Analîzeke Dîrokî, Hiqûqî û Siyasî

1. Pêşgotin

Kêşeya Giravên Falkland (bi spanî: Islas Malvinas) pirsgirêkeke serweriyê ya dîrokî û aloze ku di navbera Komara Arjentînê û Keyaniya Yekbûyî ya Brîtanya Mezin û Îrlendaya Bakur de ji sedsala 19an vir ve berdewam dike. Ev giravên ku li başûrê Okyanûsa Atlantîkê ne, ji ber cihê xwe yê stratejîk, potansiyela çavkaniyên xwezayî yên wekî masî û rezervên hîdrokarbonê, û girîngiya siyasî ya ku ji bo her du dewletên îdiaker heye, her tim bûne mijara nîqaş û carinan jî pevçûnên çekdarî. Rêxistina Neteweyên Yekbûyî (NY) ji nîveka sedsala 20an û vir ve roleke navendî di hewldanên ji bo dîtina çareseriyeke aştiyane ji vê kêşeyê re lîstiye, bi taybetî bi rêya biryarên Encûmena Giştî, Encûmena Ewlekariyê û karên komîteyên xwe yên pispor.

Armanca vê gotarê ew e ku analîzeke akademîk, berfireh û bêalî ya kêşeya Giravên Falkland/Malvînas bi zimanê Kurdî pêşkêş bike. Bi taybetî, dê giranî li ser lêkolîna biryarên Neteweyên Yekbûyî û çarçoveya hiqûqa navneteweyî ya têkildarî vê kêşeyê be. Kêşeya Falkland/Malvînas ne tenê nakokiyeke dualî ye di navbera du dewletan de; ew di heman demê de neynika aloziyên berfirehtir ên di hiqûqa navneteweyî de ye, nemaze di navbera prensîbên wekî mafê çarenûsiyê, yekparçebûna axê, û mîrasa kolonyalîzmê de. Ev kêşe wekî “laboratuwarek” ji bo ceribandina van prensîban tê dîtin. Kêşe li ser serweriyê ye , û Neteweyên Yekbûyî gelek biryar derxistine ku hewl didin van prensîbên dijber li hev bînin an jî rê li ber danûstandinan vekin; mînak, Biryara 2065 (XX) ya Encûmena Giştî behsa “berjewendiyên” gelê giravan dike. Hiqûqa navneteweyî di rewşên wiha de ku prensîbên bingehîn li hev nayên, bi dijwariyan re rû bi rû dimîne, û kêşeya Falkland/Malvînas mînakeke berbiçav a vê yekê ye. Ji ber vê yekê, ev kêşe ne tenê ji bo Arjentîn û Brîtanyayê, lê ji bo têgihiştina giştî ya ka hiqûqa navneteweyî çawa bi nakokiyên serweriyê yên ku rehên wan di serdema kolonyal de ne re mijûl dibe, girîng e. Ew pirsên bingehîn derbarê ka kîjan prensîb di çi şert û mercan de pêşîntir e, derdixe holê.

2. Paşxaneya Dîrokî ya Kêşeya Giravên Falkland/Malvînas

2.1. Îdiayên Serweriyê yên Destpêkê

Kokên kêşeya serweriyê ya li ser Giravên Falkland/Malvînas digihîjin serdemên destpêkê yên keşf û kolonîzasyona Ewropî li Amerîkaya Başûr.

Argumanên Arjentînê bi giranî li ser bingeha mîrasgirtina ji Spanyayê ne, ku ew jî xwe dispêre prensîba uti possidetis juris (ango, dewletên nû serbixwe sînorên îdarî yên berê yên kolonyal diparêzin) piştî serxwebûna Arjentînê di destpêka sedsala 19an de. Arjentîn îdia dike ku girav di bin serweriya Spanyayê de bûn û bi serxwebûnê re ev maf derbasî Arjentînê bûne. Wekî din, Arjentîn nêzîkbûna erdnîgarî ya giravan bi axa xwe ya sereke û pêwîstiya bidawîkirina rewşeke kolonyal wekî hincetên din ji bo îdiaya xwe pêşkêş dike. Di vê çarçoveyê de, carinan behsa Peymana Tordesillas (1494) û Belgeyên Papayî (1493) jî tê kirin wekî bingehek ji bo îdiayên destpêkê yên Spanyayê li herêmê. Di dîrokê de, bicihbûna destpêkê ya Fransayê li Port Louis (paşê Puerto Soledad) di sala 1764an de û dû re radestkirina wê ji Spanyayê re di sala 1767an de, û her weha rola Luis Vernet di bin desthilatdariya Buenos Aires de di salên 1820an de, ji bo Arjentînê xalên girîng in.

Li aliyê din, Keyaniya Yekbûyî îdiaya xwe ya serweriyê dispêre “xwedîderketina vekirî, berdewam, bi bandor, dagirkirin û rêvebirina” giravan ji sala 1833an vir ve. Brîtanya her wiha mafê çarenûsiyê yê niştecihên giravan, ku piraniya wan bi eslê xwe Brîtanî ne, wekî prensîbeke bingehîn a hiqûqa navneteweyî diparêze. Îdiayên Brîtanî yên destpêkê bi keşfkirina giravan û bicihbûna li West Falkland (Port Egmont) di sala 1765an de dest pê dikin.

2.2. Bûyera 1833an û Bandora wê ya Mayînde

Bûyera sala 1833an di kêşeya Falkland/Malvînas de xaleke werçerxanê ya krîtîk e. Di destpêka wê salê de, hêzeke deryayî ya Brîtanî karbidestên Arjentînî yên mayî ji giravan derxistin û rêveberiyeke Brîtanî ya domdar li ser giravan saz kir. Ev bûyer ji aliyê Arjentînê ve wekî “destdirêjî” û “dagirkeriyeke” neqanûnî tê dîtin ku yekparçebûna axa wê binpê kiriye û heta roja îro jî wekî birîneke neteweyî tê hesibandin. Berevajî vê, Keyaniya Yekbûyî vê çalakiyê wekî “vejandina serweriya” xwe ya ku berê jî hebûye û misogerkirina rêveberiyeke bi bandor şîrove dike.

Ev şîrovekirinên dijber ên heman bûyera dîrokî bingeha psîkolojîk û huqûqî ya dijberiya domdar a di navbera her du dewletan de pêk tîne. Ji bo Arjentînê, bûyera 1833an binpêkirina yekparçebûna axê ye ku divê were sererast kirin, û îdiayên wê yên serweriyê bi giranî li ser prensîba uti possidetis juris û mîrasgirtina ji Spanyayê ya beriya vê dîrokê disekinin. Ji bo Brîtanyayê, ev bûyer destpêka rêveberiyek domdar e ku mafê çarenûsiyê ji bo nifûsa ku paşê li wir bi cih bûye û nasnameyeke cihê pêş xistiye rewa dike. Heya ku lihevkirinek li ser şîrovekirina van bûyerên dîrokî yên bingehîn, nemaze bûyera 1833an, çênebe, an jî heya ku mekanîzmayek ji bo derbaskirina van şîroveyên dijber neyê dîtin, gihîştina çareseriyek mayînde dê zehmet be. Ev yek girîngiya potansiyel a komîsyonên rastiyê an jî mekanîzmayên diyaloga dîrokî di çareserkirina nakokiyên bi vî rengî de radixe ber çavan.

3. Şerê Falkland/Malvînas a 1982an

3.1. Sedem û Destpêka Şer

Di destpêka salên 1980yî de, Arjentîn di bin desthilatdariya junta leşkerî de bû û bi krîzeke kûr a siyasî û aborî re rû bi rû mabû. Hin analîst amaje dikin ku junta leşkerî, bi serokatiya General Leopoldo Galtieri, hewl da ku kêşeya Malvînas wekî amûrekê ji bo yekkirina neteweyê li dora armanceke hevpar û veqetandina bala raya giştî ji pirsgirêkên navxweyî bikar bîne. Danûstandinên dîplomatîk ên di navbera Arjentîn û Brîtanyayê de yên derbarê serweriya giravan de rawestiyabûn, û aloziyên di navbera her du welatan de zêde dibûn. Di vê atmosferê de, Arjentînê di 2ê Nîsana 1982an de êrîşî Giravên Falkland/Malvînas kir û ew dagir kirin, li pey wê jî Girava South Georgia di 3ê Nîsanê de hate dagirkirin.

3.2. Bûyerên Sereke yên Şer

Keyaniya Yekbûyî, di bin serokwezîrtiya Margaret Thatcher de, bi lez bersiv da êrîşa Arjentînê û hêzeke deryayî ya mezin şande başûrê Atlantîkê da ku giravan ji nû ve bi dest bixe. Şerê ku 74 rojan dom kir, tê de gelek bûyerên leşkerî yên girîng qewimîn. Di nav van de, binavbûna keştiya cengê ya Arjentînî ARA General Belgrano ji hêla keştiya binavî ya Brîtanî HMS Conqueror ve di 2ê Gulanê de, û êrîşa bi fuzeyên Exocet a Arjentînê ku bû sedema binavbûna keştiya Brîtanî HMS Sheffield di 4ê Gulanê de, xalên werçerxanê bûn. Hêzên Brîtanî di 21ê Gulanê de li San Carlosê li East Falkland daketin û piştî şerên dijwar ên bejayî, wek şerê Goose Green, ber bi paytext Port Stanley ve pêşve çûn. Di dawiyê de, hêzên Arjentînî yên li Port Stanley di 14ê Hezîrana 1982an de teslîm bûn.

3.3. Encamên Şer

Şerê Falkland/Malvînas bû sedema windahiyên mirovî û madî yên girîng ji bo her du aliyan. Bi giştî 649 leşkerên Arjentînî, 255 leşkerên Brîtanî û 3 sivîlên giravî di şer de jiyana xwe ji dest dan. Şer bandoreke kûr li ser siyaseta navxweyî ya her du welatan kir. Li Arjentînê, têkçûna leşkerî bû sedema hilweşîna junta leşkerî û vegera demokrasiyê. Li Brîtanyayê, serketin populerbûna hikûmeta Margaret Thatcher zêde kir û di hilbijartinên paşîn de serketineke mezin jê re anî. Tevî encama leşkerî ya şer, kêşeya bingehîn a serweriyê ya li ser giravan nehate çareser kirin û heta roja îro jî wekî pirsgirêkeke neçareserkirî di navbera her du welatan de maye.

Şerê 1982an, tevî ku ji hêla leşkerî ve ji hêla Brîtanyayê ve hate qezenc kirin, kêşeya serweriyê ya bingehîn çareser nekir. Berevajî, ew qatên nû yên tevliheviyê, trawmayê û girîngiya sembolîk li pirsgirêkê zêde kir, nemaze ji bo Arjentînê, ku tê de “Causa Malvinas” (Doza Malvînas) di nasnameya neteweyî de kûrtir bû. Ji bo Brîtanyayê û giraviyan, êrîşê hewcedariya parastina mafê çarenûsiyê û statuya heyî xurt kir. Pevçûnên çekdarî yên li ser serweriyê kêm caran pirsgirêkên bingehîn ên siyasî û huqûqî çareser dikin; ew bi gelemperî wan aloztir dikin. Şerê 1982an bû sedem ku her du alî di helwestên xwe de tundtir bibin, ku ev yek danûstandinên paşerojê dijwartir kir.

4. Rola Neteweyên Yekbûyî di Kêşeya Falkland/Malvînas de

Neteweyên Yekbûyî ji destpêka nîqaşên li ser dekolonîzasyonê ve bi awayekî çalak bi kêşeya Giravên Falkland/Malvînas re mijûl bûye. Rola NY bi giranî bi rêya biryarên Encûmena Giştî, biryarên Encûmena Ewlekariyê (bi taybetî di dema krîza 1982an de), û karên komîteyên xwe yên pispor ên wekî Komîteya Taybet a Dekolonîzasyonê (C-24) û Komîteya Çaremîn hatiye meşandin.

4.1. Biryarên Sereke yên Encûmena Giştî (General Assembly)

Encûmena Giştî ya NY gelek biryar derbarê “Pirsa Giravên Falkland (Malvînas)” de derxistine, ku tê de bi berdewamî banga çareseriyeke aştiyane û danûstandinî ya kêşeya serweriyê di navbera Arjentîn û Keyaniya Yekbûyî de kiriye.

• Biryara 2065 (XX) ya 16ê Kanûna Pêşîn 1965an: Ev biryara yekem û yek ji girîngtirîn biryarên Encûmena Giştî ye ku bi taybetî li ser kêşeya Falkland/Malvînas e. Biryar hebûna kêşeyeke serweriyê di navbera Arjentîn û Keyaniya Yekbûyî de nas dike û her du hikûmetan vedixwîne ku “bêyî derengî” danûstandinan bikin da ku çareseriyeke aştiyane ji pirsgirêkê re bibînin. Di biryarê de her wiha tê gotin ku divê di van danûstandinan de Peymana Neteweyên Yekbûyî, Biryara 1514 (XV) (Danezana li ser Dayîna Serxwebûnê ji Welat û Gelên Kolonyal re), û “berjewendiyên” (interests) nifûsa giravan li ber çavan bên girtin. Ev biryar bi 94 dengên erê, 0 dengên na, û 14 dengên bêalî hate pejirandin. Girîngiya vê biryarê ew e ku ew bûye bingeha nêzîkatiya NY û Arjentînê ji kêşeyê re. Arjentîn wê wekî nasîna kêşeya serweriyê û, bi awayekî neyekser, redkirina mafê çarenûsiyê ji bo niştecihên heyî yên giravan şîrove dike, ji ber ku behsa “berjewendiyan” dike ne “daxwazan” an “mafê çarenûsiyê”.
• Biryara 3160 (XXVIII) ya 14ê Kanûna Pêşîn 1973an: Ev biryar banga ji bo danûstandinan dubare dike û nîgeraniya xwe ji ber nebûna pêşketineke berbiçav di danûstandinan de di nav heşt salên piştî Biryara 2065 (XX) de îfade dike. Ew tekez dike ku riya bidawîkirina vê rewşa kolonyal çareseriya aştiyane ya nakokiya serweriyê ye û daxwaz dike ku danûstandin bên lezkirin. Ev biryar bi 116 dengên erê, 0 dengên na, û 14 dengên bêalî hate qebûlkirin.
• Biryara 31/49 ya 1ê Kanûna Pêşîn 1976an: Ev biryar rapora Komîteya Taybet a Dekolonîzasyonê dipejirîne, spasiya hewldanên berdewam ên Hikûmeta Arjentînê ji bo hêsankirina pêvajoya dekolonîzasyonê û pêşxistina başbûna nifûsa giravan dike. Ew ji hikûmetên Arjentîn û Keyaniya Yekbûyî daxwaz dike ku danûstandinên derbarê kêşeya serweriyê de, wekî ku di biryarên 2065 (XX) û 3160 (XXVIII) de hatî xwestin, bilezînin. Her wiha, bang li her du aliyan dike ku ji girtina biryarên ku tê wateya danasîna guhertinên yekalî di rewşê de dûr bisekinin dema ku girav di pêvajoya ku ji hêla biryarên navborî ve hatî pêşniyar kirin re derbas dibin. Ev biryar bi 102 dengên erê, 1 dengê na (Keyaniya Yekbûyî), û 32 dengên bêalî hate pejirandin. Ev encama dengdanê û naveroka biryarê wekî guherîneke ber bi helwesta Arjentînê ve di nav NY de hate şîrove kirin.
• Biryara 37/9 ya 4ê Mijdara 1982an (piştî şerê 1982an): Ev biryara yekem a girîng a Encûmena Giştî piştî şerê Falkland/Malvînas bû. Ew destnîşan dike ku şer cewhera kêşeya serweriyê ya di navbera Arjentîn û Keyaniya Yekbûyî de neguherandiye û dubare banga ji bo ji nû ve destpêkirina danûstandinan dike da ku di zûtirîn dem de çareseriyeke aştiyane ji kêşeya serweriyê re were dîtin. Di biryarê de her wiha ji Sekreterê Giştî yê NY tê xwestin ku li ser bingeha vê biryarê mîsyoneke nû ya navbeynkariyê (good offices) bide destpêkirin da ku alîkariya aliyan bike. Ev biryar bi 90 dengên erê, 12 dengên na, û 52 dengên bêalî hate pejirandin.
• Biryarên din ên Encûmena Giştî (38/12, 39/6, 40/21, 41/40, 42/19, 43/25): Di salên piştî 1982an de, Encûmena Giştî bi rêkûpêk biryarên din derxistin ku bi giştî heman xetê dişopandin: dubarekirina banga ji bo danûstandinên dualî ji bo çareserkirina hemû aliyên kêşeyê, di nav de serwerî, û piştgirîkirina mîsyona navbeynkariyê ya Sekreterê Giştî. Bi taybetî, di dema pejirandina Biryara 40/21 di sala 1985an de, Encûmena Giştî du pêşniyarên guhertinê yên ku ji hêla Keyaniya Yekbûyî ve hatibûn pêşkêş kirin û tê de prensîba mafê çarenûsiyê ji bo niştecihên giravan hebû, red kir.
• Biryara li ser Çalakiyên Aborî yên ku Bandorê li Berjewendiyên Gelên Herêmên Xweser ên Ne-Xweser Dikin: Ev biryar, ku her sal ji hêla Encûmena Giştî ve tê nûkirin, mafê gelê Giravên Falklandê (û herêmên din ên ne-xweser) li ser çavkaniyên xwezayî yên arşîpelê, di nav de masî û potansiyela neftê, piştrast dike û bang li hêzên rêvebir dike ku van mafan biparêzin.

Tevî ku biryarên Encûmena Giştî ji hêla huqûqî ve ne mecbûrî ne, ew di teşekirina dîskursa navneteweyî ya li ser kêşeyê û zexta dîplomatîk de roleke girîng lîstine. Lêbelê, cûdahiya di şîrovekirina van biryaran de (nemaze li ser têgeha “berjewendiyên” nifûsê li hemberî “daxwazên” an “mafê çarenûsiyê” yê niştecihan) û nebûna mekanîzmayeke NY ya bi zorê ji bo pêkanîna wan, bandora wan a pratîkî sînordar kiriye. Welat biryarên NY li gorî berjewendiyên xwe yên neteweyî şîrove dikin û bikar tînin. Nebûna hêzeke cîbicîkar a NY di mijarên serweriyê de dihêle ku kêşe berdewam bikin. Rola Encûmena Giştî di vê kêşeyê de mînakek e ji sînorên dîplomasiya piralî di çareserkirina nakokiyên kûr ên serweriyê de, nemaze dema ku hêzên mezin tê de beşdar in û prensîbên bingehîn ên hiqûqa navneteweyî bi awayên dijber têne şîrove kirin.

Tablo 1: Kurteya Biryarên Sereke yên Encûmena Giştî ya Neteweyên Yekbûyî yên Derbarê Falkland/Malvînas de

Hejmara Biryarê	Dîroka Pejirandinê	Xalên Sereke/Daxwaz	Encama Dengdanê (Erê-Na-Bêalî)	Çavkanî
2065 (XX)	16 Kanûn 1965	Nasîna kêşeya serweriyê; vexwendina Arjentîn & KY ji bo danûstandinan; berçavgirtina berjewendiyên nifûsê, Peymana NY, Biryara 1514 (XV).	94-0-14	[span_130](start_span)
3160 (XXVIII)	14 Kanûn 1973	Dubarekirina banga ji bo danûstandinan; nîgeranî ji ber nebûna pêşketinê; lezkirina danûstandinan.	116-0-14	[span_133](start_span)
31/49	1 Kanûn 1976	Pejirandina rapora C-24; spaskirina Arjentînê; daxwaza lezkirina danûstandinên serweriyê; dûrketina ji biryarên yekalî.	102-1 (KY)-32	[span_136](start_span)
37/9	4 Mijdar 1982	Şer cewhera kêşeyê neguherandiye; ji nû ve destpêkirina danûstandinan; mîsyona navbeynkariyê ya Sekreterê Giştî.	90-12-52	[span_139](start_span)
38/12	16 Mijdar 1983	Dubarekirina daxwaza ji bo danûstandinan; berdewamiya mîsyona navbeynkariyê ya Sekreterê Giştî.	87-9-54	[span_142](start_span)
39/6	1 Mijdar 1984	Dubarekirina daxwaza ji bo danûstandinan; berdewamiya mîsyona navbeynkariyê ya Sekreterê Giştî.	89-9-54	[span_143](start_span)
40/21	27 Mijdar 1985	Dubarekirina daxwaza ji bo danûstandinan; berdewamiya mîsyona navbeynkariyê ya Sekreterê Giştî. (Guhertinên KY yên li ser mafê çarenûsiyê hatin redkirin)	107-4-41	[span_146](start_span)
41/40	25 Mijdar 1986	Dubarekirina daxwaza ji bo danûstandinan; berdewamiya mîsyona navbeynkariyê ya Sekreterê Giştî.	(Deng nehatiye diyarkirin)	[span_149](start_span)
42/19	17 Mijdar 1987	Dubarekirina daxwaza ji bo danûstandinan; berdewamiya mîsyona navbeynkariyê ya Sekreterê Giştî.	(Deng nehatiye diyarkirin)	[span_150](start_span)
43/25	17 Mijdar 1988	Dubarekirina daxwaza ji bo danûstandinan ji bo çareseriyeke aştiyane û قطعی, di nav de hemû aliyên pêşeroja giravan; mîsyona navbeynkariyê ya Sekreterê Giştî.	(Deng nehatiye diyarkirin)	[span_153](start_span)

4.2. Biryara Encûmena Ewlekariyê (Security Council) 502 (1982)

Di bersiva êrîşa Arjentînê ya Nîsana 1982an de, Encûmena Ewlekariyê ya NY di 3ê Nîsana 1982an de Biryara 502 (1982) pejirand. Daxwazên sereke yên vê biryarê ev bûn:

1. Rawestandina tavilê ya hemû dijminatiyan.
2. Vekişîna tavilê ya hemû hêzên Arjentînî ji Giravên Falkland (Islas Malvinas).
3. Banga li hikûmetên Arjentîn û Keyaniya Yekbûyî ku li çareseriyeke dîplomatîk ji bo cudahiyên xwe bigerin û bi tevahî rêzê li armanc û prensîbên Peymana Neteweyên Yekbûyî bigirin.

Ev biryar bi 10 dengên erê, 1 dengê na (Panama), û 4 dengên bêalî hate pejirandin. Girîngiya Biryara 502 ew bû ku ew bingeheke huqûqî ya navneteweyî da ji bo bersiva leşkerî ya Keyaniya Yekbûyî û helwesta civaka navneteweyî ya li dijî bikaranîna hêzê ji bo çareserkirina kêşeyên serweriyê. Tevî ku biryar êrîşa Arjentînê şermezar kir û banga vekişînê kir, di heman demê de banga çareseriyeke dîplomatîk jî kir, ku ev yek qebûlkirina kêşeya bingehîn a serweriyê nîşan dide. Lêbelê, şerê ku li pey hat, pêkanîna tam a vê biryarê, nemaze beşa wê ya dîplomatîk, bi salan paş xist. Di rewşên êrîşkariyê de, Encûmena Ewlekariyê dikare bi lez tevbigere, lê çareserkirina sedemên bingehîn ên nakokiyê pêvajoyeke dirêjtir û tevlihevtir e. Biryara 502 nîşan dide ku Encûmena Ewlekariyê dikare bikaranîna hêzê şermezar bike, lê di nebûna vîna siyasî ya aliyên têkildar de, ew nikare bi tena serê xwe aştiyeke mayînde û çareseriyeke siyasî ferz bike.

Tablo 2: Kurteya Biryara Encûmena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî ya Derbarê Falkland/Malvînas de

Hejmara Biryarê	Dîroka Pejirandinê	Daxwazên Sereke	Encama Dengdanê (Erê-Na-Bêalî)	Çavkanî
502 (1982)	3 Nîsan 1982	Rawestandina dijminatiyan; vekişîna hêzên Arjentînî; banga ji bo çareseriya dîplomatîk.	10-1 (Panama)-4	[span_160](start_span)

4.3. Kar û Barên Komîteya Taybet a Dekolonîzasyonê (C-24) û Komîteya Çaremîn

Giravên Falkland/Malvînas ji sala 1946an vir ve di lîsteya Herêmên Ne-Xweser ên Neteweyên Yekbûyî de cih digirin, piştî ku Keyaniya Yekbûyî agahî li gorî Bendê 73 (e) yê Peymana NY pêşkêş kir. Komîteya Taybet a Dekolonîzasyonê (C-24), ku di sala 1961ê de ji bo çavdêrîkirina pêkanîna Danezana li ser Dayîna Serxwebûnê ji Welat û Gelên Kolonyal re (Biryara 1514 (XV)) hate damezrandin, ji sala 1964an vir ve bi awayekî sîstematîk pirsa Giravên Falkland/Malvînas dinirxîne. Her sal, C-24 biryarnameyekê taybet ji bo Falkland/Malvînas dipejirîne, ku tê de bi gelemperî banga ji nû ve destpêkirina danûstandinên di navbera Arjentîn û Keyaniya Yekbûyî de dike ji bo dîtina çareseriyeke aştiyane û mayînde ji kêşeya serweriyê re, li gorî biryarên têkildar ên Encûmena Giştî. Mînakek ji van biryaran, biryara A/AC.109/2023/L.8 e, ku ji hêla Bolîvya, Şîlî, Kûba, Ekvador, Nîkaragua û Venezuela ve hatibû pêşkêş kirin û di civîna C-24ê ya 20ê Hezîrana 2023an de bêyî dengdan hate pejirandin. Ev biryar dubare dike ku riya bidawîkirina rewşa kolonyal a “taybet û taybetî” li Giravan, çareseriya aştiyane û danûstandinî ya kêşeya serweriyê di navbera her du hikûmetan de ye.

Komîteya Çaremîn a Encûmena Giştî (Komîteya Siyaseta Taybet û Dekolonîzasyonê) raporên salane yên C-24 dinirxîne û pêşnûmeyên biryaran ji bo pejirandinê pêşkêşî Encûmena Giştî dike. Di civînên van komîteyan de, nûnerên Hikûmeta Giravên Falkland û nûnerên Arjentînê bi rêkûpêk beşdar dibin û arguman û helwestên xwe yên derbarê kêşeyê de pêşkêş dikin.

Karê C-24 û Komîteya Çaremîn platformek domdar ji Arjentînê re peyda dike da ku îdiaya xwe ya serweriyê di rojeva navneteweyî de bihêle û piştgiriyê ji bo danûstandinan kom bike, nemaze ji welatên Amerîkaya Latînî û Tevgera Ne-Pabend. Lêbelê, israra Keyaniya Yekbûyî li ser mafê çarenûsiyê yê giraviyan û redkirina danûstandinên serweriyê bêyî razîbûna wan, karê van komîteyan di gihîştina çareseriyekê de asteng dike. Tevî hewildanên domdar ên C-24 û Komîteya Çaremîn, kêşeya Falkland/Malvînas mînakek e ji “westana dekolonîzasyonê” ku tê de çend herêmên ne-xweser ên mayî di nav nakokiyên serweriyê yên tevlihev de asê mane ku mekanîzmayên kevneşopî yên dekolonîzasyonê bi hêsanî nikarin wan çareser bikin.

4.4. Hewldanên Ofîsa Navbeynkariyê ya Sekreterê Giştî

Ofîsa Sekreterê Giştî yê Neteweyên Yekbûyî jî di hewldanên ji bo çareserkirina kêşeya Falkland/Malvînas de roleke girîng lîstiye, nemaze bi rêya pêşkêşkirina “navbeynkariyê” (good offices). Di dema şerê 1982an de, Sekreterê Giştî yê wê demê, Javier Pérez de Cuéllar, hewldanên berfireh ên navbeynkariyê kirin da ku agirbestekê pêk bîne û rê li ber danûstandinan veke. Pêşniyarên wî ji bo agirbestê, vekişîna dualî ya hêzan, û rêveberiyeke demkî ya NY li giravan hebûn. Lêbelê, ji ber helwestên dijber ên Arjentînê (ku israr dikir li ser veguhestina serweriyê wekî encama danûstandinan) û Keyaniya Yekbûyî (ku piştî êrîşê danûstandinên li ser serweriyê red dikir), hewldanên Pérez de Cuéllar bi ser neketin.

Piştî şer, Encûmena Giştî di Biryara 37/9 û biryarên paşê de bi berdewamî daxwaz ji Sekreterê Giştî kir ku mîsyona xwe ya navbeynkariyê ji nû ve bide destpêkirin û bidomîne da ku alîkariya aliyan bike ku bigihîjin çareseriyeke aştiyane. Tevî van bangewaziyan, û tevî ku mîsyona navbeynkariyê bi awayekî fermî berdewam dike, ji ber redkirina Keyaniya Yekbûyî ya ji bo danûstandinên li ser serweriyê heya ku niştecihên giravan nexwazin, pêşketineke berbiçav di vê çarçoveyê de nehatiye bidestxistin. Ofîsa navbeynkariyê ya Sekreterê Giştî, tevî ku di hin nakokiyan de serketî bûye, di kêşeya Falkland/Malvînas de bi sînoran re rû bi rû maye, ku ev yek girêdayîbûna serkeftina navbeynkariyê bi vîna siyasî ya aliyên têkildar û piştgiriya hêzên mezin nîşan dide.

5. Argumanên Hiqûqî û Prensîbên Navneteweyî

Kêşeya Falkland/Malvînas bi awayekî kûr bi prensîbên bingehîn ên hiqûqa navneteweyî ve girêdayî ye, û her du alî argumanên xwe yên serweriyê li ser van prensîban ava dikin.

5.1. Mafê Çarenûsiyê (Self-Determination) li hemberî Yekparçebûna Xakê (Territorial Integrity)

Ev nakokiya di navbera du prensîbên bingehîn ên hiqûqa navneteweyî de di dilê kêşeya Falkland/Malvînas de ye. Keyaniya Yekbûyî bi tundî parastina mafê çarenûsiyê yê niştecihên Giravên Falkland dike, û amaje bi Peymana Neteweyên Yekbûyî û hiqûqa navneteweyî ya adetî dike ku vî mafî ji bo hemû gelan nas dike. Referandûma ku di Adara 2013an de li giravan hate lidarxistin, ku tê de piraniyek mezin a niştecihan (99.8%) deng da ji bo mayîna wekî herêmeke ser deryayî ya Brîtanyayê, ji hêla Londonê ve wekî îfadeya zelal a vê daxwazê tê pêşkêş kirin.

Li hemberî vê, Arjentîn îdia dike ku prensîba yekparçebûna axê divê di vê rewşê de pêşîntir be. Argumana Buenos Aires ew e ku niştecihên heyî yên giravan ne “gel”ekî resen û xwecihî ne ku mafê çarenûsiyê ji wan re derbasdar be, lê belê ew nifûseke koçberkirî ne ku ji hêla hêza kolonyal (Brîtanya) ve piştî “dagirkirina” sala 1833an hatine anîn û bicihkirin. Li gorî vê nêrînê, mafê çarenûsiyê nikare ji bo rewakirina encamên kiryareke neqanûnî ya destpêkê (ango, derxistina Arjentîniyan û dagirkirina Brîtanî) were bikaranîn. Arjentîn her wiha amaje dike ku Biryara 1514 (XV) ya Encûmena Giştî, di paragrafa xwe ya 6an de, destnîşan dike ku “Her hewldanek bi mebesta têkbirina yekîtiya neteweyî û yekparçebûna axê ya welatekî, bi armanc û prensîbên Peymana Neteweyên Yekbûyî re lihev nayê”.

Helwesta Neteweyên Yekbûyî bi xwe di vê mijarê de hinekî nezelal û tevlihev xuya dike. Di piraniya biryarên Encûmena Giştî yên li ser Falkland/Malvînas de, bi giştî behsa “berjewendiyên” (interests) nifûsa giravan tê kirin, ne bi awayekî eşkere “mafê çarenûsiyê” (right to self-determination) an “daxwazên” (wishes) wan. Wekî ku li jor hate gotin, Encûmena Giştî di sala 1985an de pêşniyarên guhertinê yên Keyaniya Yekbûyî yên ku tê de prensîba mafê çarenûsiyê hebû, red kiribû. Lêbelê, di sala 2008an de, Komîteya Çaremîn a Encûmena Giştî hewldana Arjentînê ya ji bo rakirina mafê çarenûsiyê ji bo herêmên ku “kêşeya serweriyê” li ser wan heye, têk bir, ku ev yek wekî piştgiriyek ji bo helwesta Brîtanyayê hate şîrove kirin. Ev nakokiya di navbera mafê çarenûsiyê û yekparçebûna axê de ne tenê bingeha kêşeya Falkland/Malvînas e, lê di heman demê de yek ji pirsên herî dijwar û neçareserkirî di hiqûqa navneteweyî ya hevdem de ye, nemaze di çarçoveya dekolonîzasyonê de ku tê de îdiayên dîrokî yên li ser axê bi hebûna nifûsên ku paşê hatine û nasnameyên cihê pêş xistine re dikevin pêşberî hev.

5.2. Prensîba Uti Possidetis Juris

Prensîba uti possidetis juris (“wekî ku hûn xwedî dikin, hûn ê berdewam bikin xwedî bikin”) prensîbeke hiqûqa navneteweyî ye ku bi giranî di pêvajoya dekolonîzasyonê de li Amerîkaya Latînî û Afrîkayê hatiye bikaranîn da ku sînorên îdarî yên berê yên kolonyal wekî sînorên navneteweyî yên dewletên nû serbixwe werin parastin. Armanca sereke ya vê prensîbê ew e ku pêşî li nakokiyên sînorî yên piştî serxwebûnê bigire. Arjentîn vê prensîbê wekî bingeheke sereke ji bo îdiaya xwe ya serweriyê li ser Giravên Malvînas bikar tîne, û îdia dike ku ew di dema serxwebûna xwe ji Spanyayê de (bi kevneşopî sala 1810an tê hesibandin) mîrasgirê mafên Spanyayê li ser giravan bûye, ji ber ku girav beşek ji Vîsgerîtiya Río de la Plata bûn, ku navenda wê Buenos Aires bû.

Lêbelê, sepandina vê prensîbê di çarçoveya kêşeya Falkland/Malvînas de bûye mijara nîqaşên akademîk ên berfireh. Krîtîkên sereke yên li dijî argumana Arjentînê ev in: (a) îdiayên Brîtanyayê yên li ser giravan (keşf û bicihbûna demkî) beriya sala 1810an jî hebûn; (b) di sala 1810an de û di salên li pey de, Spanya kontrola rastîn û bênavber li ser hemû giravan nemeşandibû (mînak, Spanya di sala 1811an de ji giravan vekişiya); û (c) prensîba uti possidetis bi gelemperî ji bo sînorên bejayî yên di navbera dewletên cîran de ku ji heman împaratoriya kolonyal serbixwe bûne tê sepandin, û dibe ku sepandina wê ji bo giravên dûr ên okyanûsî yên ku dîrokek wan a tevlihev a îdia û bicihbûnên ji hêla gelek hêzan ve heye, kêmtir guncaw be. Dema ku uti possidetis juris prensîbeke girîng e ji bo parastina aramiyê bi rêya domandina sînorên kolonyal ên berê, sepandina wê di kêşeya Falkland/Malvînas de tevlihev e ji ber îdiayên dîrokî yên dijber û guhertinên di kontrola rastîn a giravan de di serdemên cuda de.

5.3. Nêrînên Akademîk (Teoriyên Têkiliyên Navneteweyî)

Kêşeya Falkland/Malvînas ji hêla gelek teoriyên têkiliyên navneteweyî ve hatiye analîz kirin, ku her yek ji wan aliyekî cuda yê pirsgirêkê ronî dike:

• Realîzm: Ji perspektîfa realîzmê, kêşe wekî têkoşînek klasîk a ji bo hêz û berjewendiyên neteweyî tê dîtin. Girav ji ber cihê xwe yê stratejîk û potansiyela çavkaniyên xwezayî xwedî nirx in. Şerê 1982an dikare wekî hewldana Arjentînê ji bo zêdekirina hêza xwe ya herêmî û prestîja navneteweyî, an jî wekî stratejiyeke “veqetandina balê” (diversionary war) ji bo veşartina pirsgirêkên navxweyî yên junta leşkerî were şîrove kirin. Bersiva Brîtanyayê jî wekî parastina berjewendiyên xwe yên serwerî û prestîja wekî hêzeke cîhanî tê dîtin.
• Lîberalîzm: Lîberalîzm giringiyê dide rola hiqûqa navneteweyî, rêxistinên navneteweyî (wekî Neteweyên Yekbûyî), û danûstandinên dîplomatîk di birêvebirin û potansiyel çareserkirina kêşeyê de. Ji vê perspektîfê, biryarên NY, hewldanên navbeynkariyê, û rêzgirtina ji prensîbên wekî mafê çarenûsiyê û çareseriya aştiyane ya nakokiyan navendî ne. Rola raya giştî ya navxweyî li her du welatan û bandora komên lobiyê (mînak, Falkland Islands Lobby li Brîtanyayê) jî ji bo lîberalîzmê girîng in.
• Konstruktîvîzm: Konstruktîvîzm balê dikişîne ser ka kêşe çawa ji hêla nasnameyên neteweyî yên dijber û şîrovekirinên cihê yên dîrok û hiqûqê ve tê teşe kirin. Ji bo Arjentînê, “Causa Malvinas” (Doza Malvînas) beşek girîng û hestyarî ya nasnameya neteweyî ye, ku bi têgihiştinên li ser yekparçebûna axê, rûmeta neteweyî, û mîrasa kolonyalîzmê ve girêdayî ye. Ji bo Brîtanyayê û giraviyan, parastina mafê çarenûsiyê û awayê jiyana wan bûye beşek ji vegotina neteweyî, nemaze piştî şerê 1982an.
• Postkolonyalîzm: Ji perspektîfa postkolonyalîzmê, kêşeya Falkland/Malvînas wekî mîraseke serdema kolonyalîzmê û têkoşîna li dijî serdestiya kolonyal a berdewam tê dîtin. Ev nêrîn pirsên krîtîk derbarê statuya niştecihên heyî yên giravan derdixe holê: Gelo ew dikarin wekî “kolonî” (settlers) bêne dîtin ku ji hêla hêzeke kolonyal ve hatine anîn, an jî ew “gelek kolonîzekirî” ne ku mafê çarenûsiyê yê derveyî heye? Argumana Arjentînê ya li ser yekparçebûna axê û redkirina mafê çarenûsiyê ji bo giraviyan bi gelemperî di vê çarçoveyê de tê pêşkêş kirin.

Her yek ji van teoriyan aliyekî cuda yê kêşeya Falkland/Malvînas ronî dike, lê têgihiştineke berfireh hewceyê sentezek ji van perspektîfan e. Kêşe ne tenê li ser hêz û berjewendiyên maddî ye, ne jî tenê li ser huqûq û saziyan e, lê di heman demê de bi kûrahî bi nasname, dîrok, û vegotinên kolonyal û postkolonyal ve girêdayî ye. Ji bo têgihiştineke kûr a kêşeya Falkland/Malvînas û potansiyela çareseriyê, divê analîz hem berjewendiyên maddî, hem norm û sazî, hem jî faktorên nasnameyî û dîrokî li ber çavan bigire.

6. Faktorên Aborî û Rewşa Heyî ya Dîplomatîk

6.1. Girîngiya Çavkaniyên Xwezayî

Aboriya Giravên Falkland bi giranî xwe dispêre du sektorên sereke: masîvanî û, di van salên dawî de, potansiyela hîdrokarbonan.

• Masîvanî: Ji dawiya salên 1980yî û vir ve, firotina lîsansên masîvaniyê ji bo keştiyên biyanî bûye çavkaniya sereke ya dahatê ji bo Hikûmeta Giravên Falkland. Avên derdora giravan bi stokên dewlemend ên masiyên wekî kalamarê Illex û Patagonian toothfish (Dissostichus eleginoides) navdar in. Kêşeyên li ser mafên masîvaniyê û hewcedariya rêveberiyeke hevpar û domdar a stokên masî yên koçber di navbera Arjentîn, Keyaniya Yekbûyî (ji bo giravan) û dewletên din ên ku li herêmê masîvaniyê dikin de, berdewam in. Piştî Brexitê, hinardekirina masî ji Giravên Falkland bo Yekîtiya Ewropayê (YE) rastî tarîfeyan hat, ku ev yek bandorek neyînî li ser aboriya giravan kir. Her wiha, DYE jî di demên dawî de tarîfeyên bilind li ser hinardekirina masî ji giravan sepandiye, ku ev yek zexteke din li ser sektora masîvaniyê ya giravan çêdike.
• Petrol û Gaz: Lêgerînên jeolojîk ên di van dehsalên dawî de potansiyela hebûna rezervên girîng ên neft û gazê li herêmên deryayî yên derdora Giravên Falkland destnîşan kirine. Ev yek eleqeya stratejîk û aborî ya ji bo kontrolkirina giravan zêdetir kiriye û qatek nû ya tevliheviyê li kêşeya serweriyê zêde kiriye. Keyaniya Yekbûyî û Hikûmeta Giravên Falkland piştgiriyê didin lêgerîn û potansiyela hilberînê, lê Arjentîn bi tundî li dijî van çalakiyan derdikeve û wan wekî binpêkirina mafên xwe yên serweriyê û biryarên NY yên ku bang li aliyan dikin ku ji kiryarên yekalî yên ku rewşê diguherînin dûr bisekinin, dibîne. Arjentînê hewl daye ku bi rêyên qanûnî û dîplomatîk pêşî li çalakiyên lêgerîna neftê yên ku ji hêla pargîdaniyên navneteweyî ve li avên derdora giravan têne kirin bigire.

Faktorên aborî, nemaze potansiyela çavkaniyên neft û gazê, qatek nû ya tevliheviyê û “stakes” (behîs) li kêşeya serweriyê zêde kirine. Dema ku Arjentîn bi giranî li ser argumanên dîrokî û yekparçebûna axê disekine, û Brîtanya li ser mafê çarenûsiyê, berjewendiyên aborî yên potansiyel dikarin helwestên her du aliyan tundtir bikin û danûstandinan dijwartir bikin. Hebûna çavkaniyên xwezayî yên girîng dikare bibe astengiyek li pêşiya çareseriyên li ser bingeha tawîzan an jî modelên serweriya hevpar, ji ber ku her aliyek dixwaze kontrola tam li ser van çavkaniyan bi dest bixe.

6.2. Helwestên Dawî yên Arjentînê û Keyaniya Yekbûyî

Tevî derbasbûna demê û guhertinên di hikûmetan de, helwestên bingehîn ên Arjentîn û Keyaniya Yekbûyî yên derbarê serweriya Giravên Falkland/Malvînas de bi piranî neguherî mane.

• Arjentîn: Bi awayekî domdar îdiaya xwe ya serweriyê li ser giravan û herêmên deryayî yên derdora wan dubare dike û wan wekî beşek entegre ya axa xwe ya neteweyî dihesibîne. Buenos Aires israr dike ku riya yekane ya çareserkirina kêşeyê danûstandinên dualî yên rasterast bi Keyaniya Yekbûyî re ye, li gorî biryarên têkildar ên Encûmena Giştî ya NY. Arjentîn referandûma sala 2013an a ku li giravan hate lidarxistin û tê de niştecihan bi piraniyek mezin deng da ji bo mayîna di bin rêveberiya Brîtanyayê de, nas nake û wê wekî nederbasdar dihesibîne ji ber ku ew niştecihên heyî wekî “nifûseke koçberkirî” dibîne ne wekî “gelek” ku xwedî mafê çarenûsiyê be di vê çarçoveyê de. Di bin serokatiya Javier Milei de (ji dawiya 2023an û vir ve), Arjentînê helwesta xwe ya “ne-muzakere” li ser serweriyê dubare kiriye, lê di heman demê de amaje bi lêgerîna rêyên dîplomatîk û hêviya ku di pêşerojê de, eger Arjentîn bibe welatekî bihêz û serfiraz, dibe ku niştecihên giravan bi dilxwazî hilbijêrin ku bibin beşek ji Arjentînê. Ev nêzîkatiya nû wekî guherîneke taktîkî tê dîtin, lê ne guherîneke di armanca stratejîk a dawî ya bidestxistina serweriyê de.
• Keyaniya Yekbûyî: Bi israr helwesta xwe ya ku serweriya Giravên Falkland ne ji bo danûstandinê ye diparêze, heya ku niştecihên giravan bi xwe nexwazin. London mafê çarenûsiyê yê giraviyan wekî prensîbeke bingehîn û neguhêrbar dihesibîne û encamên referandûma 2013an wekî delîlek xurt a daxwaza wan pêşkêş dike. Keyaniya Yekbûyî hebûna leşkerî ya girîng li giravan diparêze ji bo misogerkirina ewlehiya wan û wekî nîşana pabendbûna xwe bi parastina wan.
• Hikûmeta Giravên Falkland: Bi awayekî çalak daxwaza xwe ya ji bo mayîna wekî Herêmeke Deryayî ya Xweser a Keyaniya Yekbûyî û parastina mafê xwe yê çarenûsiyê tîne ziman. Ew nîgeraniya xwe ya kûr derbarê îdiayên domdar ên Arjentînê û bandora wan a potansiyel li ser aborî û ewlehiya giravan îfade dikin. Piştî Brexitê, Hikûmeta Giravan her wiha nîgeraniya xwe derbarê bandora tarîfeyên YE yên li ser hinardekirina masî û berhemên din û hewcedariya ji bo gihîştina bazarên nû an jî ji nû ve danûstandina li ser şertên bazirganiyê bi YE re aniye ziman.

Rewşa heyî ya dîplomatîk nîşan dide ku kêşe di xalek asêbûyî de ye. Tevî guhertinên di hikûmetan de li her du welatan, helwestên bingehîn ên li ser serweriyê bi giranî neguherî mane. Heya ku guherînek mezin di hesabên stratejîk ên yek an her du aliyan de çênebe, an jî heya ku giravî bi xwe nêrîna xwe neguherînin, çareseriyek berfireh di demek nêzîk de ne mimkûn xuya dike.

7. Encamname

Kêşeya Giravên Falkland (Malvînas) pirsgirêkeke serweriyê ya dîrokî, pir-qatî û hestyar e ku di navbera Arjentîn û Keyaniya Yekbûyî de ji nêzîkê du sedsalan vir ve berdewam dike. Wekî ku di vê gotarê de hate analîz kirin, kokên kêşeyê di serdema keşf û kolonîzasyona Ewropî de ne, û bûyera sala 1833an, ku tê de Keyaniya Yekbûyî kontrola giravan bi dest xist, wekî xaleke navendî ya nakokiyê dimîne. Şerê 1982an, tevî ku bi serketina leşkerî ya Brîtanyayê bi dawî bû, nekarî kêşeya bingehîn a serweriyê çareser bike; berevajî, ew hestên neteweyî û girîngiya sembolîk a giravan, nemaze ji bo Arjentînê, kûrtir kir.

Neteweyên Yekbûyî ji nîveka sedsala 20an û vir ve bi awayekî çalak di hewldanên ji bo dîtina çareseriyeke aştiyane de cih girtiye. Biryarên Encûmena Giştî, bi taybetî Biryara 2065 (XX) û biryarên li pey wê, bi berdewamî banga danûstandinên dualî di navbera Arjentîn û Keyaniya Yekbûyî de kirine da ku çareseriyeke aştiyane ji kêşeya serweriyê re were dîtin, bi berçavgirtina “berjewendiyên” nifûsa giravan. Lêbelê, şîrovekirinên cihêreng ên van biryaran û nebûna vîna siyasî ya ji bo tawîzên bingehîn rê li ber pêşketineke berbiçav girtiye. Biryara Encûmena Ewlekariyê 502 (1982) di dema şer de roleke krîtîk lîst di şermezarkirina bikaranîna hêzê û banga vekişînê de, lê ew jî nekarî rê li ber şer bigire an jî kêşeya bingehîn çareser bike. Komîteya Taybet a Dekolonîzasyonê (C-24) û Komîteya Çaremîn platformek domdar ji bo nîqaşkirina kêşeyê peyda dikin, lê bandora wan di guhertina helwestên aliyên sereke de sînordar maye. Hewldanên navbeynkariyê yên Sekreterê Giştî jî, tevî niyeta baş, bi heman astengiyan re rû bi rû mane.

Argumanên huqûqî yên her du aliyan li ser prensîbên dijber ên hiqûqa navneteweyî disekinin: Arjentîn bi giranî xwe dispêre yekparçebûna axê û prensîba uti possidetis juris, dema ku Keyaniya Yekbûyî mafê çarenûsiyê yê niştecihên giravan û rêveberiya xwe ya domdar a ji sala 1833an vir ve diparêze. Ev nakokiya di navbera prensîban de yek ji sedemên sereke yên asêbûna kêşeyê ye. Faktorên aborî, nemaze potansiyela çavkaniyên masîvanî û hîdrokarbonan, qatek din a tevliheviyê û berjewendiyan li kêşeyê zêde dikin.

Di encamê de, kêşeya Falkland/Malvînas mînakeke klasîk e ji nakokiyeke serweriyê ya “neçareserbar” ku tê de her aliyek xwedî argumanên huqûqî û dîrokî yên xurt e (ji perspektîfa xwe), û ku tê de nasnameya neteweyî û hestên kûr roleke navendî dilîzin. Rola Neteweyên Yekbûyî, tevî ku girîng e ji bo rêvebirina nakokiyê û pêşxistina diyalogê, di nebûna vîna siyasî ya aliyên sereke de ji bo tawîzên bingehîn sînordar maye. Çareseriyên pêşerojê dibe ku hewceyê nêzîkatiyên nûjen bin ku ji bilî serweriya mutleq li ser modelên hevkariyê an jî statûyên taybet bisekinin, lê ev yek jî dê bi dijwariyan re rû bi rû bimîne. Kêşeya Falkland/Malvînas îhtîmal e ku di pêşerojeke nêzîk de wekî “nakokiyek cemidî” an jî “nakokiyek kêm-zirav” bimîne, ku tê de rêveberiya nakokiyê li şûna çareserkirina nakokiyê dibe armanca sereke ya dîplomasiyê. Lêbelê, guhertinên di jeopolîtîka herêmî an cîhanî de, an jî guhertinên di nêrînên nifşên nû de, dibe ku di pêşerojê de derfetên nû ji bo çareseriyê vekin. Ji bo civaka Kurd û lêkolînerên Kurd, têgihiştina kûrahiya vê kêşeyê û rola hiqûqa navneteweyî û Neteweyên Yekbûyî tê de, dikare ji bo analîzkirina nakokiyên din ên serwerî û mafê çarenûsiyê li cîhanê bibe mînakeke girîng.

WERGIRTÎ

1. A Short History of the Falklands Conflict | Imperial War Museums, https://www.iwm.org.uk/history/a-short-history-of-the-falklands-conflict 2. Falkland Islands – British Colony, Sovereignty Dispute, Wildlife | Britannica, https://www.britannica.com/place/Falkland-Islands/History 3. The Falkland Islands Question as it Stands Today, https://www.theyoungdiplomats.com/post/the-falkland-islands-question-as-it-stands-today 4. Beyond Rhetoric: Could the Heightened Falklands Debate Threaten British Strategic Interests In Latin America? – RUSI, https://www.rusi.org/explore-our-research/publications/commentary/beyond-rhetoric-could-heightened-falklands-debate-threaten-british-strategic-interests-latin-america 5. Now Argentina accuses Falkland Islands fishermen of stealing their fish – ICSF, https://icsf.net/newss/now-argentina-accuses-falkland-islands-fishermen-of-stealing-their-fish/ 6. Full article: Oil and the Falklands/Malvinas: oil companies …, https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00358533.2022.2037235 7. Re-Examining the Falkland Islands War: The Necessity for Multi …, https://digitalcommons.law.uga.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1012&context=gjicl 8. the diplomatic negotiations over the malvinas question (1966-1982) – Argentina.gob.ar, https://www.argentina.gob.ar/sites/default/files/2023/09/malvinas_negotiations_1966-1982_.pdf 9. Falkland Islands (Malvinas) | The United Nations and Decolonization, https://www.un.org/dppa/decolonization/en/content/falkland-islands-malvinas 10. Inherited Sovereignty: ‘Uti Possidetis Juris’ and the Falklands/Malvinas Dispute, https://www.belfercenter.org/event/inherited-sovereignty-uti-possidetis-juris-and-falklandsmalvinas-dispute 11. Why is Malvinas a latin american cause? | Ministerio de Relaciones …, https://cancilleria.gob.ar/en/why-malvinas-latin-american-cause 12. (PDF) Falkland Islands/Islas Malvinas – ResearchGate, https://www.researchgate.net/publication/339843137_Falkland_IslandsIslas_Malvinas 13. http://www.argentina.gob.ar, https://www.argentina.gob.ar/sites/default/files/2021/12/malvinas_falklands_kohen_rodriguez.pdf 14. International Law and the Dispute over the Falkland Islands – Scholarship @ Hofstra Law, https://scholarlycommons.law.hofstra.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2368&context=faculty_scholarship 15. Falkland Islands/Islas Malvinas – Oxford Public International Law, https://opil.ouplaw.com/display/10.1093/law:epil/9780199231690/law-9780199231690-e1282?p=emailA6IPepvWHEK36&d=/10.1093/law:epil/9780199231690/law-9780199231690-e1282 16. The Falkland Islands War: Diplomatic Failure in April 1982, https://falklandstimeline.wordpress.com/wp-content/uploads/2018/01/falklandislandswar_000.pdf 17. Malvinas: the Argentine Perspective of the Falkland’s Conflict – DTIC, https://apps.dtic.mil/sti/citations/ADA523209 18. Malvinas: The Argentine perspective of the Falkland’s conflict – DTIC, https://apps.dtic.mil/sti/pdfs/ADA523209.pdf 19. Territorial Integrity, Self-Determination Focus of Debates on Western …, https://press.un.org/en/2019/gacol3334.doc.htm 20. Causes of the Falklands War, A Historiography – Boya Century Publishing, https://bcpublication.org/index.php/EP/article/download/2608/2580/2555 21. The Falklands and its path to self-determination | Friends of the British Overseas Territories, https://fotbot.org/the-falklands-and-its-path-to-self-determination 22. Falklands War – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Falklands_War 23. Was the Malvinas/Falklands a Diversionary War? : A Prospect-Theory Reinterpretation of Argentina’s Decline – KOPS, https://kops.uni-konstanz.de/server/api/core/bitstreams/beec84c5-6f2d-4119-9f51-9a3f3d3898fa/content 24. The Falklands War | Remembrance – The Royal British Legion, https://www.britishlegion.org.uk/get-involved/remembrance/stories/falklands-war 25. Falklands/Malvinas: A national cause | University of Cambridge, https://www.cam.ac.uk/research/news/falklandsmalvinas-a-national-cause 26. Embassy in Australia | Question of the Malvinas Islands, https://eaust.cancilleria.gob.ar/en/node/1248 27. United Nations Documents | Falklands Wars, https://falklandstimeline.wordpress.com/united-nations-documents/ 28. Question of the Falkland Islands (Malvinas) – Refworld, https://www.refworld.org/legal/resolution/unga/1965/en/7173?prevPage=/node/7173 29. THE INTERNATIONAL COMMUNITY AND THE MALVINAS QUESTION, https://www.cancilleria.gob.ar/userfiles/prensa/la_comunidad_internacional_y_la_cuestion_malvinas_eng.pdf 30. United Nations General Assembly Resolution 2065 (XX) – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/United_Nations_General_Assembly_Resolution_2065_(XX) 31. Resolutions adopted on the reports of the Fourth Committee – WorldLII, http://www.worldlii.org/int/other/UNGA/1965/65.pdf 32. THE QUESTION OF THE MALVINAS ISLANDS, https://cmiam.cancilleria.gob.ar/userfiles/Folleto_CuestionMalvinas_INGLES.pdf 33. Maastricht Symposium on the Sovereignty Dispute over the Falklands (Malvinas) – Brill, https://brill.com/display/book/9789004354098/BP000002.pdf 34. UN Documents on the Falklands-Malvinas Conflict – City, University of London, https://www.staff.city.ac.uk/p.willetts/SAC/UN/UN-LIST.HTM 35. Fourth Committee (Special Political and Decolonization Committee) – Permanent Mission to the United Nations, https://enaun.cancilleria.gob.ar/en/content/fourth-committee-special-political-and-decolonization-committee 36. A/RES/31/49 (1 December 1976), https://treaties.un.org/doc/source/docs/A_RES_31_49-Eng.pdf 37. 3160 (XXVIII). Question of the Falkland Islands (Malvinas) – The General Assembly, https://eruni.cancilleria.gob.ar/userfiles/eruni/resolucionasambleageneral3160xxviii_english.pdf 38. United Nations General Assembly Resolution 3160 – Wikisource, the free online library, https://en.wikisource.org/wiki/United_Nations_General_Assembly_Resolution_3160 39. Special Committee on Decolonization Adopts Resolution Requesting Negotiations Resume to Resolve Falkland Islands (Malvinas) Question | Meetings Coverage and Press Releases, https://press.un.org/en/2023/gacol3371.doc.htm 40. CoP15 Com. I Rec. 14 (Rev. 2) CONVENTION ON INTERNATIONAL TRADE IN ENDANGERED SPECIES OF WILD FAUNA AND FLORA – CITES, https://cites.org/sites/default/files/eng/cop/15/sum/E15-Com-I-Rec14.pdf 41. 37/9, https://treaties.un.org/doc/source/docs/A_RES_37_9-Eng.pdf 42. General Assembly-Forty-third Session – United Nations Treaty Collection, https://treaties.un.org/doc/source/docs/A_RES_43_25-Eng.pdf 43. Special Committee on Decolonization Approves 18 Draft Resolutions, as It Concludes 2021 Substantive Session | Meetings Coverage and Press Releases, https://press.un.org/en/2021/gacol3347.doc.htm 44. Delegates urge sustained momentum in negotiations on Western Sahara, as Fourth Committee concludes general debate on decolonization – ReliefWeb, https://reliefweb.int/report/western-sahara/delegates-urge-sustained-momentum-negotiations-western-sahara-fourth-committee 45. United Nations Security Council Resolution 502 – Wikisource, the …, https://en.wikisource.org/wiki/United_Nations_Security_Council_Resolution_502 46. Resolution 502 (1982) / – United Nations Digital Library System, https://digitallibrary.un.org/record/34455?ln=es 47. A view from the South: the Falklands/Malvinas and Latin America, https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/14794012.2017.1371437 48. The Special Committee on Decolonization: C-24 Committee Primer – Mesa Community College, https://www.mesacc.edu/sites/default/files/pages/academic-departments/social-science/C24%20Instructions.pdf 49. Special Committee on Decolonization – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Special_Committee_on_Decolonization 50. C-24 annual reports | The United Nations and Decolonization, https://www.un.org/dppa/decolonization/en/Documents/c-24annualreports 51. C-24 sessions (2023) | The United Nations and Decolonization, https://www.un.org/dppa/decolonization/en/c24/sessions/2023 52. Fourth Committee Special Political and Decolonization Committee – United Nations Photo, https://dam.media.un.org/archive/Fourth-Committee-Special-Political-and-Decolonization-Committee-2AM9LOLL687V.html 53. Resolutions adopted on the reports of the Fourth Committee – United Nations Digital Library System, https://digitallibrary.un.org/record/202425/files/A_RES_2593%28XXIV%29-EN.pdf?ln=fr 54. main.un.org, https://main.un.org/securitycouncil/en/content/repertoire/representatives-mediators-coordinators-and-good-offices#:~:text=In%20connection%20with%20the%20question,acceptable%20terms%20for%20a%20ceasefire. 55. Question of the Falkland Islands (Malvinas) : – United Nations Digital Library System, https://digitallibrary.un.org/record/120369?v=pdf 56. Perez De Cuéllar, UN Secretary General 1982 – 1991 – The …, https://www.fiassociation.com/resources/obituaries/perez-de-cuellar-un-secretary-general-1982-1991/ 57. United Nations, Secretary-General – Oxford Public International Law, https://opil.ouplaw.com/display/10.1093/law:epil/9780199231690/law-9780199231690-e560?d=%2F10.1093%2Flaw%3Aepil%2F9780199231690%2Flaw-9780199231690-e560&p=emailAWsIIuydQB3jQ&print 58. Representatives, Mediators, Coordinators, and Good Offices …, https://www.un.org/securitycouncil/content/repertoire/representatives-mediators-coordinators-and-good-offices 59. http://www.staff.city.ac.uk, https://www.staff.city.ac.uk/p.willetts/SAC/COMMENTS/PW080313.PDF 60. The Political Status of Non-Self Governing Territories – Old Dominion University, https://www.odu.edu/sites/default/files/documents/4th-non-self-governing-territories.pdf 61. The Malvinas/Falklands War of 1982: Lessons for the United States and Latin America – DTIC, https://apps.dtic.mil/sti/tr/pdf/ADA138949.pdf 62. Toward Resolution?: The Falklands/Malvinas Dispute 9781685851606 – DOKUMEN.PUB, https://dokumen.pub/toward-resolution-the-falklands-malvinas-dispute-9781685851606.html 63. Falkland Islands sovereignty dispute – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Falkland_Islands_sovereignty_dispute 64. The Falklands/Malvinas as an Identity Dispute: A Constructivist Analysis of the British and Argentinian Positions | Request PDF – ResearchGate, https://www.researchgate.net/publication/374165769_The_FalklandsMalvinas_as_an_Identity_Dispute_A_Constructivist_Analysis_of_the_British_and_Argentinian_Positions 65. Realism In The Falkland Island War – 2036 Words – Cram, https://www.cram.com/essay/Realism-In-The-Falkland-Island-War/PKACM87LC55W 66. Falklands/Malvinas? Air Warfare and Its Consequences: A Critical Geopolitical Approach – Acta Académica, https://www.aacademica.org/daniel.blinder/60.pdf 67. Al Pinkerton MP writes: The Falkland Islands – a liberal’s guide, https://www.libdemvoice.org/al-pinkerton-mp-writes-the-falkland-islands-a-liberals-guide-75976.html 68. Explaining International Human Rights Regimes: Liberal Theory and Western Europe – Princeton University, https://www.princeton.edu/~amoravcs/library/explain.pdf 69. The Malvinas/Falklands War in Transatlantic Narratives: Exploring Collective Memory and Negotiating Self/Other Identity, https://docs.lib.purdue.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=4097&context=clcweb 70. Martín Abel González, The Genesis of the Falklands (Malvinas) Conflict (Basingstoke, UK: Palgrave Macmillan, 2013), pp. xvii + 258, £60.00, hb. | Journal of Latin American Studies | Cambridge Core, https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-latin-american-studies/article/martin-abel-gonzalez-the-genesis-of-the-falklands-malvinas-conflict-basingstoke-uk-palgrave-macmillan-2013-pp-xvii-258-6000-hb/5513494C6B4F6CE0B5FF1D92B0BF3438 71. Economy of the Falkland Islands – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Economy_of_the_Falkland_Islands 72. Falkland Islands Islas Malvinas, https://ftp.arbentia.com/fetch.php/fulldisplay/464703/FalklandIslandsIslasMalvinas.pdf 73. Options for Sustainable High Seas Fisheries Management in the Southwest Atlantic, https://digital-commons.usnwc.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3101&context=ils 74. Catch of the Day: Falklands Fisheries Snared in U.S. Tariff Net – The St Kitts Nevis Observer, https://www.thestkittsnevisobserver.com/catch-of-the-day-falklands-fisheries-snared-in-u-s-tariff-net/ 75. Falklands surprised to be on Trump’s ‘worst offenders’ tariff list – BBC, https://www.bbc.com/news/articles/c5ygx81gpg6o 76. Falkland Islands Government(EUR0013) – Committee publications …, https://policymogul.com/committee-publication/15309/falkland-islands-government-eur0013-?or=null 77. committees.parliament.uk, https://committees.parliament.uk/writtenevidence/140069/default/ 78. Falkland Islands (Malvinas) upstream summary Report – Wood Mackenzie, https://www.woodmac.com/reports/upstream-oil-and-gas-falkland-islands-malvinas-upstream-summary-5497725/ 79. New Falklands row erupts as major country defends Argentina’s right to islands, https://www.express.co.uk/news/world/2039789/falkland-islands-sovereignty-argentina-javier-milei-uruguay 80. Argentina adapts strategy on Falklands/Malvinas sovereignty claim …, https://en.mercopress.com/2024/02/28/argentina-adapts-strategy-on-falklands-malvinas-sovereignty-claim-there-is-no-discussion/comments 81. Argentine Foreign Ministry calls upon UK to resume talks on Falkland Islands dispute, https://www.uniindia.com/~/argentine-foreign-ministry-calls-upon-uk-to-resume-talks-on-falkland-islands-dispute/World/news/3474946.html 82. Milei assures that Falkland Islanders will “prefer being Argentine” – EFE, https://efe.com/en/latest-news/2025-04-02/milei-assures-that-falkland-islanders-will-prefer-being-argentine/ 83. Milei assures that Falkland Islanders will “prefer being Argentine …, https://www.efe.com/en/latest-news/2025-04-02/milei-assures-that-falkland-islanders-will-prefer-being-argentine/ 84. English – General Assembly – the United Nations, https://docs.un.org/en/A/AC.109/2025/6 85. EXECUTIVE COUNCIL PUBLIC, https://assembly.gov.fk/executive-council/papers?task=download.send&id=4410&catid=668&m=0