Sembola Berxwedana Maoriyan li Dijî Zordariya Kolonyal

1. Pêşgotin

“Şerê Bacê Kûçikan” a sala 1898an, ku li herêma Hokianga ya Girava Bakur a Zelandaya Nû qewimî, wekî beşeke girîng lê kêm-naskirî ya berxwedana Maoriyan tê dîtin. Her çend ev bûyer ne “şerekî” bi pîvana leşkerî ya kevneşopî bû jî , girîngiya wê di temsîla sembolîk a serhildana Maoriyan de li dijî desthilatdariya kolonyal a ku her ku diçû zêde dibû û polîtîkayên neheq de ye. Ev aloziya hanê ji ber sepandina baca kûçikan ji aliyê Encûmena Herêma Hokiangayê ve derket holê. Ev bac ji aliyê Maoriyan ve ne tenê wekî barekî aborî, lê belê wekî qatek din a zordariya kolonyal hate dîtin, ku giliyên heyî yên derbarê desteserkirina axê û têkbirina çandî de kûrtir dikir. Rêbertiya Hone Riiwi Toia û tevgera Te Huihuinga di vê berxwedanê de roleke navendî lîst.

Teza vê gotarê dê amaje bike ku Şerê Bacê Kûçikan, tevî ku ji aliyê tevlêbûna leşkerî ya rasterast ve sînordar bû, îfadeyeke kûr a mana motuhake (xweserî) ya Maoriyan û xaleke krîtîk di têkoşîna berdewam a li dijî bindestiya kolonyal de bû, ku cewhera pirhêl a berxwedana xwecihî eşkere dikir. Navlêkirina “Şerê Bacê Kûçikan” bi xwe girîng e. Digel ku hin çavkanî aliyê “şer” ê ji hêla xwînrijandinê ve kêm dikin, bersiva leşkerî ya berbiçav a rêveberiya kolonyal nîşan dide ku wan ev wekî gefeke cidî li ser desthilatdariya xwe didîtin, ku potansiyel dikaribû bibe şer. Ev yek ji hevqetînekê di navbera pîvana çalakiya Maoriyan û pîvana tirs/reaksiyona kolonyal de nîşan dide. Dibe ku têgeha “Şer” têgihiştina kolonyal û potansiyela aloziya ku ew jê ditirsiyan nîşan bide, ne ku bûyerên leşkerî yên rastîn. Ji bo Maoriyan, ew helwestek ji bo xweseriyê bû. Navlêkirin bi xwe dibe qadeke wateyên nakok. Fêmkirina vê newekheviyê ji bo analîzkirina dînamîkên hêzê û bandora psîkolojîk a serweriya kolonyal girîng e.

Wekî din, Şerê Bacê Kûçikan ne bûyereke îzolekirî bû, lê encama giliyên domdar ên Maoriyan bû. Divê ev bûyer di çarçoveya berfireh a zextên kolonyal de were nirxandin. Giliyên wekî desteserkirina axê, baca axê, baca tekeran û sînordarkirina nêçîrê nîşan didin ku baca kûçikan wekî “xalê dawî” bû, mijareke xuya biçûk ku nerazîbûneke berfireh a ku bi salan kom bûbû, gur kir. Ew ne tenê li ser kûçikan bû; ew li ser serwerî û man û nemanê bû. Ev çarçovekirin rê li ber wê digire ku bûyer wekî teqîneke ji nişka ve an bêaqil were dîtin û wê di nav fikarên rewa û demdirêj ên Maoriyan de bi cih dike.

Gotar dê bi vî rengî were avakirin: paşxaneya dîrokî, taybetmendiyên baca kûçikan, rêbertiya Hone Riiwi Toia, kronolojiya bûyeran, encam û mîras, û nirxandineke dawî.

2. Paşxaneya Dîrokî: Zelanda Nû di bin Desthilatdariya Kolonyal de

Di dawiya sedsala 19an de, gelê Maorî yê Zelandaya Nû bi pêleke dijwar a polîtîkayên kolonyal re rû bi rû ma ku armanca wan lawazkirina xweseriya wan û xurtkirina serweriya Taca Brîtanî bû. Ev serdem bi desteserkirina axê, asîmîlasyona çandî û marjînalkirina aborî ya Maoriyan diyar dibe, ku zemîna aloziyên wekî Şerê Bacê Kûçikan amade kir.

2.1 Polîtîkayên kolonyal ên giştî li hemberî Maoriyan di dawiya sedsala 19an de

Piştî Şerên Zelandaya Nû (1845-1872) , hikûmeta kolonyal polîtîkayên desteserkirina axê yên berfireh (Raupatu) wekî tedbîreke cezakirinê û ji bo peydakirina axê ji niştecîhên Ewropî re (Pākehā) pêk anî. Qanûnên wekî Qanûna Niştecîhkirina Zelandaya Nû ya 1863an û avakirina Dadgeha Erdî ya Xwemalî (Native Land Court) di 1865an de, bi armanca takekeskirina sernavên axa Maoriyan, rê li ber firotina axa komunal ji niştecîhên Pākehā re xweş kir. Ev polîtîka bû sedema kêmbûneke berbiçav di nifûsa Maoriyan de û marjînalkirina wan a sosyo-aborî. Armanca giştî ya kolonyalîzmê ew bû ku serweriya Tacê bipejirîne û Maoriyan di nav awayên jiyana Ewropî de asîmîle bike.

Polîtîkayên kolonyal ên dawiya sedsala 19an ne tenê li ser bidestxistina axê bûn, lê beşek ji stratejiyeke berfirehtir a “kolonîzasyona darayî” û endezyariya civakî bûn, ku armanc jê ew bû ku Maoriyan veguherînin “welatiyên Brîtanî yên rêvebirin”. Bacgirtin di vê yekê de amûreke sereke bû. Ev yek bi takekeskirina sernavan ji aliyê Dadgeha Erdî ya Xwemalî ve girêdayî bû , ku Maoriyan dixist nav çarçoveyeke qanûnî û aborî ya Ewropî, û wan ji bacên bi vî rengî re mexdûr dikir. Dewleta kolonyal hewl dida ku strukturên sosyo-aborî yên Maoriyan hilweşîne û li şûna wan modelek Pākehā bicîh bike, ku bacgirtin tê de beşeke bingehîn a welatîbûn û kontrola dewletê bû. Ji ber vê yekê, berxwedana li dijî bacê, berxwedana li dijî vê projeya veguherîner û asîmîlatîf a tevahî bû. Ev têgihiştin Şerê Bacê Kûçikan ji nakokiyeke bacê ya hêsan derdixe û dike pevçûnek li ser awayên jiyanê, rêveberî û nasnameyê yên bingehîn.

2.2 Pirsgirêkên desteserkirina axê û zextên çandî li herêma Hokiangayê

Li Hokiangayê, her çend desteserkirinên mezin ên rasterast wekî li Waikato piştî 1872an ne pirsgirêka sereke bûn jî, destdirêjiya li ser xweserî û çavkaniyên Maoriyan berdewam dikir. Koma Hone Toia giliyên taybetî anîn ziman: sînordarkirinên li ser nêçîra kevneşopî (kevok), baca axê li ser hin erdan, û baca tekeran. Ev wekî binpêkirinên rasterast ên awayê jiyana wan û mafên wan ên ku di bin Peymana Waitangiyê de hatibûn garantîkirin, dihatin dîtin.

Lîsteya giliyan (baca kûçikan, baca axê, baca tekeran, sînordarkirinên nêçîrê) hewldaneke sîstematîk a kolonyal ji bo birêkûpêkkirin û monetîzekirina aliyên jiyana Maoriyan ên ku berê li derveyî kontrola Pākehā bûn, nîşan dide. Ev ne tenê ji bo dahatê bû; ew ji bo berfirehkirina dadweriyê bû. Ev şêwaza kontrolê bi projeya berfirehtir a kolonyal a asîmîlasyon û entegrasyona aborî re hevaheng e. Her bacek an sînordarkirineke nû, xweseriya Maoriyan û şiyana wan a jiyankirina li gorî adet û pratîkên xwe yên aborî têk dibir. Pêxembertiya “eger kûçik werin bacgirtin, dê mêr jî li pey wan werin” têgihiştineke pêşbînî ya vê hilweşandina gav bi gav a serxwebûna wan bû. Ev nîşan dide ku Şerê Bacê Kûçikan bertekek li hember şêwazeke têgihiştî ya kontrola kolonyal a ku li ser hemû aliyên hebûna Maoriyan zêde dibû, bû.

2.3 Rewşa aborî ya Maoriyan û sînordarkirina wan ji aboriya pereyî

Piraniya Maoriyan, nemaze li herêmên wekî Hokianga, tevlêbûneke sînordar di aboriya pereyî de hebûn. Aboriyên wan bi gelemperî li ser awayên kevneşopî yên debara jiyanê, bazirganî û rêveberiya çavkaniyan bûn. Ji ber vê yekê, sepandina bacên pereyî yên wekî baca kûçikan ne tenê barekî darayî bû, lê di heman demê de barekî çandî û pratîkî jî bû, ku tevlêbûna bi sîstemeke aborî ya ku ji bo gelekan biyanî an negihîştî bû, ferz dikir.

Sepandina bacên li ser bingeha pereyan li ser aboriyeke Maorî ya ku bi piranî ne li ser pereyan bû, amûreke bi zanebûn ji bo ji nû ve endezyarkirina civakî û aborî bû, ku Maoriyan neçar dikir ku ji bo peydakirina daxwazên bacê bikevin nav keda mûçeyî an çavkaniyan (tevî axê) bifroşin. Vê yekê girêdayîbûn afirand û armancên aborî yên kolonyal pêş xist. Maoriyan kêm pereyên নগদ hebûn , lê bac ew dixwest. Çareserî bi peymanek ji bo xewnên rêhesinê pêk hat , ku celebek keda li ser bingeha pereyan bû. Ev bi pêvajoya berfirehtir a desteserkirina axê ve girêdayî ye , ku lêçûnên dadgehê û deyn (bi gelemperî bi zextên aborî yên nû ve girêdayî) firotina axê neçar dikir. Sîstema bacê ji bo têkbirina xwebesiya aborî ya kevneşopî ya Maoriyan û entegrekirina wan di nav sîstema kapîtalîst a kolonyal de li ser şertên newekhev hatibû sêwirandin. Redkirina dayînê di heman demê de redkirina bi vî rengî entegrebûnê bû. Ev yek baca kûçikan wekî mekanîzmayeke zordariya aborî, ne tenê tedbîreke hêsan a berhevkirina dahatê, nîşan dide.

3. Bacca Kûçikan: Sedem, Pêkanîn û Bandor

Baca kûçikan, ku ji aliyê Encûmena Herêma Hokiangayê ve di salên 1890î de hate sepandin, bû sedema sereke ya Şerê Bacê Kûçikan. Ev bac ne tenê ji ber bandora xwe ya aborî, lê ji ber wateyên xwe yên çandî û siyasî jî, ji bo civaka Maorî ya herêmê bû mijareke pir hestiyar.

3.1 Armanca Encûmena Herêma Hokiangayê ya ji bo ferzkirina bacê

Sedemên Encûmena Herêma Hokiangayê ji bo sepandina baca kûçikan hem eşkere û hem jî nepenî bûn. Çavkaniyek destnîşan dike ku armanca bacê parastina pez, ku stûneke girîng a aboriya kolonyal bû, ji “kûçikên sêpî yên Maoriyan” bû. Her wiha, ew wekî amûrek ji bo veguherandina Maoriyan bo “welatiyên bindest” dihat dîtin. Dibe ku sedema rasterast a encûmenê di van çavkaniyan de ji bilî armancên giştî yên kolonyal ên kontrol û dahatê kêm hatibe belgekirin. Lêkolîna Comyn vê fikrê xurt dike ku bac wekî amûrek ji bo dîsîplîn û avakirina bindestan bû.

Argumana “parastina pez” wekî hinceteke pratîkî û rewa ji bo polîtîkayeke ku armancên îdeolojîk û siyasî yên kûrtir ên têkildarî pejirandina serweriyê û asîmîlekirina Maoriyan hebûn, xizmet dikir. Çandiniya pez ji bo aboriya kolonyal girîng bû , û kûçikên Maoriyan ji bo zirarê li pez didan dihatin tawanbarkirin. Vê fikara pratîkî hinceteke xuya bêalî ji bo bacek ku bi awayekî newekhev bandor li Maoriyan dikir û ji armancên berfirehtir ên kolonyal ên kontrolê re xizmet dikir peyda kir. Dibe ku argumana “parastina pez” armanca kûrtir a bindestkirina Maoriyan û entegrekirina wan di nav sîstema kolonyal de wekî bindestên guhdar veşartibe. Ew Maorî û kûçikên wan wekî astengiyek li ber berjewendiyên aborî yên Pākehā nîşan dida. Vekirina qatên sedeman, têkiliya tevlihev a berjewendiyên aborî û dînamîkên hêza kolonyal eşkere dike.

3.2 Mîqdara bacê, awayê pêkanînê û kî jê bandor bû

Bac 2 şîlîng û 6 pence (2/6d an nîv taca) ji bo her kûçikekî bû. Henry Menzies di Hezîrana 1897an de wekî qeydkarê kûçikan hate tayînkirin, û ji bo her stûyê ku difirot komîsyonek distend. Ew di sala 1898an de 40 bangewazî li Pukemiro pa (gundê Hone Toia) belav kir. Bac bi giranî bandor li Maoriyan kir, nemaze li başûrê Hokiangayê, tevî Hone Riiwi Toia, ku xwediyê gelek kûçikan bûn û kêm pereyên wan ên নগদ hebûn.

Rêbaza sepandinê, nemaze gefa gotegotî ya Menzies ku dê kesên ku bacê nedin bişîne “welatekî qeşa girtî” , taktikên zordar û tirsandinê yên ku ji aliyê karbidestên kolonyal ve dihatin bikaranîn eşkere dike, ku îhtîmal e berxwedana Maoriyan zêdetir kiriye. Menzies 40 bangewazî belav kiribûn û tê gotin ku gefên giran xwaribûn. Ev bi mijara berfirehtir a hêza kolonyal a ku ne tenê bi qanûnê lê bi tirs û tirsandinê jî dihate parastin ve girêdayî ye. Gefên bi vî rengî, çi bi awayekî fermî hatibin pejirandin an na, dê nep bawerî û hêrsa Maoriyan kûrtir bikira, pirsgirêka bacê veguherandiba mijareke rûmet û man û nemanê, û bi vî awayî biryardariya ji bo berxwedanê gur bikira. Ev nîşan dide ku awayê sepandinê bi qasî bacê bi xwe provokatîf bû.

3.3 Bandora sosyo-aborî ya bacê li ser civakên Maorî yên Hokiangayê

Bac ji bo Maoriyên ku xwediyê gelek kûçikan ji bo nêçîrê bûn û kêm pereyên wan ên নগদ hebûn, barekî girîng bû. Ew wekî cudakarî dihat dîtin. Redkirina dayînê dikaribû bibe sedema ceza û zindanê , ku bandoreke neyînî li malbat û civakan dikir. Pêxembertiya “eger kûçik werin bacgirtin, dê mêr jî li pey wan werin” tirsa ji zêdebûna zehmetiyên aborî û windakirina xweseriyê nîşan dide. Dayîna bacan di dawiyê de bi rêya peymaneke ji bo çêkirina xewnên rêhesinê nîşan dide ku Maorî çawa ber bi aboriya pereyî ya kolonyal ve dihatin kişandin. Çavkaniyek destnîşan dike ku ev “baca yekem a rasterast bû ku dewletê bi cidî hewl da li ser Maoriyan bisepîne” yên ku “bi rastî pereyên wan ji bo dayînê tunebûn.”

Baca kûçikan paşverû bû û bi awayekî newekhev bandor li civakên Maorî yên ku ji bo debara xwe girêdayî kûçikan bûn dikir, bi awayekî bandorker awayekî jiyanê yê kevneşopî krîmînalîze dikir û wan neçar dikir ku bikevin nav sîstemên aborî yên nenas. Maoriyan gelek kûçik ji bo nêçîrê xwedî dikirin , ku beşeke sereke ya aboriya wan a kevneşopî bû. Bac ji bo her kûçikekî bû. Ev yek bi cotkarên pez ên Pākehā re, ku dibe ku kûçikên wan kêmtir bin û beşek ji karsaziyeke ku pereyan çêdike bin, û yên ku kûçikên Maoriyan wekî gef didîtin , berevajî ye. Bac ne tenê ji hêla aborî ve giran bû; ew aliyekî girîng ê debara Maoriyan û pratîka çandî têk dibir. Pêwîstiya dayîna bi pereyên নগদ (ku wan tunebû ) ew ber bi çalakiyên aborî yên kolonyal ve, wekî peymana xewnên rêhesinê , dikişand, û bi vî awayî serxwebûna wan a aborî têk dibir. Ev yek bacê wekî amûreke veguherîna sosyo-aborî nîşan dide, ku Maoriyan ji pratîkên kevneşopî dûr dixist û ber bi girêdayîbûna bi aboriya kolonyal ve dibir.

3.4 Girîngiya çandî ya kûçikan (kurī) di civaka Maorî de û nakokiya bacê bi vê yekê re

Kurī (kûçikên Polînezyayî) ji bo Maoriyan ne tenê heywanên kêrhatî bûn, lê xwedî girîngiyeke çandî û giyanî bûn. Ew heval, alîkarên nêçîrê, çavkaniya post ji bo kincan (kahu kurī – tiştên bi nirx), û di kevneşopî û whakapapa (şecere) de cih digirtin. Carinan ew bi awayekî fermî dihatin veşartin û di rîtuelan de dihatin bikaranîn. Bacgirtina van heywanan, nemaze bi awayekî ku hebûna wan an şiyana Maoriyan a xwedîkirina wan tehdîd dikir, dê ji bilî aliyê aborî, wekî heqaretek li van nirxan bihata dîtin. Çavkaniyek destnîşan dike ku bac “heqaretek li sîstemên debara jiyanê yên ku bi sedsalan berî hatina Pākehā hatibûn damezrandin” bû û bi “têgihiştinên çandî û felsefî yên demdirêj” re di nakokiyê de bû.

Baca kûçikan pevçûneke bingehîn a nêrînên cîhanê temsîl dikir: nêrîna kolonyal a kûçikan bi giranî wekî milkê ku divê were kontrolkirin û bacgirtin (nemaze eger ji aboriya Pākehā re wekî astengî bihata dîtin ) li hember nêrîna Maorî ya kurī wekî beşek yekbûyî ya çand, aborî û giyaniya wan. Kurī xwedî whakapapa bûn, di kincên bi nirx de dihatin bikaranîn, û rolên wan ên giyanî hebûn. Qanûnên kolonyal (Qanûna Qeydkirina Kûçikan a 1880î ) li ser qeydkirin, kontrol û pêşîgirtina li astengî/zerarê, nemaze li ser pez, hûr dibûn. Çarçoveya qanûnî ya kolonyal ji bo kûçikan li ser xwedîtiya takekesî û berpirsiyariyê bû, ku çavkaniyek destnîşan dike ku ji bo Maoriyan “biyanî” û “jihevqetîneke îdeolojîk a mezin” bû. Bac ne tenê sepandineke aborî bû, lê sepandina sîstemeke nirxê ya biyanî bû ku têkiliya Maoriyan bi kurī re bêqîmet dikir û tehdîd dikir. Ew hewldanek bû ku Maoriyan neçar bike ku kûçikên xwe bi çavekî Pākehā bibînin û bi wan re tevbigerin. Ev yek emperyalîzma çandî ya ku di bacê de veşartî bû nîşan dide, ku berxwedanê dike parastina yekitiya çandî bi qasî man û nemana aborî an xweseriya siyasî.

Li jêr tabloyek heye ku giliyên Maoriyên Hokiangayê û bersiv/sedemên kolonyal bi kurtî nîşan dide:

Tablo 1: Gilî û Gazincên Maoriyên Hokiangayê û Bersiva/Sedema Kolonyal

Gilî/Pirsgirêk	Nêrîna Maorî/Sedem	Sedema Kolonyal/Kiryar	Jêderên Piştrastker (ID)
Bacca Kûçikan (Dog Tax)	Barê aborî, neheqî, cudakarî, gef li ser çavkaniya debara jiyanê (nêçîr) û çandê	Dahat, kontrolkirina hejmara kûçikan, parastina pez, sepandina serweriyê, “yek qanûn ji bo hemûyan”
Bacca Erdê (Land Tax)	Barê aborî, desteserkirina hêdî ya axê, binpêkirina Peymana Waitangî	Dahat, teşwîqkirina “bikaranîna bi bandor” a axê li gorî pîvanên Ewropî
Qedexeyên Nêçîrê (Hunting Restrictions)	Binpêkirina mafên kevneşopî, gef li ser çavkaniya xwarinê	Parastina cureyên xwecihî (li gorî pîvanên kolonyal), kontrolkirina çavkaniyan
Destwerdana li Otonomiyê (Encroachment on Autonomy)	Windakirina tino rangatiratanga (xweserî), sepandina qanûnên biyanî	Pejirandina serweriya Taca Brîtanî, asîmîlekirina Maoriyan di nav civaka kolonyal de
Baca Tekeran (Wheel Tax)	Barê aborî yê zêde, astengkirina bazirganî/veguhastina herêmî	Dahat, birêkûpêkkirina veguhastinê

Ev tablo bi awayekî sîstematîk pirsgirêkên bingehîn ên pevçûnê pêşkêş dike, giliyên Maoriyan bi hincetên kolonyal re dide ber hev. Ew jihevqetînên bingehîn û xalên nakokiyê yên ku Şerê Bacê Kûçikan gur kirin eşkere dike û newekheviya hêzê nîşan dide ku tê de hincetên kolonyal, ku bi gelemperî berjewendiyên aborî yên Pākehā (wekî çandiniya pez ) didan pêş, fikar û mafên Maoriyan paşguh dikirin.

4. Hone Riiwi Toia û Rêbertiya Berxwedanê

Hone Riiwi Toia wekî kesayetek navendî di Şerê Bacê Kûçikan de derdikeve pêş. Rêbertiya wî ya karîzmatîk û tevgera Te Huihuinga hêzek girîng bûn di organîzekirin û birêvebirina berxwedana Maoriyan de li dijî polîtîkayên zordar ên kolonyal.

4.1 Jînenîgariya Hone Riiwi Toia: rola wî, motîvasyon û taybetmendiyên rêbertiyê

Hone Riiwi Toia, ku bi texmînî di navbera salên 1858 û 1860î de li Waimate North ji dayik bûye, ji eşîra Ngāpuhi bû û xwedî mîraseke Cihû bû (bapîrê wî yê ji aliyê bavê ve Levy/Riiwi). Ew wekî kesekî jîr dihat nasîn, Îngilîzî fêm dikir û dikana xwe ya bazirganiyê birêve dibir. Di ciwaniya xwe de serdana Te Whiti o Rongomai li Parihaka kiribû, ku ev yek bandorek kûr li ser nêrînên wî hiştibû. Toia bû pêxemberek (matakite) û rêberê olî yê Te Huihuinga, komeke ku ji Wesleyanîzmê veqetiyabû. Motîvasyonên wî ji xwesteka parastina xweseriya Maoriyan, çavkaniyên kevneşopî (wekî ku di Peymana Waitangiyê de hatibû garantîkirin), û berxwedana li dijî qanûnên neheq ên kolonyal dihatin. Wî pêxembertî kiribû ku “eger kûçik werin bacgirtin, dê mêr jî li pey wan werin” , ku ev yek nîşana têgihiştina wî ya kûr a li ser encamên polîtîkayên kolonyal bû. Wî rêbertiya serhildana bacê kir, hate girtin û 18 mehan hate zindanîkirin. Piştî serbestberdana xwe jî statuya xwe ya rêbertiyê parast.

Rêbertiya Hone Toia tevliheviyek ji otorîteya giyanî ya pêxemberî û çalakiya siyasî ya pragmatîk bû, ku ev taybetmendiyeke hevpar di tevgerên berxwedana Maoriyan de bû. Van tevgeran hewl didan ku mirovan li dijî zextên kolonyal seferber bikin bi sûdwergirtina ji awayên kevneşopî û adaptîf ên otorîteyê. Ew “pêxember” (matakite), rêberê komeke olî “Te Huihuinga” bû , û di heman demê de beşdarî çalakiyên siyasî yên wekî organîzekirina civînan, danûstandina bi karbidestan re , û rêbertiya xwepêşandanên çekdarî dikir. Serdana wî ya Te Whiti , ku bi berxwedana giyanî û pasîf dihat nasîn, vê yekê piştrast dike. Ev rola dualî tîne bîra rêberên din ên Maorî yên wekî Te Whiti û Tohu , yên ku hînkirinên giyanî bi stratejiyên siyasî re ji bo berxwedana li dijî desteserkirina axê û asîmîlasyonê li hev anîn. Şiyana Toia ya “peywendiya bi giyanên bav û kalan re” dê mana û pêbaweriyeke girîng di nav gelê wî de bida wî, û bangên wî yên siyasî ji bo berxwedanê xurtir bikira. Civînên Te Huihuinga nîqaşên olî û siyasî li hev dianîn. Fêmkirina vê yekîtiya rêbertiya giyanî û siyasî ji bo têgihiştina cewher û hêza seferberiya Maoriyan di vê serdemê de girîng e. Ew ne tenê rêberekî siyasî bû; ew wekî kesekî ku ji hêla Xwedê ve hatibû rêberkirin dihat dîtin.

4.2 Tevgera Te Huihuinga: armanc, gilî û daxwazên şopînerên wê

Te Huihuinga, tevgereke siyasî û olî , xwe wekî ji ‘Te Kotahitanga’ (tevgera parlamena Maoriyan) veqetandî didît, lê armancên wê yên xwerêveberiyê parve dikir. Wê aliyên Pai Mārire (tevgera Te Whiti) pejirand, û hewl da ku wekî Maorî bê destwerdan bijîn û çavkaniyên kevneşopî yên ku di bin Peymana Waitangiyê de hatibûn garantîkirin bikar bînin. Giliyên taybetî baca kûçikan, sînordarkirinên nêçîra demsalî, baca axê û baca tekeran bûn. Ew amade bûn ku li şûna ku bikevin nav xizanî û zehmetiyên zêdetir, berxwe bidin. Civîn her meh dihatin lidarxistin, û îbadeta olî bi nîqaşên siyasî re dihatin yek kirin.

Veqetîna Te Huihuinga ji Te Kotahitanga lê parvekirina armancan, dîmenek siyasî ya Maorî ya dînamîk û dibe ku perçebûyî nîşan dide, ku tê de komên cihêreng armancên wekhev (xweserî, mafên Peymanê) bi stratejiyên cihêreng, dibe ku herêmîtir an çalaki-navendîtir, dişopandin. Di vê serdemê de tevgerên siyasî û pêxemberî yên Maorî yên cihêreng hebûn (Kīngitanga, Te Kotahitanga, Pai Mārire, Hau Hau ). Xwesteka xweseriyê berbelav bû, lê rêbaz û strukturên rêxistinî cihêreng bûn. Dibe ku Te Huihuinga li Hokiangayê fraksiyoneke radîkaltir an çalaki-navendîtir temsîl dikir, ku ji lez an nêzîkatiya tevgerên mezin nerazî bû, an jî giliyên herêmî di nav têkoşîna berfirehtir de dida pêş. Pejirandina wan a aliyên tevgera Te Whiti jî bandorên nav-herêmî û hewzek hevpar a îdeolojiyên berxwedanê nîşan dide. Ev yek tevliheviya rêxistinbûn û berxwedana siyasî ya Maoriyan nîşan dide, ku ne yekreng bû lê ji komên cihêreng ên bi nêzîkatiyên bi hev ve girêdayî lê cihêreng ji bo rûbirûbûna kolonyalîzmê pêk dihat.

5. Pêşveçûna Bûyeran: “Şerê Bacê Kûçikan” (Nîsan-Gulan 1898)

Bûyerên ku wekî “Şerê Bacê Kûçikan” têne nasîn di navbera Nîsan û Gulana 1898an de bi lez pêş ketin. Ev serdem bi redkirina dayîna bacê, zêdebûna rageşiyê, xwepêşandanên çekdarî, bersiveke leşkerî ya girseyî ji aliyê hikûmetê, û di dawiyê de bi navbeynkariyê teslîmbûn û girtinê diyar dibe. Tabloya jêrîn kronolojiyeke kurt a bûyerên sereke pêşkêş dike:

Tablo 2: Kronolojiya Bûyerên Sereke (Nîsan-Gulan 1898)

Dîrok	Bûyer	Aktorên Sereke	Cih	Jêderên Piştrastker (ID)
Hezîran 1897	Henry Menzies wekî qeydkarê kûçikan tê tayînkirin	Henry Menzies, Encûmena Herêma Hokiangayê	Hokianga
Sibat 1898	Redkirina bacê li Hauturu	Maoriyên Hauturu, Henry Menzies	Hauturu
1898 (Destpêk)	Menzies 40 bangewaziyan li Pukemiro pa belav dike	Henry Menzies	Pukemiro pa (Gundê Hone Toia)
6 Nîsan 1898	Bangewaziyên ji bo bacê li Dadgeha Rawene; Toia daxwaza taloqkirinê dike	Hone Toia, William Seon (Serokê Encûmenê)	Rawene
28 Nîsan 1898	Civîna Pukemiro; redkirina bacan û niyeta berxwedanê tê ragihandin	Hone Toia, Romana Te Paehangi, William Seon, Henry Menzies, 150 Maorî	Pukemiro
29 Nîsan 1898	Telegrafa Toia tê şandin; wekî gefa şer tê fêmkirin	Hone Toia	Pukemiro/Rawene
1 Gulan 1898	Komeke Maorî ya çekdar (nêzî 20 kes) diçin Rawene	Hone Toia, Romana Te Paehangi, Xwepêşanderên Maorî, Polîsên Rawene	Rawene
2-3 Gulan 1898	Hatina hêzên hikûmetê (120 leşker, top) li Rawene	Lt. Col. Stuart Newall, Hêzên Hikûmetê	Rawene
4 Gulan 1898	Keştiya şer HMS Torch digihîje Rawene	HMS Torch	Rawene
5 Gulan 1898	Meşa hêzên hikûmetê li ser Waimā; du fîşek li ser serê leşkeran tên teqandin	Hêzên Hikûmetê, Xwepêşanderên Maorî	Navbera Rawene û Waimā, Waimā
6 Gulan 1898	Teslîmbûna Hone Toia û şopînerên wî piştî navbeynkariya Hōne Heke Ngāpua	Hone Toia, Hōne Heke Ngāpua, Hêzên Hikûmetê	Waimā
Tîrmeh 1898	Darizandina Hone Toia û yên din li Auckland	Hone Toia û girtiyên din, Dadgeha Bilind	Auckland
15 Adar 1899	Serbestberdana pêşwext a girtiyan	Girtiyên Te Huihuinga	Girtîgeha Mount Eden, Auckland

Ev kronolojî rêgezek zelal a bûyeran peyda dike û ji bo têgihiştina lez û dînamîkên pevçûnê girîng e.

5.1 Redkirina dayîna bacê û zêdebûna rageşiyê

Redkirina destpêkê ya bacê ji aliyê gelek kesan ve li başûrê Hokiangayê, tevî Hone Toia , qonaxa yekem a berxwedanê bû. Belavkirina 40 bangewaziyan ji aliyê Henry Menzies ve li Pukemiro pa di 1898an de û gotegotên gefên wî yên tund (sirgûnkirina bo “welatekî qeşa girtî”) tirs û hêrs zêde kir û berxwedan xurtir kir. Destwerdana Hone Toia ji bo taloqkirina dozên dadgehê û civîna Pukemiro ya 28ê Nîsanê, ku tê de Romana Te Paehangi û Hone Toia redkirina dayîna gelek bacan û niyeta berxwedanê ragihandin , xalên werçerxê bûn.

Hilbijartina Henry Menzies ji aliyê rêveberiya kolonyal ve, bacgirekî ku bi komîsyonê dihate dayîn , dibe ku bêhemdî rageşî zêdetir kiribe. Ji ber ku ew ji bo her stûyê firotî komîsyonek distend, ev yek teşwîqeke darayî ya kesane ji bo wî çêdikir ku bi awayekî agresîf li pey qeydkirin û dayînan bigere, ku ev yek dibe sedema taktîkên rûbirûbûnê yên zêdetir (wekî gefên îdiakirî). Ev nêzîkatiya agresîf, ku dibe ku ji ber awayê mûçeya wî be, dikaribû faktoreke sereke be di gurkirina pevçûnê de ji nedayîna pasîf ber bi berxwedana çalak û organîzekirî ve. Kiryarên wî (bangewazî, gef) rasterast tirs û hêrs provoke kirin. Ev nîşan dide ku çawa hilbijartinên taybetî yên rêveberiya kolonyal û karakterê ajanên takekesî yên li qadê dikarin bi awayekî girîng bandorê li têkiliyên bi nifûsa xwecihî re bikin û pevçûnan gur bikin.

5.2 Meşa çekdarî ber bi Rāwene û bersiva hikûmetê

Piştî civîna Pukemiro, Maoriyên di bin rêbertiya Toia û Romana Te Paehangi de niyeta xwe ya çûna Rawene bi çekan ragihandin. Komeke biçûk (kêmtir ji 20 kesan) tevî Toia, “ji bo şer tazî bûbûn,” di 1ê Gulanê de çûn Rawene da ku “xwe nîşanî qanûnê bidin”. Çend polîsên amade reviyan. Di nav niştecîhan de panîk çêbû. Bersiva hikûmetê tund bû: 120 leşker, çekên giran, du topên zeviyê, du topên bilez-teqînê, û keştiya şer HMS Torch şandin Rawene.

“Meşa” Maoriyan a li ser Rawene bêtir xwepêşandaneke sembolîk a serhildanê û daxwaza bihîstinê bû (“xwe nîşanî qanûnê bidin” ) ne ku çalakiyeke êrîşkar bû, lê dîsa jî ji aliyê karbidestên kolonyal ve wekî ragihandina şer hate şîrovekirin (an bi zanebûn hate çarçovekirin), ku bersiveke leşkerî ya girseyî rewa dikir. Komeke biçûk a “kêmtir ji 20” Maoriyan çû Rawene. Wan ragihandibû ku ew ê pêşî guleyan neteqînin. Polîs reviyan. Bersiva hikûmetê pir newekhev bû: 120 leşker, top, keştiyeke şer. Telegirafeke Toia “wekî ku şer dê ji ber baca kûçikan were ragihandin” hate fêmkirin. Di navbera niyeta Maoriyan (xwepêşandaneke biryardariyê û lêgerîna diyalog/rûbirûbûna bi “qanûnê” re) û şîroveya kolonyal (çalakiyeke şer) de valahiyeke girîng hebû. Ev şîroveya şaş, an mezinkirina bi zanebûn, ji bo rewakirina bikaranîna hêza zêde ji bo tepeserkirina xweseriya Maoriyan xizmet dikir. Panîka di nav niştecîhan de jî berteka zêde ya hikûmetê gur kir. Ev yek meyla kolonyal a dîtina her îdiaya mafan an serhildana Maoriyan bi çavê serhildanê, rewakirina hêza pêşîlêgir û zêde, û rola tirsa niştecîhan di şekildana polîtîkaya kolonyal de nîşan dide.

5.3 Pevçûnên sînordar û gefa kemînê

Bûyer wekî “şerekî bêxwîn” tê binavkirin. Du fîşek di 5ê Gulanê de li ser serê leşkerên kolonyal ên ku ber bi Waimā ve dimeşiyan hatin teqandin, dibe ku wekî îşaretek an hişyariyek be. Leşkerên kolonyal ji kemînekê ditirsiyan, lê ew piştî destwerdana Hōne Heke Ngāpua ji aliyê Toia ve hate betalkirin.

Teqandina du fîşekan “li ser serê” leşkeran dikare wekî çalakiyeke sembolîk a dawî ya serhildanê an îşareteke hişyariyê ji Maoriyan were şîrovekirin, ne ku hewldaneke rastîn ji bo kuştinê be, ku ev yek dudiliya wan a ji bo destpêkirina xwînrijandinê nîşan dide, lê di heman demê de hebûn û dijberiya xwe jî dipejirînin. Maoriyan ragihandibû ku ew ê pêşî guleyan neteqînin. Ev yek bi cewhera bi piranî sembolîk a hebûna wan a çekdarî li Rawene re hevaheng e. Ev çalakî dikaribû rîskeke hesabkirî be ji bo nîşandana şiyan û biryardariyê bêyî ku bigihîje pevçûneke tam, an jî îşaretek ji gelê xwe an leşkerên pêşve diçin re be. Wê asteke tehdîdê parast û di heman demê de pabendî niyeta xwe ya ragihandî ya destpênekirina tundûtûjiyê ma. Ev çalakiya nazik ajansî û ramana stratejîk a Maoriyan heta di rewşeke pir barkirî de jî nîşan dide, ku armanc jê ew bû ku serhildanê ragihînin bêyî ku hewce bike ku li şehadetê an şerekî windakirî bigerin.

5.4 Rola Hōne Heke Ngāpua di navbeynkarî û kêmkirina rageşiyê de

Hōne Heke Ngāpua, Endamê Parlamenê (MHR) ji bo Bakurê Maoriyan, roleke girîng di kêmkirina rageşiyê de lîst. Wî ji Hone Toia xwest/şîret kir ku teslîm bibe/belav bibe, bi aştiyane vekişe, û daxwaznameyekê pêşkêşî Parlamenê bike. Destwerdana wî bû sedem ku Toia kemînê betal bike û di dawiyê de teslîm bibe.

Destwerdana Hōne Heke Ngāpua rewşa tevlihev a rêberên Maorî yên ku bi sîstema siyasî ya kolonyal re têkilî danîn nîşan dide. Dema ku wekî MHR dixebitî, ew di heman demê de wekî navbeynkar ji bo gelê xwe jî tevdigeriya, û li ser riya xeternak a di navbera parastina mafên Maoriyan û pêşîgirtina li tundûtûjiya kolonyal û tolhildana zêdetir (wekî desteserkirina axê di bin Qanûna Niştecîhkirina Zelandaya Nû de, ku di de tê behskirin) dimeşiya. Ngāpua MHR bû. Wî şîret li Toia kir ku daxwaznameyekê pêşkêşî Parlamenê bike , ku ev rêyeke kolonyal bû. Ev nîşan dide ku Maoriyan gelek rêyên berxwedan û tevlêbûnê bikar anîn – xwepêşandana rasterast (Toia) û danûstandina siyasî di nav sîstemê de (Ngāpua). Kiryarên Ngāpua îhtîmal e ku pragmatîk bûn, armanc jê ew bû ku jiyanan xilas bike û pêşî li cezayên girantir bigire, û hêza leşkerî ya serdest a Tacê nas dikir. Serkeftina wî di kêmkirina rageşiyê de asteke bandor û rêzgirtinê ji her du aliyan ve nîşan dide, lê di heman demê de tawîzên ku di roleke bi vî rengî de hene jî nîşan dide. Şîreta wî ya bikaranîna kanalên parlamenî, her çend dibe ku ji hêla stratejîk ve ji bo pêşîgirtina li xwînrijandinê baş be jî, berxwedan ber bi awayên ku ji hêla dewletê ve hatine pejirandin ve bir. Ev yek stratejiyên cihêreng ên di nav berxwedana Maoriyan de û hilbijartinên dijwar ên ku rêberên Maorî di serdema kolonyal de pê re rû bi rû man nîşan dide. Ew her wiha amadebûna Tacê ji bo danûstandina bi hin rêberên Maorî re dema ku ji bo berjewendiyên wan ji bo pêşîgirtina li pevçûneke berfirehtir guncaw bû, nîşan dide.

5.5 Teslîmbûn, girtin û darizandin

Hone Toia û şopînerên wî di 6ê Gulana 1898an de li Waimā, piştî navbeynkariya Ngāpua, teslîm bûn. Şazdeh mêr, tevî Toia, hatin girtin. Ew bi “Niyeta bi komployê ji bo şerê li dijî Qralîçeyê… û komploya bi zorê ji bo pêşîgirtina li berhevkirina bacan” hatin tawanbarkirin. Toia û çar kesên din bi 18 meh an 2.5 sal karê giran hatin mehkûmkirin (çavkanî hinekî cuda ne: – 18 meh ji bo tawana sereke pirtir e). Yên din hatin cezakirin.

Tawanên “niyeta bi komployê ji bo şerê li dijî Qralîçeyê” giran bûn û kiryarên Maoriyan wekî îxanetê nîşan didan, tevî tundûtûjiya sînordar. Ev çarçoveya qanûnî ji bo krîmînalîzekirina berxwedana Maoriyan li dijî polîtîkaya kolonyal û xurtkirina serweriya Tacê xizmet dikir. Tawanên sereke “şerê li dijî Qralîçeyê” bûn. Bûyerên rastîn tundûtûjiyeke hindik tê de hebû. Girtiyan sûcê xwe yê ji bo tawana kêmtir qebûl kirin. Ev stratejiya qanûnî di rewşên ku bersûc bi hêza dewletê ya serdest û hêviyên gumanbar ên darizandineke “adil” li ser tawanên siyasî barkirî re rû bi rû dimînin de hevpar e. Tacê hemû hêza amûra xwe ya qanûnî bikar anî da ku xwepêşanderên Hokiangayê bike mînak. Tawan bi xwe armanc jê ew bû ku giliyên Maoriyan bi nîşandana wan wekî serhildana li dijî Qralîçeyê, ne ku bersivek li hember polîtîkayên herêmî yên neheq, bêqîmet bike. Lihevkirina li ser tawanê îhtîmal e ku bersûc ji cezayên girantir xilas kiribe û di heman demê de rê daye Tacê ku serkeftinekê di parastina “qanûn û nîzamê” xwe de îdia bike. Ev nîşan dide ku sîstema qanûnî ya kolonyal çawa ji bo tepeserkirina nerazîbûna xwecihî û pejirandina otorîteyê hate çekdarkirin, û xwepêşandana siyasî veguherand komploya sûc.

6. Encam û Mîras

Şerê Bacê Kûçikan, tevî ku bi lez û bêyî xwînrijandineke mezin bi dawî bû, encamên girîng ji bo kesên beşdar, civaka Maorî ya Hokiangayê, û têkiliyên Maorî-Pākehā bi giştî hebûn. Mîrasa wê îro jî wekî sembola berxwedanê û têkoşîna ji bo mafan berdewam dike.

6.1 Encamên yekser ji bo Hone Toia û girtiyên din, û ji bo civaka Maorî ya Hokiangayê

Hone Toia û çar kesên din bi karê giran (18 meh heta 2.5 sal) hatin mehkûmkirin. Ew li Girtîgeha Mount Eden hatin zindanîkirin. Girtî di 15ê Adara 1899an de, dibe ku ji ber daxwaznameyan, zû hatin berdan. Ceza û bac piştî ku hapū (bin-eşîr) peymanek ji bo hilberîna xewnên rêhesinê wergirt, hatin dayîn. Vê yekê tevlêbûna bi zorê ya aboriya pereyî ferz kir. Toia di zindanê de bû Katolîk. Malbata wî civînên Te Huihuinga yên wî bi dehsalan domandin.

Biryara “aqilane” ya karbidestên kolonyal a dayîna peymaneke ji bo xewnên rêhesinê ji hapū re ji bo dayîna bacan tevgereke stratejîk bû ji bo çareserkirina pevçûna yekser û di heman demê de bidestxistina armanceke kolonyal a demdirêjtir: entegrekirina civaka Maorî di nav aboriya pereyî û sîstema keda mûçeyî de, û bi vî awayî têkbirina xweseriya wan a aborî. Bac bi rêya peymaneke xewnên rêhesinê hatin dayîn. Maoriyan kêm pereyên নগদ hebûn. Ev bi armanca berfirehtir a kolonyal a veguherandina Maoriyan bo “welatiyên bindest” ên ku beşdarî aboriya kolonyal dibin ve girêdayî ye. Her çend wekî çareseriyeke pragmatîk xuya bike jî, ev peyman wekî amûreke asîmîlasyona aborî xizmet dikir. Wê rê ji bo pabendbûna bi qanûna kolonyal peyda kir lê li ser şertên ku ji hêla sîstema kolonyal ve hatibûn destnîşankirin, û girêdayîbûn xurt kir li şûna ku sedemên bingehîn ên zehmetiyên aborî yên Maoriyan an îtirazên wan ên li dijî bacê bi xwe çareser bike. Ev yek awayên nazik ên ku hêza kolonyal pê dixebitî nîşan dide, ku teşwîqên aborî û lihevkirinên peymanî bi qasî hêza eşkere ji bo bidestxistina armancên xwe yên kontrol û entegrasyonê bikar dianî.

6.2 Bandora demdirêj li ser têkiliyên Maorî-Pākehā û polîtîkayên paşerojê

Bûyer ji aliyê hinekan ve wekî “nefesa dawî ya şerên sedsala 19an” tê binavkirin , ku guherînekê di cewhera pevçûnê de nîşan dide, her çend ne dawiya berxwedana Maoriyan be jî. Wê karakterê pir siyasî yê bacgirtinê di çarçoveya kolonyal de eşkere kir. Digel ku hin dîroknas arguman dikin ku wê sepandina dawî ya serweriya Tacê li Bakur nîşan da , yên din (wekî Comyn ) vê yekê dipirsin, û amaje bi dijberiya berdewam a Maoriyan li dijî bacan dikin. Baca kûçikan bi xwe ma, her çend “hinekî paşguhkirî” be jî. Bûyer îhtîmal e ku biryardariya kolonyal ji bo sepandina qanûnên xwe xurt kiribe, lê di heman demê de kûrahiya pabendbûna Maoriyan bi xweseriyê re jî nîşan da.

Şerê Bacê Kûçikan, tevî pîvana xwe ya sînordar, îhtîmal e ku bûbe sedema tundbûna helwestên rêveberiya kolonyal li hember her cure nerazîbûna Maoriyan li Bakur, û di heman demê de ji bo Maoriyan wekî derseke mayînde li ser amadebûna Tacê ji bo bikaranîna hêzê ji bo sepandina îradeya xwe xizmet kiribe, û bi vî awayî stratejiyên berxwedanê yên pêşerojê ber bi awayên kêmtir eşkere rûbirûbûnê, lê ne kêmtir biryardar, şekil dabe. Hikûmetê bi hêzeke girîng bersiv da. Bûyer ji aliyê hin dîroknasan ve wekî “tepeserkirin” tê çarçovekirin. Lêbelê, berxwedana Maoriyan li dijî bacan berdewam kir. Ev li gorî şêwazekê ye ku tê de berxwedana çekdarî ya eşkere ya Maoriyan di dawiya sedsala 19an de li hember hêza çekan a kolonyal a serdest her ku diçû ne mumkin dibû, û dibû sedema guhertinên di stratejiyê de (mînak, berxwedana pasîf a Parihaka, daxwaznameyên siyasî ). Ji bo hikûmeta kolonyal, bûyer dibe ku bandora bersiveke leşkerî/polîsî ya xurt li hember “pirsgirêka xwecihî” xurt kiribe. Ji bo Maoriyên li Hokianga û derveyî wê, wê lêçûna bilind a rûbirûbûna çekdarî eşkere bikira, û potansiyel awayên berxwedanê yên naziktir an bi çarçoveyên qanûnî/siyasî teşwîq bikira, wekî “paşguhkirina” berdewam a baca kûçikan an bikaranîna daxwaznameyan. Ev yek Şerê Bacê Kûçikan wekî kêliyek veguhêz bi cih dike, ku hem berdewamiya pejirandina mana ya Maoriyan û hem jî taktîkên pêşveçûyî yên berxwedanê li hember hêza kolonyal a bi cih bûyî nîşan dide.

6.3 “Şerê Bacê Kûçikan” di bîra neteweyî ya Zelandaya Nû û bîra kolektîf a Maoriyan de

Bûyer îro jî tê bibîranîn. Wêneyên Charlie Dawes dîmenên bêhempa yên bûyerê diparêzin û di qeyda Bîra Cîhanê ya UNESCO de ne. Pêşangeh û lîstikên li ser Şerê Bacê Kûçikan berdewam dikin ku werin hilberandin. Neferên Hone Toia wî û bûyeran bi bîr tînin. Ji bo Maoriyan, ew sembola berxwedana li dijî pratîkên neheq ên kolonyal e. Mûralek li Rawene wê bi bîr tîne. Hin dîroknas wê wekî “nefesa dawî” ya şerên sedsala 19an dibînin.

Bibîranîna berdewam a Şerê Bacê Kûçikan, nemaze di nav civaka Maorî ya Hokiangayê de û bi rêya berhemên çandî (lîstik, mûral), girîngiya wê ya mayînde wekî vegotineke berxwedêrî û pejirandina nasnameyê li dijî zordariya kolonyal nîşan dide. Naskirina UNESCO ya wêneyên Dawes statuya wê ya dîrokî bilindtir dike. Bûyer bi rêyên cihêreng tê bibîranîn. Nefer bîranînê diparêzin. Ev bibîranîna çalak bi serdemên ku bîra Pākehā ya Şerên Zelandaya Nû kêmtir bi coş bû an ji bo lihevkirina bi vegotinên împaratorî re dihat çarçovekirin berevajî ye. Ji bo Maoriyan, nemaze Ngāpuhi û yên li Hokiangayê, Şerê Bacê Kûçikan ne tenê têbiniyeke dîrokî ye lê çîrokeke zindî ya wêrekiya bav û kalên wan û têkoşîna wan ji bo mana ye. Afirandina berhemên hevdem ên wekî lîstikan xwestekek ji bo ji nû ve şîrovekirin û parvekirina vê dîrokê bi nifşên nû û temaşevanek berfirehtir re nîşan dide, û piştrast dike ku dersên wê neyên jibîrkirin. Ev yek hêza bîra kolektîf di parastina nasnameya çandî û vegotinên berxwedanê de nîşan dide, heta ji bo bûyerên ku dibe ku di dîroknivîsiya kolonyal a serdest de wekî “biçûk” werin hesibandin.

6.4 Girîngiya bûyerê wek sembola berxwedanê li dijî neheqiya kolonyal

Şerê Bacê Kûçikan bi eşkereyî wekî “sembola berxwedanê” li dijî pratîkên neheq ên kolonyal tê bibîranîn. Ew dijberiya Maoriyan li hember destdirêjiya li ser xweseriya wan temsîl dike. Berxwedan ne tenê li dijî baca kûçikan bû, lê li dijî rêzek sepandinên kolonyal bû. Ew beşek ji dîrokeke dirêjtir a xwepêşandana Maoriyan e.

Hêza sembolîk a Şerê Bacê Kûçikan wekî berxwedan ji ber ku ew tevgereke bingehîn bû, ku ji aliyê rêberekî herêmî (Hone Toia) û civaka wî (Te Huihuinga) ve dihat birêvebirin, û li hember hêza dewleta kolonyal li ser mijareke ku rasterast bandor li jiyana wan a rojane û nirxên çandî dikir, radiwestiya, zêde dibe. Ew nîşan dide ku berxwedan ne tenê bi şerên mezin an tevgerên pan-eşîrî sînordar bû, lê dikaribû ji giliyên herêmî yên ku bi hestên berfireh ên dij-kolonyal re deng vedidan jî derkeve holê. Berxwedan ji aliyê Hone Toia û tevgera wî ya Te Huihuinga ya li Hokiangayê ve dihat birêvebirin. Giliyên taybetî yên herêma wan û awayê jiyana wan bûn (kûçik, nêçîr, bacên herêmî). Ev yek bi tevgerên mezin ên wekî Kīngitanga an Te Kotahitanga re berevajî ye, lê wan temam dike. Şerê Bacê Kûçikan mînakek e ku çawa kiryarên serhildanê yên xuya “biçûk” li dijî polîtîkayên kolonyal ên taybetî dikarin giraniya sembolîk a mezin hilgirin, û mîkrokozmosek ji têkoşîna berfirehtir ji bo tino rangatiratanga temsîl bikin. Cewhera wê ya “bêxwîn” bandora wê ya sembolîk wekî helwestek li dijî neheqiyê kêm nake; belkî, ew celebek cûda ya wêrekî û biryardariyê nîşan dide. Ev yek Şerê Bacê Kûčikan wekî çîrokeke ku mirovên asayî helwest digirin, têkildar û îlham بخش dike, û dibe sedema mîrasa wê ya mayînde wekî sembola berxwedêriya Maoriyan û têkoşîna ji bo dadmendiyê.

6.5 Nêrînên akademîk li ser girîngiya wê

Hin nivîskar wê wekî “nefesa dawî ya şerên sedsala 19an” binav dikin. Lêkolîna Catherine Comyn wê wekî kêliyek sereke di “kolonîzasyona darayî ya Aotearoa” de çarçove dike, ku tê de bacgirtin amûrek ji bo sepandina serweriya Tacê û veguherandina Maoriyan bo “bindestên ji hêla darayî û exlaqî ve berpirsiyar” bû. Ev nêrîn vegotinên ku wê tenê wekî aloziyeke biçûk an tenê li ser bacê bi xwe dibînin, dijber dike. Ew “karakterê pir siyasî yê bacgirtinê di çarçoveya kolonyal de” eşkere dike. Çavkaniyek din behsa gotarekê dike ku bacên kûçikan li Zelandaya Nû, têkçûna wan, û Şerê Bacê Kûçikan wekî “encama rêveberiya kaotîk” dinirxîne.

Dîroknivîsiya Şerê Bacê Kûçikan bi xwe têgihiştinên pêşveçûyî yên dîroka kolonyal nîşan dide. Şîroveyên destpêkê dibe ku girîngiya wê kêm kiribin an li ser aliyê “qanûn û nîzamê” hûr bûbin, lê lêkolînên nûtir (mînak, Comyn) wê bi rêya lensên post-kolonyal û lêkolînên xwecihî ji nû ve dinirxînin, û giranî didin ajansiya Maoriyan, cewhera siyasî ya polîtîkayên kolonyal, û bandorên sîstemîk ên kûrtir ên bûyerên bi vî rengî. Çavkanî şîroveyên cihêreng nîşan didin: “karûbareke biçûk” , “nefesa dawî” , “encama rêveberiya kaotîk” , û beşeke sereke ya “kolonîzasyona darayî” û avakirina bindestan (Comyn ). Ev pêşveçûna di şîroveyê de ji bo gelek bûyerên dîrokî yên ku têkiliyên kolonyal tê de hene hevpar e, ji ber ku çarçoveyên teorîk û dengên nû (nemaze yên xwecihî) derdikevin holê. Şerê Bacê Kûçikan mînakek e ku çawa bûyerên dîrokî bi berdewamî ji nû ve têne şîrovekirin. Girîngiya wê ne sabit e lê bi rêya nîqaşên zanistî yên berdewam û bibîranîna civakê bi awayekî çalak tê avakirin. Guhertina ber bi naskirina rola wê di “kolonîzasyona darayî” de girîngiyeke pir kûrtir û sîstemîktir dide wê. Divê gotareke akademîk bi vê pêşveçûna dîroknivîsiyê re têkildar be, nêrînên cihêreng pêşkêş bike û beşdarî têgihiştineke naziktir a cihê bûyerê di dîrokê de bibe.

7. Nirxandin û Dawîgotin

Şerê Bacê Kûçikan a 1898an, her çend ne pevçûneke leşkerî ya mezin bû jî, çalakiyeke girîng a berxwedana Maoriyan li Hokiangayê bû, ku ji aliyê Hone Riiwi Toia û Te Huihuinga ve dihat birêvebirin. Ew bersivek li hember baca kûçikan bû, ku wekî xaleke gurrbûnê ji bo giliyên kûrtir ên di derbarê desteserkirina axê, windakirina xweseriyê, tepeserkirina çandî, û entegrasyona bi zorê di nav aboriya pereyî ya kolonyal de xizmet dikir. Bersiva kolonyal newekhev bû, ku biryardariya rêveberiyê ji bo pejirandina serweriyê û tepeserkirina her dijberiyek li hember otorîteya xwe eşkere dikir. Rola Hōne Heke Ngāpua di pêşîgirtina li xwînrijandinê de girîng bû, lê divê zindanîkirina paşê ya xwepêşanderan jî were pejirandin.

Mîrasa bûyerê wekî semboleke mayînde ya berxwedêriya Maoriyan û têkoşîna ji bo tino rangatiratanga berdewam dike. Wê cewhera siyasî ya bacgirtina kolonyal eşkere kir û wekî şahidiyek ji redkirina Maoriyan a ji bo pejirandina pasîf a neheqiyê dimîne. Şerê Bacê Kûçikan di vegotina berfirehtir a Zelandaya Nû ya kolonyal û berxwedana xwecihî ya li seranserê cîhanê de cihekî girîng digire. Ew eşkere dike ku çawa kiryarên rêveberî yên xuya biçûk ên ji aliyê hêzên kolonyal ve dikarin berxwedaneke kûr provoke bikin dema ku ew bi mijarên bingehîn ên serwerî, debar û nasnameya çandî re li hev dikevin.

Şerê Bacê Kûçikan wekî mînakeke bihêz xizmet dike ku çawa hêza kolonyal ne yekreng bû an her gav di armancên xwe yên yekser de serketî nebû. Statuya “paşguhkirî” ya baca kûçikan li Hokiangayê di salên paşê de dibe ku celebek bêdeng, domdar a serhildana herêmî an westandina rêveberî nîşan bide, ku ev yek nîşan dide ku berxwedana Maoriyan, heta eger ne bi eşkereyî rûbirû be jî, dîsa jî dikaribû sepandina pratîkî ya qanûna kolonyal li ser asteke herêmî şekil bide. Bac “heta îro jî dimîne, lê dîsa jî hinekî paşguhkirî ye”. Ev yek bi hewldana destpêkê ya dijwar a sepandinê re berevajî ye. Digel ku Tacê hêza xwe ya girtin û zindanîkirinê nîşan da, sepandina demdirêj û rojane ya bacek ne populer û ne pratîkî li civakeke berxwedêr dibe ku dijwar an ne hêjayî hewldana berdewam bûbe. Ev “paşguhkirin” dikare pejirandineke bêdeng a dijberiya Maoriyan an tenê newekheviya rêveberiya kolonyal be, lê bi her awayî, ew sînorên kontrola kolonyal nîşan dide. Ev yek qatek tevliheviyê li encamê zêde dike, û pêşniyar dike ku berxwedana Maoriyan dibe ku serkeftineke herêmî ya nazik û demdirêj bi dest xistibe di bêbandorkirin an sembolîkkirina bacê de, heta eger strukturên berfirehtir ên hêza kolonyal mabûn jî.

Wekî din, berawirdkirina bi berxwedanên din ên têkildarî bacê di çarçoveyên kolonyal de (mînak, Şerê Bacê Xaniyê li Sierra Leone ) dikare bi kurtî were bikaranîn da ku nîşan bide ku bacgirtin xaleke hevpar a gurrbûnê ji bo têkoşîna dij-kolonyal li seranserê cîhanê bû, bi gelemperî ji ber ku ew sepandina rasterast a serweriya biyanî, îstismara aborî, û êrîşek li ser sîstemên sosyo-aborî yên xwecihî temsîl dikir. Şerê Bacê Kûçikan beşek ji şêwazeke cîhanî ya rêveberiya kolonyal û berxwedana xwecihî ye. Fêmkirina van paraleliyan analîza doza Zelandaya Nû dewlemendtir dike. Ev yek Şerê Bacê Kûçikan di nav dîrokeke berfirehtir a kolonyalîzm û tevgerên dij-kolonyal de bi cih dike, û mijarên gerdûnî yên hêz, berxwedan û têkoşîna ji bo xwerêveberiyê eşkere dike. Bîranîna Şerê Bacê Kûçikan berdewam dike ku têgihiştinên têkiliyên Maorî-Pākehā û lêgerîna berdewam a ji bo dadmendî û xwerêveberiyê agahdar bike.

WERGIRTÎ

1. Dog Tax War – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Dog_Tax_War 2. The Dog Tax War – Kohukohu, https://www.kohukohu.nz/local-information/history/the-dog-tax-war/ 3. Hōne Riiwi Tōia – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/H%C5%8Dne_Riiwi_T%C5%8Dia 4. Dog Tax War narrowly averted – | NZ History, https://nzhistory.govt.nz/page/dog-tax-war 5. New Zealand Wars – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/New_Zealand_Wars 6. History of New Zealand Unit 4 – Colonial NZ: Māori Resistance – Fiveable, https://library.fiveable.me/history-new-zealand/unit-4 7. The alienation of Māori land – Te Ara Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/en/te-maori-i-te-ohanga-maori-in-the-economy/page-4 8. Māori land alienation and the Native Land Court | History of New Zealand Class Notes | Fiveable, https://library.fiveable.me/history-new-zealand/unit-4/maori-land-alienation-native-land-court/study-guide/byGeT9aGaBBlmN6S 9. 1860–1945 War and assimilation – Te Tai Treaty Settlement Stories, https://tetai.nz/en/te-mana-o-te-reo-maori-chapter4 10. The Hokianga Dog Tax Uprising – Counterfutures, https://counterfutures.ojs.otago.ac.nz/counterfutures/article/view/214 11. counterfutures.nz, https://counterfutures.nz/11/CUMMING%20article.pdf 12. Tōia, Hōne Riiwi – Dictionary of New Zealand Biography, https://teara.govt.nz/en/biographies/2t45/toia-hone-riiwi 13. Dog taxes: a transcription tale – Heritage et AL, https://heritageetal.blogspot.com/2020/04/dog-taxes-transcription-tale.html 14. exploring the māori-crown – The Wall Walk, https://thewallwalk.co.nz/wp-content/uploads/2022/12/Toru_Ongoing-Resistance_Facilitator-notes.pdf 15. Newspapers | New Zealand Herald | 5 July 1898 | THE … – Papers Past, https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/NZH18980705.2.11 16. Ngā rōpū tautohetohe – Māori protest movements – Te Ara Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/en/nga-ropu-tautohetohe-maori-protest-movements/print 17. A dog’s life: the fate of Māori kurī – The University of Auckland, https://www.auckland.ac.nz/en/news/2022/04/05/a-dog-s-life-the-fate-of-maori-kuri.html 18. Kahu kurī o awe: Fur cloaks of awe – OpenEdition Journals, https://journals.openedition.org/apparences/3938 19. Story: Kurī – Polynesian dogs – Te Ara Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/en/kuri-polynesian-dogs 20. 44 VICT 1880 No 24 Dog Registration – NZLII, https://www.nzlii.org/nz/legis/hist_act/dra188044v1880n24264.pdf 21. ‘New Zealand. DOGS REGISTItATION, – AustLII, https://www8.austlii.edu.au/nz/legis/hist_act_1908/dra1908205.pdf 22. Newspapers | Otago Witness | 12 May 1898 | MAORIS AND THE DOG TAX. – Papers Past, https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/OW18980512.2.111 23. Māori surrender arms at Waima, ending the Dog Tax ‘War’. 1898. [1710×1229] – Reddit, https://www.reddit.com/r/HistoryPorn/comments/l0a47t/m%C4%81ori_surrender_arms_at_waima_ending_the_dog_tax/ 24. Dog tax rebellion – Te Ara Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/en/photograph/21533/dog-tax-rebellion 25. Gift allows Northland photographer’s historic images to go on display in Auckland, https://www.photoforum-nz.org/blog/2019/6/5/gift-allows-northland-photographers-historic-images-to-go-on-display-in-auckland 26. Photographs – Auckland Council Libraries, https://www.aucklandlibraries.govt.nz/Pages/heritage-photographs.aspx 27. The conflict over historical Dog Tax in 1898 is told in new play – NZ Herald, https://www.nzherald.co.nz/kahu/the-conflict-over-historical-dog-tax-in-1898-is-told-in-new-play/GLWF2ZB22NHK3DJKAESNCUFJKM/ 28. Northland photographer’s work of historic ‘dog tax war’ on display at Waitangi – NZ Herald, https://www.nzherald.co.nz/northern-advocate/news/northland-photographers-work-of-historic-dog-tax-war-on-display-at-waitangi/7GGMUXW2K5CILAOJYZQNBZIYSM/ 29. The Dog Tax Conflict 1898 | Services to Schools – National Library of New Zealand, https://natlib.govt.nz/schools/topics/5e28c68c0158b1000961ba7b/the-dog-tax-war-1898 30. Hōne Riiwi Tōia (standing, centre) and four supporters after their arrest, May 1898, https://teara.govt.nz/en/photograph/2118/hone-riiwi-toia-standing-centre-and-four-supporters-after-their-arrest-may-1898 31. New Zealand Wars, https://teara.govt.nz/en/new-zealand-wars/print 32. Historic Māori protest – Te Ara Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/en/nga-ropu-tautohetohe-maori-protest-movements/page-1 33. New Zealand’s 19th century dog taxes | Te Mata Koi – Informit, https://search.informit.org/doi/10.3316/informit.877439581490553 34. Hut Tax War of 1898 – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Hut_Tax_War_of_1898 35. History on Northern Rhodesia currently Zambia., https://www.zambianhistory.com/historical-zambia