1. Pêşgotin

Kurteçîroka Giştî ya Mijarê

Êrîşên Mongolan ên li ser Japonyayê di salên 1274 û 1281’an de, du seferên mezin ên deryayî bûn ku ji hêla Împaratoriya Mongolan ve di bin serokatiya Kubîlay Xan de ji bo dagirkirina Japonyayê hatin organîzekirin. Ev êrîş ne tenê ji bo Japonyayê, lê herweha ji bo Împaratoriya Mongolan û hevsengiyên hêzê yên herêmî yên Asyaya Rojhilat di sedsala 13’an de xwedî girîngiyeke mezin bûn. Her du sefer jî bi têkçûna Mongolan bi dawî bûn, ku ev yek bi giranî ji ber berxwedana dijwar a samurayên Japonî û, bi taybetî, ji ber tayfûnên dijwar ên ku wekî “kamîkaze” (bayê xwedayî) hatin binavkirin û fîloyên Mongolan wêran kirin, pêk hat. Van bûyeran di dîroka Japon de wekî xalên werçerxê yên netewe-pênaseker têne dîtin û sînorek ji berfirehbûna Împaratoriya Mongolan re danîn. Têkçûna van êrîşan bandorek kûr li ser her du civakan û têkiliyên navneteweyî yên li herêmê hişt.

Tez û Armanca Gotarê

Teza sereke ya vê gotarê ew e ku êrîşên Mongolan ên li ser Japonyayê, tevî hêza leşkerî ya berbiçav a Împaratoriya Mongolan, ji ber tevliheviya gelek faktoran bi ser neketin. Di nav van faktoran de berxwedana biryardar û adaptasyona taktîkî ya Japoniyan, kêmasiyên stratejîk û lojîstîkî yên Mongolan di şerê deryayî û dagirkirina axa biyanî de, û bi taybetî jî rola krîtîk a tayfûnên “kamîkaze” hebûn. Ev gotar dê bi hûrgulî li ser paşxaneya siyasî û leşkerî ya her du aliyan, hewldanên dîplomatîk ên berî êrîşan, bûyerên her du seferên dagirkirinê, û bandora fenomeneke kamîkaze raweste. Wekî din, encamên demkurt û demdirêj ên van êrîşan li ser Japonya, Împaratoriya Mongolan, û têkiliyên herêmî dê werin analîz kirin. Di dawiyê de, dê nêrînên dîroknasî yên cihêreng û çavkaniyên sereke yên têkildarî mijarê werin nirxandin. Armanc ew e ku têgihiştineke berfireh û akademîk li ser vê serdema girîng a dîroka Asyaya Rojhilat were pêşkêş kirin.

2. Împaratoriya Mongolan di bin Rêbertiya Kubîlay Xan de

Rewşa Siyasî, Civakî û Leşkerî ya Împaratoriya Mongolan

Di sedsala 13’an de, Împaratoriya Mongolan di bin serokatiya Kubîlay Xan de, neviyê Cengîz Xan, gihîştibû lûtkeya hêza xwe. Kubîlay Xan di sala 1271’an de Xanedaniya Yuan li Çînê damezrand û paytexta wê Dadu (Pekîna îroyîn) bû. Di sala 1279’an de, wî bi temamî Xanedaniya Song a Başûr têk bir û Çîn xist bin yek desthilatdariyê, tiştekî ku Xanedaniya Song bi xwe nekarîbû bike. Hudûdên dewleta Kubîlay Xan, ji bilî Çînê, Kîpçak, Çaxetay, Almalik, Îran û heta hudûdên Polonyayê li bakur dirêj dibûn.

Lêbelê, rêvebirina împaratoriyeke ewqas mezin û cihêreng, ku ji kevneşopiyeke koçerî derbasî rêveberiya dewleteke çandiniyê ya bi cîhbûyî dibû, dijwariyên mezin bi xwe re anî. Mongolan, wekî hêzeke koçerî ya nûhatî, “hema hema ti ezmûna wan di rêveberiya dewletê de berî damezrandina Yuanê nebû, û têgehên wekî bacgirtina ji civakên bajarî ji hêla şêwirmendên wan ên biyanî ve, ku ew pir xwe dispêpartin wan, hatin ber çavên wan”. Ev kêmasiya ezmûnê di rêveberiya dewletê de û girêdana zêde bi karbidestên ne-Mongol re dibe ku bûbe sedema bêîstîqrara navxweyî û di demeke dirêj de beşdarî hilweşîna nisbeten bilez a împaratoriya wan bûbe. Ji xeynî çend îstîsnayên berbiçav ên mîna Kubîlay bi xwe, serwerên Mongolan li desthilatdariyê wekî milkek kesane dinêrîn ku ji bo berjewendiya yekser were îstismarkirin.

Di warê leşkerî de, Mongolan bi hêza xwe ya siwarî ya navdar, taktîkên şer ên dîsîplînkirî, û bikaranîna çekên pêşketî yên wekî barût û kevanên xurt dihatin nasîn. Lêbelê, qelsiya wan a sereke di şerê deryayî de bû. Tevî ku wan ji bo dagirkirina Song a Başûr fêrî teknîkên şerê çeman bûbûn û fîloyek ava kiribûn , ezmûna wan di operasyonên deryayî yên mezin de kêm bû. Ev kêmasî dê di êrîşên li ser Japonyayê de roleke krîtîk bilîsta.

Armancên Kubîlay Xan ji bo Dagirkirina Japonyayê

Sedemên ku Kubîlay Xan dixwest Japonyayê têxe nav împaratoriya xwe tam ne zelal in , lê gelek faktorên potansiyel hene. Yek ji armancên sereke dibe ku destxistina çavkaniyên dewlemend ên Japonyayê bûya, ku di wê demê de li Asyaya Rojhilat wekî “girava zêrîn” dihat nasîn. Wekî din, dagirkirina Japonyayê dê prestîja Kubîlay Xan wekî serwerê herî mezin ê cîhanê zêdetir bikira.

Ji aliyê stratejîk ve, kontrolkirina Japonyayê dê bazirganiya di navbera Japonya û dijminê sereke yê Mongolan, Xanedaniya Song a Başûr (heta têkçûna wê di 1279’an de), têk bida. Herwiha, Kubîlay Xan dibe ku hêvî dikir ku artêşeke nû û baş-çekdar ji Japonyayê bi dest bixe da ku li dijî Song an jî di seferên din de bikar bîne. Motîfek din a gengaz tolhildana ji ber çalakiyên wakos (korsanên Japonî) bû, yên ku zirar didan peravên Asyaya Rojhilat û keştiyên bazirganiyê.

Ev pirrengiya armancan nîşan dide ku Japonya di stratejiya mezin a Kubîlay Xan de ji bo xurtkirina Xanedaniya Yuan û serdestiya li Asyaya Rojhilat roleke girîng dilîst. Ne yek sedemek serdest hebû, lê belê gelek faktor bi hev re Japonyayê kirin hedefek balkêş, her çend dijwar be jî. Xwesteka xurtkirina xanedaniya xwe ya nû ya Yuan û nîşandana hêza xwe jî dê faktorek bingehîn bûya.

Hewldanên Dîplomatîk berî Êrîşan

Berî ku serî li hêza leşkerî bide, Kubîlay Xan hewl da ku Japonyayê bi rêyên dîplomatîk bixe bin serweriya xwe. Di sala 1268’an de, wî nameyek ji “Keyê Japonyayê” re şand, tê de behsa têkiliyên dostane dikir lê di heman demê de bi awayekî nepenî daxwaza bacê dikir da ku ji bikaranîna hêzê dûr bikeve. Balyozê Çînî Zhao Liangbi di sala 1270’î de ji bo pêşxistina lihevkirinê hate şandin û salekê li Japonyayê ma. Name û balyozên din heta sala 1274’an hatin şandin.

Lêbelê, Şogunateya Kamakura ya Japonyayê bersiv neda van hewldanên dîplomatîk ên destpêkê. Sedemên vê bêdengiyê dibe ku kêmbûna ezmûna Japonyayê di têkiliyên navneteweyî de piştî demek dirêj a îzolasyonê, alîgiriya wan ji Xanedaniya Song a Başûr re (ku dijminê Mongolan bû), an jî nerazîbûna ji ber sirgûnkirina rahîbên Zen ên Çînî ji hêla Mongolan ve bûya.

Têkçûna dîplomasiyê ne tenê ji ber serhişkiya Japonî bû, lê herweha dibe ku ji ber têgihîştinek çewt an lihevnehatina protokolên dîplomatîk û nêrînên cîhanê di navbera Împaratoriya Mongolan û Japonyaya Kamakura de bû. Mongolan, ku li benda teslîmiyet û bacê ji dewletên bindest an cîran bûn, rastî Japonyayekê hatin ku bi hêsanî nekeve nav çarçoveya wan a împaratorî. Daxwazên Mongolî, ku serwerê Japonî wekî “serwerê welatekî piçûk” bi nav dikir , dibe ku ji hêla Japoniyan ve wekî heqaretekê hatibe dîtin û biryardariya wan a ji bo berxwedanê xurtir kiribe. Struktura siyasî ya navxweyî ya tevlihev a Japonyayê, bi hebûna Împaratorê li Kyotoyê û Şogûnê (bi rastî regentên Hōjō) li Kamakurayê ku hêza rastîn di destê wan de bû, dibe ku balyozên Mongol jî tevlihev kiribe ka bi kê re divê danûstandinan bikin.

3. Japonya di Serdema Kamakura de

Rêveberiya Şogunateya Kamakura û Pergala Feodal

Di dema êrîşên Mongolan de, Japonya di bin rêveberiya Şogunateya Kamakura (Kamakura Bakufu) de bû, ku di sala 1192’an de ji hêla Minamoto no Yoritomo ve hatibû damezrandin. Ev serdem, ku wekî Serdema Kamakura (1185-1333) tê nasîn, bi derketina samurayan (çîna şervanan) û damezrandina feodalîzmê li Japonyayê tê destnîşankirin. Şogunateya Kamakura yekem ji sê şogunateyên mezin ên dîroka Japonyayê bû.

Lêbelê, di destpêka sedsala 13’an de, hêza rastîn ji Şogûn derbasî klana Hōjō bû. Endamên klana Hōjō wekî Shikken (regent) ji bo Şogûnên ku bûbûn fîgurên bêhêz, hukum dikirin. Di dema êrîşên Mongolan de, Hōjō Takimune (desthilatdarî 1268-1284) wekî Shikken kar dikir û bi biryardarî li hember gefa Mongolî sekinî.

Pergala feodal a Serdema Kamakura li ser têkiliyên di navbera xudanên erd (daimyo) û vasalên wan (samuray) de ava bûbû. Xudanên erd ji vasalên xwe re xizmeta leşkerî ya dilsoz dixwestin, û di berdêla wê de, vasal bi fief (erd) dihatin xelat kirin. Xwediyên fiefan paşê rêveberiya leşkerî ya herêmî dikirin. Ev pergal bingeha hêza leşkerî ya Japonyayê pêk dianî.

Tevî ku Şogunateya Kamakura xwedî hêzeke leşkerî ya girîng bû û erdên mezin kontrol dikir, ew ne rejîmeke neteweyî ya bi tevahî navendî bû. Berxwedan li dijî desthilatdariya wê, nemaze li bakur û rojavayê Japonyayê, hebû. Dîwana împaratorî ya kevn li Kyotoyê dima û li ser erdên xwe yên di bin kontrola xwe de xwedî dadwerî bû. Ev dînamîkên hêzê yên tevlihev, bi Împaratorê li Kyotoyê û regentên Hōjō ku Şogûnek fîgur li Kamakurayê kontrol dikirin, dibe ku wêneyek perçebûyî ji derve re pêşkêş kiribe. Ev yek dikaribû Mongolan di destpêkê de berxwedana yekbûyî ya potansiyel a Japonyayê kêm binirxanda, nemaze ji ber têkoşînên hêzê yên navxweyî. Lêbelê, dema ku bi gefek derveyî ya hebûnî re rû bi rû man, çîna samurayan karîbû ji bo parastina welatê xwe seferber bibe.

Rola Samurayan û Amadekariyên Parastinê

Samuray çîna şervan a Japonyayê bûn û di hunerên leşkerî yên wekî kevan (yumi), şûr (bi taybetî tachi), û riman (naginata) de pir jêhatî bûn. Zirxên wan ji lewheyên hesinî û çerm hatibûn çêkirin û parastineke baş peyda dikirin. Kevneşopiya leşkerî ya samurayan girîngî dida mêrxasî, rûmet û jêhatiya takekesî di şer de.

Lêbelê, şervanên Japonî bi tevlêbûna girseyî ya leşkeran û taktîkên şerê komî yên koordînekirî nenas bûn; tercîha wan şerê takekesî bû ku tê de her şervanekî hedefa xwe hildibijart. Ev şêwaza şer, her çend bi mêrxasî be jî, li hember taktîkên komî û dîsîplînkirî yên Mongolan, ku bi karanîna gong û defan dihatin birêvebirin, dezavantajek taktîkî ya girîng bû. Ev lihevketina şêwazên şer faktorek krîtîk bû di serkeftinên destpêkê yên Mongolan de û qelsiyek sereke ji bo Japoniyan destnîşan kir.

Piştî ku di sala 1268’an de agahî li ser daxwazên Kubîlay Xan û gefa êrîşê gihîştin Japonyayê, Şogunateya Kamakura dest bi amadekariyên parastinê kir. Leşker li Kela Dazaifu û baregeha leşkerî ya li bakurê rojavayê Kyushu, ku wekî cihê herî muhtemel ê daketina êrîşkaran dihat dîtin, hatin hişyar kirin.

Bersiva Japonyayê li hember Daxwazên Mongolan

Wekî ku berê hate gotin, Japonya di destpêkê de bersiv neda nameya Kubîlay Xan a sala 1268’an. Piştî têkçûna êrîşa yekem di 1274’an de, Kubîlay Xan di sala 1275’an de dîsa balyoz şandin Japonyayê û daxwaza bacê kir. Vê carê, bersiva Şogunateyê tund û biryardar bû: balyozên Mongol li peravê nêzî Kamakurayê hatin îdam kirin. Heman çarenivîs di sala 1279’an de hat serê balyozxaneya duyemîn a ku ji hêla Xan ve hatibû şandin.

Îdamkirina balyozan gavekî zehf tund û bi rîsk bû. Ev kiryar binpêkirineke tirsnak a qanûna navneteweyî ya wê demê û bi taybetî qanûna Mongolî ya li dijî destdirêjiya li balyozan bû. Ev yek nîşana redkirina mutleq a teslîmiyetê ji hêla Japonyayê ve bû û bêguman biryardariya Kubîlay Xan ji bo dagirkirina Japonyayê zêdetir kir, ji ber ku êdî ne tenê armancên stratejîk û aborî, lê herweha hewcedariya tolhildana vê heqareta mezin û parastina otorîteya împaratorî jî hebû. Ev bersiva tund a Japonî qonaxek nû di pevçûnê de vekir û êrîşa duyemîn hema hema neçar kir.

4. Êrîşa Yekem a Mongolan (1274): Kampanyaya Bunei

Hêzên Êrîşkar, Stratejî û Taktîkên Mongolan

Di Mijdara 1274’an de, Kubîlay Xan fîloya xwe ya yekem ji bo dagirkirina Japonyayê şand. Ev fîlo ji dora 800 heta 900 keştiyan pêk dihat û artêşek ji 16,600 heta 40,000 leşkerên Mongol, Çînî yên Han û Koreyî hildigirt. Fermandariya giştî di destê generalên Mongol de bû, lê hêzên Koreyî jî roleke girîng di dabînkirina keştî û deryavanan de lîstin.

Mongolan di destpêkê de xwedî avantajeke hejmarî ya berbiçav bûn. Wekî din, stratejiyên şer ên wan ji yên Japoniyan dînamîktir bûn. Wan siwarên baş dîsîplînkirî û jêhatî bikar dianîn ku tevgerên xwe li gorî lêdana gong û defan koordîne dikirin. Ev yek rê dide wan ku yekîneyên mezin bi awayekî bi bandor li qada şer birêve bibin.

Çekên Mongolan jî ji yên Japoniyan pêşketîtir bûn. Wan kevanên du-qornî yên hêzdar bikar dianîn ku dikaribûn tîran bi hêz û dûrahiyeke mezin biavêjin. Wekî din, wan bombeyên barûtê yên ku bi destan an jî bi manceniqan dihatin avêtin (bi navê tetsuhau), kevanên tîrên zirx-şikên, û tîrên jehrî bikar dianîn. Ev çekên nû ji bo samurayên Japonî, yên ku bi şerê nêzîk û takekesî adetî bûn, şokek mezin bûn.

Lêbelê, hin lêkolîner pêşniyar dikin ku êrîşa 1274’an, her çend bi hêzeke mezin hatibe kirin jî, dibe ku beşek jê wekî keşfek leşkerî hatibe sêwirandin, ne ku hewldanek dagirkirinê ya tam ji destpêkê ve. Pêşveçûna wan a bi sînor a li hundurê axa Japonî piştî daketinê vê teoriyê piştguh dike. Mongolan piştî serkeftinên destpêkê bi israr kûr neçûn nav parastinên Japonî yên li Dazaifu. Ev dudilî dibe ku armancên ji bilî dagirkirina yekser, wekî berhevkirina îstîxbaratê û ceribandina parastin û biryardariya Japonî ji bo êrîşek mezintir a pêşerojê, nîşan bide.

Parastina Japonî: Berxwedana li Tsushima, Iki û Hakata Bayê

Yekem deverên Japonî yên ku rastî hêrsa Mongolan hatin giravên Tsushima û Iki bûn, ku di 5 û 13’ê Mijdara 1274’an de bi rêzê hatin êrîş kirin û talan kirin.

Li girava Tsushimayê, parêzvanên Japonî di bin fermandariya waliyê herêmî, Sō Sukekuni de, berxwedaneke lehengî lê bêhêvî nîşan dan. Sō Sukekuni, tevî ku tenê bi qasî 80 siwarên samuray û peyrewên wan re bû, li hember hêzeke Mongolî ya ku hin çavkanî wekî 8,000 şervan li ser 900 keştiyan didin nasîn, sekinî. Mongolan guh nedan hewldanên danûstandinê yên Japoniyan û bi tîrên xwe êrîş kirin. Sō Sukekuni û mêrên wî heta mirinê şer kirin, lê ji ber serweriya hejmarî ya dijmin têk çûn.

Li girava Ikiyê jî rewş ne cuda bû. Hêza parastinê ya di bin fermandariya Taira Kagateka de bi mêrxasî şer kir, lê di dawiyê de ew jî li hember hejmara zêde ya Mongolan têk çûn û neçar man ku li Kela Hinotsume berevaniya xwe ya dawî bikin.

Piştî dagirkirina van giravên stratejîk, fîloya Mongolî berê xwe da Kendava Hakata li Kyushu, ku wekî cihê sereke yê daketinê dihat hesibandin. Ew di 19’ê Mijdarê de gihîştin wir. Hêza parastinê ya Japonî li Kendava Hakata, li gorî hin texmînan, tenê di navbera 4,000 û 6,000 mêran de bû. Di şerê destpêkê de, samurayên Japonî li hember taktîkên komî yên Mongolan û çekên wan ên nû, bi taybetî bombeyên teqîner (tetsuhau), zehmetiyên mezin kişandin. Şêwaza şerê takekesî ya samurayan li hember yekîneyên Mongolan ên baş-rêxistinkirî bêbandor ma.

Tevî serkeftinên destpêkê yên Mongolan, berxwedana dijwar a Japoniyan li giravan û li Hakata Bayê îradeya wan a ji bo şer nîşan da. Ev berxwedan, her çend di destpêkê de têk çûbe jî, dibe ku fermandarên Mongol rawestandibe û hiştibe ku ew di pêşveçûna xwe ya li hundurê welat de bi dîqettir bin. Japoniyan, tevî ku bi çek û taktîkên nû yên dijmin re rû bi rû man, “bi dijwarî şer kirin û ziyanên giran dan” Mongolan.

Rola Bahoza Yekem û Encamên Êrîşê

Piştî rojek şerê dijwar li Kendava Hakata, Mongolan, li şûna ku kûrtir biçin nav axa Japonî, biryar dan ku şevê li keştiyên xwe derbas bikin û di 20’ê Mijdarê de ji bo ewlehiyê vekişiyan nav kendavê. Ev biryar dê ji bo wan bibe felaket.

Di wê şevê de, bahozeke dijwar û ji nişka ve rabû. Ev tayfûn, ku paşê ji hêla Japoniyan ve wekî “kamîkaze” an “bayê xwedayî” hate binavkirin, zirareke mezin da fîloya Mongolan. Nêzîkî sêyeka artêşa Mongolan di bahozê de telef bû, û gelek keştî binav bûn an jî bi giranî zirar dîtin. Tê texmîn kirin ku dora 13,000 leşkerên Kubîlay Xan di vê bahozê de xeniqîn. Ji ber vê karesata xwezayî, Mongolan neçar man ku dev ji planên xwe berdin û bermahiyên fîloya xwe ber bi Koreyê ve vekişînin.

Bahoza yekem xalek vegerê ya krîtîk bû di êrîşa 1274’an de. Lêbelê, bandora wê ya wêranker dibe ku ji hêla faktorên din ve jî hatibe zêdekirin. Pirsgirêkên lojîstîkî yên potansiyel ên Mongolan, westandina artêşê piştî şerên li giravan û Hakata Bayê , an jî biryara stratejîk a vekişîna şevekê bo keştiyan, hemî dikarin fîloyê li hember hêrsa bahozê xeternaktir kiribin. Ger Mongolan bingehek bejayî ya ewle li peravê ava kiribûna, dibe ku bandora tayfûnê li ser artêşa wan (her çend hîn jî bandor li fîlo û pêdiviyên wan bike) kêmtir wêranker bûya. Lêbelê, biryara ku li keştiyan di kendavê de bimînin, ew bi awayekî herî zêde xeternak kirin.

Êrîşa yekem bi vî rengî bi têkçûnek mezin ji bo Mongolan bi dawî bû, û Japoniyan xilasiya xwe bi destwerdaneke xwedayî şîrove kirin. Ev bûyer dê bandorek kûr li ser psîkolojiya neteweyî ya Japonî bihêle û amadekariyên ji bo parastina pêşerojê xurtir bike.

5. Serdema Navberê: Xurtkirina Parastinê û Amadekariyên Nû

Avakirina Genkō Bōrui û Reformên Leşkerî yên Japonî

Piştî ku êrîşa yekem a Mongolan di sala 1274’an de bi alîkariya tayfûnê hate têkbirin, Şogunateya Kamakura baş fêm kir ku gefa Mongolî hîn bi dawî nebûye û îhtîmalek mezin heye ku êrîşek duyemîn were. Ji ber vê yekê, Japoniyan dest bi bernameyeke berfireh a xurtkirina parastinê kirin.

Tedbîra herî girîng û berbiçav avakirina rêzek dîwarên kevirî yên mezin li dora Kendava Hakata bû, ku wekî Genkō Bōrui (Bendava li dijî Mongolan) tê nasîn. Avakirina van dîwaran di sala 1275’an de dest pê kir û bi lez pêşve çû. Dîwar bi qasî 19 kîlometre (12 mîl) dirêj bûn û bilindahiya wan digihîşt 2.8 metre (9 ling). Rûyê hundurîn ê dîwaran xwar bû da ku kevanên siwarî yên Japonî bikaribin hilkişin ser û ji wir tîran biavêjin, lê rûyê derve yê ber bi deryayê ve asê û tûj bû da ku pêşî li daketina siwarên Mongol û piyadeyên wan bigire. Armanca sereke ya Genkō Bōrui ew bû ku Mongolan neçar bike ku li deryayê şer bikin û nehêle ku ew bi hêsanî bingehek bejayî ava bikin, wekî ku di êrîşa yekem de hewl dabûn bikin. Avakirina van dîwaran guhertineke stratejîk a girîng di ramana parastinê ya Japonî de nîşan dide, ku ji girêdana tenê bi hêza şerî ya samurayan ber bi tevlêkirina kelehên sabît ên mezin ve diçe; dersek rasterast ji êrîşa yekem û qelsiyên li hember taktîk û hejmara Mongolan hatibû girtin.

Ji bilî avakirina dîwaran, artêşa Japonî di rewşeke amadebaşiyê ya domdar de hate hiştin. Ev yek barekî aborî yê giran xiste ser fînansên Şogunateyê, ji ber ku diviyabû leşker werin xwedîkirin û amade kirin. Herwiha, rêxistinkirina hêzên herêmî baştir bû da ku bikaribin zûtir bersivê bidin êrîşekê. Hin nîqaş hene ku gelo guhertinên girîng di çekên Japonî de, wekî derketina şûrê navdar ê katana, rasterast ji ber êrîşên Mongolan bûn an pêşveçûnek demdirêjtir bûn. Hin çavkanî îdîa dikin ku şûrên tachi yên kevneşopî yên Japonî li hember zirxên stûr ên çermî yên Mongolan şikestin an xwar bûn, û ev yek bû sedema pêşxistina teknîkên nû yên çêkirina şûran ku di encamê de katana derket holê.

Berdewamiya Hewldanên Dîplomatîk û Gefên Mongolan

Tevî têkçûna êrîşa yekem, Kubîlay Xan dev ji armanca xwe ya dagirkirina Japonyayê berneda. Wî di sala 1275’an de balyozxaneyek din şand Japonyayê û dîsa daxwaza bac û teslîmiyetê kir. Lêbelê, bersiva Şogunateya Kamakura vê carê pir tundtir bû: balyozên Mongol li peravê nêzî Kamakurayê hatin girtin û serê wan hate jêkirin. Ev kiryar nîşaneke eşkere ya redkirina serweriya Mongolî û biryardariya Japonî ya ji bo parastina serxwebûna xwe bû.

Kubîlay Xan ji vê bersivê pir hêrs bû lê dîsa jî di sala 1279’an de, piştî ku Xanedaniya Song a Başûr bi temamî têk bir û fîloya wan a mezin bi dest xist, balyozxaneyek din şand. Çarenivîsa van balyozan jî wek yên berê bû; ew jî hatin îdam kirin. Êdî ji Kubîlay Xan re eşkere bû ku tenê bi rêya hêza leşkerî dikare Japonyayê bixe bin kontrola xwe.

Israra Kubîlay Xan di şandina balyozan de heta piştî têkçûna 1274’an û îdamkirina balyozên wî ji hêla Japoniyan ve, dibe ku çend wateyên wê hebin. Dibe ku ew biryardariya Japonî kêm dinirxand û hêvî dikir ku gefên wî dê di dawiyê de wan bitirsîne. Dibe ku ew dixwest ji êrîşek duyemîn a biha dûr bikeve ger ku teslîmiyet hîn jî bi zorê bihata bidestxistin. An jî, dibe ku ev pêşgotinek dîplomatîk a standard a Mongolî bû berî ku dest bi çalakiya leşkerî ya din bike, wekî ku di stratejiya wan a dagirkirinê de gelemperî bû (berî êrîşê daxwaza teslîmiyetê bike). Çi dibe bila bibe, redkirina tund a Japonî rê li ber amadekariyên Mongolan ji bo êrîşek duyemîn a pir mezintir vekir. Bi bidestxistina fîloya Song, Mongolan niha xwedî kapasîteyeke deryayî ya pir mezintir bûn ji bo seferberkirina hêzeke dagirker a girseyî.

6. Êrîşa Duyem a Mongolan (1281): Kampanyaya Kōan

Mezinahiya Hêzên Mongolan û Stratejiya Êrîşa Du-Alî (Eastern and Southern Fleets)

Êrîşa duyemîn a Mongolan li ser Japonyayê, ku di sala 1281’an de pêk hat û wekî Kampanyaya Kōan tê zanîn, ji aliyê pîvan û hêzê ve ji êrîşa yekem pir mezintir bû. Kubîlay Xan, piştî têkbirina Xanedaniya Song a Başûr di sala 1279’an de û bidestxistina fîloya wan a deryayî ya mezin, niha xwedî çavkaniyên pir zêdetir bû ji bo seferberkirina hêzeke dagirker a girseyî. Fîloya duyemîn ji nêzîkî 4,400 keştiyan pêk dihat û di navbera 100,000 û 140,000 leşkerên Mongol, Çînî û Koreyî hildigirt.

Stratejiya Mongolan ji bo êrîşa duyemîn li ser bingeha êrîşeke du-alî bû :

1. Artêşa Rêya Rojhilat: Ev hêz ji Koreyê bi rê ket û ji nêzîkî 900 keştiyan û dora 40,000-42,000 leşkerên Mongol, Çînî yên bakur û Koreyî pêk dihat.
2. Artêşa Rêya Başûr: Ev hêza pir mezintir ji başûrê Çînê (ji herêmên nû yên dagirkirî yên Song a Başûr) bi rê ket û ji nêzîkî 3,500 keştiyan û dora 100,000 leşkerên bi piranî Çînî yên başûr pêk dihat.

Plana destpêkê ew bû ku her du fîlo li girava Iki bicivin û ji wir bi hev re êrîşî Kyushu, bi taybetî Kendava Hakata, bikin. Lêbelê, ev stratejiya du-alî, her çend di teoriyê de bi hêz xuya dikir jî, di pratîkê de rastî kêşeyên mezin ên koordînasyonê hat. Artêşa Rêya Başûr bi qasî mehek û nîvê ji Artêşa Rêya Rojhilat derengtir bi rê ket. Ev kêmbûna hemdemiyê û dijwariyên ragihandinê di sedsala 13’an de kêmasiyek krîtîk bû, ku rê li ber Mongolan girt ku serweriya xwe ya hejmarî ya tam bi hevdemî bikar bînin. Dabeşkirina hêzan dibe ku bê mebest ji Japoniyan re derfet çêkiribe ku bi gefên ku bi rêzê bi wan re mijûl bibin, li şûna ku rûbirûyê êrîşek mezin û yekbûyî bibin.

Wekî din, kalîteya keştiyên Mongolan, nemaze yên Artêşa Rêya Başûr, pirsgirêkek mezin bû. Gelek ji van keştiyan bi lez û bez hatibûn çêkirin an jî keştiyên çemî yên deşta-binî bûn ku ji bo rêwîtiyên deryayî yên dijwar û bahozên potansiyel ne guncaw bûn. Kubîlay Xan di komkirina fîloyeke ewqas mezin de pir bi lez tevgeriyabû, û ev yek bûbû sedem ku gelek keştiyên bêkelek û ne-deryayî tevlî fîloyê bibin. Girêdana bi van keştiyên kêm-kalîte re fîloyê bi awayekî awarte li hember hewaya dijwar xeternak kir, ku ev yek ji ber rîskên deryayî yên naskirî û ezmûna tayfûna 1274’an kêmasiyek stratejîk a krîtîk bû.

Berxwedana Dijwar a Japonî û Şerê Kōan

Artêşa Rêya Rojhilat di destpêkê de li gorî planê tevgeriya û dîsa êrîşî giravên Tsushima (9’ê Hezîranê) û Iki (14’ê Hezîranê) kir û ew dagir kirin. Paşê, di 23’ê Hezîrana 1281’an de, ew gihîştin Kendava Hakata. Beşek ji fîloyê jî êrîşî Honshuyê kir lê li Nagatoyê hate têkbirin.

Lêbelê, vê carê Japonî pir baştir amade bûn. Dîwarên parastinê yên Genkō Bōrui ku di navbera her du êrîşan de hatibûn avakirin, roleke krîtîk lîstin. Van dîwaran bi bandor pêşî li daketina hêzên Mongol li peravên Kendava Hakata girtin û ew neçar kirin ku ji keştiyên xwe şer bikin. Ev yek avantajên sereke yên Mongolan, wekî siwarên wan ên bi hêz, bêbandor kir. Genkō Bōrui bi bingehîn cewhera şerê li Kendava Hakata guhert, pêşî li bingehek bejayî ya Mongolî girt û ew neçar kirin ku şerê dirêj ê li ser keştiyan û xeternakiya li hember êrîşên deryayî yên Japonî qebûl bikin.

Japoniyan bi wêrekî û jêhatîbûneke mezin bersiv da. Bi şev, komên piçûk ên samurayan bi keştiyên xwe yên piçûk û bilez êrîşî fîloya Mongolî ya ku di kendavê de lenger avêtibû, dikirin. Wan di tariyê de xwe digihandin keştiyên dijmin, bi qasî ku dikaribûn leşker dikuştin, û berî berbanga sibê vedikişiyan. Van êrîşên tacîzkar ên domdar ziyanên girîng dan Mongolan û moralê wan xira kir. Şerê li deryayê û li peravên teng bi hefteyan berdewam kir. Şerê Kōan navê giştî yê vê kampanyaya dijwar e. Di şerên girîng ên din de, wekî yên li Girava Shika û Girava Iki (piştî ku Artêşa Rêya Rojhilat ji Hakata vekişiya), Japoniyan ziyanên mezin dan hêzên Mongolî û ew neçar kirin ku dîsa vekişin û li benda hatina Artêşa Rêya Başûr a derengmayî bimînin.

Bahoza “Kamîkaze” ya Duyem û Têkçûna Tam a Fîloya Mongolan

Piştî hefteyên dirêj ên şerê dijwar û bêencam, û dibe ku kêmbûna pêdiviyan, fîloya Mongolî ya ku li benda firsendekê bû, rastî karesateke xwezayî ya din hat. Di 14-15’ê Tebaxa 1281’an de, tayfûneke pir dijwar, ku dîsa wekî “kamîkaze” hate binavkirin, li herêmê rabû û piraniya fîloya Mongolan wêran kir.

Biryara fermandarên Mongolî ya girêdana keştiyên xwe bi hev re ji bo ewlehiyê li hember êrîşên şevê yên Japoniyan , dema ku tayfûn lê ket, bû xeletiyek kujer. Keştiyên girêdayî nikaribûn di nav pêlên dijwar de manevra bikin, li hev ketin, û bi hêsanî ji hêla bahozê ve hatin perçekirin an binavkirin. Ev mînakek eşkere ye ku çawa tedbîrek parastinê di hawîrdorek guhertî de dikare bibe sedema encamên felaketî.

Encamên tayfûnê ji bo Mongolan karesatbar bûn. Tê texmîn kirin ku di navbera nîv û du-sê parên hêzên Mongolan de telef bûn. Bi deh hezaran leşker xeniqîn, û yên ku karîn xwe bigihînin peravê, bi piranî li Kendava Imari, yan ji birçîbûnê mirin an jî ji hêla samurayên Japonî ve hatin kuştin. Tenê beşek piçûk ji fîloya mezin a Kubîlay Xan karîbû vegere parzemînê. Ev têkçûn yek ji mezintirîn karesatên deryayî di dîroka leşkerî de tê hesibandin.

Tablo: Berawirdkirina Hêzên Mongol û Japonî (1274 & 1281)

Ji bo têgihiştineke baştir a pîvan û kapasîteyên her du aliyan, tabloya jêrîn berawirdkirinekê pêşkêş dike:

Taybetmendî	Êrîşa Yekem (1274) – Kampanyaya Bunei	Êrîşa Duyem (1281) – Kampanyaya Kōan
Hêzên Mongol
Hejmara Leşkeran	16,000 – 40,000 (Mongol, Çînî, Koreyî)	100,000 – 140,000 (Mongol, Çînî, Koreyî)
Hejmara Keştiyan	~800 – 900	~4,400 (Fîloya Rojhilat: ~900; Fîloya Başûr: ~3,500)
Çek/Taktîkên Sereke	Siwarên dîsîplînkirî, gong û def, kevanên du-qornî, bombeyên barûtê (tetsuhau), tîrên jehrî, taktîkên komî	Wekî 1274’an, lê bi fîloyek pir mezintir; stratejiya du-alî
Fermandarên Sereke	Hindun, Liu Fuxiang (Fuxiang hate kuştin), Kim Bang-gyeong	Hong Dagu, Atahai, Fan Wenhu, Kim Bang-gyeong
Hêzên Japonî
Hejmara Leşkeran	~4,000 – 6,000 (li Hakata Bayê) ; zêdetir li deverên din	~40,000 samuray û şervanên din ; zêdekirina hêzên herêmî
Çek/Taktîkên Sereke	Şerê takekesî yê samurayan, kevanên dirêj (yumi), şûrên tachi, naginata, zirxên hesinî û çermî	Wekî 1274’an, lê bi parastina xurtkirî (Genkō Bōrui), êrîşên şevê yên bi keştiyên piçûk
Fermandarên Sereke	Hōjō Takimune (Regent), Shōni Sukeyoshi, Ōtomo Yoriyasu, Sō Sukekuni (Tsushima), Taira Kagateka (Iki)	Hōjō Takimune (Regent), Shōni Sukeyoshi, Shōni Tsuneyasu, Takezaki Suenaga

Ev tablo nîşan dide ku Mongolan di her du êrîşan de, nemaze di ya duyemîn de, xwedî serweriyeke hejmarî ya berbiçav bûn. Lêbelê, faktorên wekî amadekariyên parastinê yên Japonî, taktîkên wan ên adaptîf, û bi taybetî jî destwerdana tayfûnan, ev avantajên hejmarî pûç kirin.

7. Fenomena “Kamîkaze”: Wateya Dîrokî, Çandî û Olî

Efsaneya “Bayê Xwedayî”: Kok û Pêşketin

Têkçûna fîloyên Mongolan ji ber tayfûnên dijwar bû sedema derketina efsaneya “kamîkaze” ango “bayê xwedayî”. Ev bawerî ku Japonya ji hêla hêzên xwedayî ve ji dagirkeriyê hatiye parastin, di çand û nasnameya neteweyî ya Japonî de bi kûrahî cih girt û bi sedsalan berdewam kir. Her çend peyva kamikaze (an jî xwendina wê ya din, shinpu) di dîroka Japonî de berê jî dihat bikaranîn, bi taybetî di helbestên kevnar de wekî peyveke pesindar ji bo Perestgeha Mezin a Ise , ew bi van bûyerên sedsala 13’an re wateyeke nû, xurt û neteweyî wergirt.

Vegotina “kamîkaze” ne tenê wekî baweriyek gelêrî ya xwebexş derket holê. Ew ji hêla saziyên olî yên Bûdîst û Şînto ve, û paşê ji hêla dewletê ve, bi awayekî çalak hate şikilandin û pêşve xistin. Van sazî û desthilatdaran efsaneya kamîkaze bikar anîn da ku otorîteya xwe xurt bikin û efsaneyek neteweyî ya hêzdar a parastina xwedayî biafirînin. Kahînên Şînto û rahîbên Bûdîst ên ku berî êrîşan û di dema wan de ji bo serkeftina Japonyayê dua kiribûn, îdîa kirin ku tayfûn bersiva duayên wan û destwerdana xwedayan bû. Mînak, Eison, serekê rahîbên Perestgeha Saidaiji ya Narayê, îdîa kir ku bayê xwedayî di dema duayên wî yên bi hêrs de dest pê kiriye. Ev yek lihevhatinek berjewendiyan nîşan dide: fermanên olî prestîj û bandor bi dest xistin, û çîna serdest a Şogunateyê jî vegotinek hêzdar a meşrûiyet û kerema xwedayî ji bo desthilatdariya xwe bi dest xist.

Girêdana bi Baweriyên Şînto, Xwedawend Hachiman û Têgeha “Shinkoku”

Di çarçoveya olî ya Japonyayê de, tayfûnên kamîkaze bi giranî bi baweriyên Şînto û xwedawendên wê ve hatin girêdan. Bi taybetî, xwedawendê şer ê Şînto, Hachiman, wekî hêza sereke ya li pişt van bayên xwedayî hate dîtin. Japoniyan bawer dikir ku Hachiman bersiva duayên wan daye û ev bayê xilaskar şandiye da ku welatê wan ji dijminê pirhejmartir biparêze. Ji ber vê yekê, Hachiman wekî “Parêzvanê Japonyayê” hate binavkirin û perestiya wî piştî êrîşan bi awayekî berbiçav zêde bû. Gelek çîrok û nîgarên ku behsa eslê Hachiman dikin (Hachiman engi emaki) di vê serdemê de populerîteyeke mezin bi dest xistin.

Têkildarkirina kamîkazeyê bi Hachiman re berdewamiyek xwezayî ya rola wî ya heyî wekî xwedawendê parêzvan ji bo klana Minamoto (damezrênerên Şogunateya Kamakura) û, bi berfirehî, ji bo Şogunateyê bi xwe bû. Êrîşên Mongolan krîzek di asta neteweyî de peyda kir ku Hachiman “çareser bike”, û bi vî awayî statuya wî wekî parêzvanek neteweyî yê hêzdar xurt kir. Tayfûnan “destwerdanek” dramatîk û xuya peyda kir ku dikaribû bi hêsanî jê re were veqetandin, nemaze ji ber duayên ku ji bo alîkariya wî dihatin kirin.

Wekî din, têkçûna Mongolan têgeha Shinkoku (神国), ango “welatê xwedayî” an “axa pîroz”, bi xurtî di nav hişmendiya Japonî de çesipand. Ev bawerî ku Japonya welatekî taybet û pîroz e ku ji hêla xwedayan ve tê parastin û xwedî çarenivîseke awarte ye, bû beşek bingehîn a nasnameya neteweyî ya Japonî. Efsaneya kamîkaze û têgeha Shinkoku bi hev re girêdayî bûn û bandorek kûr li ser têgihîştina Japoniyan a cîhê xwe di cîhanê de û li ser berxwedana wan a li hember gefên derve hiştin.

8. Encam û Bandorên Demdirêj

Li ser Japonyayê: Nasnameya Neteweyî, Statuya Samurayan, Pêşketinên Leşkerî, Baweriyên Olî

Têkçûna êrîşên Mongolan bandorek kûr û piralî li ser Japonyayê hişt. Yek ji encamên herî girîng xurtbûna hesta nasnameya neteweyî bû. Berxwedana hevpar li hember gefeke derveyî ya mezin û baweriya bi parastina xwedayî bi rêya “kamîkaze” û têgeha “Shinkoku” (welatê xwedayî) Japonî li hev civandin û hestek yekîtiyê û awartebûnê di nav wan de çand. Lêbelê, ev ezmûn di heman demê de “tirsek îzoleker” jî afirand , ku dibe ku bandor li nêzîkatiya Japonyayê ya li hember têkiliyên derve di sedsalên paşerojê de kiribe.

Ji bo çîna samurayan, êrîşan encamên tevlihev anîn. Ji aliyekî ve, mêrxasî û jêhatiya wan di parastina welat de hate pesinandin û çîrokên lehengiyê yên samurayan di bîra neteweyî de cih girtin. Lêbelê, ji aliyê din ve, şêwaza wan a şerê takekesî li hember taktîkên komî yên Mongolan kêmasiyên xwe nîşan da. Ya girîngtir, barê aborî yê parastina domdar û nekarîna Şogunateya Kamakura ku samurayên beşdarî şer bûne bi erd an talanê xelat bike (ji ber ku ew şerekî parastinê bû û ti destkeftiyên axê yên nû tunebûn) bû sedema nerazîbûneke mezin di nav çîna şervanan de. Ev nerazîbûn û tengasiya darayî Şogunateya Kamakura bi awayekî krîtîk lawaz kir û yek ji faktorên sereke bû ku beşdarî hilweşîna wê ya dawî di sala 1333’an de û derketina dînamîkên siyasî yên nû li Japonyayê bû.

Di warê leşkerî de, Japoniyan ji êrîşan dersên girîng derxistin. Avakirina dîwarên parastinê yên Genkō Bōrui li Kendava Hakata bertekek rasterast û bi bandor bû li hember gefa Mongolî. Herwiha, hin guhertin di teknolojiya çekan û taktîkên leşkerî de jî çêbûn, wekî adaptasyona li hember çekên barûtê û pêşxistina potansiyel a şûrên baştir ên wekî katana ji bo têkbirina zirxên dijmin.

Di warê olî de, wekî ku berê hate behs kirin, serkeftina li hember Mongolan, ku bi giranî bi destwerdana xwedayî ya kamîkaze ve hate girêdan, bû sedema zêdebûna populerbûna Bûdîzm û Şîntoîzmê. Perestgeh û perestgehan di xurtkirina baweriya bi parastina xwedayî de roleke navendî lîstin.

Li ser Împaratoriya Mongolan: Desthilatdariya Kubîlay Xan, Windahiyên Çavkaniyan, Sînorên Berfirehbûnê

Ji bo Împaratoriya Mongolan, têkçûnên li Japonyayê xwedî encamên girîng bûn. Ya herî berbiçav, van têkçûnan sînorek ji berfirehbûna bêsînor a Mongolan re danîn, nemaze di operasyonên deryayî de. Mesrefên aborî û mirovî yên her du seferan pir mezin bûn. Bi deh hezaran leşker û bi hezaran keştî hatin windakirin, ku ev yek barekî giran xiste ser çavkaniyên Xanedaniya Yuan. Ev windahiyên mezin, ligel têkçûnên din ên deryayî yên Mongolan li deverên wekî Java û Viyetnamê, sînorên hêza leşkerî ya Mongolan eşkere kirin û dibe ku beşdarî lawazbûna giştî ya împaratoriyê di demeke dirêj de bûbin.

Tevî van têkçûnên mezin, Kubîlay Xan heta mirina xwe di sala 1294’an de israr kir ku Japonyayê dagir bike û heta planên ji bo êrîşek sêyemîn jî çêkiribûn, lê ji ber bûyerên li Asyaya Başûr-rojhilat û Asyaya Navîn ev plan pêk nehatin. Lêbelê, têkçûnên li Japonyayê dibe ku otorîte û prestîja wî di nav împaratoriyê de hinekî lawaz kiribe, her çend delîlên rasterast ji bo vê yekê kêm bin jî. Ya girîngtir, van têkçûnan qelsiya Mongolan di şerê deryayî de û li hember şert û mercên erdnîgarî û hewayê yên dijwar nîşan da.

Li ser Têkiliyên Navneteweyî yên Asyaya Rojhilat û Têkiliyên Japon-Kore

Êrîşên Mongolan û têkçûna wan bandorek mezin li ser têkiliyên navneteweyî yên li Asyaya Rojhilat kir. Ji bo têkiliyên Japon-Kore, beşdarbûna bi zorê ya Koreya (Goryeo), ku di bin serweriya Mongolan de bû, di êrîşan de bi dabînkirina keştî, leşker û pêdiviyan , bêguman bandorek neyînî li ser têkiliyên demdirêj ên di navbera her du welatan de hişt. Ji nêrîna Japonî, Koreyî beşek ji hêza dagirker bûn, lê ji nêrîna Koreyî, ew ji hêla Mongolan ve hatibûn neçarkirin ku beşdar bibin. Ev dînamîka tevlihev dibe ku mîrateyek nerazîbûn û bêbaweriyê di navbera her du gelan de ji bo demekê afirandibe, tevî her têkiliyên dîplomatîk an bazirganî yên berê. Piştî êrîşan, “şerên bi pîvanên cihêreng û aloziyên leşkerî” berdewam kirin, û derfetên nû ji bo danûstandinê di navbera Japonya û Koreyê de tenê di sedsala 19’an de bi awayekî berbiçav derketin holê.

Serkeftina Japonyayê di têkbirina Mongolan de, her çend bi alîkariya girîng a tayfûnan be jî, dibe ku têgihîştina serneketina Mongolan li Asyaya Rojhilat hinekî guhertibe. Her çend dewletên din ên wekî Viyetnamê jî bi serkeftî li ber xwe dabûn , doza Japonyayê ji ber pîvana têkçûna Mongolî û rola “kamîkaze” bi taybetî dramatîk bû. Nûçeyên têkçûnek wisa girîng dê li seranserê herêmê belav bibûna, ku potansiyel dewletên din teşwîq bike an jî bi kêmanî nîşan bide ku hêza Mongolî sînorên xwe hene, nemaze di kampanyayên deryayî an li hember erdnîgariyên dijwar. Ev yek dikaribû bandor li ser biryardariya dewletên din ên ku li berxwedanê difikirîn, kiribe.

9. Nîqaşên Dîroknasî û Çavkaniyên Sereke

Nirxandina Çavkaniyên Sereke (Mōko Shūrai Ekotoba, Yuan Shi, Goryeo-sa) û Pêbaweriya Wan

Ji bo têgihiştina êrîşên Mongolan ên li ser Japonyayê, gelek çavkaniyên sereke hene, lê divê her yek ji wan bi rexneyî were nirxandin ji ber alîgirî û armancên potansiyel ên nivîskarên wan.

• Mōko Shūrai Ekotoba (Hesabê Wênekirî yê Êrîşa Mongolan): Ev komek ji du nîgarên destî yên Japonî ye ku ji hêla şervanê samuray Takezaki Suenaga ve, yê ku di her du êrîşan de şer kiribû, hatine çêkirin. Ev nîgar dîmenek kesane û bêhempa ya şeran, taktîkên leşkerî, çek û zirxan, û hetta hewlên Suenaga yên ji bo bidestxistina xelatan ji Şogunateyê pêşkêş dikin. Lêbelê, ji ber ku armanca sereke ya Suenaga ew bû ku mêrxasî û karûbarên xwe yên leşkerî nîşan bide da ku xelatan bistîne, dibe ku hin bûyer hatibin zêdekirin an jî rola wî hatibe mezinkirin. Wekî din, nîgarên orîjînal bi demê re rastî guhertin, sererastkirin û zêdekirinan hatine, ku ev yek şîrovekirina wan tevlihevtir dike. Mînak, hin fîgurên Mongolan ên ku paşê hatine zêdekirin xwedî taybetmendiyên zêdekirî û berovajîkirî ne ku bi awayên nû yên xeyalkirin û temsîlkirina gelan re têkildar in.
• Yuan Shi (Dîroka Xanedaniya Yuan): Ev dîroka fermî ya Xanedaniya Yuan e ku ji hêla dîroknasên Xanedaniya Ming a paşîn ve hatî berhev kirin. Ew agahiyên girîng li ser perspektîfa Mongolî/Çînî ya êrîşan, hejmara leşker û keştiyan, stratejiyan, û sedemên têkçûnê (bi giranî tayfûnan) peyda dike. Lêbelê, ji ber ku ew ji hêla xanedanek ku Mongolan têk biribû hatiye nivîsandin, dibe ku alîgiriyên dij-Mongolî tê de hebin û dibe ku hin bûyer ji bo meşrûkirina desthilatdariya Ming hatibin şîrove kirin. Tevî vê yekê, ew çavkaniyek bingehîn e ji bo têgihiştina aliyê Mongolî yê çîrokê.
• Goryeo-sa (Dîroka Goryeo): Ev dîroka fermî ya Keyaniya Goryeo ya Koreyê ye, ku di bin serweriya Mongolan de bû û neçar ma ku beşdarî êrîşan bibe. Goryeo-sa agahiyan li ser amadekariyên Koreyî, barê ku êrîşan xistiye ser çavkaniyên Koreyê, û perspektîfa Koreyî ya li ser bûyeran peyda dike. Mîna Yuan Shi, divê ew jî bi dîqet were xwendin ji ber ku dibe ku ew perspektîfek ku ji hêla têkiliyên tevlihev ên Koreyê bi Mongolan re û paşê bi Xanedaniya Joseon a ku ew berhev kiriye, hatibe şekilandin, nîşan bide.
• Çavkaniyên din ên Japonî: Ji bilî Mōko Shūrai Ekotoba, çavkaniyên din ên Japonî yên wekî Hachiman Gudōkun (çîrokên ku li perestgehan hatine afirandin) perspektîfên olî û çandî yên serdemê nîşan didin, bi taybetî girîngiya ku ji duayên ji bo serkeftinê û destwerdana xwedayî re tê dayîn. Van çavkaniyan ji bo têgihiştina ka Japoniyan çawa bûyer şîrove kirine û wate dane wan girîng in.

Pirsgirêkên alîgirî û guhertinê di van çavkaniyên sereke de hewcedariya bi baldarî ya referanskirina xaç û têgihîştina konteksta dîrokî û çandî ya ku tê de hatine afirandin ferz dikin. Dîroknas divê van çavkaniyan bi hev re bikar bînin da ku wêneyek bi qasî ku pêkan temam û hevseng a êrîşan ava bikin.

Nêrînên Dîroknasên Cûda li ser Girîngiya Bahozan li hember Ajansa Leşkerî ya Japonî û Armancên Mongolan

Şîrovekirina êrîşên Mongolan û sedemên têkçûna wan di nav dîroknasan de mijarek nîqaşê ye.

• Vegotina Kevneşopî ya “Kamîkaze”: Ji bo demek dirêj, vegotina serdest ew bû ku Japonya bi awayekî mûcîzeyî ji hêla “kamîkaze” ango tayfûnên xwedayî ve ji dagirkeriya Mongolî ya neçarî hat xilaskirin. Ev nêrîn girîngiyê dide hêza xwezayê û destwerdana xwedayî, û rola berxwedana leşkerî ya Japonî kêm dike. Ev vegotin bi sedsalan di bîra neteweyî ya Japonî de xurt ma û heta di dema Şerê Cîhanê yê Duyemîn de ji bo armancên propagandîst hate bikar anîn.
• Nêrînên Revîzyonîst û Girîngiya Ajansa Japonî: Di van dehsalên dawî de, gelek dîroknasên nûjen dest bi ceribandina vê vegotina kevneşopî kirine. Ew girîngiyeke zêdetir didin ajansa leşkerî ya Japonî, amadekariyên parastinê yên bibandor (wekî Genkō Bōrui), taktîkên adaptîf ên samurayan, û kêmasiyên stratejîk û lojîstîkî yên Mongolan. Dîroknasê wekî Thomas Conlan, bi analîzkirina Mōko Shūrai Ekotoba û çavkaniyên din, arguman dike ku samurayên Japonî xwedî kapasîteya têkbirina Mongolan bûn heta bêyî alîkariya tayfûnan jî. Conlan destnîşan dike ku nîgarên Suenaga behsa bahozan nakin û hejmara leşkerên Mongolî ya ku di çavkaniyên kevneşopî de tê dayîn dipirse, û pêşniyar dike ku dibe ku hêza Mongolî ewqas mezin nebûya ku dihat fikirîn. Hin lêkolîner heta pêşniyar dikin ku çîroka tayfûnê “îcadek bi motîvasyona siyasî” bû ku ji hêla saziyên olî û dewletê ve ji bo armancên xwe hate pêşve xistin.
• Nîqaş li ser Armancên Mongolan: Nîqaşek din a dîroknasî li ser armancên rastîn ên Kubîlay Xan ji bo êrîşan dizivire. Hin dîroknas arguman dikin ku êrîşa yekem a 1274’an dibe ku tenê keşfek leşkerî ya mezin bûya, ne ku hewldanek dagirkirinê ya tam, ji ber ku Mongolan piştî daketinê bi israr kûr neçûn nav axa Japonî. Ev nêrîn pêşniyar dike ku Mongolan dixwestin parastin û biryardariya Japonî biceribînin berî ku dest bi operasyonek mezintir bikin.
• Beşdariyên Dîroknasên din: Dîroknasên wekî Stephen Turnbull bi hûrgulî li ser aliyên leşkerî yên êrîşan, çek, zirx û taktîkan nivîsandine, û hewl dane ku efsaneyê ji rastiyê veqetînin. Dîroknasên destpêka sedsala 20’an ên wekî Yamada Nakaba (ku berhema wî Ghenko di sala 1916’an de hatiye nivîsandin) jî analîzên xwe yên serdemê pêşkêş kirine, her çend dibe ku nêrînên wan ji hêla konteksta dîrokî ya dema xwe ve hatibin şekilandin.

Bi giştî, şîroveya dîrokî ya êrîşên Mongolan pêşve diçe her ku delîl û perspektîfên nû derdikevin holê. Nîqaşa di navbera girîngiya “kamîkaze” û ajansa leşkerî ya Japonî de berdewam dike, û dîroknas hewl didin ku têgihiştineke hevsengtir a van bûyerên tevlihev pêşkêş bikin.

10. Encamname

Êrîşên Mongolan ên li ser Japonyayê di salên 1274 û 1281’an de, ku ji hêla Kubîlay Xan ve bi armanca berfirehkirina Împaratoriya Yuan hatin destpêkirin, di dîroka Asyaya Rojhilat de wekî bûyerên diyarker radiwestin. Tevî hêza leşkerî ya berbiçav û amadekariyên mezin ên Mongolan, nemaze ji bo êrîşa duyemîn, her du hewldanên dagirkirinê bi têkçûnek berbiçav ji bo êrîşkaran bi dawî bûn.

Serneketina Mongolan ne ji ber yek faktorek tenê bû, lê belê encama tevliheviyek ji gelek hêmanan bû. Berxwedana biryardar û wêrek a samurayên Japonî, ku ji bo parastina axa xwe şer dikirin, roleke girîng lîst. Piştî êrîşa yekem, Japoniyan bi avakirina dîwarên parastinê yên Genkō Bōrui û adaptasyona taktîkî, amadekariyên xwe bi awayekî berbiçav baştir kirin. Ev amadekarî di êrîşa duyemîn de bi bandor bûn û pêşî li daketina hêsan a Mongolan girtin.

Li aliyê din, Împaratoriya Mongolan, tevî serweriya xwe ya li ser bejahiyê, di operasyonên deryayî yên mezin de bi kêmasiyên stratejîk û lojîstîkî re rû bi rû ma. Kalîteya nebaş a gelek keştiyên ku bi lez hatibûn çêkirin an desteserkirin, kêşeyên koordînasyonê di navbera fîloyên mezin de, û dibe ku kêm nirxandina dijwariya dagirkirina arşîpelekeke dûr û parastî, hemî beşdarî têkçûnê bûn.

Lêbelê, faktora herî navdar û dibe ku ya herî diyarker di têkbirina her du fîloyên Mongolî de, tayfûnên dijwar bûn ku wekî “kamîkaze” an “bayê xwedayî” ketin nav bîra Japonî. Van karesatên xwezayî, ku di demên krîtîk de fîloyên êrîşkar wêran kirin, ne tenê encama leşkerî ya yekser diyar kirin, lê di heman demê de bandorek kûr û demdirêj li ser çand, ol û nasnameya neteweyî ya Japonî jî hiştin. Efsaneya kamîkaze baweriya bi Japonyayê wekî “Shinkoku” (welatê xwedayî) yê ku ji hêla xwedayan ve tê parastin, xurt kir û hestek yekîtiyê û awartebûnê di nav gelê Japonî de çand.

Ji bo Împaratoriya Mongolan, têkçûnên li Japonyayê windahiyên mezin ên çavkaniyên mirovî û materyalî temsîl dikirin û sînorek ji berfirehbûna wan a bêsînor re danîn. Van têkçûnan, ligel kampanyayên din ên deryayî yên neserkeftî, dibe ku beşdarî lawazbûna demdirêj a Xanedaniya Yuan bûbin.

Di warê têkiliyên navneteweyî de, êrîşan bandorek mayînde li ser têkiliyên di navbera Japonya, Kore û Çînê de hişt. Beşdarbûna bi zorê ya Koreyê di êrîşan de dibe ku têkiliyên Japon-Kore ji bo demekê xirab kiribe. Ji bo Japonyayê, ezmûna gefa dagirkeriyê û parastina serkeftî ya welat, her çend bi alîkariya xwezayê be jî, bû beşek bingehîn a dîroka wê û bandor li nêrîna wê ya li hember cîhana derve kir.

Di dawiyê de, êrîşên Mongolan ên li ser Japonyayê û fenomeneke kamîkaze ne tenê wekî bûyerên leşkerî yên girîng, lê herweha wekî xalên werçerxê yên çandî û psîkolojîk têne bîranîn ku şiklê dîroka Japonî û têgihîştina wê ya xwe daye. Nîqaşên dîroknasî yên li ser girîngiya nisbî ya berxwedana Japonî li hember rola tayfûnan berdewam dikin, lê tiştek nayê guhertin ku ev bûyeran yek ji çîrokên herî dramatîk û bi bandor ên dîroka cîhanê ne.

wergirtî

1. Mongol invasions of Japan – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_invasions_of_Japan 2. en.wikipedia.org, https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_K%C5%8Dan#:~:text=At%20night%20small%20boats%20carried,for%20the%20Southern%20Route%20Army. 3. OTT.5.6. Kubilay Hanlığı – Öğretmen İmecesi, https://ogretmenimecesi.com/ott-5-6-kubilay-hanligi/ 4. Kublai Khan | EBSCO Research Starters, https://www.ebsco.com/research-starters/biography/kublai-khan 5. Kubilay Han – Vikipedi, https://tr.wikipedia.org/wiki/Kubilay_Han 6. Moğolların Japonya’yı İstilası (1274 ve 1281) – Dünya Tarihi …, https://www.worldhistory.org/trans/tr/2-1415/mogollarin-japonyayi-istilasi-1274-ve-1281/ 7. Kublai Khan | Biography, Accomplishments, & Facts | Britannica, https://www.britannica.com/biography/Kublai-Khan 8. The Battle of Bun’ei: The First Mongol Invasion of Japan | Nippon.com, https://www.nippon.com/en/japan-topics/c13702/ 9. The Mongols in China: Military Successes & Failures – Asia for Educators – Columbia University, https://afe.easia.columbia.edu/mongols/china/china4_a.htm 10. Mongol Invasions of Northeast Asia Korea and Japan – Association for Asian Studies, https://www.asianstudies.org/wp-content/uploads/Case-Study-Mongol-Invasions-of-Northeast-Asia-1.pdf 11. The Mongols in Japan – The 1440 Review, https://1440review.com/2022/11/15/the-mongols-in-japan/ 12. The Mongol Invasions of Japan, 1274 & 1281 CE – World History Encyclopedia, https://www.worldhistory.org/article/1415/the-mongol-invasions-of-japan-1274–1281-ce/ 13. Relations between Japan and Mongolia in the 13th century, https://www.archives.go.jp/about/activity/international/jp_mn50/english/ch01.html 14. Kublai Khan and the Mongols’ Invasions of Japan – ThoughtCo, https://www.thoughtco.com/the-mongol-invasions-of-japan-195559 15. Kamakura şogunluğu – Vikipedi, https://tr.wikipedia.org/wiki/Kamakura_%C5%9Fogunlu%C4%9Fu 16. Kamakura period – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Kamakura_period 17. Battle of Bun’ei – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Bun%27ei 18. http://www.worldhistory.org, https://www.worldhistory.org/article/1415/the-mongol-invasions-of-japan-1274–1281-ce/#:~:text=The%20First%20Invasion%20(Bunei%20Campaign,and%20conscripted%20Chinese%20and%20Koreans. 19. Kamikaze of 1274 and 1281 | East Asia, Typhoons – Britannica, https://www.britannica.com/event/kamikaze-of-1274-and-1281 20. ronins-guide.com, https://ronins-guide.com/first-mongol-invasion-of-japan/#:~:text=The%20Mongol%20invasion%20of%20Japan,two%2Dpronged%20attack%20on%20Japan. 21. Mongol invasions and their impact | History of Japan Class Notes – Fiveable, https://library.fiveable.me/history-japan/unit-3/mongol-invasions-impact/study-guide/j656Uhthf6TNxyM7 22. The Mongolian invasions! The battlefield of “Genko” is in Fukuoka! | Search, https://gofukuoka.jp/articles/detail/631560be-7eb3-456a-bc3b-96f9444b7527 23. Sō Sukekuni – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/S%C5%8D_Sukekuni 24. Nichiren Daishonin—His Lifelong Vow and Great Compassion – World Tribune, https://www.worldtribune.org/2024/nichiren-daishonin-his-lifelong-vow-and-great-compassion-19/ 25. Typhoon Cobra: Halsey Versus Mother Nature | The National WWII Museum | New Orleans, https://www.nationalww2museum.org/war/articles/typhoon-cobra-halsey-versus-mother-nature 26. Genkō Bōrui – Wikipedia, https://en.m.wikipedia.org/wiki/Genko_Borui 27. The Wall that Drove Back the Mongols: The “Genko Borui” Fortifications, https://gofukuoka.jp/articles/detail/37cbe387-0709-4b84-a837-b5cdf1ca7240 28. Evolution of Samurai tactics in response to Mongol Invasions of 1274 and 1281? – Reddit, https://www.reddit.com/r/AskHistorians/comments/jfnwm5/evolution_of_samurai_tactics_in_response_to/ 29. Mongol Invasions of Japan : r/history – Reddit, https://www.reddit.com/r/history/comments/i81llo/mongol_invasions_of_japan/ 30. Battle of Kōan – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_K%C5%8Dan 31. Kamikaze (typhoon) – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Kamikaze_(typhoon) 32. Table 3. Chronology Related the Mongol Invasions – Kamakura Bakufu, https://bunkazai.city.fukuoka.lg.jp/publications/pdf/shiseki_en.pdf 33. Ships on the Seabed: Searching for the Mongol Empire’s Lost Invasion Fleet | Nippon.com, https://www.nippon.com/en/japan-topics/c13704/ 34. 1281- Hakata Bay Typhoon – Hurricanes: Science and Society, https://hurricanescience.org/history/storms/pre1900s/1281/index.html 35. Kamikaze – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Kamikaze 36. http://www.nippon.com, https://www.nippon.com/en/japan-topics/c13705/myth-of-the-kamikaze-the-divine-winds-of-the-mongol-invasion-and-wartime-propaganda.html#:~:text=Japanese%20legend%20tells%20how%20in,the%20country%20and%20its%20people. 37. Myth of the Kamikaze: The “Divine Winds” of the Mongol Invasion …, https://www.nippon.com/en/japan-topics/c13705/myth-of-the-kamikaze-the-divine-winds-of-the-mongol-invasion-and-wartime-propaganda.html 38. Hachiman: Origin of the Kamikaze Wind – World History Encyclopedia, https://www.worldhistory.org/Hachiman/ 39. Historical Background of Hachiman Belief, https://hachimanhandscrolls.com/background/historical-background-of-hachiman-belief/ 40. Scrolls of the Mongol Invasions of Japan – Princeton University, https://digital.princeton.edu/mongol-invasions/ 41. The Mongol Invasions of Japan and their Legacy | 72 – Taylor & Francis eBooks, https://www.taylorfrancis.com/chapters/edit/10.4324/9781315165172-72/mongol-invasions-japan-legacy-li-narangoa 42. How the Mongols helped shape Japanese history – Limelight Arts Travel, https://www.limelight-arts-travel.com.au/destination-insights/mongol-invasions-of-japan 43. The Influence of Mongol Invasion in the Kamakura Period on the Recession of the Kamakura Shogunate – ResearchGate, https://www.researchgate.net/publication/362401521_The_Influence_of_Mongol_Invasion_in_the_Kamakura_Period_on_the_Recession_of_the_Kamakura_Shogunate 44. Economic History, Part 1 – Oxford Academic, https://academic.oup.com/book/44167/chapter/372363332/chapter-pdf/58882070/oso-9780192865342-chapter-3.pdf 45. http://www.iseas.edu.sg, https://www.iseas.edu.sg/wp-content/uploads/pdfs/nscwps25.pdf 46. Mongol invasions and conquests – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_invasions_and_conquests 47. The Legacy of Genghis Khan – The Metropolitan Museum of Art, https://www.metmuseum.org/essays/the-legacy-of-genghis-khan 48. Mongol empire – Expansion, Trade, Legacy – Britannica, https://www.britannica.com/place/Mongol-empire/Effects-of-Mongol-rule 49. Mongol invasions of Japan – (AP World History: Modern) – Vocab, Definition, Explanations, https://library.fiveable.me/key-terms/ap-world/mongol-invasions-of-japan 50. How were Mongol hordes defeated in Vietnam and Java? – Quora, https://www.quora.com/How-were-Mongol-hordes-defeated-in-Vietnam-and-Java 51. Mongol invasions of Vietnam – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_invasions_of_Vietnam 52. Mōko shūrai ekotoba (“Illustrated Account of the Mongol Invasions”): A Case Study of Encounter with the Other in Japan – IRIS, https://iris.uniroma1.it/retrieve/e3835327-23a0-15e8-e053-a505fe0a3de9/Testa_Moko_2020.pdf 53. 2. Myth, Memory, and the Scrolls of the Mongol Invasions of Japan – Thomas Conlan, https://tconlan.scholar.princeton.edu/document/41 54. Mōko Shūrai Ekotoba – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/M%C5%8Dko_Sh%C5%ABrai_Ekotoba 55. “Mōko Shūrai Ekotoba” (Illustrated Account of the Mongol Invasions) – ResearchGate, https://www.researchgate.net/publication/349116654_Moko_Shurai_Ekotoba_Illustrated_Account_of_the_Mongol_Invasions 56. How the mighty Mongol empire failed spectacularly to invade Japan … twice – History Skills, https://www.historyskills.com/classroom/modern-history/mongol-invasions-of-japan/ 57. Uncovering the story behind the Mongol invasions of Japan – UdeMNouvelles, https://nouvelles.umontreal.ca/en/article/2024/08/30/uncovering-the-story-behind-the-mongol-invasions-of-japan/ 58. Challenging the Textbook to Develop Historical Thinking: Inquiry Lessons on the Mongol Invasions and Meiji Japan – Association for Asian Studies, https://www.asianstudies.org/publications/eaa/archives/challenging-the-textbook-to-develop-historical-thinking-inquiry-lessons-on-the-mongol-invasions-and-meiji-japan/ 59. Thomas Conlan, In Little Need o f Divine Intervention: Takezaki Suenaga’s Scrolls o f the Mongol Invasions o f Japan. Translat – Nanzan Institute for Religion and Culture, https://nirc.nanzan-u.ac.jp/journal/6/article/1142/pdf/download 60. The Mongol Invasions of Japan 1274 and 1281 – Osprey Publishing, https://www.ospreypublishing.com/us/mongol-invasions-of-japan-1274-and-1281-9781472800459/ 61. Turnbull — The Mongol Invasions of Japan in 1274-1281 – De Re Militari, https://www.deremilitari.org/REVIEWS/Turnbull_MongolInvJapan.htm 62. Ghenko: The Mongol Invasion of Japan, 1274-81 – Amazon.com, https://www.amazon.com/Ghenko-Mongol-Invasion-Japan-1274-81-ebook/dp/B0D232Q2SP 63. Ghenko: The Mongol Invasion of Japan by Nakaba Yamada | Cloth | 1916 | John Murray, https://www.biblio.com/book/ghenko-mongol-invasion-japan-nakaba-yamada/d/1409388465