe, hwd.GelekXizmetên cihêreng

Asta bilind a beşdariya nexwestî, ku ji esnafên herî asayî bigire heta kesayetên herî payebilind ên civakî û siyasî yên Londonê dihewand, bi awayekî eşkere nîşan dide ku Theodore Hook ne tenê pergala bazirganî ya serdemê, lê di heman demê de hiyerarşiya civakî û pêbaweriya bi otorîteyê jî bi awayekî hostayane îstismar kiriye. Kesayetên wek Şaredarê Londonê, Dûk, û serokên saziyên darayî yên herî mezin ên împaratoriyê jî ketin vê dafika Hook. Ev yek nîşan dide ku nameyên Hook çiqasî qayîlker û bi hûrgilî hatibûn amadekirin, û çawa wî karîbû pêbaweriya bi navê Xatûn Tottingham, jinebiyeke dewlemend û birûmet, bikar bîne da ku armanca xwe pêk bîne. Ev serkeftina Hook di xapandina kesayetên ewqas girîng de, di heman demê de qelsiya pergalên verastkirinê yên van kesan û saziyan jî radixe ber çavan.

Kaosa ku li Berners Streetê derket holê, ne tenê encama hejmara zêde ya mirov û wesayîtan bû, lê di heman demê de û belkî hê girîngtir, encama têkçûna bendewariyên civakî û bazirganî bû. Her esnafekî ku diçû wê navnîşanê, bi hêviya firotina kelûpelên xwe an pêşkêşkirina xizmeteke bi berdêl diçû. Kesayetên navdar jî bi hincetên girîng û lezgîn hatibûn vexwendin, wekî eşkerekirina sextekariyekê an serdana kesekî li ber mirinê. Rûbirûbûna bi rastiya tal a ku hemû ev vexwendin û ferman sexte bûn, û ku ew bûne qurbanên henekekê, bû sedema hêrs, bêhêvîbûn û tevliheviyeke mezin di nav wan de. Ev pevçûna tund a di navbera bendewariyên rewa û rastiya şokker de, bingeha “komediya” an jî, ji bo qurbaniyan, “trajedî-komediya” vê bûyera dîrokî pêk tîne û beşek bingehîn ji “şahînetiya” Hook bû.

Beş 5: Reaksiyonên Civakî, Medyayî û Encama Bûyerê

sextekarîya Berners Streetê di cih de bû sedema bertekên cihêreng di nav gel, esnafên xapandî, rayedar û medyayê de. Esnaf û kesên ku bi saetan li benda tiştekî vala mabûn û ziyan dîtibûn, bi hêrs û bêhêvî bûn. Li gorî hin vegotinan, wan bi dengê bilind daxwaza girtin û cezakirina kesê ku ev henek li wan kiriye, dikirin. Lêbelê, elaleta mezin a temaşevanan ku li kolanê kom bûbû, bi gelemperî ji rewşê dikeniyan û li benda qurbaniyên nû yên sextekarîyê bûn, ku ev yek hêrsa kesên xapandî zêdetir dikir.

Medyaya Londonê ya wê demê bi awayekî berfireh cih da bûyerê. Rojnameyên sereke yên wekî The Times, Morning Post, Morning Chronicle, û The Examiner nûçeyên hûrgilî li ser kaosa li Berners Streetê weşandin. The Times di 28ê Mijdara 1810an de nûçeyek bi sernavê “A Hoax” (sextekarîyek) weşand û tê de behsa “elaleteke dikenî” û “esnafên xemgîn” kir. Morning Post jî di heman rojê de bûyer wekî “Dîmenê Herî Awarte” (Most Extraordinary Scene) bi nav kir û lîsteyek dirêj ji kes û kelûpelên ku beşdarî kaosê bûne, pêşkêş kir. The Annual Register jî, wekî salnameyeke girîng a bûyerên salane, cih da vê sextekarîyê. Karîkaturîstê ciwan ê wê demê, William Heath, ku tenê 15 salî bû, karîkaturek li ser bûyerê çêkir ku ji hêla S.W. Fores ve di 6ê Kanûna 1810an de hate weşandin. Di vê karîkaturê de, artêşeke ji esnafan bi kelûpelên xwe dikevin hundurê salona Xatûn Tottingham, û Şaredarê Londonê jî di nav wan de ye û dibêje: “Oh, ev henekek xweş e, lê ez ê wî bi Hook an bi Crook bibînim” (Oh This is a pretty Hoax, but Ill find it out by Hook or by Crook). Ev yek nîşan dide ku gumanên li ser Hook zû derketibûn holê.

Tevî ku polîs li kesê berpirsiyar geriya û xelatek ji bo agahiyan hate pêşkêş kirin, Theodore Hook ji bo vê sextekarîyê nehat girtin û ceza kirin. Hook, ji bo ku ji bertekan dûr bikeve, ji Londonê derket û çend hefteyan li gundan ma. Sedemên nebûna cezakirinê dikarin cihêreng bin: kêmbûna delîlên rasterast ên ku Hook bi bûyerê ve girêdidin (her çend gumanên xurt hebûn), statuya wî ya civakî û têkiliyên wî yên bi kesayetên payebilind re, û dibe ku valahiyên di qanûnên serdemê de yên têkildarî “fesadiya giştî” (public mischief) an “binpêkirina aştiyê” (breach of peace). Di destpêka sedsala 19-an de li Ingilîstanê, darizandina tawanên bi vî rengî bi gelemperî li ser însiyatîfa mexdûran bû, û dibe ku Xatûn Tottingham an esnafên din ji ber dijwarî û lêçûnên pêvajoyeke yasayî ya dirêj, dev ji şopandina dozê berdabine. Wekî din, diyardeya ku Hook di romana xwe ya otobiyografîk Gilbert Gurney de, ku 25 sal piştî bûyerê hate weşandin, bi awayekî serbilind îtîraf bi pêkanîna sextekarîyê kir , nîşan dide ku ew ji encamên yasayî yên paşerojê jî netirsiyaye.

sextekarîya Berners Streetê bandoreke demdirêj li ser bîra çandî ya Londonê û Brîtanyayê hişt. Ew li bajarên din ên Brîtanî û hetta li Parîsê jî hate dubarekirin. Bûyer bû îlham ji bo stranên komîk, karîkaturan û pantomîman û bi salan di şanoyan de hate behskirin. Nivîskarê navdar Charles Dickens jî, ku bi çavdêriyên xwe yên tûj ên li ser jiyana Londonê tê nasîn, di romana xwe ya Bleak House de amaje bi bûyereke mîna sextekarîya Berners Streetê kiriye, ku karakterê Mr. Bucket behsa henekeke bi vî rengî dike. Ev yek nîşan dide ku bûyer çiqas kûr di hişmendiya çandî de cîh girtibû û bûbû metaforek ji bo nediyariya jiyana bajarî ya sedsala 19-an.

Ev aldatmace dikare wekî rexneyek li ser “gullibility” (sadebûn, bi hêsanî xapîn) ya civak û medyayê were şîrovekirin. Rastiya ku bi hezaran kes, ji esnafên asayî bigire heta kesayetên herî payebilind, bi hêsanî bi nameyên sexte hatin xapandin, asta pêbaweriya bi peyama nivîskî û kêmasiya mekanîzmayên verastkirinê yên wê serdemê radixe ber çavan. Medya jî, bi weşandina hûrgiliyên bûyerê bêyî ku bi têra xwe lêpirsîn bike, beşdarî mezinbûna navûdengê sextekarîyê bû.

Wekî din, nebûna cezakirina Hook ji bo vê çalakiya ku bûbû sedema kaoseke mezin, ziyanên madî û astengkirina jiyana rojane ya beşek ji Londonê, dibe ku wekî nîşanek ji qelsiya sîstema dadwerî ya serdemê li hemberî tawanên “biçûk” ên ku ji hêla kesên xwedî statu û têkiliyên civakî yên baş ve hatine kirin, were dîtin. Ev yek dikare wekî rexneyek li ser newekheviya li ber qanûnê û bandora têkiliyên civakî li ser pêvajoyên yasayî were şîrovekirin.

Beş 6: Çarçoveya Civakî-Çandî ya Londonê di sala 1810an de

Ji bo têgihiştineke kûrtir a sextekarîya Berners Streetê û sedemên serkeftina wê, pêwîst e ku em li çarçoveya civakî-çandî ya Londonê di destpêka sedsala 19-an de, ango di serdema Regency de, binêrin. London di sala 1810an de ne tenê paytexta Împaratoriya Brîtanî bû, lê di heman demê de yek ji bajarên herî mezin û qelebalix ên cîhanê bû, navendeke girîng a bazirganî, darayî û çandî bû. Bajar di pêvajoyeke mezinbûna bilez a bajarî de bû, ku ev yek bi xwe re hem derfetên nû hem jî pirsgirêkên civakî yên wekî qerebalixî, cudahiyên mezin ên di navbera çînên civakî de, û zêdebûna tawanê dianî. Civaka Londonê bi awayekî tund cihêkirî bû; li aliyekî çîna serdest a dewlemend û arîstokrat hebû ku di nav luks û şahiyan de dijiyan, û li aliyê din jî girseyên mezin ên xizan hebûn ku di şert û mercên dijwar de li taxên feqîr (slums) dijiyan.

Rêbazên ragihandinê di sala 1810an de bi giranî li ser nameyên bi destan hatine nivîsandin û pergala posteyê ya ku hêdî dixebitî, ava bûbûn. Telegraf û teknolojiyên din ên ragihandinê yên bilez hîn nehatibûn îcadkirin an jî bi berfirehî nehatibûn bikaranîn. Name bi gelemperî ji hêla kesên ku dişandin ve nedihatin dayîn, lê ji hêla wergir ve dihatin dayîn, û lêçûna posteyê li gorî dûrahî û hejmara pelan dihat hesibandin, ku ev yek posteyê ji bo gelek kesan biha dikir. Ji bo radestkirina nameyên herêmî li Londonê, servîsên “Penny Post” hebûn, lê ji bo peyamên lezgîn an girîng, mirov pir caran xizmetkar an peyamberên taybet bikar dianîn. Ev pergala ragihandinê ya hêdî û carinan ne ewle, derfet ji bo manîpulasyon û xapandinê çêdikir, ji ber ku verastkirina rastiya nameyekê dikaribû dijwar û demxwez be.

Saziyên bazirganî û xizmetguzariyê yên li Londonê bi gelemperî li ser bingeha fermanên ku bi nameyan dihatin wergirtin, dixebitîn. Esnaf û bazirgan xwe dispêrin rastbûn û durustiya van nameyan da ku kelûpelan bişînin an xizmetan pêşkêş bikin. Pêbawerî di têkiliyên bazirganî de hêmaneke bingehîn bû. Theodore Hook bi awayekî hostayane ev pêbawerî û girêdayîbûna bi nameyan îstismar kir. Bi şandina nameyên sexte yên ku bi awayekî profesyonel hatibûn amadekirin û tê de referansên sexte yên ji “kesên bi kalîte” hatibûn bikaranîn , wî karî baweriya bi sedan esnaf û bazirganan bi dest bixe.

Di derbarê qanûnên têkildarî nîzama giştî, sextekarî û henekan de, divê were zanîn ku di destpêka sedsala 19-an de, têgehên wekî “fesadiya giştî” (public mischief) an “binpêkirina aştiyê” (breach of the peace) hebûn, lê sepandina wan û cezayên ji bo wan ne her tim zelal û domdar bûn. Sextekarî, nemaze sextekirina belgeyên darayî, wekî tawaneke cidî dihat dîtin û heta dikaribû bi cezayê îdamê jî encam bide, her çend ev ceza ji bo sextekariyên biçûk kêm dihat bikaranîn û bi demê re hate rakirin. Lêbelê, ji bo henekên mezin ên ku dibûn sedema tevliheviya giştî lê ziyaneke rasterast a mezin a darayî nedigihandin kesekî taybet (ji bilî lêçûnên dem û kelûpelên esnafan), çarçoveyeke yasayî ya zelal û mekanîzmayên darizandinê yên bi bandor kêm bûn. Wekî ku di beşa berê de hate gotin, nebûna delîlên rasterast û dibe ku statuya civakî ya Hook jî di nebûna cezakirina wî de rol lîstibe.

sextekarîya Berners Streetê tenê di çarçoveyeke civakî ya taybet de mimkun bû ku tê de ragihandin hêdî bû, verastkirina agahiyan dijwar bû, û pêbaweriyeke mezin bi peyama nivîskî re hebû. Hook ji van şert û mercan sûd wergirt û karî henekekê biafirîne ku sînorên normal derbas bike.

Wekî din, ev bûyer qelsiyên binesaziya bajarî ya Londonê ya ku bi lez mezin dibû û pergala bazirganiyê ya ku bi giranî li ser pêbaweriya kesane û nameyên nivîskî ava bûbû, derxist holê. Nebûna rêbazên bilez û pêbawer ên verastkirina fermanan û nasnameya kesên ku ferman didin, rê li ber îstismarkirina pergalê ji hêla kesên jîr û bêexlaq ve vedikir. Kaosa ku li Berners Streetê qewimî, ne tenê encama henekekê bû, lê di heman demê de nîşanek ji kêmasiyên di organîzasyon û kontrola bajarekî mezin de bû ku di pêvajoyeke guherîn û mezinbûna bilez de bû.

Beş 7: Nîqaşên li ser Rastî û Zêdekirina Çîroka sextekarîyê

sextekarîya Berners Streetê, tevî ku wekî bûyereke dîrokî ya rastîn tê qebûlkirin, bi demê re bûye mijara nîqaşan di derbarê rastî û dereceyê zêdekirina hin hûrgiliyên çîrokê de. Vekolîna rexneyî ya çavkaniyên seretayî û berhevdana wan bi vegotinên paşerojê re girîng e ji bo têgihiştineke rasttir a bûyerê.

Hin lêkolîner û nivîskar amaje bi wê yekê dikin ku dibe ku hin hûrgiliyên sextekarîya Berners Streetê bi demê re hatibin “xemilandin” an zêdekirin, nemaze di vegotinên populer û biyografiyên Hook de. Mînakek ji vê yekê, îdiaya ku “kêm delîlên rasterast û yekem-dest hene ku bûyer bi rastî qewimiye” ye, û ku nûçeyên rojnameyan ên piştî yekemîn ragihandinê dibe ku bi zêdekirinên mezin hatibin weşandin. Kristen Koster, di nivîsa xwe ya ji bo ‘Regency Fiction Writers’ de, dipirse ka gelo tunebûna qeydên giştî yên ji bo bûyereke ewqas mezin (wek serdana Şaredar û şandina polîsan) ne nîşana wê yekê ye ku dibe ku bûyer bi qasî ku tê vegotin mezin nebûbe. Ew amaje dike ku yekem nûçeya li ser bûyerê di Morning Advertiser a 28ê Mijdara 1810an de derketiye û tenê behsa serdana Şaredar dike, lê ne kesayetên din ên payebilind. Ev yek dihêle ku mirov bifikire ku dibe ku Hook bi xwe jî di afirandina “efsaneya” Berners Streetê de rolek leyîstibe, ne tenê di pêkanîna henekê de.

Li aliyê din, gelek çavkaniyên hevdem, wekî nûçeyên rojnameyên The Times, Morning Post, û karîkaturên William Heath, hûrgiliyên berfireh li ser kaos û beşdarbûna kesayetên navdar pêşkêş dikin. Mînak, The Times di 28ê Mijdara 1810an de behsa “eşyayên mobîlyafiroşan di nav erebeyan de, organ, piyanoforte, caw, cewher û her cure mobîlya… ligel esnafên xemgîn û elaleteke dikenî” dike. Herwiha, raporên polîsan ên ku di hin çavkaniyan de têne behskirin jî rastiya bûyerê piştrast dikin.

Nakokiyek din a girîng di derbarê nivîskariya sextekarîyê de ye. Piştî mirina Hook di 1841ê de, hevala wî Nancy Matthews (jina lîstikvan Charles Mathews) îdîa kir ku ne Hook, lê “centilmenekî ciwan, ku niha yek ji oldarên herî hişk ên keyatiyê ye” berpirsiyarê sextekarîya Berners Streetê bûye. Wê herwiha got ku Hook berê henekek bi heman rengî lê bi pîvaneke biçûktir li Bedford Streetê pêk anîbû. Ev îdîa li dijî “itirafa” Hook bi xwe ye ku di romana wî ya nîv-otobiyografîk Gilbert Gurney (1835) de cih digire. Di vê romanê de, karakterê sereke, ku Hook bi xwe temsîl dike, bi awayekî eşkere dibêje: “iştek wekî kêfê tune – çi din bandora li Berners Streetê çêkir? Ez ew zilam im – min ew kir… ji bo orîjînaliya fikir û sêwiranê, ez difikirim ku ew bêkêmasî bû.”. Piraniya lêkolîner û biyografên Hook îtîrafa wî ya di Gilbert Gurney de wekî delîla sereke ya berpirsiyariya wî qebûl dikin, lê îdiaya Matthews jî wekî faktorek ku dibe ku çîrokê tevlihevtir bike, tê hesibandin. Dibe ku Matthews xwestibe navûdengê hevalê xwe yê mirî biparêze an jî rastiyeke din a bûyerê hebûbe.

Ev nîqaş û nakokî nîşan didin ku çîroka sextekarîya Berners Streetê, mîna gelek bûyerên dîrokî yên balkêş, bi xwe jî bûye mijara “sextekarîyek” çandî, ku tê de rastî, zêdekirin û efsane bi awayekî tevlihev di nav hev de cih digirin. Nebûna delîlên bêkêmasî û vegotinên cihêreng ên ji çavkaniyên cuda, girîngiya lêkolîna rexneyî, berhevdana çavkaniyan û verastkirina agahiyan di dîroknivîsandinê de bi awayekî berbiçav destnîşan dikin. Ji bo lêkolînerekî dîrokê, ev nakokî ne tenê kêşeyek in, lê di heman demê de derfetek in ji bo têgihiştineke kûrtir a ka çawa çîrokên dîrokî têne afirandin, vegotin û guhertin.

Beş 8: sextekarîya Berners Streetê û sextekarîyên Din ên Heman Serdemê

Ji bo ku sextekarîya Berners Streetê di çarçoveyeke berfirehtir de were fêmkirin, berhevdana wê bi sextekarîyên din ên heman serdemê re, nemaze yên ku li Londonê qewimîne, kêrhatî ye. Du bûyerên ku bi taybetî ji bo berhevdana bi sextekarîya Berners Streetê re guncaw in, sextekarîya Bedford Streetê ya 1809an û sextekarîya Borseya Londonê ya 1814an in.

Li gorî hin çavkaniyan, û nemaze îdiaya Nancy Matthews piştî mirina Hook, Theodore Hook berî sextekarîya Berners Streetê, di Mijdara 1809an de henekek bi heman rengî lê bi pîvaneke biçûktir li Bedford Streetê pêk anîbû. Rojnameya Morning Post di nûçeya xwe ya 28ê Mijdara 1810an de li ser sextekarîya Berners Streetê amaje bi vê yekê dike û dibêje ku bûyera Berners Streetê “ji ya Bedford Streetê ya çend meh berê pir wêdetir bû”. Ev yek nîşan dide ku sextekarîya Bedford Streetê jî di bîra giştî de mabû, lê sextekarîya Berners Streetê ji ber pîvan û kaosa xwe ya mezintir ew xistiye bin siya xwe. Hûrgiliyên li ser sextekarîya Bedford Streetê kêm in, lê tê texmînkirin ku Hook heman rêbazê şandina nameyên sexte ji bo kişandina esnafan bo navnîşanekê bikar aniye. Ger ev îdîa rast be, wê demê sextekarîya Bedford Streetê dikare wekî “ceribandinek” an “prototîpek” ji bo sextekarîya Berners Streetê were dîtin, ku tê de Hook teknîkên xwe ceribandiye û ji bo heneka xwe ya mezintir amadekarî kiriye.

sextekarîyeke din a girîng a serdemê sextekarîya Mezin a Borseya Londonê ya 1814an bû. Di vê bûyerê de, komek ji sextekaran, di nav de kesayetên navdar ên wekî Lord Cochrane, bi belavkirina nûçeyên derewîn ên ku Napoleon Bonaparte hatiye kuştin û Hevalbendan şer qezenc kiriye, bûne sedema bilindbûna nirxê bondoyên hikûmetê li Borseya Londonê. Sextekaran ji vê rewşê sûd wergirtin û bondoyên xwe bi bihayên bilind firotin, berî ku rastî eşkere bibe û nirx dîsa dakevin. Ev aldatmace, berevajî sextekarîya Berners Streetê ku bi giranî ji bo henek û qezenckirina behsekê hatibû kirin, armanceke rasterast a aborî hebû û bi sextekariyeke darayî ya mezin encam da. Kesên ku di sextekarîya Borseyê de cih girtibûn, bi “komploya ji bo sextekariyê” hatin tawanbar kirin, hatin darizandin û ceza kirin; Lord Cochrane ji meqamên xwe yên leşkerî û siyasî hate dûrxistin û hate zîndanîkirin.

Berhevdana van her sê aldatmaceyan hin taybetmendiyên hevpar û cudahiyên girîng derdixe holê. sextekarîya Berners Streetê û sextekarîya Bedford Streetê (eger ji hêla Hook ve hatibe kirin) bi giranî ji bo henek, îsbatkirina jîriyê û afirandina navûdengê hatine kirin. Her çend ziyanên madî ji bo esnafan çêbûbin jî, armanca sereke ne qezenca aborî ya rasterast bû. Rêbaza sereke di her duyan de şandina nameyên sexte û îstismarkirina pêbaweriya bi peyama nivîskî re bû. Li aliyê din, sextekarîya Borseyê armanceke eşkere ya aborî hebû û bi manîpulasyona agahiyan ji bo qezenckirina li borseyê pêk hat. Encama yasayî jî ji bo sextekarîya Borseyê pir cidîtir bû.

sextekarîya Berners Streetê di nav konteksta “çanda henekan” a serdema Regency de cih digire, ku tê de henekên jîrane û carinan zalimane beşek ji jiyana civakî bûn, nemaze di nav çînên jorîn de. Lêbelê, sextekarîya Berners Streetê ji ber pîvan, organîzasyon û asta kaosa ku afirandiye, ji henekên asayî yên serdemê cuda dibe û dikeve kategoriya “şahînetiyên mezin”. Dema ku sextekarîya Borseyê qelsiyên di pergala darayî û bazara borsayê de îstismar dikir, sextekarîya Berners Streetê qelsiyên di pergala ragihandinê, pêbaweriya civakî û hetta hiyerarşiya civakî de derxistibû holê. Her du bûyer jî, bi awayên xwe yên cihê, ronahiyê didin ser aliyên cihêreng ên civaka Londonê ya destpêka sedsala 19-an.

Beş 9: Encamname

sextekarîya Berners Streetê ya 1810an, ku ji hêla Theodore Hook ve bi hostayî hate sêwirandin û pêkanîn, ji henekekê wêdetir, bûyereke civakî û çandî ya girîng e ku gelek aliyên Londonê ya serdema Regency û kesayeta Hook bi xwe ronî dike. Wekî ku di vê gotarê de bi berfirehî hate vekolandin, ev aldatmace ne tenê bi pîvana xwe ya awarte û kaosa ku li navenda Londonê afirand, lê herwiha bi plansaziya xwe ya hûrgilî û îstismarkirina jîrane ya pêbaweriya civakî û sîstemên ragihandinê yên serdemê, di dîrokê de cîhekî taybet digire.

Theodore Hook, wekî kesayetiyek jîr, henekbaz, nivîskar û edîtorê navdar, bi vê çalakiyê ne tenê behsekê qezenc kir, lê di heman demê de navûdengê xwe wekî hostayê sextekarîyê jî qayîm kir. Jiyana wî ya ku di navbera serkeftinên edebî û civakî û skandalên darayî de diçû û dihat, bi xwe jî mînakek ji dualîteya serdema Regency bû. Şahînetiyên wî, û bi taybetî sextekarîya Berners Streetê, dikarin wekî hewldanek ji bo îsbatkirina jîrî û hêza xwe li hemberî civak û saziyên ku carinan ew rexne dikirin an jî piştguh dikirin, werin şîrovekirin.

Plansaziya şeş hefteyî, şandina bi hezaran nameyên sexte yên bi hincetên cihêreng, û kişandina bi sedan esnaf, bazirgan û hetta kesayetên herî payebilind ên Londonê ber bi Hejmar 54 Berners Streetê ve, asta bilind a organîzasyon û jîriya Hook nîşan dide. Hilbijartina qurbaniyek dewlemend û navnîşanek li herêmeke birûmet, beşek ji stratejiya wî bû ji bo zêdekirina pêbaweriya nameyan û mezinkirina pîvana kaosê. Kaosa ku di 27ê Mijdara 1810an de li Berners Streetê qewimî, ne tenê trafîka beşek ji Londonê felc kir, lê di heman demê de bû sedema ziyanên madî û hêrseke mezin di nav kesên xapandî de. Ev bûyer îstismarkirina ne tenê pergala bazirganiyê, lê herwiha hiyerarşiya civakî û pêbaweriya bi otorîteyê jî nîşan dide.

Bertekên medyayê yên berfireh û cihgirtina bûyerê di karîkatur û berhemên edebî de, tevî amajeya Dickens di Bleak House de, nîşan dide ku sextekarîya Berners Streetê çiqas kûr di bîra çandî de cîh girtiye. Nebûna cezakirina Hook ji bo vê çalakiyê, tevî ku gumanên xurt li ser wî hebûn, pirsan li ser sîstema dadwerî ya serdemê û bandora statuya civakî derdixe holê.

sextekarîya Berners Streetê tenê di çarçoveyeke civakî-çandî ya taybet a Londonê ya destpêka sedsala 19-an de mimkun bû. Ragihandina hêdî, pêbaweriya zêde bi peyama nivîskî, û kêmasiyên di pergalên verastkirinê de, zemînek ji bo serkeftina henekeke bi vî rengî amade kir. Bûyer herwiha qelsiyên binesaziya bajarekî ku bi lez mezin dibû û pergala bazirganiyê ya ku li ser pêbaweriyê ava bûbû, eşkere kir.

Nîqaşên li ser rastî û zêdekirina hûrgiliyên çîroka sextekarîyê, û herwiha îdiayên cihêreng ên di derbarê nivîskariya wê de (mînak, îdiaya Nancy Matthews li hemberî îtîrafa Hook di Gilbert Gurney de), girîngiya lêkolîna rexneyî û verastkirina çavkaniyan di dîroknivîsandinê de destnîşan dikin. Çîroka sextekarîya Berners Streetê bi xwe jî bûye mijara efsaneyan, ku rastî û vegotinên cihêreng têkilhev bûne.

Di encamê de, sextekarîya Berners Streetê ne tenê wekî henekekî dîrokî yê jîrane, lê wekî bûyereke ku ronahiyê dide ser civak, çand, ragihandin, pêbawerî û hetta “gullibility”a mirovî di serdemeke taybet a dîrokî de, divê were bibîranîn. Ew mînakek awarte ye ji ka çawa kesek dikare bi jîrî û plansaziyeke hûrgilî, pergalên civakî yên heyî bihejîne û kaosê biafirîne, û di heman demê de navê xwe di rûpelên dîrokê de bi awayekî nediyar tomar bike.

Ji bo lêkolînên paşerojê, çend rê hene ku dikarin werin şopandin. Analîzek kûrtir a sextekarîya Bedford Streetê, ku wekî pêşengek ji sextekarîya Berners Streetê tê dîtin, dikare têgihiştina me li ser teknîk û motîvasyonên Hook berfirehtir bike. Herwiha, lêkolîneke berfirehtir li ser çanda henekan û aldatmaceyan di serdema Regency de dikare sextekarîya Berners Streetê di çarçoveyeke çandî ya dewlemendtir de bi cih bike. Vekolîna bertekên yasayî yên serdemê li hemberî kiryarên “fesadiya giştî” yên ku ji hêla kesên xwedî statuya bilind ve hatine kirin jî dikare têgihiştinên nû pêşkêş bike. Di dawiyê de, analîzek rexneyîtir a çavkaniyên seretayî û vegotinên biyografîk ên li ser Hook û sextekarîyên wî dikare alîkariyê bide ji bo veqetandina rastiyan ji efsaneyên ku bi demê re li dora vê bûyera balkêş kom bûne.

Beş 10: Lîsteya Çavkaniyan (Bibliyografya)

Wergirtî

1. Berners Street hoax – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Berners_Street_hoax 2. Dead Famous Londoners: Theodore Hook and The Berners Street Hoax, https://www.diaryofalondoness.com/dead-famous-londoners-theodore-hook-and-the-berners-street-hoax/ 3. The Berners Street Hoax: A Tipping Point of Tomfoolery in Georgian London – Sick History, https://sickhistory.com/berners-street-hoax/ 4. Theodore Hook – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Theodore_Hook 5. Theodore Hook | EBSCO Research Starters, https://www.ebsco.com/research-starters/history/theodore-hook 6. Knock Knock. Who’s There? 2,500 Raspberry Tarts – Atlas Obscura, https://www.atlasobscura.com/articles/berners-street-hoax 7. The Berners Street Hoax – Olya Bilyk (LX – Issuu, https://issuu.com/oksassociation/docs/retrospect_winter_2022-23/s/17791759 8. 14 The Multi-Centred Metropolis: The Social and Cultural Landscapes of London, 1600–1840 – The British Academy, https://www.thebritishacademy.ac.uk/documents/3794/107p239.pdf 9. Regency era – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Regency_era 10. London Trades Council – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/London_Trades_Council 11. TIL of the Berners Street hoax: In 1809, Theodore Hook bet his friend that he could make a random house the most famous house in London within a week. He did so by ordering chimney sweeps, piano deliveries, and priests to the address. The ensuing chaos brought London to a standstill. : r/todayilearned – Reddit, https://www.reddit.com/r/todayilearned/comments/ecgxu7/til_of_the_berners_street_hoax_in_1809_theodore/ 12. Theodore Hook’s Sayings and Doings on the Page and the Stage (Chapter 5) – Print and Performance in the 1820s, https://www.cambridge.org/core/books/print-and-performance-in-the-1820s/theodore-hooks-sayings-and-doings-on-the-page-and-the-stage/72A9DF648EF93A9A7D4C2E62C7888C63 13. Jack Brag V2 (1837): Hook, Theodore Edward: 9781165543717 – Amazon.com, https://www.amazon.com/Jack-Brag-Theodore-Edward-Hook/dp/1165543710 14. 26 Jul 1879 – THE BERNERS-STREET HOAX. – Trove, https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/88214921 15. Theodore Edward Hook :: People – Grub Street Project, https://www.grubstreetproject.net/people/111780/ 16. Writing about anything and everything to do with the Georgian Era | Page 22, https://georgianera.wordpress.com/page/22/?wref=pil 17. How A Practical Joke Brought 19th Century London To A Standstill – Mental Floss, https://www.mentalfloss.com/article/63007/how-practical-joke-brought-19th-century-london-standstill 18. Return Engagement: A Stupendous Regency Prank by Theodore Hook, 1809, https://twonerdyhistorygirls.blogspot.com/2014/04/return-engagement-stupendous-regency.html 19. Theodore Hook — Forgotten Genius, Epic Prankster – Regency Fiction Writers, https://regencyfictionwriters.org/theodore-hook-forgotten-genius-epic-prankster/ 20. Today in history… elaborate hoax made street famous – Acorn Stairlifts, https://www.acornstairlifts.co.uk/blog/post/1996 21. 29 Days a-Leaping – Museum of Printing, https://museumofprinting.org/print-connections-by-richard-romano/29-days-a-leaping/ 22. Berners Street hoax – Engole, https://engole.info/berners-street-hoax/ 23. Berners Street Hoax – True or False? – All Things Georgian, https://georgianera.wordpress.com/2022/07/04/berners-street-hoax-true-or-false/ 24. The Berners Street Hoax | History Today, https://www.historytoday.com/archive/months-past/berners-street-hoax 25. The Berners Street Hoax | The Printshop Window – WordPress.com, https://theprintshopwindow.wordpress.com/2015/07/23/the-berners-street-hoax/ 26. “Hook had made a bet…that he could transform any house in London into the most talked-about address in a week, which he achieved by sending out thousands of letters in the name of Mrs Tottenham, at 54 Berners Street, requesting deliveries, visitors, and assistance.” : r/wikipedia – Reddit, https://www.reddit.com/r/wikipedia/comments/a0w31g/the_berners_street_hoax_1809_hook_had_made_a/ 27. The Berners Street Hoax – Airship Flamel, https://airshipflamel.com/2014/10/20/the-berners-street-hoax/ 28. Berners Street Hoax – The official blog of Newspapers.com, https://blog.newspapers.com/berners-street-hoax/ 29. 4 examples of digital marketing & PR tactics used throughout history – Tomango, https://www.tomango.co.uk/blog/4-examples-of-digital-marketing-pr-tactics-used-throughout-history/ 30. S.W. Fores | The Printshop Window | Page 2, https://theprintshopwindow.wordpress.com/category/s-w-fores/page/2/ 31. Samuel Beazley | All Things Georgian, https://georgianera.wordpress.com/tag/samuel-beazley/ 32. print; satirical print | British Museum, https://www.britishmuseum.org/collection/object/P_1868-0808-7963 33. Berners Street Hoax of 1810 by Theodore Hook – geriwalton.com, https://www.geriwalton.com/berners-street-hoax-of-1810/ 34. Berners Street: Was the Hoax a Hoax? – London Historians’ Blog, https://londonhistorians.wordpress.com/2011/11/10/berners-street-was-the-hoax-a-hoax/ 35. Killing No Murder (1798) LA 1582 / 1589 – The Censorship of British Theatre, 1737-1843 by Dr. David O’Shaughnessy, https://tobeomitted.tcd.ie/LA1582-1589.html 36. Blog | Sawyer North | Life is Brief. Romance is Eternal., https://sawyernorth.com/blog/ 37. Scandal! Gossip! Research! Redux! – Risky Regencies, https://riskyregencies.com/scandal-gossip-research-redux/ 38. Theodore Edward Hook 1788 – 1841 – Sue Young Histories, https://www.sueyounghistories.com/2009-01-10-theodore-edward-hook-1788-1841/ 39. Wikipedia:Featured article candidates/Berners Street hoax/archive1, https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Featured_article_candidates/Berners_Street_hoax/archive1 40. The story of the greatest practical joke in history – the Berners Street Hoax : r/HistoryAnecdotes – Reddit, https://www.reddit.com/r/HistoryAnecdotes/comments/5ym1sh/the_story_of_the_greatest_practical_joke_in/ 41. The Berners St Hoax – The Retrospectors, https://theretrospectors.com/the-berners-st-hoax/ 42. Timeline of London (19th century) – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Timeline_of_London_(19th_century) 43. London, past and present; its history, associations, and traditions, https://archive.org/download/londonpastpresen01wheauoft/londonpastpresen01wheauoft.pdf 44. The Greatest Prank of the 1800s! | Berners Street Hoax – Things I Learned Last Night, https://tilln.com/season-4/the-greatest-prank-of-the-1800s-berners-street-hoax/ 45. The Berners Street hoax – Library of Congress, http://www.loc.gov/pictures/item/2006686452/ 46. The Project Gutenberg eBook of The Choice Humorous Works, Ludicrous Adventures, Bons Mots, Puns, and Hoaxes of Theodore Hook, https://www.gutenberg.org/ebooks/50401.html.images 47. The Victorian City, https://g-city.sass.org.cn/_upload/article/files/2f/f3/da78f2bc4da48093060f7bd40aec/a380fac1-ba84-40ec-8b2f-50a66f6e41ca.pdf 48. Peace (law) – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Peace_(law) 49. Breach of the peace – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Breach_of_the_peace 50. The Emergence of Public Prosecution in London, 1790-1850, https://openyls.law.yale.edu/handle/20.500.13051/7377 51. Emergence of Public Prosecution in London, 1790-1850, The – Yale Law School Legal Scholarship Repository, https://openyls.law.yale.edu/bitstream/handle/20.500.13051/7377/07_18YaleJL_Human29_2006_.pdf 52. MHM Letter Writing – Merchant’s House Museum, https://merchantshouse.org/virtual-exhibitions/our-stuff-ourselves/letter-writing/ 53. The Regency Post — A Pity We’ve Lost Letters | Shannon Donnelly’s Fresh Ink, https://shannondonnelly.com/2010/05/29/the-regency-post-a-pity-weve-lost-letters/ 54. Electrical telegraph – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Electrical_telegraph 55. A short history of the Post Office, https://thehistorypress.co.uk/article/a-short-history-of-the-post-office/ 56. Postage rates within Great Britain 1805-1839 – The Victorian Web, https://victorianweb.org/previctorian/letters/rates.html 57. We Get Stacks and Stacks of Letters…The Expense of Mail During the Regency Period | Every Woman Dreams, https://reginajeffers.blog/2020/02/05/we-get-stacks-and-stacks-of-letters-the-expensive-of-mail-during-the-regency-period/ 58. TIL that in Victorian London, mail was delivered to homes 12 times a day. “Return of post” was a commonly used phrase for requesting an immediate response to be mailed at the next scheduled delivery. It was quite common for people to complain if a letter didn’t arrive within a few hours. : r/ – Reddit, https://www.reddit.com/r/todayilearned/comments/a5e6a7/til_that_in_victorian_london_mail_was_delivered/ 59. Forgery – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Forgery 60. Forgery Act 1830 – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Forgery_Act_1830 61. Crimes Tried at the Old Bailey, https://www.oldbaileyonline.org/about/crimes/ 62. Napoleon is dead: Lord Cochrane and the great stock exchange scandal – ePrints Soton, https://eprints.soton.ac.uk/64684/ 63. Napoleon is dead: Lord Cochrane and the great stock exchange scandal – ResearchGate, https://www.researchgate.net/publication/313211563_Napoleon_is_dead_Lord_Cochrane_and_the_great_stock_exchange_scandal 64. Great Stock Exchange Fraud of 1814 – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Stock_Exchange_Fraud_of_1814 65. Regulation and Free Trade in the 19th Century – UK Parliament, https://www.parliament.uk/about/living-heritage/transformingsociety/tradeindustry/industrycommunity/overview/19thcentury/ 66. The Choice Humorous Works: Ludicrous Adventures, Bon Mots, Puns And Hoaxes Of Theodore Hook (1876) – Amazon.com, https://www.amazon.com/Choice-Humorous-Works-Ludicrous-Adventures/dp/1164109790 67. Robert Coates (actor) – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Coates_(actor) 68. General Post Office – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/General_Post_Office 69. Berners Street – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Berners_Street 70. THE CHOICE HUMOROUS WORKS Ludicrous Adventures, Bons Mots, Puns, and Hoaxes OF THEODORE HOOK – Ibiblio, https://www.ibiblio.org/pub/docs/books/gutenberg/5/0/4/0/50401/50401-h/50401-h.htm 71. The Project Gutenberg eBook of The Choice Humorous Works, Ludicrous Adventures, Bons Mots, Puns and Hoaxes of Theodore Hook, by Theodore E. Hook., https://www.gutenberg.org/files/50401/50401-h/50401-h.htm 72. Plain Text UTF-8 – Project Gutenberg, https://www.gutenberg.org/ebooks/10797.txt.utf-8

, , , ,

Yorum bırakın

Ji nivîsên nû agahdar be!

Niha bibe abone da ku xwendina xwe bidomînî û bigihîjî hemû arşîvê.

Xwendinê bidomîne