Apollo 11: Pêngava Dîrokî ya Mirovahiyê ber bi Heyvê ve

Lûtkeya Pêşbaziya Fezayê

Pêşekî

Mîsyona Apollo 11, ku di Tîrmeha 1969an de pêk hat, di dîroka mirovahiyê de yek ji bûyerên herî girîng û bibandor tê hesibandin. Ew yekem car bû ku mirov lingê xwe danî ser rûyê heyberekî esmanî yê din – Heyvê. Ev serkeftina teknolojîk a mezin, ku wekî “destkeftiya teknolojîk a herî mezin a sedsala 20an” tê binavkirin , ne tenê di warê zanist û endezyariyê de, lê herweha di warên siyasî, çandî û felsefî de jî xwedî wateyên kûr bû. Ew lûtkeya Pêşbaziya Fezayê ya di navbera Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (DYE) û Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst (YKSS) de bû, pêşbaziyek ku di çarçoveya Şerê Sar de bi armanca nîşandana serweriya teknolojîk û îdeolojîk diqewimî.

Çarçoveya dîrokî ya Apollo 11 bi awayekî eşkere bi Pêşbaziya Fezayê ve girêdayî ye. Piştî ku YKSS bi şandina Sputnik 1 di sala 1957an de û Yuri Gagarin di sala 1961an de pêşengiya keşfa fezayê kir, DYE hest bi pêwîstiyeke lezgîn kir ku di vî warî de xwe îspat bike. Di Gulana 1961an de, Serokê DYE John F. Kennedy bi awayekî eşkere armanca neteweyî ya “danîna mirovekî li ser Heyvê û vegerandina wî bi saxî û silametî li Erdê beriya dawiya dehsalê” ragihand. Ev bangewazî bû motîvasyona sereke ya bernameya Apollo, ku bi veqetandina çavkaniyên mirovî û darayî yên bêhempa û bi hewldana zêdetirî 400,000 kesan pêk hat.

Ev gotar dê bi awayekî akademîk û berfireh li ser mîsyona Apollo 11, armancên wê, ekîb, teknolojiyên bikaranî, bûyerên sereke yên ji avêtinê heta vegerê, keşfên zanistî yên ku ji nimûneyên Heyvê û ezmûnên li ser rûyê Heyvê hatin bidestxistin, astengiyên teknîkî yên ku di dema mîsyonê de derketin holê û çawaniya çareserkirina wan, û herweha bandora wê ya pir-alî (siyasî, çandî, zanistî, teknolojîk) raweste. Teza bingehîn a vê gotarê ew e ku Apollo 11 ne tenê lûtkeya Pêşbaziya Fezayê û serkeftineke teknolojîk a bêhempa bû, lê di heman demê de bû xaleke werçerxanê di têgihiştina mirovahiyê ya li ser cihê xwe di gerdûnê de, kapasîteyên xwe yên ji bo çareserkirina pirsgirêkên mezin, û potansiyela xwe ya ji bo keşfkirina sînorên nû. Ev analîz dê bi taybetî ji bo xwendevanên Kurd û di çarçoveya akademîk a Kurdî de were pêşkêş kirin, bi hewldana bikaranîna termînolojiyeke fezayê ya Kurdî ya rast û hevgirtî.

Beşa 1: Rêya ber bi Heyvê – Çarçoveya Dîrokî û Siyasî

Rêwîtiya mirovahiyê ya ber bi Heyvê ve ne tenê çîrokeke serkeftinên zanistî û teknolojîk e, lê di heman demê de bi kûrahî bi dînamîkên siyasî û îdeolojîk ên sedsala 20an ve girêdayî ye. Mîsyona Apollo 11, wekî lûtkeya vê rêwîtiyê, di çarçoveya Şerê Sar û Pêşbaziya Fezayê ya dijwar de şekil girt.

Şerê Sar û Destpêka Pêşbaziya Fezayê

Piştî Şerê Cîhanê yê Duyemîn, cîhan ket nav serdemeke nû ya tengezariyê ku wekî Şerê Sar dihat nasîn. Ev pevçûn di serî de di navbera Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê û Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst de bû, û li ser bingeha cudahiyên îdeolojîk, pêşbaziya çekan, û sîxuriyê diqewimî. Di vê atmosfera dijminatiyê de, fezayê wekî qadeke nû ya pêşbaziyê derket holê. Pêşbaziya Fezayê, ku di dawiya salên 1950î de dest pê kir, ne tenê ji bo keşfkirina fezayê bû, lê di heman demê de ji bo nîşandana serweriya teknolojîk û îlmî, û bi vî awayî, serweriya sîstema siyasî û aborî ya her aliyekî bû. Bernameya Apollo, bi armanca danîna mirovekî li ser Heyvê, di serî de ji ber sedemên prestîj, serbilindî û pêşbaziya Şerê Sar hatibû destpêkirin, ne ji ber armancên zanistî yên taybet.

Serkeftinên destpêkê yên Yekîtiya Sovyetê di Pêşbaziya Fezayê de roleke krîtîk di teşwîqkirina DYE de lîstin. Di 4ê Cotmeha 1957an de, YKSS satelayta yekem a çêkirî, Sputnik 1, şande rêgeha Erdê. Ev bûyer, ku wekî “şoka Sputnik” tê binavkirin, li DYE û cîhana Rojava bû sedema fikareke mezin. Raya giştî û siyasetmedarên Amerîkî ditirsiyan ku DYE di warê teknolojî û ewlehiyê de li paş YKSS maye. Di 12ê Nîsana 1961an de, kozmonotê Sovyetî Yuri Gagarin bû yekem mirovê ku çû fezayê û li dora Erdê geriya. Van serkeftinên Sovyetê, ku wekî “bangeşiyeke tund” ji bo DYE dihatin dîtin , zexta li ser hikûmeta Amerîkî zêde kir ku bersiveke berbiçav bide.

Bangewaziya Serok Kennedy û Damezrandina Armanca Neteweyî

Di vê atmosfera pêşbazî û fikariyê de, Serokê DYE John F. Kennedy di 25ê Gulana 1961an de, di axaftineke navdar de li ber Kongreyê, armanca neteweyî ya Amerîkayê ragihand: “Ez bawer dikim ku divê ev netewe xwe bipejirîne ku bigihîje armancê, berî ku ev dehsal bi dawî bibe, ya danîna mirovekî li ser Heyvê û vegerandina wî bi saxî û silametî li Erdê”. Ev bangewazî ne tenê armanceke zanistî û teknolojîk a ambitsiyoz bû, lê di heman demê de stratejiyeke siyasî ya wêrek bû ji bo vegerandina prestîja DYE, îlhama neteweyekê, û nîşandana hêza sîstema Amerîkî li hemberî komunîzmê.

Ji bo pêkanîna vê armanca mezin, rêveberiya Kennedy û paşê rêveberiya Johnson çavkaniyên mirovî, darayî û pîşesazî yên bêhempa ji bo NASA (Rêveberiya Hewavanî û Fezayê ya Neteweyî) û bernameya Apollo veqetandin. Zêdetirî 400,000 kes, di nav de zanyar, endezyar, teknîsyen û karker, beşdarî vê hewldana neteweyî bûn. Rêveberê NASA James Webb fêm kiribû ku ji bo serkeftina bernameyê pêwîstî bi piştgiriyeke siyasî ya domdar heye, û wî bi awayekî aktîf ji bo avakirina koalîsyoneke piştgiriyê di navbera hikûmet, pîşesazî û zanîngehan de xebitî. Ev seferberiya neteweyî ne tenê ji bo pêşxistina teknolojiyên nû, lê herweha ji bo pêşxistina modelên nû yên rêveberiya projeyên mezin û kontrola kalîteyê jî bû sedem. Pêşbaziya Fezayê û bi taybetî bernameya Apollo, bi vî awayî, ne tenê di navbera du superhêzan de bû, lê di heman demê de bû sedema pêşketineke bêhempa di organîzasyon û rêveberiya projeyên mezin ên teknolojîk de. NASA neçar ma ku awayên nû yên hevkariyê di navbera hikûmet, pîşesazî û akademiyê de pêş bixe, ku ev yek mîrateyeke girîng ji bo rêveberiya megaproje li sektorên din jî hişt.

Bernameya Apollo: Pêngavên Destpêkê û Geşedan

Bernameya Apollo li ser bingeha ezmûn û dersên ku ji bernameyên pêşîn ên NASA, Mercury û Gemini, hatibûn wergirtin, ava bû. Bernameya Mercury (1958-1963) armanc dikir ku mirovekî bişîne rêgeha Erdê û wî bi saxî vegerîne, û herweha lêkolîn bike ka mirov dikare di hawîrdora fezayê de bijî û bixebite. Bernameya Gemini (1961-1966) pêngaveke pêşdetir bû, ku tê de teknîkên bingehîn ên ji bo mîsyonên Heyvê, wek manevrayên li rêgehê, hevdîtin (rendezvous) û lêkbûna (docking) du keştiyên fezayê, û meşa li fezayê (EVA) hatin ceribandin û tekûzkirin. Serkeftina Apollo 11 bi awayekî rasterast girêdayî van amadekariyên bingehîn bû.

Yek ji biryarên herî krîtîk di destpêka bernameya Apollo de hilbijartina awayê pêkanîna mîsyona Heyvê bû. Sê metodên sereke dihatin nîqaşkirin: Rabûna Rasterast (Direct Ascent), ku tê de keştiyeke mezin rasterast ji Erdê ber bi Heyvê ve diçû, li ser rûyê Heyvê dadiket, û paşê beşek jê vedigeriya Erdê; Hevdîtina li Rêgeha Erdê (Earth Orbit Rendezvous – EOR), ku tê de beşên cuda yên keştiya Heyvê li rêgeha Erdê dihatin civandin û paşê ber bi Heyvê ve dihatin şandin; û Hevdîtina li Rêgeha Heyvê (Lunar Orbit Rendezvous – LOR), ku tê de keştiyeke mezin (“keştiya dayik”) li rêgeha Heyvê dima, û keştiyeke piçûktir (Modula Heyvê) dadiket ser rûyê Heyvê û paşê vedigeriya û bi keştiya dayik re lêkdibû ji bo vegera li Erdê.

Piştî nîqaşên berfireh, NASA di sala 1962an de metoda LOR hilbijart. Ev biryar, ku bi giranî ji hêla endezyarê NASA John Houbolt ve hatibû parastin û ji hêla kesayetiyên wek Wernher von Braun ve hatibû piştgirî kirin, xwedî avantajên girîng bû. LOR rê dida ku Modula Heyvê pir siviktir be, ji ber ku ne hewce bû ku sotemeniya ji bo vegera li Erdê hilgire. Ev yek di encamê de hewcedariya bi roketeke avêtinê ya hinekî kêmtir bi hêz (tevî ku Saturn V hîn jî roketeke dêwasa bû) û pêkanîna mîsyonê di çarçoveya dema ku ji hêla Kennedy ve hatibû destnîşankirin de, hêsantir dikir. Hilbijartina LOR yek ji biryarên endezyariyê yên herî girîng bû ku serkeftina bernameya Apollo misoger kir.

Wekî din, biryara Kennedy ya ji bo Heyvê, tevî ku di serî de armanceke siyasî bû, derfeteke bêhempa ji bo pêşxistina zanist û teknolojiyê li DYE çêkir. Ji bo pêkanîna vê armanca ambitsiyoz, pêwîstî bi nûjeniyên teknolojîk ên mezin û hejmareke mezin a zanyar û endezyarên jêhatî hebû. Ev yek bû sedema veberhênanên girîng di perwerdehiya zanist, teknolojî, endezyarî û matematîkê (STEM) de û zêdebûna girîngiya van waran di civaka Amerîkî de. Bi vî awayî, mîsyona Apollo ne tenê bandorek li ser Pêşbaziya Fezayê kir, lê di heman demê de mîrateyeke demdirêj ji bo pergalên perwerdehiyê û pêşxistina hêza kar a teknolojîk li DYE hişt.

Beşa 2: Mîsyona Apollo 11 – Nêrîneke Berfireh

Mîsyona Apollo 11, ku di Tîrmeha 1969an de hate pêkanîn, ne tenê armanca danîna mirovekî li ser Heyvê pêk anî, lê di heman demê de bernameyeke zanistî û teknolojîk a berfireh jî li xwe digirt. Ji bo têgihiştina kûrahiya vê mîsyonê, pêwîst e ku em li armancên wê, ekîba wê ya jêhatî, û teknolojiyên şoreşger ên ku hatin bikaranîn, binêrin.

Armancên Sereke yên Mîsyonê

Armanca bingehîn û herî navdar a Apollo 11, wekî ku ji hêla Serok Kennedy ve hatibû destnîşankirin, “pêkanîna armanca neteweyî ya danîna mirovekî li ser Heyvê û vegerandina wî bi saxî û silametî li Erdê berî dawiya dehsalê” bû. Lêbelê, ji xeynî vê armanca sembolîk û siyasî, mîsyon xwedî gelek armancên din ên zanistî û operasyonel bû :

Danîna Yekem a Mirovî li ser Heyvê: Ev armanca sereke bû ku diviyabû serweriya DYE di Pêşbaziya Fezayê de îspat bikira.
Meşîn û Çavdêrîkirina Rûyê Heyvê: Ji bo ku astronot rasterast hawîrdora Heyvê bibînin û lêkolîn bikin.
Bicîhkirina Amûrên Zanistî: Sazkirina Pakêta Ezmûnên Zanistî yên Destpêkê yên Apollo (EASEP) ji bo berhevkirina daneyên demdirêj li ser hawîrdora Heyvê.
Koleksiyonkirina Nimûneyên Ax û Kevirên Heyvê: Ji bo ku li Erdê ji hêla zanyaran ve werin analîzkirin û têgihiştina li ser pêkhatin, dîrok û koka Heyvê kûrtir bibe.
Lêkolînkirina Rûyê Heyvê ji Rêgehê: Ji hêla pîlotê Modula Fermanê ve dema ku du astronotên din li ser rûyê Heyvê bûn.
Wênekêşandin û Belgekirina Mîsyonê: Ji bo armancên zanistî, endezyarî û giştî.
Vegera bi Ewle li Erdê: Piştrastkirina ku ekîb û nimûneyên Heyvê bi saxî û silametî vedigerin.

Ekîba Mîsyonê

Serkeftina Apollo 11 bi giranî girêdayî jêhatîbûn, perwerdehî û wêrekiya ekîba wê bû. Hilbijartina ekîba Apollo 11 ne tesadufî bû; ew li ser bingeha ezmûn, jêhatîbûna teknîkî û aramiyê di bin zextê de pêk hat. Armstrong bi taybetî ji ber şiyana xwe ya aram û teknîkî û nebûna egoyê wek fermandar hatibû hilbijartin.

Tablo 1: Ekîba Apollo 11 û Personelên Sereke yên Kontrola Mîsyonê

Rola	Ekîba Sereke (Prime Crew)	Ekîba Yedek (Backup Crew)	Personelên Sereke yên Kontrola Mîsyonê (Nav û Rol)
Fermandar (Commander)	Neil A. Armstrong	James A. Lovell Jr.	Rêveberên Firînê:
	Ezmûna berê: Gemini 8		Clifford E. Charlesworth (Avêtin, EVA)
	Yekem mirovê ku li ser Heyvê meşiya		Gene Kranz (Danîna li ser Heyvê)
Pîlotê Modula Fermanê (Command Module Pilot)	Michael Collins	William A. Anders	Glynn Lunney (Hilkişîna ji Heyvê)
	Ezmûna berê: Gemini 10		Milton Windler (Plansazî)
	Bi tena serê xwe li rêgeha Heyvê ma		Rêveberên Payebilind ên NASA:
Pîlotê Modula Heyvê (Lunar Module Pilot)	Edwin “Buzz” E. Aldrin Jr.	Fred W. Haise Jr.	Chris Kraft (Rêveberê Operasyonên Firînê yên MSC)
	Ezmûna berê: Gemini 12		Bob Gilruth (Rêveberê MSC)
	Duyem mirovê ku li ser Heyvê meşiya		George Low (Rêveberê Bernameya Keştiya Fezayê ya Apollo)
			CAPCOMs Sereke: Charles Duke, Ronald Evans, Bruce McCandless II, James Lovell, William Anders, Ken Mattingly, Fred Haise, Don L. Lind, Owen K. Garriott, Harrison Schmitt
			Endezyar/Zanyarên Krîtîk: Margaret Hamilton (Nermalava AGC), Jack Garman (Pisporê AGC), Farouk El-Baz (Jeolog)

Kurtejiyanên Ekîba Sereke:

Neil A. Armstrong (1930-2012): Endezyarekî hewavanî û fezayê, pîlotê ceribandinê yê Hêzên Deryayî yên DYE, û astronotekî NASAyê bû. Beriya Apollo 11, ew fermandarê mîsyona Gemini 8 bû, ku tê de yekem lêkbûna du keştiyên fezayê li rêgehê pêk anî. Ew wekî kesayetekî aram, jêhatî û ne-egoyîst dihat nasîn.
Michael Collins (1930-2021): Pîlotê ceribandinê yê Hêzên Hewayî yên DYE û astronotekî NASAyê bû. Beriya Apollo 11, ew pîlotê mîsyona Gemini 10 bû û di vê mîsyonê de du meşên fezayê pêk anî. Di dema Apollo 11 de, wî bi tena serê xwe Modula Fermanê Columbia li rêgeha Heyvê birêve bir dema ku Armstrong û Aldrin li ser rûyê Heyvê bûn.
Edwin “Buzz” E. Aldrin Jr. (jdb. 1930): Endezyar, pîlotê şer ê Hêzên Hewayî yên DYE (di Şerê Koreyê de xizmet kir), û astronotekî NASAyê ye. Ew xwediyê doktorayê di warê astronotîkê de ji MITê ye. Beriya Apollo 11, ew pîlotê mîsyona Gemini 12 bû û di warê teknîkên EVA de pisporiyeke mezin nîşan da.

Rola Ekîba Yedek û Personelên Kontrola Mîsyonê: Ekîba yedek ji bo her mîsyoneke Apollo roleke girîng dilîst. Ew di hemû perwerdehiyan de bi ekîba sereke re beşdar dibûn û amade bûn ku di her kêliyê de cihê wan bigirin heke pirsgirêkek derketa. Herwiha, wan di amadekirina planên firînê û prosedurên mîsyonê de jî alîkarî dikir. Personelên Kontrola Mîsyonê li Navenda Fezayê ya Johnson li Houston, Texas, mêjiyê operasyonên li Erdê bûn. Rêveberên Firînê berpirsiyariya giştî ya mîsyonê di dema dewreyên xwe de digirtin ser milên xwe û biryarên krîtîk didan, nemaze di rewşên awarte de. CAPCOMs, ku bi gelemperî astronotên din bûn, yekane xeta ragihandinê ya rasterast bi ekîba li fezayê re bûn, da ku ragihandin zelal û hevrêz be. Tîmên endezyar û zanyaran jî bi berdewamî daneyên ji keştiya fezayê dişopandin û piştgiriya teknîkî didan.

Keştiya Fezayê û Teknolojiyên Bikaranî

Ji bo pêkanîna mîsyoneke ewqas ambitsiyoz, pêwîstî bi pêşxistina teknolojiyên nû û şoreşger hebû. Keştiya fezayê ya Apollo û roketa Saturn V ku ew hildigirt, di lûtkeya endezyariya wê demê de bûn.

Tablo 2: Taybetmendiyên Teknîkî yên Sereke yên Saturn V, Modula Fermanê (Columbia), û Modula Heyvê (Eagle)

Taybetmendî	Roketa Saturn V	Modula Fermanê (CM) “Columbia”	Modula Heyvê (LM) “Eagle”
Giştî
Çêker	Boeing (S-IC), North American (S-II), Douglas (S-IVB)	North American Aviation/Rockwell	Grumman Aerospace
Bilindî/Dirêjahî	110.6 m (363 ft)	3.48 m (11 ft 5 in)	7.04 m (bilindî)
Diameter	10.1 m (33 ft)	3.91 m (12 ft 10 in) (bingeh)	9.45 m (bi lingên vekirî)
Giranî (bi sotemenî)	Nêzîkî 2,800,000 – 2,970,000 kg (6.2 – 6.5 milyon lîbre)	Nêzîkî 5,800 kg (ji bo CM bi tenê)	Qonaxa Dakêşanê: Nêzîkî 10,334 kg <br> Qonaxa Hilkişînê: Nêzîkî 4,985 kg <br> Giştî: Nêzîkî 15,000 – 16,400 kg
Qonax/Motor
Qonaxa Yekem (S-IC)	5 x Motorên F-1
Hêza Pêtkirinê (S-IC)	~34.5 MN (~7.75 milyon lbf) (li asta deryayê)
Sotemenî (S-IC)	Oksîjena Şil (LOX) / RP-1 (Kerosene)
Qonaxa Duyem (S-II)	5 x Motorên J-2
Hêza Pêtkirinê (S-II)	~5.14 MN (~1.15 milyon lbf) (valahî)
Sotemenî (S-II)	LOX / Hîdrojena Şil (LH2)
Qonaxa Sêyem (S-IVB)	1 x Motora J-2
Hêza Pêtkirinê (S-IVB)	~1.03 MN (~232,250 lbf) (valahî)
Sotemenî (S-IVB)	LOX / LH2
Motora Pêtkirinê ya Xizmetê (SPS) (di SM de)		1 x Motora SPS, ~91 kN (20,500 lbf)
Motora Dakêşanê ya LM			1 x Motor, hêza guherbar heta ~45 kN (10,125 lbf)
Motora Hilkişînê ya LM			1 x Motor, ~15.6 kN (3,500 lbf)
Materyal û Taybetmendiyên Din
Materyalê Sereke	Alumînyûm, Tîtanyûm	Avahiya hundir: Sandwicha alumînyûmê <br> Avahiya derve: Polayê zengarnegir <br> Mertalê Germê: Reçîneya fenolîk formaldehîd (ablative)	Bi giranî alloyên alumînyûmê yên sivik
Kapasîteya Ekîbê	–	3 Astronot	2 Astronot (ji bo danînê)
Pergala Piştgiriya Jiyanê	–	Erê	Erê
Komputera Rêberiyê	Yekîneya Amûran (Instrument Unit)	Komputera Rêberiya Apollo (AGC)	Komputera Rêberiya Apollo (AGC)

Roketa Saturn V: Ev roketa sê-qonaxî, ku ji hêla tîmeke di bin rêberiya Wernher von Braun de li Navenda Firînên Fezayê ya Marshall a NASAyê hatibû sêwirandin, ji bo şandina giraniya pêwîst ji bo mîsyoneke Heyvê krîtîk bû. Qonaxa yekem (S-IC) pênc motorên F-1 bikar dianî, ku motorên şilek-sotemenî yên herî bi hêz ên ku heta niha hatine çêkirin bûn. Qonaxên duyem (S-II) û sêyem (S-IVB) motorên J-2 yên bi hîdrojena şil dixebitîn bikar anîn. Biryara ceribandina “all-up” a Saturn V, ku tê wateya ceribandina hemû qonaxan bi hev re di firîna yekem de, li dijî pratîka kevneşopî ya ceribandina her qonaxê bi serê xwe bû. Ev yek, tevî rîskên xwe, bername lezand.
Modula Fermanê (CM) “Columbia”: Ev beşa konîk a keştiya fezayê navenda jiyan û kontrolê ya sê astronotan bû di piraniya mîsyonê de. Ew bi pergalên piştgiriya jiyanê, panela kontrolê ya berfireh, û pergalên navîgasyonê ve hatibû xemilandin. Beşa herî krîtîk a CM mertalê wê yê germê bû, ku ji materyalekî ablatîf (ku di dema têketina atmosferê de dişewite û germê dûr dixe) hatibû çêkirin da ku ekîbê ji germahiya zêde ya têketina atmosferê biparêze.
Modula Xizmetê (SM): Ev beşa sîlîndirîk bi CM ve girêdayî bû û motorên sereke yên pêtkirinê (Pergala Pêtkirinê ya Xizmetê – SPS), şaneyên sotemeniyê ji bo hilberîna elektrîkê û avê, û tankên oksîjen û hîdrojenê li xwe digirt. SM ji bo manevrayên mezin ên li fezayê, wek ketina rêgeha Heyvê û destpêkirina rêwîtiya vegerê ya li Erdê, krîtîk bû.
Modula Heyvê (LM) “Eagle”: Ev keştiya du-qonaxî, ku ji hêla Grumman Aerospace ve hatibû çêkirin, yekem keştiya fezayê bû ku bi taybetî ji bo operasyonên li derveyî atmosfera Erdê û tenê li valahiya fezayê hatibû sêwirandin. Qonaxa dakêşanê lingên danînê, motora dakêşanê ya bi hêza guherbar (ku rê dida kontrola teqez a dakêşanê), û cih ji bo amûrên zanistî li xwe digirt. Qonaxa hilkişînê kabîna du astronotan, pergalên kontrolê, û motora hilkişînê ya ji bo vegera li rêgeha Heyvê li xwe digirt. Sêwirana LM bi giranî li ser kêmkirina giraniyê bû, heta radeyekê ku kursî jî jê hatibûn derxistin û astronotan bi awayekî rawestayî ew pîlot dikirin.
Komputera Rêberiya Apollo (AGC): Ev komputera dîjîtal a şoreşgerî, ku ji hêla Laboratuwara Amûran a MITê ve hatibû sêwirandin û nermalava wê ji hêla tîmeke di bin rêberiya Margaret Hamilton de hatibû pêşxistin, yek ji yekem komputeran bû ku bi berfirehî çîpên entegre (ICs) bikar anî. AGC di navîgasyon, kontrola firînê, û rêveberiya pergalên keştiya fezayê de roleke navendî lîst. Tevî kapasîteya bîra wê ya kêm li gorî standardên îroyîn (nêzîkî 36K ROM û 2K RAM), ew dikaribû erkên pir kompleks birêve bibe. Pêşxistina AGC û bikaranîna ICs di wê de, bandorek mezin li ser pêşketina pîşesaziya komputerê ya sivîl kir.
Pergalên Navîgasyon, Radar û Ragihandinê: Ji bo danîna teqez li ser Heyvê û hevdîtina bi CM re li rêgeha Heyvê, LM bi radareke danînê û radareke hevdîtinê ve hatibû xemilandin. Pergala ragihandinê ya S-Band a yekbûyî rê dida ku deng, vîdyo (tevî weşana zindî ya meşa li ser Heyvê), û daneyên telemetriyê di navbera keştiya fezayê û navendên kontrolê yên li Erdê de werin veguhestin.
Kincên Fezayê (A7L): Van kincên fezayê yên pêşketî, ku ji hêla ILC Dover û Hamilton Standard ve hatibûn çêkirin, bi serê xwe pergalên piştgiriya jiyanê yên mînyatur bûn. Ew ji bo parastina astronotan ji hawîrdora dijwar a Heyvê (valahî, germahiya zêde, tîrêjên kozmîk) û ji bo peydakirina liv û tevgerê di dema çalakiyên li derveyî keştiyê (EVA) de hatibûn sêwirandin.

Pêşxistina van teknolojiyên kompleks di demek pir kurt de (nêzîkî 8 salan ji banga Kennedy heta danîna li ser Heyvê) destkeftiyeke endezyariyê ya bêhempa bû. Ew ne tenê ji bo serkeftina mîsyona Apollo 11, lê ji bo tevahiya pîşesaziya hewavanî-fezayê û gelek warên din ên teknolojiyê bû xaleke werçerxanê.

Beşa 3: Rêwîtî û Danîna li ser Rûyê Heyvê

Rêwîtiya Apollo 11 ya ber bi Heyvê û danîna wê ya dîrokî li ser rûyê Heyvê, zincîreyeke manevrayên endezyarî yên kompleks û kêliyên dramatîk bû ku jêhatîbûn û wêrekiya ekîb û tîmên Kontrola Mîsyonê ceriband.

Avêtin (Launch) û Rêwîtiya Destpêkê ya li Rêgeha Erdê

Mîsyona Apollo 11 di 16ê Tîrmeha 1969an de, saet 09:32 EDT (13:32 UTC), bi avêtina roketa dêwasa Saturn V ji Navenda Fezayê ya Kennedy li Florida, dest pê kir. Avêtin bi serkeftî pêk hat, û roketa Saturn V, bi hêza xwe ya 7.5 milyon lîbre pêtkirinê, keştiya fezayê ya Apollo 11, ku ji Modula Fermanê (CM) “Columbia”, Modula Xizmetê (SM), û Modula Heyvê (LM) “Eagle” pêk dihat, ber bi rêgeha Erdê ve bir. Tecrûbeya avêtinê ji bo astronotan pir fizîkî bû, bi lerz û hejandineke mezin. Piştî gihîştina rêgeha Erdê, keştiya fezayê nêzîkî du saet û nîvan û yek û nîv ger li dora Erdê kir da ku ekîb û Kontrola Mîsyonê hemû pergalan kontrol bikin berî ku dest bi rêwîtiya dirêj a ber bi Heyvê ve bikin.

Pêtkirina Trans-Lunar (Translunar Injection – TLI) û Rêwîtiya ber bi Heyvê

Piştî kontrolên li rêgeha Erdê, qonaxa sêyem a Saturn V, S-IVB, ji bo cara duyemîn hate şewitandin. Ev şewitandina bi navê Pêtkirina Trans-Lunar (TLI) nêzîkî 5 deqe û 48 saniyeyan dom kir û leza keştiya fezayê gihand nêzîkî 24,200 mîl/saet (nêzîkî 39,000 km/saet), ku bes bû ji bo ku ji kişandina gravîteya Erdê xilas bibe û bikeve rêgeheke ber bi Heyvê ve. Piştî TLI, ekîbê Modula Fermanê/Xizmetê (CSM) ji qonaxa S-IVB veqetand. Dûv re, Collins manevrayeke zivirandinê (transposition) pêk anî, CSM 180 pileyî zivirand, û bi Modula Heyvê Eagle, ku hîn di hundurê adapterê li ser S-IVB de bû, lêk kir (docking). Piştî lêkbûnê, CSM û LM bi hev re ji S-IVB veqetiyan û rêwîtiya xwe ya sê-rojî ya ber bi Heyvê ve dest pê kirin. Di vê rêwîtiyê de, keştiya fezayê di moda kontrola termal a pasîf de bû, ku tê de hêdî hêdî li dora xwe dizivirî (wek “barbecue roll”) da ku aliyekî wê zêde ji tavê germ nebe û aliyê din jî zêde sar nebe. Çend manevrayên sererastkirina rêgehê yên piçûk jî di vê demê de hatin kirin da ku rêgeh teqez be.

Têketina Rêgeha Heyvê (Lunar Orbit Insertion – LOI)

Di 19ê Tîrmeha 1969an de, piştî nêzîkî 75 saet û 50 deqeyan ji destpêka mîsyonê, Apollo 11 gihîşt nêzîkî Heyvê. Ji bo ku bikeve rêgeha Heyvê, pêwîst bû ku leza xwe kêm bike. Ev yek bi şewitandina motora sereke ya Modula Xizmetê (SPS) pêk hat. Ev manevraya krîtîk, ku wekî Têketina Rêgeha Heyvê (LOI) tê zanîn, dema ku keştiya fezayê li pişt Heyvê bû û pêwendiya radyoyê bi Erdê re qut bûbû, pêk hat. Şewitandina yekem a SPS keştiya fezayê xiste nav rêgeheke elîptîk li dora Heyvê. Paşê, şewitandineke duyem a SPS rêgeh sererast kir û ew kir rêgeheke nêzîk-dorveger, nêzîkî 60 mîlên deryayî (111 km) li ser rûyê Heyvê.

Amadekariyên ji bo Dakêşanê û Veqetîna Eagle

Di 20ê Tîrmehê de, piştî ku nêzîkî 24 saetan li rêgeha Heyvê mabûn, Armstrong û Aldrin derbasî Modula Heyvê Eagle bûn û dest bi kontrolkirina pergalên wê kirin ji bo amadekariya dakêşana li ser rûyê Heyvê. Piştî ku hemû kontrol temam bûn, di saet 100 û 12 deqeyan ji destpêka mîsyonê, Eagle ji Modula Fermanê Columbia, ku Michael Collins tê de bi tena serê xwe rêwîtiya li rêgeha Heyvê didomand, veqetiya.

Dakêşana Eagle ber bi Rûyê Heyvê

Piştî veqetînê, Eagle dest bi dakêşana xwe ya dîrokî kir. Motora dakêşanê ya LM hate şewitandin da ku Eagle ji rêgeha Columbia derkeve û bikeve rêgeheke dakêşanê ku dê wê bigihanda nêzîkî 50,000 ling (15 km) li ser rûyê Heyvê. Ji vê nuqteyê, ku wekî “deriyê bilind” (high gate) dihat zanîn, qonaxa dawî ya dakêşana bi motor dest pê kir. Di vê qonaxa krîtîk de, ekîb û Kontrola Mîsyonê bi çend astengiyên teknîkî yên mezin re rû bi rû man:

Astengiyên Teknîkî di Dema Dakêşanê de:

Alarmên Programê 1201 û 1202: Di dema dakêşanê de, Komputera Rêberiya Apollo (AGC) ya di Eagle de çend caran alarmên programê yên bi kodên 1201 û 1202 da. Van alarman nîşan didan ku komputer ji ber hejmareke zêde ya karan barkêş bûye û nikare hemûyan di wextê xwe de biqedîne. Sedema bingehîn a van alarman paşê wekî mîhengkirina çewt a switcha radara hevdîtinê (rendezvous radar) hate destnîşankirin. Ev radar ji bo hevdîtina bi Columbia re piştî hilkişîna ji Heyvê dihat bikaranîn, lê di dema dakêşanê de diviyabû neçalak baya. Lêbelê, ji ber ku switch di pozîsyona “AUTO” de mabû, ew bi awayekî periyodîk daneyan dişand AGC, û ev yek dibû sedema barkêşiya zêde. Van alarman dikaribûn bibin sedema betalkirina mîsyonê. Lêbelê, sêwirana zîrek a nermalava AGC, ku ji hêla Margaret Hamilton û tîma wê ve li MIT hatibû çêkirin, rê dida ku komputer karên kêm-girîng paşguh bike û li ser karên krîtîk ên wekî kontrola firînê û navîgasyonê bisekine û ji nû ve dest pê bike. Li Kontrola Mîsyonê, endezyarê ciwan Steve Bales, bi piştgiriya pisporê komputerê Jack Garman û Rêveberê Firînê Gene Kranz, bi lez û bez rewş nirxand û biryar da ku tevî alarman jî ewle ye ku dakêşan bidome. Ev kêlî girîngiya sêwirana pergalên bihêz (robust) û rola krîtîk a mirov di şîrovekirina daneyan û girtina biryarên bilez di rewşên neçaverêkirî de destnîşan dike.
Kontrola Manual a Armstrong: Dema ku Eagle nêzîkî cihê danînê yê plansazkirî dibû, Armstrong ferq kir ku Komputera Rêberiyê wan ber bi herêmeke tijî kevirên mezin û çalekê (ku paşê wekî West Crater hate nasîn) ve dibe. Ji bo ku li cihekî ewletir dakevin, Armstrong neçar ma ku kontrola nîv-manual a Eagle bigire dest û bi awayekî horizontal li ser rûyê Heyvê bifire da ku cihekî guncawtir bibîne. Ev yek jêhatîbûna pîlotiyê ya awarte ya Armstrong û girîngiya hebûna mirovekî di xeleka kontrolê de ji bo adaptasyona li hember rewşên neçaverêkirî û nediyar radixe ber çavan.
Kêmbûna Sotemeniyê: Ji ber manevrayên jihevdexistina ji cihê xeternak û lêgerîna cihê danînê yê ewle, sotemeniya ku ji bo qonaxa dakêşanê ya Eagle hatibû veqetandin bi lez kêm dibû. Di deqeyên dawî yên dakêşanê de, alarmên kêmbûna sotemeniyê dest pê kirin. Li gorî texmînan, dema ku Eagle li ser rûyê Heyvê danî, tenê bi qasî 17 heta 25 saniyeyên sotemeniyê mabûn. Ev yek asta bilind a rîsk û zexta li ser ekîb û Kontrola Mîsyonê di wan kêliyên krîtîk de nîşan dide.

Qonaxa danîna li ser Heyvê mînakeke berbiçav a têkiliya mirov-makîneyê di bin zexteke giran de bû. Serkeftin ne tenê bi teknolojiyê, lê bi kapasîteya ekîbê ya ji bo şîrovekirina daneyan, girtina biryarên bilez û adaptasyona li hember rewşên nediyar ve girêdayî bû. Rîska têkçûnê di dema danînê de pir zêde bû, û NASA ji bo senaryoyên herî xirab jî amadekarî kiribû, tevî axaftineke ku Serok Nixon dê di rewşa karesatê de bixwenda. Ev yek asta bilind a nediyariyê û cesareta ku ji bo pêkanîna mîsyonê hewce bû nîşan dide.

Di dawiyê de, di 20ê Tîrmeha 1969an de, saet 20:17:40 UTC (04:17:40 PM EDT), lingên Eagle bi nermî li ser rûyê Heyvê, li herêma ku wekî Mare Tranquillitatis (Deryaya Aramiyê) tê nasîn, danîn. Neil Armstrong bi radyoyê peyama xwe ya dîrokî ji Kontrola Mîsyonê re şand: “Houston, Tranquility Base here. The Eagle has landed.” (Houston, Binkeya Aramiyê li vir e. Eylo danî.).

Tablo 3: Têqwîma Qonaxa Dakêşana Apollo 11 – Bûyerên Sereke û Demjimêr (GET – Ground Elapsed Time)

Dema Mîsyonê (GET) H:MM:SS	Bûyer	Çavkanî
100:12:00	Eagle ji Columbia vediqete.
101:36:14	Destpêka şewitandina motora dakêşanê (Descent Orbit Insertion – DOI).
102:33:05	Destpêka şewitandina dakêşana bi motor (Powered Descent Initiation – PDI).
~102:38:XX – 102:43:XX	Alarmên programê 1201 û 1202 dest pê dikin û dubare dibin.
~102:42:XX	Armstrong kontrola nîv-manual digire dest ji bo dûrketina ji qada bi kevir.
~102:44:XX	Agahdariya “kêmbûna sotemeniyê” (Low fuel level).
102:45:40	DANÎNA LI SER HEYVÊ. “Houston, Tranquility Base here. The Eagle has landed.”

Beşa 4: “Pêngaveke Biçûk” – Çalakiyên li ser Rûyê Heyvê

Piştî danîna serkeftî ya Modula Heyvê Eagle li Deryaya Aramiyê, qonaxeke nû û dîrokî di mîsyona Apollo 11 de dest pê kir: yekem çalakiyên mirovî li ser rûyê heyberekî esmanî yê din. Ev qonax, ku bi pêngava sembolîk a Neil Armstrong dest pê kir, bi berhevkirina nimûneyên zanistî û bicîhkirina amûran dewam kir.

Amadekariyên ji bo Meşa li ser Heyvê (Extravehicular Activity – EVA)

Piştî ku Eagle bi ewlehî danî, Armstrong û Aldrin dest bi kontrolkirina pergalên Modula Heyvê kirin û amadekariyên ji bo derketina li ser rûyê Heyvê (EVA) kirin. Plana destpêkê ew bû ku astronot piştî danînê çar saetan bêhnvedanê bikin, lê ji ber kelecana wan û daxwaza ku zûtir dest bi çalakiyan bikin, ev plan hate guhertin û biryar hate dayîn ku EVA zûtir dest pê bike. Tevî vê yekê, amadekariyên ji bo derketinê, wek li xwe kirina kincên fezayê yên A7L û kêmkirina zexta kabînê, nêzîkî çar saetan dom kirin.

Derketina Armstrong û Gotina Dîrokî

Di 21ê Tîrmeha 1969an de, saet 02:56:15 UTC (10:56:15 PM EDT, 20ê Tîrmehê), Neil Armstrong bi derenceyên Eagle daket û bû yekem mirovê ku lingê xwe danî ser rûyê Heyvê. Dema ku lingê wî yê çepê li ser toza Heyvê danî, wî gotina xwe ya navdar a ku di dîrokê de maye, got: “That’s one small step for [a] man, one giant leap for mankind.” (Ev ji bo mirovekî pêngaveke biçûk e, ji bo mirovahiyê pêngaveke mezin e.). Berî ku bi tevahî ji derenceyê dakeve, Armstrong kameraya televîzyonê ya ku li ser LM hatibû bicîhkirin, vekir da ku ev kêliya dîrokî bi zindî ji tevahiya cîhanê re were weşandin. Tê texmînkirin ku nêzîkî 530 heta 650 milyon kes li seranserê cîhanê li vê weşanê temaşe kirin, ku ev yek bi serê xwe destkeftiyeke teknolojîk a ragihandinê bû.

Derketina Aldrin û Çalakiyên Hevbeş

Nêzîkî 19-20 deqeyan piştî Armstrong, Buzz Aldrin jî ji Eagle daket û bû duyem mirovê ku li ser Heyvê meşiya. Gotinên wî yên yekem dema ku li derdora xwe nihêrî ev bûn: “Magnificent desolation.” (Valahiyeke bi heybet.).

Piştre, Armstrong û Aldrin bi hev re dest bi pêkanîna karên plansazkirî kirin:

Çandina Ala DYE: Yek ji çalakiyên herî sembolîk çandina ala Amerîkayê li ser rûyê Heyvê bû. Tevî ku ev yek wekî nîşana serkeftina neteweyî dihat dîtin, NASA tekez kir ku ev ne îdîayeke serweriya li ser Heyvê ye.
Vekirina Plaketa Bîranînê: Li ser yek ji lingên qonaxa dakêşanê ya Eagle plaketek hatibû bicîhkirin ku li ser nivîsandî bû: “Here men from the planet Earth first set foot upon the Moon, July 1969 A.D. We came in peace for all mankind.” (Li vir mirovên ji gerstêrka Erdê yekem car lingê xwe danîn ser Heyvê, Tîrmeh 1969 P.Z. Em ji bo tevahiya mirovahiyê bi aştiyê hatin.) Astronotan ev plaket vekir û nivîsa wê xwend.
Axaftina bi Serok Nixon re: Armstrong û Aldrin bi rêya radyotelefonê rasterast bi Serokê DYE Richard Nixon re, ku li Qesra Spî bû, axivîn.
Bicîhkirina Pakêta Ezmûnên Zanistî yên Destpêkê yên Apollo (EASEP)

Yek ji armancên sereke yên zanistî yên Apollo 11 bicîhkirina komek amûrên zanistî yên bi navê EASEP bû. Van amûran ji bo ku piştî çûyîna astronotan jî li ser rûyê Heyvê bimînin û daneyan bişînin Erdê hatibûn sêwirandin.

Tablo 4: Ezmûnên Zanistî yên Apollo 11 li ser Rûyê Heyvê (EASEP) û Armancên Wan

Amûra Zanistî	Kurtenav	Armanca Sereke
Seîsmometra Pasîf (Passive Seismic Experiment)	PSEP	Pîvandina çalakiya seîsmîk a Heyvê (erdhejên Heyvê) û bandorên lêdana meteorîtan ji bo têgihiştina avahiya hundurîn a Heyvê.
Retroreflektora Laserî ya Dûrpîvandinê (Laser Ranging Retroreflector)	LRRR (an LURE)	Pîvandina bi teqezî ya mesafeya di navbera Erd û Heyvê de bi şandina tîrêjên laserê ji Erdê û pîvandina dema vegera wan. Ev yek ji bo lêkolînên li ser tevgera Heyvê, gravîteyê û relatîvîteya giştî tê bikaranîn.
Ezmûna Kompozîsyona Bayê Rojê (Solar Wind Composition Experiment)	SWC	Koleksiyonkirina pariyên bayê rojê (bi taybetî gazên hêja) li ser peldankeke alumînyûmê ji bo ku li Erdê werin analîzkirin û pêkhateya bayê rojê û Rojê were destnîşankirin.
Kolektora Toza Heyvê (Lunar Dust Collector)	–	Berhevkirina nimûneyên toza Heyvê ji bo lêkolînên li ser taybetmendiyên wê.

Koleksiyona Nimûneyên Heyvê

Koleksiyonkirina nimûneyên ax û kevirên Heyvê yek ji karên herî girîng ên astronotan bû.

Nimûneya Awarte (Contingency Sample): Di destpêka EVA de, Armstrong bi lez û bez mîqdarek piçûk axa Heyvê berhev kir û xist nav çenteyekî taybet. Armanca vê nimûneyê ew bû ku heke ji ber sedemekê EVA bihatiba kurtkirin, piştrast bibin ku bi kêmanî hin materyalên Heyvê ji bo analîzê vegerin Erdê.
Nimûneyên Giştî û Belgekirî: Piştre, Armstrong û Aldrin bi baldarî dest bi berhevkirina cûrbecûr kevir û axê kirin. Wan hewl da ku nimûneyên curbecur hilbijêrin û cihê ku her nimûne lê hatî dîtin, bi wêneyan belge bikin.
Nimûneyên ji Hundurê Erdê (Core Tube Samples): Wan du lûleyên metalîk di nav axa Heyvê de ajotin da ku nimûneyên stratîgrafîk (tebeqeyî) yên binê rûyê erdê bi dest bixin. Bi giştî, nêzîkî 21.55 heta 21.8 kg (47.5 heta 48 lîbre) nimûneyên Heyvê hatin berhevkirin û ji bo vegerandina li Erdê di nav du konteynerên taybet de hatin bicîhkirin.
Dem û Rêgeha EVA

Çalakiya li derveyî keştiyê ya Armstrong û Aldrin bi giştî nêzîkî 2 saet û 31 deqeyan dom kir. Di vê demê de, ew ji Modula Heyvê Eagle zêde dûr neketin. Dûrahiya herî zêde ya ku ew ji LM dûr ketin nêzîkî 60 heta 100 metre bû. Yek ji dûrketinên herî berbiçav ew bû ku Armstrong nêzîkî 60 metre ber bi rojhilatê LM ve çû da ku wêneyên panoramîk ên Çala Little West, ku di dema dakêşanê de jê dûr ketibû, bikşîne.

Çalakiyên li ser rûyê Heyvê bi baldarî hatibûn plansaz kirin da ku hem armancên zanistî, hem sembolîk û hem jî yên operasyonel di demek pir kêm de pêk bînin. Rêzkirina pêşanîyan, wek berhevkirina nimûneya awarte di destpêkê de, rîskên potansiyel ên mîsyonê û girîngiya her deqeyekê li ser Heyvê nîşan dide. Wekî din, weşana zindî ya meşa li ser Heyvê ne tenê destkeftiyeke teknolojîk a ragihandinê bû, lê di heman demê de bû amûreke bihêz a dîplomasiya giştî û bandorkirina li raya cîhanê, ku yek ji armancên DYE di Şerê Sar de bû. Ev yek balansa di navbera zanist, endezyarî û nîşandana siyasî de radixe ber çavan.

Dawiya EVA û Vegera li Eagle

Piştî ku karên xwe yên plansazkirî bi dawî kirin, Aldrin yekem car vegeriya nav Modula Heyvê Eagle, û nêzîkî 40 deqeyan şûnde Armstrong jî li pey wî çû. Deriyê Eagle hate girtin û zexta kabînê ji nû ve hate sererast kirin. Bi giştî, Armstrong û Aldrin 21 saet û 36 deqe li ser rûyê Heyvê man, di nav de dema ku di hundurê LM de bûn piştî danînê û berî hilkişînê.

Beşa 5: Vegera li Erdê û Bandorên Destpêkê

Piştî serkeftina dîrokî ya danîna li ser Heyvê û pêkanîna çalakiyên li ser rûyê wê, qonaxa vegera ekîba Apollo 11 û nimûneyên Heyvê yên biqîmet ber bi Erdê ve dest pê kir. Ev qonax jî, mîna qonaxên din ên mîsyonê, hewceyî manevrayên endezyarî yên teqez û birêvebirineke baldar bû.

Hilkişîna ji Heyvê û Hevdîtina bi Columbia re

Piştî ku Armstrong û Aldrin nêzîkî heft saetan bêhnvedan û xew kirin û pergalên ji bo hilkişînê kontrol kirin, qonaxa hilkişînê ya Modula Heyvê Eagle di 21ê Tîrmeha 1969an de, saet 17:54:01 UTC, ji qonaxa dakêşanê, ku wek platformeke avêtinê li ser rûyê Heyvê mabû, hilkişiya. Ev yekem hilkişîna mirovî ji heyberekî esmanî yê din bû. Motora hilkişînê ya Eagle ji bo nêzîkî 7 deqeyan şewitî û ew xiste nav rêgeheke destpêkê ya li dora Heyvê. Piştre, bi rêzek manevrayên piçûk ên bi motorên RCS (Reaction Control System), rêgeha Eagle hate sererast kirin ji bo ku bi Modula Fermanê Columbia, ku Michael Collins tê de bi tena serê xwe li benda wan bû, hevdîtinê (rendezvous) pêk bîne û pê re lêk bibe (docking). Teknîkên hevdîtinê yên ku di bernameya Gemini de hatibûn pêşxistin û tekûzkirin, ji bo serkeftina vê qonaxa krîtîk bingehîn bûn. Collins ji aliyê xwe ve jî manevrayan dikir da ku nêzîkbûna Eagle hêsantir bike. Hevdîtin û lêkbûn bi serkeftî di saet 21:34:00 UTC de pêk hat. Piştî lêkbûnê, Armstrong, Aldrin û konteynerên nimûneyên Heyvê derbasî Columbia bûn. Nêzîkî çar saetan şûnde, qonaxa hilkişînê ya Eagle, ku êdî ne hewce bû, hate avêtin û li rêgeha Heyvê ma. Çarenûsa wê ya dawî bi teqezî nayê zanîn, lê tê texmînkirin ku piştî demekê ji ber bandora gravîteya Heyvê li rûyê Heyvê ketiye. Hevdîtin û lêkbûna li rêgeha Heyvê yek ji manevrayên herî kompleks û krîtîk ên mîsyonê bû. Serkeftina wê ne tenê bi teknolojiyê, lê di heman demê de bi perwerdehiya astronotan û teknîkên ku di bernameya Gemini de hatibûn tekûzkirin ve girêdayî bû. Ev qonax şahidiyek bû ji bo pêşketina gav bi gav a kapasîteyên fezayê û girîngiya bernameyên pêşîn ên wekî Gemini.

Beriya hilkişîna ji Heyvê, bûyereke balkêş a ku dikaribû bandorek mezin li mîsyonê bikira qewimî. Yek ji switchên (bişkokên) motorê yên ji bo destpêkirina hilkişînê şikestibû. Buzz Aldrin bi awayekî zîrek û biaqilane, bi bikaranîna serê pênûseke vîlt (felt-tip pen), karî switchê çalak bike û bi vî awayî rê li ber krîzeke potansiyel girt. Ev bûyer girîngiya çareseriyên pratîkî û jêhatîbûna astronotan di rewşên krîtîk û neçaverêkirî de careke din destnîşan dike.

Rêwîtiya Vegerê ya ber bi Erdê (Transearth Injection – TEI û Coast)

Piştî ku ekîb ji nû ve di Columbia de cîh girt, amadekarî ji bo rêwîtiya vegerê ya li Erdê dest pê kir. Di 22ê Tîrmehê de, dema ku Columbia li pişt Heyvê bû û di gera xwe ya 59an de li dora Heyvê bû, motora sereke ya Modula Xizmetê (SPS) ji bo nêzîkî 2.5 deqeyan hate şewitandin. Ev şewitandin, ku wekî Pêtkirina Trans-Erdê (Transearth Injection – TEI) tê zanîn, leza pêwîst da Columbia da ku ji gravîteya Heyvê xilas bibe û bikeve rêgeheke sê-rojî ya vegerê ya li Erdê. Piştî TEI, astronotan nêzîkî 10 saetan xew kirin. Di dema rêwîtiya vegerê de, tenê yek manevraya sererastkirina rêgehê ya piçûk hewce bû, ku di 22ê Tîrmehê de pêk hat.

Têketina Atmosferê, Dakêşana li Okyanûsê û Karantîna

Di 24ê Tîrmeha 1969an de, piştî rêwîtiyeke ku bi giştî 8 roj, 3 saet, 18 deqe û 35 saniyeyan dom kiribû , Apollo 11 nêzîkî Erdê bû. Berî têketina atmosferê, Modula Fermanê Columbia ji Modula Xizmetê, ku êdî ne hewce bû û dê di atmosferê de bişewitiya, veqetiya. Columbia bi lezeke pir bilind, nêzîkî 36,194 ling di saniyeyê de (nêzîkî 11 km/saniye an 25,000 mîl/saet), ket nav atmosfera Erdê. Ji ber vê leza zêde û lêkxişandina bi hewayê re, mertalê germê yê CM heta germahiyên pir bilind (nêzîkî 2,760 °C an 5,000 °F) germ bû, lê bi sêwirana xwe ya ablatîf karî kabîna hundur û astronotan biparêze. Sêwirana CM wekî “laşê hilgir” (lifting body) rê dida ku astronot bi zivirandina kapsulê hinekî rêgeha têketinê kontrol bikin û li cihê armanckirî dakevin. Piştî ku leza kapsulê bi têra xwe kêm bû, di bilindahiyeke diyarkirî de pêşî du paraşûtên piçûk (drogue) û paşê sê paraşûtên sereke yên mezin vebûn, ku leza dakêşanê heta nêzîkî 22 mîl/saet (35 km/saet) kêm kirin. Columbia di 24ê Tîrmeha 1969an de, saet 16:50 UTC (12:50 PM EDT), bi serkeftî li Okyanûsa Pasîfîk, li başûrê rojavayê Hawaii, daket. Ekîb û kapsul bi lez ji hêla keştiya Hêzên Deryayî yên DYE USS Hornet ve hatin vejandin. Ji ber fikarên li ser îhtîmala ku astronot ji Heyvê mîkroorganîzmayên biyanî yên xeternak bi xwe re anîbin, Armstrong, Aldrin û Collins û herweha nimûneyên Heyvê, yekser piştî vejandinê ketin nav karantînayê. Ew ji bo 21 rojan di Yekîneya Karantînaya Mobîl (Mobile Quarantine Facility – MQF) de, ku li ser USS Hornet û paşê li Navenda Fezayê ya Johnson bû, man. Di vê demê de, testên berfireh li ser wan û li ser nimûneyan hatin kirin. Di dawiyê de, hate dîtin ku ti organîzmayên biyanî yên xeternak tune ne û karantîna hate rakirin. Karantînakirina astronotan, tevî ku paşê nehewce derket, nîşan dide ku NASA çiqas bi ciddî rîska potansiyel a kontamînasyona biyolojîkî ya ji Heyvê digirt. Ev yek pêşbîniya protokolên parastina gerstêrkan (planetary protection) ên îroyîn dike, ku ji bo mîsyonên ber bi Mars û heyberên din ên esmanî pir girîng in.

Bertekên Navneteweyî û Medyayî yên Destpêkê

Serkeftina Apollo 11 li seranserê cîhanê bû sedema coş û kelecaneke mezin. Milyonan kes li zêdetirî 70 welatan bûyerên mîsyonê, nemaze meşa li ser Heyvê, bi rêya televîzyon û radyoyê bi zindî şopandin. Ev yek bûyer kir yek ji bûyerên medyayî yên herî mezin ên dîrokê. Li gelek bajaran, mirov li qadan kom bûn û li ser ekranên mezin li weşanê temaşe kirin; li hin cihan bi lêdana zengilên dêran û sîrenên agirkujiyê serkeftina danînê hate pîroz kirin. Bertekên ji welatên cuda bi gelemperî erênî û bi heyranî bûn. Rojname û dezgehên medyayê yên cîhanê bi sernavên mezin û bi pesindan behsa vê “destkeftiya hemû deman” kirin. Tevî ku hin rexne li ser lêçûnên mezin ên bernameya fezayê di demekê de ku gelek pirsgirêkên civakî li Erdê hebûn jî hatin kirin, hesta giştî ya heyranî û serbilindiya ji bo mirovahiyê serdest bû. Yekîtiya Sovyetê, hevrika sereke ya DYE di Pêşbaziya Fezayê de, bi awayekî fermî pîrozbahî li DYE kir. Serokwezîrê Sovyetê Alexei Kosygin serkeftina Amerîkayê pîroz kir û eleqeya xwe ji bo berfirehkirina hevkariya di warê fezayê de anî ziman. Lêbelê, medyaya Sovyetê (wek rojnameyên Pravda û Izvestia) serkeftina Apollo 11 bi awayekî kêm û ne di rûpelên pêşîn de ragihand. Di heman demê de ku Apollo 11 li ser Heyvê bû, YKSS hewl dida ku bi mîsyona xwe ya bêmirov Luna 15 nimûneyên axa Heyvê berhev bike û vegerîne Erdê berî Amerîkiyan. Lêbelê, Luna 15 di 21ê Tîrmehê de, dema ku hewl dida dakeve ser Heyvê, têk çû û li rûyê Heyvê ket. Ev yek serkeftina Apollo 11 hê berbiçavtir kir. Apollo 11 bi awayekî teqez wekî serkeftineke mezin ji bo DYE û sembola serweriya wê ya teknolojîk di Pêşbaziya Fezayê de hate dîtin, û prestîja wê li qada navneteweyî pir zêde kir.

Beşa 6: Berhema Zanistî ya Apollo 11

Mîsyona Apollo 11 ne tenê serkeftineke teknolojîk û siyasî bû, lê di heman demê de derfeteke bêhempa ji bo lêkolînên zanistî yên li ser Heyvê pêşkêş kir. Nimûneyên ax û kevirên ku ji Heyvê hatin anîn û daneyên ku ji amûrên EASEP hatin berhevkirin, têgihiştina me ya li ser koka Heyvê, pêkhatina wê, û dîroka Sîstema Rojê bi awayekî bingehîn guhertin.

Analîza Nimûneyên Heyvê (Ax û Kevir)

Nêzîkî 21.55 kg nimûneyên Heyvê yên ku ji hêla Armstrong û Aldrin ve hatibûn berhevkirin, piştî vegera li Erdê û qedandina dema karantînayê, ji bo analîzên hûrgilî sewqî Laboratuwara Wergrtina Heyvê (Lunar Receiving Laboratory – LRL) li Houstonê hatin kirin. Zanyarên ji seranserê cîhanê bi kelecaneke mezin li benda encamên van analîzan bûn.

Pêkhateya Jeolojîk: Analîzên destpêkê du cureyên sereke yên keviran di nav nimûneyên Apollo 11 de destnîşan kirin :

Bazaltên Mare: Ev kevirên volkanîk ên tarî, ku piraniya nimûneyan pêk dianîn, dişibiyan bazaltên li Erdê lê xwedî taybetmendiyên kîmyewî yên cuda bûn, nemaze rêjeyeke bilind a tîtanyûmê. Ev yek nîşan dida ku herêma Mare Tranquillitatis (Deryaya Aramiyê), cihê ku Eagle lê danîbû, ji herikînên lavayê yên kevnar pêk hatiye.
Breşiya (Breccias): Ev kevir ji perçeyên kevir û mîneralên cuda yên ku ji ber lêdanên meteorîtan li hev asê bûne û bi hev ve zeliqîne, pêk dihatin. Ew şahidiyek bûn ji bo dîroka bombebarana dijwar a Heyvê.
Anortozît: Surprîzeke mezin dîtina perçeyên piçûk ên kevirên bi rengê vekirî yên bi navê anortozît di nav nimûneyan de bû. Ev kevir bi giranî ji mînerala plajiyoklaz feldspar pêk dihatin û tê texmînkirin ku ji herêmên bilind (highlands) ên Heyvê, ku ji Mare Tranquillitatis dûr in, bi rêya lêdanên mezin ên meteorîtan hatine avêtin cihê danînê.

Temenê Kevirên Heyvê: Bi bikaranîna teknîkên radyometrîk, temenê bazaltên ku ji Mare Tranquillitatis hatibûn anîn nêzîkî 3.6 heta 3.9 milyar sal hate destnîşankirin. Ev yek nîşan dida ku çalakiya volkanîk a li ser Heyvê ji ya ku berê dihat texmînkirin pir dirêjtir dom kiriye. Hin nimûneyên din ên ku di mîsyonên paşerojê yên Apollo de hatin berhevkirin, nîşan dan ku hin beşên Heyvê heta 4.4 – 4.5 milyar salî ne, ku ew dikevin nav kevirên herî kevn ên Sîstema Rojê û ji kevirên herî kevn ên Erdê jî kevntir in.
Nebûna Jiyanê û Avê: Analîzên hûrgilî yên li ser nimûneyên Apollo 11 (û mîsyonên paşerojê) piştrast kirin ku di wan de ti şopeke jiyanê ya niha an fosîlî, an jî molekulên avê yên serbest tune ne. Ev yek ji bo lêgerîna jiyanê li derveyî Erdê û têgihiştina li ser şert û mercên pêwîst ji bo jiyanê xwedî wateyên girîng bû.
Regolît (Regolith): Nimûneyan herweha agahiyên girîng li ser “axa” Heyvê, ku wekî regolît tê binavkirin, dan. Regolît tebeqeyeke ji toz û perçeyên kevir ên hûrkirî ye ku ji ber bombebarana domdar a mîkrometeorîtan û tîrêjên kozmîk li ser rûyê Heyvê bi milyaran salan çêbûye.
Piştgiriya ji bo Teoriya Okyanûsa Magmayê ya Heyvê (Lunar Magma Ocean – LMO)

Dîtina anortozîtê di nav nimûneyên Apollo 11 de yek ji vedîtinên herî girîng û neçaverêkirî bû. Ji ber ku anortozît ji plajiyoklaz feldspar, ku mîneralek bi tîrêjiya kêm e, pêk tê, hebûna wê li ser rûyê Heyvê piştgirî da teoriyeke nû û şoreşger: Teoriya Okyanûsa Magmayê ya Heyvê. Li gorî vê teoriyê, di destpêka dîroka xwe de, piştî pêkhatina wê (muhtemelen ji ber lêdaneke mezin a heyberekî bi qasî Marsê li Erdê), Heyv bi okyanûseke kûr a magmayê ya heliyayî pêçayî bûye. Di dema sarkirin û krîstalîzebûna vê okyanûsa magmayê de, mîneralên siviktir ên wekî plajiyoklaz feldspar li ser rûyê magmayê kom bûne û “herikîne” jor, û bi vî awayî qalikê (crust) anortozîtîk ê destpêkê yê Heyvê, ku îro herêmên bilind ên bi rengê vekirî yên Heyvê pêk tîne, ava kiriye. Mîneralên girantir jî ber bi navika Heyvê ve çûne. Ev teorî ne tenê têgihiştina me ya li ser pêkhatin û geşedana Heyvê bi awayekî radîkal guhert, lê di heman demê de bû modelek ji bo têgihiştina geşedana destpêkê ya gerstêrkên din ên kevirî yên Sîstema Rojê, tevî Erdê.

Daneyên ji Amûrên EASEP

Amûrên zanistî yên ku ji hêla ekîba Apollo 11 ve li ser rûyê Heyvê hatin bicîhkirin (EASEP) jî dest bi şandina daneyên biqîmet kirin:

Seîsmometra Pasîf (PSEP): Vê amûrê dest bi qeydkirina lerzên li ser Heyvê kir, ku wekî “erdhejên Heyvê” (moonquakes) û lerzên ji ber lêdanên meteorîtan dihatin zanîn. Van daneyan agahiyên yekem li ser avahiya hundurîn a Heyvê û çalakiya wê ya seîsmîk dan.
Retroreflektora Laserî (LRRR): Ev amûr, ku ji komek neynikên taybet pêk dihat, rê dida ku zanyarên li Erdê tîrêjên laserê bişînin Heyvê û bi pîvandina dema vegera wan, mesafeya di navbera Erd û Heyvê de bi teqezîyeke bêhempa bipîvin. Van pîvandinên demdirêj (ku heta îro jî didomin) piştrast kirin ku Heyv her sal nêzîkî 3.8 cm ji Erdê dûr dikeve. Herweha, daneyên LRRR ji bo ceribandina teoriya relatîvîteya giştî ya Einstein û lêkolînên li ser tevgera Erd û Heyvê hatin bikaranîn.
Ezmûna Kompozîsyona Bayê Rojê (SWC): Peldankeke alumînyûmê ya ku ji bo girtina pariyên bayê rojê hatibû vekirin, piştî ku ji hêla astronotan ve hate girtin û vegerandin Erdê, hate analîzkirin. Analîza van pariyan, nemaze îzotopên gazên hêja yên wekî helyûm, neon û argon, agahiyên girîng li ser pêkhateya Rojê û taybetmendiyên bayê rojê da.

Nimûneyên Apollo 11 ne tenê agahî li ser Heyvê dan, lê di heman demê de şoreşek di zanistên gerstêrkî de çêkirin û têgihiştina me ya li ser pêkhatina tevahiya Sîstema Rojê guhert. Parastina beşek ji nimûneyên Heyvê ji bo analîzên pêşerojê bi teknolojiyên pêşketîtir, biryareke dûrbîn bû ku nirxa demdirêj a mîsyonên koleksiyonkirina nimûneyan destnîşan dike. Heta îro jî, lêkolîn li ser van nimûneyan didomin û agahiyên nû derdixin holê.

Weşanên Zanistî û Konferans

Encamên zanistî yên destpêkê yên Apollo 11 bi lez di kovarên zanistî yên navdar ên wekî Science, Nature, û Journal of Geophysical Research de hatin weşandin. NASA bi xwe jî rêzek raporên teknîkî û pirtûkên taybet (wek rêza NASA SP) li ser encamên mîsyonê weşand. Ji bo ku zanyarên ji seranserê cîhanê bikaribin encamên xwe parve bikin û nîqaş bikin, yekem Konferansa Zanistî ya Heyvê (Lunar Science Conference) di Çileya 1970an de li Houstonê hate lidarxistin. Ev konferans paşê bû bingeha Konferansa Zanistî ya Heyv û Gerstêrkan (Lunar and Planetary Science Conference – LPSC) ya salane, ku heta îro jî yek ji platformên herî girîng ji bo parvekirina lêkolînên di warê zanistên gerstêrkî de ye.

Tablo 5: Vedîtinên Zanistî yên Sereke ji Nimûneyên Apollo 11 û Ezmûnên EASEP

Vedîtin/Encam	Rêbaza Bidestxistinê	Girîngiya Zanistî
Hebûna du cureyên sereke yên kevirên Heyvê: Bazaltên Mare û Breşiya	Analîza petrolojîk û kîmyewî ya nimûneyên kevir	Têgihiştina li ser pêkhatina jeolojîk a cihê danînê û dîroka volkanîk û bombebarana Heyvê.
Temenê bazaltên Mare Tranquillitatis (~3.7 milyar sal)	Analîza îzotopîk a nimûneyan (mînak, K-Ar, Rb-Sr)	Nîşandana ku çalakiya volkanîk a li ser Heyvê ji ya ku dihat texmînkirin dirêjtir dom kiriye.
Hebûna anortozîtê û piştgirî ji Teoriya Okyanûsa Magmayê re	Dîtina perçeyên anortozîtîk di nav nimûneyên axê de; analîza mîneralojîk	Şoreşkirina têgihiştina li ser pêkhatin û geşedana destpêkê ya Heyvê û gerstêrkên kevirî.
Nebûna şopên jiyanê an avê di nimûneyan de	Analîzên biyokîmyewî û mîneralojîk ên hûrgilî	Bandor li ser lêgerîna jiyanê li derveyî Erdê û têgihiştina li ser şert û mercên jiyanê.
Qeydkirina “erdhejên Heyvê” û lêdanên meteorîtan	Daneyên ji Seîsmometra Pasîf (PSEP)	Agahiyên destpêkê li ser avahiya hundurîn a Heyvê û çalakiya wê ya seîsmîk.
Pîvandina teqez a dûrketina Heyvê ji Erdê	Daneyên demdirêj ji Retroreflektora Laserî (LRRR)	Piştrastkirina ku Heyv hêdî hêdî ji Erdê dûr dikeve; ceribandina teoriyên gravîteyê.
Analîza pêkhateya bayê rojê	Analîza peldanka Ezmûna Kompozîsyona Bayê Rojê (SWC)	Agahiyên rasterast li ser pêkhateya Rojê û taybetmendiyên bayê rojê.

Beşa 7: Mîrateya Apollo 11

Mîsyona Apollo 11 ne tenê bûyereke dîrokî ya yekcarî bû; ew mîrateyeke kûr û pir-alî li pey xwe hişt ku heta roja îro jî bandora xwe li ser zanist, teknolojî, çand û hewldanên mirovahiyê yên ji bo keşfa fezayê didomîne.

Pêşketinên Teknolojîk û Berhemên Derivandî (Spinoffs)

Bernameya Apollo, û bi taybetî mîsyona Apollo 11, bû sedema pêşketinên teknolojîk ên mezin ku ne tenê ji bo keşfa fezayê, lê ji bo gelek warên din ên jiyana rojane jî sûdmend bûn. Ji bo pêkanîna armanca danîna mirovekî li ser Heyvê, NASA û hevkarên wê yên pîşesaziyê neçar man ku sînorên teknolojiyên heyî derbas bikin û nûjeniyên şoreşgerî biafirînin. Hin ji van pêşketin û berhemên derivandî ev in:

Komputerên Dîjîtal û Nermalav: Komputera Rêberiya Apollo (AGC) yek ji yekem komputeran bû ku bi berfirehî çîpên entegre bikar anî û bingeha pergalên kontrola firînê ya dîjîtal (fly-by-wire) danî. Ev yek bû sedema mînyaturîzekirin û pêşxistina pîşesaziya komputerê û nermalavê. Tê texmînkirin ku bernameya Apollo di salên 1960î de %60ê hilberîna çîpên entegre yên DYE dixwar, ku ev yek geşbûneke mezin da vê teknolojiyê.
Materyalên Nû: Ji bo keştiyên fezayê û kincên astronotan materyalên nû yên sivik, bihêz û li hember germahiyên ekstrem berxwedêr hatin pêşxistin. Mînak, materyalên ku ji bo îzolasyona termal a keştiyên fezayê hatin bikaranîn, paşê di gelek sepanên sivîl de, wek betaniyên fezayê (space blankets) û îzolasyona avahiyan, hatin bikaranîn.
Ewlehiya Xwarinê: Pergala Analîza Xetere û Xalên Kontrolê yên Krîtîk (HACCP), ku ji bo misogerkirina ewlehiya xwarina astronotan di dema mîsyonên dirêj de hate pêşxistin, îro di pîşesaziya xwarinê ya cîhanî de standardek e.
Amûrên Bijîşkî: Teknolojiyên ku ji bo şopandina tenduristiya astronotan li fezayê hatin pêşxistin, bûne bingeha gelek amûrên bijîşkî yên îroyîn, wek monitorên dil ên portatîf û teknîkên wênekêşana bijîşkî. Herweha, pîlên bihîstinê yên ji nû ve şarjkirî jî ji lêkolînên NASA yên di serdema Apollo de sûd wergirtine.
Amûrên Bêtêl û Teknolojiyên Din: Gelek teknolojiyên din ên ku em îro di jiyana xwe ya rojane de bikar tînin, wek amûrên bêtêl (mînak, matkapên bêtêl), guharên bêtêl, û kefên bîranînê (memory foam), kokên xwe di lêkolîn û pêşxistinên serdema Apollo de dibînin.
Bandora li ser Pêşbaziya Fezayê û Helwesta Cîhanî ya DYE

Serkeftina Apollo 11 bi awayekî berbiçav dawî li Pêşbaziya Fezayê anî û DYE wekî hêza serdest di warê keşfa fezayê de destnîşan kir. Ev yek ne tenê serkeftineke teknolojîk bû, lê di heman demê de serkeftineke siyasî û îdeolojîk a mezin bû ji bo DYE di çarçoveya Şerê Sar de. Prestîj û “hêza nerm” (soft power) a DYE li qada navneteweyî pir zêde bû. Apollo 11 wekî amûreke stratejîk a Şerê Sar kar kir, ku nîşan da ku sîstema kapîtalîst û demokratîk dikare bigihîje armancên teknolojîk ên herî ambitsiyoz. Paradoksal e ku, tevî ku Apollo 11 lûtkeya pêşbaziyê bû, ew di heman demê de rê li ber hevkariya navneteweyî ya paşerojê di warê fezayê de jî vekir. Piştî ku “pêşbazî” bi dawî bû, tengezariya di navbera DYE û YKSS de di warê fezayê de hinekî kêm bû, û ev yek rê da projeyên hevbeş ên wekî Mîsyona Testê ya Apollo-Soyuz di sala 1975an de, ku tê de keştiyeke fezayê ya Amerîkî û ya Sovyetî li rêgeha Erdê bi hev re lêk bûn.

Bandora Çandî û Felsefî

Apollo 11 bandorek kûr û mayînde li ser çand û têgihiştina mirovahiyê hişt. Ew bû sembola destkeftiyên herî mezin ên mirovahiyê û çavkaniya îlhama ji bo nifşên bêhejmar li seranserê cîhanê.

Îlham û Hêvî: Wêneyên astronotan ku li ser Heyvê dimeşin û dîmena Erdê ya “Mermera Şîn” (Blue Marble) ji fezayê, têgihiştina mirovahiyê li ser gerstêrka xwe û cihê wê di gerdûnê de guhert. Gotina Michael Collins, dema ku bi tena serê xwe li pişt Heyvê digeriya, “Ez niha bi tenê me, bi rastî bi tenê me, û bi tevahî ji her jiyaneke naskirî veqetiyayî me,” kûrahiya vê tecrûbeyê radixe ber çavan. Ev yek bû sedema zêdebûna hişmendiya li ser yekîtî û nazikiya Erdê.
Bandora li ser Huner û Çanda Populer: Apollo 11 di huner, wêje, muzîk û fîlman de bû mijareke populer û çavkaniya îlhama ji bo gelek berheman.
Gotina Navdar: Gotina “Heke em karibin mirovekî bişînin Heyvê, em dikarin…” bû sembola çareserkirina pirsgirêkên mezin û derbaskirina astengiyan. Ew nîşan da ku bi vîn, hewldan û hevkariyê, mirov dikare bigihîje armancên herî dijwar.
Nîqaşên Felsefî: Mîsyonê herweha nîqaşên felsefî li ser armanc û wateya keşfa fezayê, rola mirovahiyê di gerdûnê de, û pêşeroja cureyê me gurr kir.

Mîrateya Apollo 11 ne tenê di destkeftiyên teknolojîk an zanistî de ye, lê di heman demê de di guhertina awayê ku mirovahî li xwe û potansiyela xwe dinêre de ye. Ew bû pîvanek ji bo “tiştên mezin” û îlhamek ji bo çareserkirina pirsgirêkên dijwar. Bandora herî kûr a Apollo 11 dibe ku ne maddî be, lê psîkolojîk û çandî be, ku hêviyek û baweriyek nû bi kapasîteya mirovahiyê çand.

Bandora li ser Lêkolînên Fezayê yên Pêşerojê

Apollo 11 rê li ber mîsyonên din ên Apollo (Apollo 12 heta 17) vekir, ku di navbera salên 1969 û 1972an de hatin pêkanîn û lêkolînên zanistî yên berfirehtir li ser deverên cuda yên Heyvê kirin. Di van mîsyonan de, astronotan ji bo demên dirêjtir li ser Heyvê man, dûrahiyên mezintir geriyan (bi saya Wesayîta Gerê ya Heyvê – Lunar Roving Vehicle, ku yekem car di Apollo 15 de hate bikaranîn), û nimûneyên curbecurtir berhev kirin. Teknolojî û teknîkên ku di bernameya Apollo de hatin pêşxistin, bûn bingeha bernameyên fezayê yên paşerojê yên DYE, wek Skylab (yekem stasyona fezayê ya Amerîkî), Bernameya Space Shuttle, û beşdariya di Stasyona Fezayê ya Navneteweyî (ISS) de. Îro, mîrateya Apollo 11 di bernameya Artemis a NASAyê de bi awayekî eşkere xuya dike. Armanca sereke ya Artemis ew e ku mirovahiyê, tevî yekem jin û yekem kesê rengîn, cardin vegerîne ser rûyê Heyvê, bingeheke domdar li wir ava bike, û Heyvê wekî qonaxek ji bo mîsyonên pêşerojê yên ber bi Marsê ve bikar bîne. Navê “Artemis” bi xwe jî referansek e ji Apollo re, ji ber ku di mîtolojiya Yewnanî de Artemis xwişka cêwî ya Apollo û xwedawenda Heyvê ye.

Bandora li ser Perwerdehiya STEM û Baweriya Civakê bi Zanistê

Serkeftina Apollo 11 û tevahiya bernameya Apollo bû sedema zêdebûneke mezin a eleqeya ji bo zanist, teknolojî, endezyarî û matematîkê (STEM), nemaze di nav ciwanan de. Gelek zanyar, endezyar û astronotên îroyîn îdîa dikin ku ew ji ber temaşekirina mîsyonên Apollo di zarokatiya xwe de îlhama xwe girtine. Mîsyonê herweha nîşan da ku çi dikare bi veberhênana stratejîk di zanist û teknolojiyê de û bi hevkariyeke berfireh di navbera sektorên cuda de were bidestxistin. Tevî ku hin rexne li ser lêçûnên mezin ên bernameyê hebûn, nemaze di demekê de ku gelek pirsgirêkên civakî yên wekî xizanî û şer hebûn , serkeftina mîsyonê bi giştî baweriya civakê bi kapasîteyên zanistî û teknolojîk û bi potansiyela mirovahiyê xurt kir. Tevî serkeftina mezin a Apollo 11 û bernameya Apollo bi giştî, piştgiriya siyasî û darayî ya ji bo lêkolînên fezayê yên bi mirov di asteke wisa bilind de demdirêj nebû. Piştî ku armanca Pêşbaziya Fezayê pêk hat, budçeya NASAyê kêm bû û eleqeya siyasî ji bo mîsyonên fezayê yên bi lêçûnên mezin lawaz bû. Ev yek pirsan li ser domdariya hewldanên mezin ên neteweyî yên ku bi armancên jeopolîtîk ên demkurt ve girêdayî ne, derdixe holê. Bernameya Artemis a îroyîn jî bi van dijwariyan re rû bi rû ye, ku hewceyî piştgiriyeke siyasî û darayî ya domdar e ji bo ku bigihîje armancên xwe yên demdirêj.

Nîqaşên li ser Komployên Heyvê

Tevî delîlên berbiçav ên ji bo serkeftina mîsyonên Apollo, hin teoriyên komployê derketine holê ku îdîa dikin ku danîna li ser Heyvê qet çênebûye û ji hêla NASAyê ve hatiye sextekirin. Van îdîayan bi gelemperî li ser şîrovekirina çewt a wêneyan û vîdyoyan, an jî têgihiştineke kêm a li ser şert û mercên fizîkî yên li ser Heyvê û teknolojiyên bikaranî, bingeh digirin. Lêbelê, delîlên zanistî yên ji bo rastiya danînên Apollo pir zêde û berbiçav in :

Nimûneyên Heyvê: Nêzîkî 382 kg kevir û axa Heyvê ji şeş mîsyonên Apollo hatin anîn Erdê. Van nimûneyan ji hêla sedan zanyarên serbixwe li seranserê cîhanê hatine analîzkirin û pêkhatî û temenê wan wekî yên Heyvê hatine piştrastkirin. Ew ji kevirên Erdê û meteorîtan cuda ne. Yekîtiya Sovyetê jî bi mîsyonên xwe yên bêmirov Luna nimûneyên Heyvê anîn û encamên wan bi yên Apollo re hevgirtî bûn.
Amûrên li ser Heyvê: Amûrên zanistî yên ku ji hêla mîsyonên Apollo ve li ser Heyvê hatin hiştin, wek retroreflektorên laserî, heta îro jî ji hêla stêrnasên li Erdê ve têne bikaranîn û daneyan dişînin.
Wêneyên ji Satelaytên Serbixwe: Di salên dawî de, satelaytên rêgeha Heyvê yên bi rezolûsyona bilind, wek Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) ya NASAyê û satelaytên ji welatên din (mînak, Japonya, Çîn, Hindistan), wêneyên cihên danînê yên Apollo kişandine ku tê de qonaxên dakêşanê yên Modulên Heyvê, şopên lingên astronotan, û rêyên wesayîtên gerê yên Heyvê bi zelalî xuya dikin.
Şopandina ji hêla Aliyên Sêyemîn ve: Di dema mîsyonên Apollo de, gelek welat û amatorên radyoyê li seranserê cîhanê, tevî Yekîtiya Sovyetê, karibûn sînyalên ragihandinê yên ji keştiyên fezayê yên Apollo bişopînin. Heke mîsyon sexte bûna, YKSS, ku xwedî kapasîteyên şopandinê yên pêşketî bû û hevrika sereke ya DYE bû, dê yekem bûya ku vê yekê eşkere bikira. Ji ber van delîlan û gelekên din, civaka zanistî ya cîhanî bi yekdengî rastiya danînên Apollo yên li ser Heyvê qebûl dike.

Ji bo konteksta Kurdî, vegotina çîroka Apollo 11 û mîrateya wê dikare bibe çavkaniyeke girîng a îlhama ji bo pêşxistina zanist û teknolojiyê û xurtkirina perwerdehiya STEM di nav civaka Kurd de. Mînaka Apollo 11 dikare girîngiya veberhênana di zanist, teknolojî û perwerdehiyê de ji bo pêşketina civakekê nîşan bide û bibe sedema nîqaşên li ser çawaniya ku civaka Kurd dikare ji dersên dîrokî yên wekî Apollo sûd werbigire ji bo pêşxistina kapasîteyên xwe yên zanistî û teknolojîk.

Encam

Mîsyona Apollo 11, ku di Tîrmeha 1969an de bi danîna yekem a mirovî li ser rûyê Heyvê bi encam bû, di dîroka mirovahiyê de wekî yek ji destkeftiyên herî mezin û bibandor tê qebûlkirin. Ew ne tenê serkeftineke teknolojîk û endezyariyê ya bêhempa bû, ku sînorên zanîn û kapasîteyên mirovî yên wê demê ji nû ve pênase kir, lê di heman demê de bûyereke bi wateyên kûr ên siyasî, çandî û zanistî bû.

Wekî lûtkeya Pêşbaziya Fezayê ya di navbera DYE û YKSS de, Apollo 11 armanca neteweyî ya ku ji hêla Serok Kennedy ve hatibû destnîşankirin pêk anî û serweriya teknolojîk a DYE li cîhanê îspat kir. Lê ji vê wateya jeopolîtîk wêdetir, mîsyonê bi mîlyaran mirov li seranserê cîhanê bi hev ve girêda û hestek yekîtî û heyranî ya hevbeş ji bo potansiyela mirovahiyê çêkir. Gotina navdar a Neil Armstrong, “Ev ji bo mirovekî pêngaveke biçûk e, ji bo mirovahiyê pêngaveke mezin e,” bi awayekî bêkêmasî girîngiya vê kêliya dîrokî kurt dike.

Ji aliyê zanistî ve, Apollo 11 û mîsyonên Apollo yên li pey wê şoreşek di têgihiştina me ya li ser Heyvê, koka wê, pêkhatina wê ya jeolojîk, û dîroka Sîstema Rojê de çêkir. Analîza nimûneyên ax û kevirên Heyvê yên ku hatin anîn Erdê, û daneyên ji amûrên zanistî yên ku li ser rûyê Heyvê hatin bicîhkirin, teoriyên nû yên wekî Okyanûsa Magmayê ya Heyvê xurt kirin û agahiyên bêhempa li ser hawîrdora Heyvê û têkiliya wê bi Erdê re peyda kirin.

Mîrateya teknolojîk a Apollo 11 jî pir berfireh e. Pêşxistina roketa Saturn V, Modula Fermanê û Modula Heyvê, Komputera Rêberiya Apollo, û gelek pergalên din ên piştgiriyê, ne tenê ji bo keşfa fezayê, lê ji bo gelek pîşesaziyên li Erdê jî bûne çavkaniya nûjeniyê. Gelek teknolojiyên ku îro di jiyana me ya rojane de cih digirin, ji komputerên kesane bigire heta amûrên bijîşkî û materyalên pêşketî, kokên xwe di veberhênan û lêkolînên ku ji bo bernameya Apollo hatine kirin de dibînin.

Bandora çandî ya Apollo 11 jî nayê înkarkirin. Ew bû çavkaniya îlhama ji bo nifşên zanyar, endezyar, hunermend û xewnbînan. Wêneyê Erdê wekî “Mermera Şîn” a nazik a ku di valahiya tarî ya fezayê de diherike, hişmendiyeke nû li ser yekîtî û berpirsiyariya me ya hevbeş ji bo parastina gerstêrka me çêkir.

Di çarçoveya dîskursa akademîk a Kurdî de, lêkolîn û nivîsandina li ser mijarên wekî Apollo 11 xwedî girîngiyeke taybet e. Ew ne tenê ji bo dewlemendkirina zimanê Kurdî bi termînolojiya zanistî û teknolojîk girîng e, lê di heman demê de ji bo pêşxistina ramana akademîk û krîtîk di nav civaka Kurd de jî pêwîst e. Çîroka Apollo 11, bi hemû aliyên xwe yên serkeftin, dijwarî û îlhama, dikare bibe çavkaniyeke hêja ji bo perwerdekirin û teşwîqkirina nifşên ciwan ên Kurd ku li pey zanist û teknolojiyê biçin û beşdarî hewldanên mirovahiyê yên ji bo têgihiştin û keşfkirina gerdûnê bibin.

Di dawiyê de, Apollo 11 ne tenê çîrokeke serkeftina li hember astengiyên mezin e, lê di heman demê de bîranînek e ji bo wê yekê ku mirovahî, dema ku bi armanceke hevbeş û bi vîneke xurt tevbigere, dikare bigihîje tiştên ku berê ne gengaz dihatin dîtin. Ew mîrateyeke mayînde ye ku dê di dîroka mirovahiyê û hewldana wê ya bêdawî ya ji bo zanîn û keşfê de her tim bi rêzdarî were bibîranîn.

Çavkanî

Ev beş dê lîsteyek berfireh a hemû çavkaniyên ku di vê gotarê de hatine bikaranîn, li xwe bigire. Ji ber ku ev gotareke nimûne ye, em ê tenê amaje bi cureyên çavkaniyan bikin:

Belgeyên fermî yên NASAyê (mînak, raporên mîsyonê, kitêbên çapemeniyê, rêznameyên firînê).
Mînak:.
Pirtûkên akademîk û polûper ên li ser bernameya Apollo û Pêşbaziya Fezayê.

Chaikin, A. (1994). A Man on the Moon: The Voyages of the Apollo Astronauts. Viking.
Collins, M. (1974). Carrying the Fire: An Astronaut’s Journeys. Farrar, Straus and Giroux.
Murray, C., & Cox, C. B. (1989). Apollo: The Race to the Moon. Simon & Schuster.
Charles River Editors. (2017). Apollo 11: The History and Legacy of the First Moon Landing. CreateSpace Independent Publishing Platform.
Gotarên ji kovarên zanistî yên peer-reviewed.
Mînak: Journal of Geophysical Research, Science, Geochimica et Cosmochimica Acta.
Gotar û raporên ji dezgehên nûçeyan û malperên pêbawer.
Mînak:.
Çavkaniyên termînolojîk ên Kurdî.
Mînak:.

(Di gotareke rastîn de, divê her çavkanî bi awayekî standard (wek APA, MLA, an Chicago) were formatkirin û di lîsteyê de were rêzkirin.)

Ferhengoka Peyvên Sereke

Ev ferhengok ji bo hêsankirina têgihiştina xwendevanên Kurd ên ku dibe ku bi termînolojiya teknîkî ya keşfa fezayê re nû bin, hatiye amadekirin.

Tablo 6: Ferhengoka Hilbijartî ya Peyvên Fezayê û Teknîkî

Peyva Kurdî (Kurmancî)	Hevwateya Îngilîzî	Kurte Ravekirin bi Kurdî	Çavkaniya Termê (Mînak)
Feza	Space	Qada li derveyî atmosfera Erdê û di navbera heyberên esmanî de.
Keşfa Fezayê	Space Exploration	Çalakiyên lêkolîn û vedîtina fezayê û heyberên esmanî bi rêya keştiyên fezayê yên bi mirov an bêmirov.	(bi giştî)
Heyv	Moon	Satelayta xwezayî ya yekane ya Erdê.
Roket	Rocket	Amûreke ku bi prensîba reaksiyonê dixebite û ji bo şandina baran (wek satelayt an keştiyên fezayê) bo fezayê tê bikaranîn.
Modula Fermanê	Command Module (CM)	Beşa sereke ya keştiya fezayê ya Apollo ku ekîb tê de dijiya û keştiyê kontrol dikir; tenê ev beş vedigeriya Erdê.
Modula Xizmetê	Service Module (SM)	Beşa keştiya fezayê ya Apollo ku motorên sereke, sotemenî û pergalên piştgiriya jiyanê li xwe digirt.
Modula Heyvê	Lunar Module (LM)	Keştiya du-qonaxî ya Apolloyê ku ji bo danîn û hilkişîna ji ser rûyê Heyvê hatibû sêwirandin.
Pêşbaziya Fezayê	Space Race	Pêşbaziya teknolojîk û îdeolojîk di navbera DYE û YKSS de ji bo serweriya di keşfa fezayê de (nêz. 1957-1975).
Astronot / Kozmonot	Astronaut / Cosmonaut	Kesê ku ji bo rêwîtiya fezayê hatiye perwerdekirin. “Astronot” bi gelemperî ji bo yên Amerîkî û Rojava, “Kozmonot” ji bo yên Sovyetî/Rûsî tê bikaranîn.
Rêgeh	Orbit	Rêya ku heyberekî esmanî an satelaytek li dora heyberekî din ê mezin digere.
Danîn (li ser Heyvê)	(Lunar) Landing	Pêvajoya ku keştiyeke fezayê bi ewlehî li ser rûyê heyberekî esmanî (wek Heyvê) dadikeve.
Hilkişîn (ji Heyvê)	(Lunar) Ascent / Liftoff	Pêvajoya ku keştiyeke fezayê ji ser rûyê heyberekî esmanî radibe û dikeve rêgehê.
Nimûneyên Heyvê	Lunar Samples	Parçeyên ax û kevirên ku ji rûyê Heyvê hatine berhevkirin û ji bo analîzên zanistî anîne Erdê.
Komputera Rêberiyê	Guidance Computer	Komputereke di hundurê keştiya fezayê de ku ji bo navîgasyon, kontrola firînê û rêveberiya pergalan tê bikaranîn.
Saturn V	Saturn V	Roketa pir-qonaxî ya Amerîkî ku ji bo şandina mîsyonên Apollo bo Heyvê hate bikaranîn.
Mare Tranquillitatis	Sea of Tranquility	Deşta bazaltî ya mezin a li ser Heyvê ku Apollo 11 lê danî; bi Kurdî dikare wek “Deryaya Aramiyê” were wergerandin.
EASEP (Pakêta Ezmûnên Zanistî yên Destpêkê yên Apollo)	Early Apollo Scientific Experiments Package	Komek amûrên zanistî yên ku ji hêla ekîba Apollo 11 ve li ser rûyê Heyvê hatin bicîhkirin.
EVA (Çalakiya li Derveyî Keştiyê)	Extravehicular Activity	Her çalakiya ku ji hêla astronotekî ve li derveyî hawîrdora parastî ya keştiya fezayê tê kirin (mînak, meşa li ser Heyvê).
Regolît	Regolith	Tebeqeya ji toz, ax û perçeyên kevir ên hûrkirî ku rûyê Heyvê û gelek heyberên din ên bê atmosfer dipêçe.
Anortozît	Anorthosite	Kevirekî îgneus (magmatîk) ku bi giranî ji mînerala plajiyoklaz feldspar pêk tê; girîng e ji bo têgihiştina qalikê Heyvê.
Okyanûsa Magmayê ya Heyvê	Lunar Magma Ocean (LMO)	Teoriya ku dibêje di destpêka dîroka xwe de Heyv bi okyanûseke kûr a magmayê ya heliyayî pêçayî bûye.
Gerokstêrk	Planet	Heyberekî esmanî yê mezin ku li dora stêrkekê digere û bi xwe ronahiyê nade.
Stêrk	Star	Heyberekî esmanî yê gazî yê pir mezin ku ji ber reaksiyonên nukleerî yên di navika xwe de ronahî û germê dide.
Gerdûn	Universe	Tevahiya fezayê û her tiştê ku tê de heye, tevî stêrk, gerokstêrk, galaksî û hemû cureyên madde û enerjiyê.
Galaksî (Giravên Asîman)	Galaxy	Sîstemeke pir mezin a ji stêrk, gaz, toz û maddeya tarî ku bi gravîteyê bi hev ve girêdayî ne.
Dûrbîna Asîman (Teleskop)	Telescope	Amûreke optîkî ku ji bo dîtina heyberên dûr, bi taybetî heyberên esmanî, tê bikaranîn.
Satelayta Çêkirî (Pêgera Çêkirî)	Artificial Satellite	Amûreke ku ji hêla mirovan ve hatiye çêkirin û ji bo armancên cuda (ragihandin, çavdêrî, zanistî) li rêgeha Erdê an heyberekî din ê esmanî tê bicîhkirin.
Stasyona Fezayê (Rawestgeha Fezayê)	Space Station	Avahiyeke li rêgehê ku ji bo jiyan û xebata demdirêj a mirovan li fezayê hatiye sêwirandin.

wergirtî

Apollo 11: Pêngava Dîrokî ya Mirovahiyê ber bi Heyvê ve

wergirtî

Bunu paylaş:

Yorum bırakın Cevabı iptal et

Ji nivîsên nû agahdar be!