1. Pêşgotin

Meşa Dirêj, ku di navbera Cotmeha 1934 û Cotmeha 1935’an de pêk hat, yek ji bûyerên herî girîng û diyarker ên sedsala 20’an a Çînê ye. Ev ne tenê vekişîneke leşkerî ya stratejîk a Artêşa Sor a Çînî û Partiya Komunîst a Çînê (PKÇ) bû ji ber gef û dorpêçên hêzên Partiya Neteweperest (Kuomintang an KMT) di bin serokatiya Chiang Kai-shek de, lê di heman demê de serdemeke veguherînê bû ku rê li ber guhertinên kûr di nav PKÇ’ê de û di qedera Çînê de vekir. Rêwîtiya ku bi qasî 9,000 heta 12,500 kîlometreyan (texmîn li gorî çavkaniyan diguherin) ji parêzgehên başûrê rojhilatê Çînê, bi taybetî ji bingeha Sovyeta Jiangxi, dest pê kir û ber bi herêmên dijwar û kêm niştecî yên bakurê rojava ve dirêj bû, bi zehmetiyên bêhempa, şerên dijwar, û windahiyên mirovî yên mezin tije bû. Kêmtir ji deh yek ji wan kesên ku dest bi meşê kiribûn, karîn xwe bigihînin cihê dawî li Shaanxi. Lêbelê, girîngiya Meşa Dirêj ji hejmaran wêdetir e; ew bû sembola berxwedan, îrade û zindîbûna tevgera komunîst a Çînî. Ya girîngtir, Meşa Dirêj ne tenê rizgarbûna PKÇ’ê ji tunebûnê misoger kir, lê di heman demê de bû qada ku tê de Mao Zedong karî serokatiya xwe di nav partiyê de xurt bike û stratejiya xwe ya şoreşgerî, ku girîngî dida rola gundiyan, bi cih bike.

Ev مقال armanc dike ku Meşa Dirêj ji perspektîfeke akademîk ve analîz bike. Ew ê li ser sedemên ku rê li ber vê vekişîna epîk vekirin, bûyerên serekî yên ku di dema meşê de qewimîn, kesayetên navendî yên ku rol lîstin, zehmetiyên erdnîgarî û mirovî yên ku hatin kişandin, û manevrayên stratejîk ên ku hatin bikaranîn, raweste. Bi taybetî, dê pêvajoya xurtbûna serokatiya Mao Zedong, nemaze piştî Konferansa Zunyi, û encamên yekser û demdirêj ên Meşê, tevî bandora wê ya kûr li ser Şerê Navxweyî yê Çînê û di dawiyê de damezrandina Komara Gel a Çînê di sala 1949’an de, bêne ronîkirin. Vekişîna destpêkê ji bêhêvîtiyê çêbû , lê dirêjbûna demê, zehmetiyên rûbirû, û têkoşînên hêzê yên navxweyî (wek Konferansa Zunyi û nakokiya Mao bi Zhang Guotao re) PKÇ neçar kir ku stratejî, serokatî, û bingehên xwe yên îdeolojîk ji nû ve binirxîne. Ji ber vê yekê, “meş” bi xwe bû wek firneyekê ji bo çêkirina PKÇ’yeke nû, berxwedêrtir, û ji aliyê îdeolojîk ve cihêtir, ne ku tenê veguhestineke fizîkî.

Avahiya vê مقالê dê bi vî rengî be: Pêşî, dê rewşa Çînê beriya Meşa Dirêj, tevî kokên Şerê Navxweyî û kampanyayên dorpêçkirinê yên KMT’ê, bê vekolîn. Dûv re, dê destpêk û qonaxên destpêkê yên Meşê, bi taybetî biryara vekişînê û windahiyên destpêkê, bên şirovekirin. Beşeke girîng dê ji bo Konferansa Zunyi û bilindbûna Mao Zedong were veqetandin. Piştre, dê li ser dijwariya rêwîtiyê, bûyerên sereke yên leşkerî û zehmetiyên erdnîgarî were sekinandin. Kesayetên sereke yên ku di Meşê de rol lîstin û tecrûbeyên jinan dê di beşên cuda de bên nirxandin. Di dawiyê de, dê encam û mîrateya Meşa Dirêj, tevî bandora wê ya li ser dîroka Çînê û nîqaşên dîroknasiyê yên derbarê wê de, bên gengeşekirin. Divê were zanîn ku vegotina Meşa Dirêj, hem di dema xwe de û hem jî paşê, bû amûreke bihêz ji bo rewakirina desthilatdariya PKÇ’ê û serokatiya Mao, ku gelek caran lêçûna mirovî ya mezin û nakokiyên navxweyî dixist bin siyê. Ev dualîteya lehengî û brutalîteyê ji bo têgihiştina girîngiya wê ya dîrokî û siyasî krîtîk e.

2. Rewşa Çînê Beriya Meşa Dirêj

Ji bo têgihiştina sedemên ku Partiya Komunîst a Çînê (PKÇ) neçar kir ku dest bi Meşa Dirêj bike, divê li rewşa tevlihev a siyasî û civakî ya Çînê di salên 1920’an û destpêka 1930’an de bê nerîn. Ev serdem bi nakokiyên kûr ên îdeolojîk, têkoşîna ji bo desthilatdariyê, perçebûna siyasî, û gefên derve diyar dibû.

• KOKA ŞERÊ NAVXWEYÎ YA ÇÎNÊ: Nakokiyên îdeolojîk û têkoşîna desthilatdariyê di navbera Partiya Komunîst a Çînê (PKÇ) û Kuomintang (KMT) de. Partiya Komunîst a Çînê di sala 1921’an de, bi piştgirî û bandora Sovyetê, hate damezrandin. Di destpêkê de, PKÇ bi Partiya Neteweperest (Kuomintang – KMT), ku ji hêla Sun Yat-sen ve hatibû damezrandin, re di nav Eniya Yekbûyî ya Yekem de hevkariyê kir da ku welat ji ağayên şer rizgar bike û Çînê bike yek. Lêbelê, piştî mirina Sun Yat-sen di 1925’an de û bilindbûna Chiang Kai-shek, ku nêrîneke dij-komunîst a tund hebû, ev tifaq têk çû. Di sala 1927’an de, Chiang Kai-shek “Terora Spî” da destpêkirin, ku tê de bi hezaran komunîst û alîgirên wan hatin girtin û kuştin, û PKÇ ji bajarên mezin hate derxistin û neçar ma ku berê xwe bide herêmên gundewarî û li wir bingehan ava bike. Ev bûyer wek destpêka Şerê Navxweyî yê Çînê tê dîtin. Nakokiyên îdeolojîk di navbera her du partiyan de bingehîn bûn. KMT, ku nûnertiya berjewendiyên axa, bazirgan û beşek ji rewşenbîrên bajarî dikir, komunîzmê wekî gefeke mirinê li ser milkiyeta taybet, nirxên kevneşopî yên Çînî û aramiya civakî didît. Ji aliyê din ve, PKÇ, bi taybetî piştî ku Mao Zedong dest bi giranîdana li ser potansiyela şoreşgerî ya gundiyan kir, soza reforma axê, rakirina deynên gundiyan û avakirina civakeke wekhev dida, ku ev yek bala girseyên gundî yên feqîr kişand. Van cudahiyên kûr ên îdeolojîk û têkoşîna bêperwa ya ji bo kontrolkirina Çînê, bingeha şerekî navxweyî yê dirêj û bi xwîn danî.
• Şert û mercên siyasî û civakî: Serdema ağayên şer, gefa dagirkeriya Japonî, û hewldanên ji bo yekîtiya neteweyî. Piştî hilweşîna Xanedana Qing di sala 1911’an de û Şoreşa Xinhai, Çîn ketibû nav serdemeke perçebûn û bêîstîqrariya siyasî ku wekî “Serdema Ağayên Şer” tê zanîn. Hikûmeteke navendî ya bihêz tune bû, û welat di navbera ağayên şer ên herêmî de, ku her yek xwedî artêş û herêma xwe bû, parve bibû. Di vê navberê de, Chiang Kai-shek û KMT hewl didan ku welat ji nû ve bikin yek û desthilatdariya ağayên şer bişkînin. Lêbelê, hikûmeta KMT bi xwe jî bi gelek pirsgirêkan re rû bi rû bû, di nav de gendelî, bêîstîqrariya aborî, û nerazîbûna gel. Ji bilî pirsgirêkên navxweyî, gefeke mezin a derve jî hebû: emperyalîzma Japonî. Japonya, ku li Asyaya Rojhilat li berfirehbûnê digeriya, di sala 1931’an de Mançurya dagir kir û dewleteke kukla ya bi navê Manchukuo ava kir. Ev dagirkerî zexteke mezin xiste ser hikûmeta KMT û hestên neteweperestî di nav gelê Çînî de gurr kir. Pêwîstiya yekîtiya Çînê ji bo parastina li dijî êrîşên Japonî û avakirina aboriyeke neteweyî ya bihêz her ku diçû eşkeretir dibû. Lêbelê, Chiang Kai-shek pêşîniya xwe da têkbirina komunîstan, bi hinceta ku “divê pêşî aramî li hundur bê misogerkirin, berî ku li dijî dijminê derve şer bê kirin”. Ev polîtîkaya wî rastî rexneyên tund hat û di nav beşek ji gel de wisa hate dîtin ku ew berjewendiyên neteweyî yên Çînê paşguh dike. Zexta sêalî ya dagirkeriya Japonî, serhildana komunîst, û serhildanên ağayên şer hikûmeta Komara Çînê (KMT) dixist tengasiyeke mezin.
• Kampanyayên dorpêçkirinê yên KMT’ê û bandora wan li ser PKÇ’ê. Di navbera salên 1930 û 1934’an de, Chiang Kai-shek pênc kampanyayên mezin ên leşkerî, ku wekî “kampanyayên dorpêçkirin û tunekirinê” dihatin binavkirin, li dijî herêmên bingehîn ên komunîst (Sovyetên Jiangxi-Fujian) da destpêkirin. Armanca van kampanyayan tunekirina tam a PKÇ’ê û Artêşa Sor bû. Di çar kampanyayên pêşîn de, komunîstan, bi bikaranîna taktîkên şerê gerîlla yên ku ji hêla Mao Zedong ve hatibûn pêşxistin – wek “lixistina dijmin dema ku ew pêşve diçe, acizkirina wî dema ku ew disekine, êrîşkirina wî dema ku ew westiyayî ye, û şopandina wî dema ku ew vedikişe” – karîn êrîşên KMT’ê bi serkeftî bişkînin û windahiyên mezin bidin wan. Lêbelê, di kampanyaya pêncemîn de, ku di Cotmeha 1933’an de dest pê kir, Chiang Kai-shek stratejiyeke nû û berfirehtir pejirand. Bi seferberkirina hêzeke mezin a ku ji 700,000 heta 900,000 leşkeran pêk dihat û bi alîkariya şêwirmendên leşkerî yên Alman, bi taybetî General Hans von Seeckt, KMT’ê dest bi avakirina zincîreyeke kelehên çîmento û blokan li dora herêmên komunîst kir. Ev taktîka “dîwarê hesinî” armanc dikir ku herêmên komunîst ji aliyê aborî ve bifetisîne, rêyên peydakirina wan qut bike, û Artêşa Sor neçarî şerê pozîsyonî bike, ku tê de KMT xwedî avantajeke mezin a hejmarî û çekan bû. Wekî din, KMT’ê polîtîkayeke “axa şewitandî” meşand, ku tê de bi sedan hezar gundî hatin kuştin an ji birçîbûnê mirin (KMT bi xwe qebûl dike ku di vê kampanyayê de tenê zêdetirî 1,000,000 gundî hatine qetilkirin) da ku piştgiriya gel ji bo komunîstan qut bike û blokajeke aborî û psîkolojîk çêbike. Ev taktîkên hovane, her çend di demek kurt de ji aliyê leşkerî ve li dijî Sovyeta Jiangxi bi bandor bûn, lê di heman demê de kînek kûr di dilê gundiyan de çand û zemîn ji bo nerazîbûnên pêşerojê û potansiyela piştgiriyê ji bo PKÇ’ê amade kir. Di vê kampanyaya pêncemîn de, serokatiya PKÇ’ê, ku wê demê di bin bandora “28 Bolşevîkan” û şêwirmendê Comintern Otto Braun de bû, dev ji taktîkên gerîlla yên Mao berda û hewl da ku bi şerê pozîsyonî yê konvansiyonel bersivê bide KMT’ê. Ev biryar felaket bû. Artêşa Sor, ku ji aliyê hejmar û çekan ve pir lawaztir bû, windahiyên giran dan – nêzîkî 60,000 heta 80,000 leşker hatin kuştin an birîndar bûn – û herêmên xwe yên bingehîn yek li pey yekê winda kirin. Ev têkçûna eşkere ya serokatiya wê demê ya PKÇ’ê û stratejiyên wê, krîzek kûr di nav partiyê de çêkir û rê li ber guhertinên girîng ên ku paşê di Konferansa Zunyi de çêbûn, vekir. Di Cotmeha 1934’an de, ji bo ku ji tunekirina tam xilas bibin, bermayiyên Artêşa Sor dorpêça KMT’ê şikandin û dest bi vekişîneke dirêj û dijwar kirin ku paşê wekî Meşa Dirêj hate binavkirin.

3. Destpêk û Qonaxên Destpêkê yên Meşa Dirêj

Piştî têkçûnên giran di kampanyaya pêncemîn a dorpêçkirinê ya Kuomintang (KMT) de, Partiya Komunîst a Çînê (PKÇ) û Artêşa Sor a Çînî ketin rewşeke pir dijwar. Biryara vekişînê ne tenê ji bo rizgarbûnê bû, lê di heman demê de bû destpêka serdemeke nû ya têkoşînê ku dê qedera tevgera komunîst a Çînî ji nû ve şekil bida.

• Biryara stratejîk a vekişînê û derketina ji Jiangxi. Di rûyê windahiyên mezin û tengbûna dorpêça KMT’ê de, serokatiya PKÇ’ê, ku wê demê bi giranî di bin kontrola koma ku wekî “28 Bolşevîk” dihat nasîn û şêwirmendê leşkerî yê Comintern, Otto Braun (bi navê çînî Li De dihat nasîn) de bû, neçar ma ku biryareke radîkal bide. Ji bo ku xwe ji tunekirina tam rizgar bikin, di destpêka Cotmeha 1934’an de biryar hat dayîn ku bingeha navendî ya Sovyeta Çînî li Ruijin, parêzgeha Jiangxi, were terikandin û ber bi rojava ve were vekişandin. Plana destpêkê ew bû ku Artêşa Sor a Eniya Yekemîn bi yekîneyên din ên komunîst re, bi taybetî bi Artêşa Sor a Duyemîn a di bin fermandariya He Long de ku dihat texmînkirin li parêzgeha Hubei ye, bigihêje hev. Di şeva 16’ê Cotmeha 1934’an de, nêzîkî 86,000 leşkerên Artêşa Sor a Eniya Yekemîn, ligel dora 15,000 personelên partiyê, karkerên sivîl, û hejmareke hindik jin (nêzîkî 35 jinan), bi dizî dest bi derketina ji herêma dorpêçkirî kirin. Vekişîn bi awayekî veşartî hate organîzekirin, û hêzên KMT tenê piştî çend hefteyan bi tevahî pê hesiyan ku laşê sereke yê Artêşa Sor reviyaye. Lêbelê, Artêşa Sor di destpêkê de gelek amûrên giran, arşîvên partiyê, û kelûpelên din ên ne-leşkerî bi xwe re hilgirtibû, ku ev yek tevgera wan pir hêdî dikir û wan dikir hedefeke hêsan ji bo êrîşên KMT’ê. Ev hilgirtina barên zêde nîşan dide ku serokatiya wê demê bi tevahî cewhera vekişîna pêwîst û girîngiya lezgîniyê fêm nekiribû, û hîn jî bi sembolên dewleta xwe ya bi şêwaza Sovyetê ve girêdayî mabû.
• Rewşa navxweyî ya PKÇ’ê beriya Meşê: Têkoşînên serokatiyê û rola Mao Zedong a destpêkê. Beriya destpêkirina Meşa Dirêj, rewşa navxweyî ya PKÇ’ê bi têkoşînên ji bo serokatiyê û nakokiyên stratejîk diyar bû. Mao Zedong, ku bi taktîkên xwe yên gerîlla di kampanyayên dorpêçkirinê yên berê de serkeftinên girîng bi dest xistibû, di Tîrmeha 1934’an de ji pozîsyonên xwe yên sereke di Politburoyê de hatibû dûrxistin û Zhou Enlai wek serokê komîsyona leşkerî şûna wî girtibû. Artêşa Sor ji hêla komîteyeke sêkesî ve dihat birêvebirin ku ji Otto Braun, Bo Gu (sekreterê giştî yê partiyê), û Zhou Enlai pêk dihat. Vê komîteyê dev ji stratejiyên şerê mobîl û gerîlla yên Mao berdabû û şerê pozîsyonî yê konvansiyonel pejirandibû, ku ev yek li hemberî hêza superiore ya KMT’ê bû sedema windahiyên felaket. Tevî ku Mao Zedong ji biryargirtina leşkerî ya sereke hatibû dûrxistin, ew hîn jî di nav partiyê de kesayetek bi bandor bû û bi awayekî vekirî stratejiyên serokatiya wê demê rexne dikir, parastina taktîkên xwe yên berê dikir. Kêmasiyên eşkere yên serokatiya heyî di rûbirûbûna kampanyaya pêncemîn a KMT’ê de, zemîn ji bo ji nû ve nirxandina rola Mao û stratejiyên wî di qonaxên paşê yên Meşê de amade kir.
• Zehmetî û windahiyên destpêkê: Şerê Çemê Xiang. Qonaxên destpêkê yên Meşa Dirêj ji bo Artêşa Sor pir bi xwîn û bi zehmet bûn. Sê mehên pêşîn ên meşê bi bombebaranên domdar ên firokeyên KMT’ê û êrîşên bêdawî yên hêzên bejayî yên Neteweperest re derbas bûn, ku di encamê de komunîstan zêdetirî nîvê artêşa xwe winda kirin. Karesata herî mezin di dema derbasbûna Çemê Xiang de, di dawiya Mijdarê û destpêka Kanûna 1934’an de qewimî. Hêzên KMT’ê li ser çem bendên xurt ava kiribûn. Artêşa Sor ji bo ku bikaribe ji van bendan derbas bibe, neçar ma ku hefteyekê şerên dijwar bike. Di vî şerî de, Artêşa Sor windahiyeke mezin da, ku tê texmînkirin di navbera 40,000 û 50,000 leşkeran de bû, û hejmara giştî ya hêzên wan daket dora 30,000 heta 36,000 kesan. Ev windahiyên giran ne tenê hêza leşkerî ya Artêşa Sor bi awayekî cidî lawaz kir, lê di heman demê de bû sedema bêhêvîbûn û zêdebûna revînan di nav leşkeran de. Ya girîngtir, ev têkçûna mezin nerazîbûna li dijî serokatiya Bo Gu û Otto Braun di nav partiyê de kûrtir kir û rê ji bo Konferansa Zunyi vekir, ku tê de dê serokatî û stratejiya PKÇ’ê bi awayekî bingehîn biguheriya. Derengketina KMT’ê di têgihiştina reva laşê sereke yê Artêşa Sor de dibe ku firsendeke biçûk lê krîtîk ji komunîstan re peyda kiribe, lê ev avantaj ji ber serokatiya qels û stratejiya çewt a PKÇ’ê di qonaxa destpêkê de hate pûç kirin, wek ku bi hilgirtina barên giran û şopandina rêgeheke pêşbînîkirî hate dîtin.

4. Konferansa Zunyi û Bilindbûna Mao Zedong

Felaketa li Çemê Xiang û windahiyên giran ên ku Artêşa Sor di mehên destpêkê yên Meşa Dirêj de kişandin, ne tenê krîzeke leşkerî lê di heman demê de krîzeke kûr a serokatiyê di nav Partiya Komunîst a Çînê (PKÇ) de jî derxist holê. Di vê rewşa awarte de, Konferansa Zunyi wekî xaleke werçerxanê ya dîrokî derket pêş, ku tê de Mao Zedong karî xwe wekî serokê nû yê de facto yê tevgerê bi cih bike û stratejiya şoreşê ji nû ve araste bike.

• Pêvajo, nîqaş û biryarên Konferansa Zunyi (15-17 Çile 1935). Di navbera 15 û 17’ê Çileya 1935’an de, piştî ku Artêşa Sor bajarê Zunyi li parêzgeha Guizhou dagir kir, civîneke berfireh a Politburoyê hate lidarxistin. Ev konferans di demekê de pêk hat ku Artêşa Sor ji ber têkçûnên li pey hev û windahiyên mezin di rewşeke pir lawaz de bû, û nerazîbûn li dijî serokatiya heyî gihîştibû lûtkeyê. Rojeva sereke ya konferansê nirxandina sedemên têkçûnên leşkerî yên ji destpêka Meşê ve, bi taybetî têkçûna li Çemê Xiang, û diyarkirina stratejiyeke nû ji bo berdewamkirina têkoşînê bû. Di nav beşdarên sereke yên konferansê de Mao Zedong, Zhou Enlai, Zhu De, Bo Gu, Otto Braun (Li De), Zhang Wentian (Luo Fu), Liu Shaoqi, Peng Dehuai, û Lin Biao hebûn.
• Rexnekirina serokatiya Bo Gu û Otto Braun. Di konferansê de, serokatiya leşkerî ya Bo Gu (sekreterê giştî yê partiyê) û Otto Braun (şêwirmendê leşkerî yê Comintern) rastî rexneyên tund hat. Bo Gu di rapora xwe de têkçûnan qebûl kir lê hewl da ku berpirsiyariyê ji ser milê xwe bavêje û îdia kir ku pirsgirêk ne ji plansaziyên çewt bûne. Lêbelê, Zhang Wentian û bi taybetî Mao Zedong, bi awayekî eşkere û bi argumanên xurt êrîşî stratejiyên leşkerî yên ku ji hêla Bo Gu û Braun ve hatibûn meşandin, kirin. Wan ev serokatî bi şaşîtiyên stratejîk ên bingehîn tawanbar kir, nemaze bi israra li ser taktîkên parastinê yên saf û şerê pozîsyonî li şûna pejirandina şerê mobîl û gerîlla ku di şert û mercên Çînê de û li hemberî hêza superiore ya KMT’ê guncawtir bû. Braun û Bo Gu ji ber windahiyên mezin ên Artêşa Sor û biryarên leşkerî yên ku rê li ber felaketan vekiribûn, bi tundî hatin mehkûmkirin.
• Xurtbûna pozîsyona Mao Zedong û guhertinên di stratejiya leşkerî de. Di dema nîqaşên Konferansa Zunyi de, Mao Zedong bi awayekî serkeftî piştgirî ji bo nêrînên xwe yên stratejîk kom kir. Zhou Enlai, ku di destpêkê de beşek ji serokatiya berê bû û di rapora xwe de bi awayekî lêborînger behsa rewşê kiribû, di dawiyê de piştgiriya xwe da Mao. Ev guhertina helwesta Zhou Enlai, ku di nav partiyê de xwedî giraniyek mezin bû, ji bo xurtkirina pozîsyona Mao krîtîk bû û nîşana pragmatîzma wî bû li hemberî rewşa leşkerî ya dijwar û pêwîstiya guhertinê, li şûna pabendbûna hişk bi xeta Comintern re. Di encama konferansê de biryarên girîng hatin girtin:

1. Zhang Wentian (Luo Fu) li şûna Bo Gu wekî berpirsê giştî yê Komîteya Navendî ya PKÇ’ê hate destnîşankirin.
2. Mao Zedong wek endamê Komîteya Daîmî ya Politburoyê hate hilbijartin û di karûbarên leşkerî de bû alîkarê Zhou Enlai. Her çend bi fermî ne serokê herî bilind ê leşkerî bû jî, di pratîkê de kontrola stratejiya leşkerî bi giranî ket destê Mao.
3. Komîteyeke nû ya leşkerî ya sêkesî, ku ji Zhou Enlai (wek serok), Mao Zedong, û Wang Jiaxiang pêk dihat, hate avakirin. Ev komîte berpirsiyariya birêvebirina operasyonên leşkerî girt ser xwe.
4. Stratejiya leşkerî ya Artêşa Sor bi awayekî bingehîn hate guhertin. Giranî ji nû ve hate dayîn ser taktîkên şerê gerîlla, şerê mobîl, lezgînî, û xapandina dijmin, li şûna şerê pozîsyonî yê konvansiyonel. Konferansa Zunyi ne tenê guhertineke di stratejiya leşkerî de bû; ew di heman demê de werçerxanek bû ber bi modelek şoreşgerî ya ku zêdetir li ser bingeha gundiyan û şerê gerîlla yê gundewarî disekinî, modelek ku Mao demeke dirêj parêzvaniya wê dikir û ji şert û mercên Çînê re guncawtir bû. Ev yek nîşana dûrketina ji modela şoreşa bajarî ya proleterî bû ku ji hêla Comintern ve dihat pêşniyarkirin. Konferansa Zunyi bi gelemperî wekî xala ku tê de serokatiya Mao Zedong di nav PKÇ’ê de bi awayekî berbiçav hate zexmkirin û partî ji kontrola rasterast a Comintern serbixwetir bû, tê dîtin. Her çend xurtkirina tam a desthilatdariya Mao pêvajoyeke gav bi gav bû ku piştî Zunyi jî berdewam kir (wek mînak, ew di Mijdara 1935’an de bû Serokê Komîsyona Leşkerî ), Zunyi bê guman bingeha vê bilindbûnê û zemîna ji bo serokatiya wî ya paşerojê amade kir.

5. Rêwîtiya Dijwar: Bûyerên Sereke û Zehmetiyên Erdnîgarî

Piştî Konferansa Zunyi û ji nû ve organîzekirina serokatiyê, Artêşa Sor di bin rêberiya stratejîk a nû ya Mao Zedong de kete qonaxeke nû ya Meşa Dirêj. Ev qonax bi manevrayên leşkerî yên hostayane, rûbirûbûna bi zehmetiyên erdnîgarî yên bêhempa, û berdewamiya têkoşîna ji bo zindîbûnê diyar bû. Rêwîtiya ku ji xwe dijwar bû, hê bêtir bi xwîn û fedakarî hate xemilandin.

• Rêgeh, dûrahî û parêzgehên hatine derbaskirin. Artêşa Sor a Eniya Yekemîn, piştî derketina ji Jiangxi, rêgeheke tevlihev û bizavker şopand, bi gelemperî ber bi rojava û bakur ve. Dûrahiya giştî ya ku hate meşîn mijara nîqaşê ye, lê piraniya çavkaniyan wê di navbera 9,000 kîlometre (nêzîkî 6,000 mîl) û 12,500 kîlometre (25,000 li) de texmîn dikin. Di vê rêwîtiya epîk de, Artêşa Sor di nav 11 an 12 parêzgehên Çînê re derbas bû, ku her yek xwedî taybetmendiyên xwe yên erdnîgarî û civakî bû. Nexşeyên Meşa Dirêj rêgeheke ku ne rasterast e, lê bi gelek zivirîn, paşvekişînên taktîkî, û guhertinên ji nişka ve tije ye, nîşan didin, ku ev yek jî beşek ji stratejiya xapandina dijmin bû.
• Şer û manevrayên taktîkî yên girîng:

• Çar Derbasbûnên Çemê Chishui (Çile-Adar 1935): Ev rêze manevra yek ji mînakên herî berbiçav ên jêhatîbûna taktîkî ya Mao Zedong tê hesibandin. Piştî Konferansa Zunyi, Artêşa Sor, ji bo ku ji hêzên superiore yên KMT’ê yên ku li pey wan bûn bireve, çar caran Çemê Chishui (Çemê Sor) li parêzgeha Guizhou derbas kir. Bi guhertina bilez a rêgehê û tevgerên neçaverêkirî, Mao karî hêzên KMT şaş bike, wan bixapîne û ji dorpêçên kujer xilas bibe. Ev manevra wekî “dersa hostatiyê di şerê manevrayê de” tê binavkirin.
• Derbaskirina Çemê Jinsha (Yangtze Jorîn) (Nîsan-Gulan 1935): Ji bo ku xwe bigihînin parêzgeha Sichuan, Artêşa Sor neçar ma ku Çemê Jinsha, ku beşek ji Çemê Yangtze yê mezin e, derbas bike. Mao bi awayekî stratejîk hêzeke xapînok şand ber bi paytexta Yunnan, Kunming (wê demê Yunnanfu), da ku bala hêzên KMT û ağayê şer ê herêmî Long Yun bikişîne. Dema ku hêzên KMT ber bi Yunnan ve diçûn, laşê sereke yê Artêşa Sor bi lez berê xwe da bakur û Çemê Jinsha li cihekî ku kêm dihat parastin derbas kir.
• Girtina Pira Luding li ser Çemê Dadu (29 Gulan 1935): Ev bûyer di vegotina efsanewî ya Meşa Dirêj de cihekî navendî digire. Pira Luding pireke hesinî ya zincîrî ya kevnar bû li ser Çemê Dadu yê biherik û xeternak. Hêzên KMT’ê piraniya lewheyên darîn ên li ser pirê rakiribûn û yên mayî jî agir berdabûnê da ku rê li ber Artêşa Sor bigirin. Komeke piçûk a ji 22 leşkerên pêşeng ên Artêşa Sor, di bin gulebarana dijmin de, bi awayekî lehengî xwe li ser zincîrên hesinî yên tazî girtin, xwe avêtin aliyê din, hêzên KMT’ê yên li wir têk birin û pirê ewle kirin, bi vî awayî rê ji bo derbasbûna tevahiya artêşê vekir. Heger Artêşa Sor li vir asê mabûya, îhtîmaleke mezin hebû ku ew bihatana tunekirin, çarenûseke ku di sedsala 19’an de hatibû serê artêşa serhildêrên Taiping li heman deverê.
• Derbenda Lazikou (16 Îlon 1935): Ev derbendeke teng û asê bû li çiyayên parêzgeha Gansu, ku ji hêla hêzên KMT û misilmanên herêmî ve dihat parastin. Artêşa Sor bi şerekî dijwar û bi hilkişîna zinaran karî vê astengiya stratejîk derbas bike û rêya xwe ber bi bingeha xwe ya dawî li Shaanxi veke.
• Zehmetiyên erdnîgarî û klîmayî: Rêwîtiya Meşa Dirêj bi derbasbûna ji nav eraziyên herî dijwar ên Çînê diyar bû.

• Çiyayên bi Berf: Artêşa Sor neçar ma ku gelek rêzeçiyayên bilind û bi berf, wek Çiyayê Mezin ê Berfî (Jiajinshan) ku bilindahiya wî digihîşt zêdetirî 4,200 metreyan, derbas bike. Leşker, ku cil û bergên wan têrê nedikir û gelek caran birçî bûn, di bin sermaya qeşayê, kêmbûna oksîjenê (nexweşiya bilindahiyê), û barên giran de meşiyan. Bi hezaran kes ji sermayê, westandinê, an jî ji ber ketina ji zinaran jiyana xwe ji dest dan.
• Zozan/Herriyên Mezin (mînak Zoigê Marsh): Yek ji beşên herî bi tirs û zehmet ên Meşê derbasbûna ji nav Herriyên Mezin ên li ser platoya Tîbetê bû. Ev herêmeke berfireh a zozanên bêdawî û herriyên xapînok bû, ku li bilindahiyeke mezin (nêzîkî 3,000 metre) cih digirt. Leşker di nav heriyê de asê diman û gelek caran nedikarîn xwe xilas bikin. Darên şewitandinê tune bûn, ji ber vê yekê neçar diman ku giyayê şil bişewitînin da ku genimê xwe yê hindik bipijînin. Kêmbûna xwarinê, ava vexwarinê ya qirêj, nexweşiyên wek dîzenterî, û hewaya sar û guherbar (roj tav, şev berf û baran) bû sedema mirina bi hezaran leşkerên din. Gelek kesên ku ji Meşê sax derketin, vê beşê wekî ya herî xirab û trawmatîk bi bîr anîn.
• Çemên Xurt: Artêşa Sor di rêwîtiya xwe de 24 çemên mezin derbas kir, gelek caran bêyî kelekên têr an pireyên ewle, û di bin êrîşên dijmin de.
• Têkiliyên bi Eşîrên Herêmî re: Di hin herêman de, Artêşa Sor rastî eşîrên herêmî yên ku ne Çînî bûn (wek gelê Yi an Lolo li Sichuan) hat. Di destpêkê de dijminatî hebû, lê bi saya jêhatîbûna dîplomatîk a hin serokên komunîst, wek Liu Bocheng, ku bi ziman û adetên wan dizanibû, Artêşa Sor karî bi hin ji van eşîran re tifaqan çêbike an jî bi kêmî ve rêyek ewle ji bo derbasbûnê peyda bike. Ev yek ne tenê rêwîtiyê hêsantir kir lê di heman demê de nîşan da ku PKÇ dikare bi komên etnîkî yên cuda re têkiliyan deyne. Van zehmetiyên erdnîgarî û klîmayî yên ekstrem ne tenê asteng bûn, lê di heman demê de bûn ezmûnên formatîf ku “ruhe Meşa Dirêj” – tevliheviyek ji berxwedan, fedakarî, û pabendbûna îdeolojîk a bêdawî – şekil kirin, ku paşê bû bingehek ji mîtolojiya PKÇ’ê û rewakirina wê. Vîna ji bo jiyanê di van şert û mercan de, veguherandina vekişîneke leşkerî bo destaneke berxwedana mirovî, paşê ji bo propagandeyê pir girîng bû.

• Zehmetiyên mirovî: Birçîbûn, nexweşî, windahiyên giran, revîn. Ji bilî şer û mercên erdnîgarî, zehmetiyên mirovî yên Meşa Dirêj pir giran bûn. Windahiyên di şerên rasterast de, ji ber bombebaranên hewayî yên KMT’ê, û ji ber şert û mercên dijwar ên xwezayî (sarma, nexweşî, ketin) pir zêde bûn. Birçîbûn û tîbûn bûbûn beşek ji jiyana rojane; xwarin kêm bû û gelek caran leşker neçar diman ku kokên daran, giya, an jî çermê heywanan bixwin. Kêmbûna dermanan û şert û mercên nehijyenîk bû sedema belavbûna nexweşiyên wek tîfo, dîzenterî, û malaria. Hejmara kesên ku Meşa Dirêj temam kirin û xwe gihandin Shaanxi pir kêm bû. Ji nêzîkî 86,000 heta 100,000 kesên ku ji Jiangxi dest bi meşê kiribûn, tenê dora 4,000 heta 8,000 kes sax man.. Ji ber zehmetiyên bêhempa û bêhêvîtiyê, revîn ji nav refên Artêşa Sor jî bûyereke hevpar bû. Ev rêjeya windahiyê ya pir bilind nîşan dide ku Meşa Dirêj di warê parastina hêzê de “serkeftineke” pir biha bû, û girîngiya wê ya rastîn bêtir di encamên wê yên siyasî û sembolîk de (serokatiya Mao, zindîbûna PKÇ, mîta bingehîn) ye ne ku di serkeftina wê ya leşkerî de wekî vekişînekê.
• Nakokiya Mao Zedong bi Zhang Guotao re û perçebûna Artêşa Sor. Di Hezîran-Tîrmeha 1935’an de, li Maogong, parêzgeha Sichuan, Artêşa Sor a Eniya Yekemîn, ku ji hêla Mao Zedong û serokên din ên ji Zunyi ve dihat birêvebirin, bi Artêşa Sor a Eniya Çaremîn re, ku di bin fermandariya Zhang Guotao de bû, gihişte hev. Artêşa Zhang Guotao ji ya Mao pir mezintir û bihêztir bû; Artêşa Çaremîn nêzîkî 80,000 leşker hebûn, dema ku Artêşa Yekemîn tenê dora 10,000 leşker mabûn. Demildest di navbera Mao Zedong û Zhang Guotao de nakokiyeke kûr derbarê stratejiya pêşerojê û serokatiya giştî ya partiyê de derket. Zhang Guotao, ku xwe wekî serokekî payebilind ê partiyê didît û xwedî hêzeke leşkerî ya mezin bû, li dijî plana Mao ya çûna bakurê Shaanxi derket. Zhang dixwest ku artêş ber bi başûrê rojava ve, li herêmên Sichuan û Xikang (Tîbeta Rojhilat) ku xwedî çavkaniyên dewlemendtir bûn, biçe û li wir bingeheke nû ava bike. Mao, ji aliyê din ve, israr dikir ku divê artêş ber bi bakur ve biçe da ku nêzîkî sînorê Sovyetê bibe (ji bo alîkariya potansiyel) û li herêmekê bi cih bibe ku bikaribe li dijî dagirkeriya Japonî şer bike, bi vî awayî piştgiriya neteweperest a gel bi dest bixe. Ev nakokî bû sedema krîzeke mezin û perçebûna hêzên komunîst. Zhang Guotao, bi piraniya hêzan (tevî Zhu De, ku tê gotin bi zorê bi Zhang re ma), berê xwe da başûr. Mao Zedong bi hêzeke piçûktir (Artêşa Sor a Eniya Yekemîn) rêya xwe ber bi bakur ve domand û di Cotmeha 1935’an de gihişte Wuqi li bakurê Shaanxi. Stratejiya Zhang Guotao ya başûr felaketeke mezin bû. Artêşa wî rastî êrîşên dijwar ên hêzên KMT û ağayên şer ên misilman ên herêmî (wek hêzên Ma) hat û windahiyên pir mezin dan, ku piraniya artêşa wî hate tunekirin. Di dawiyê de, Zhang Guotao neçar ma ku bi hêzên xwe yên kêm mabûn vegere û di sala 1936’an de li Shaanxi bi Mao re bibe yek. Lêbelê, êdî bandor û prestîja wî bi tevahî têk çûbû. Ev têkçûna Zhang, serkeftina stratejîk a Mao xurt kir û rê li ber tunekirina yek ji hevrikên wî yên sereke yên navxweyî vekir. Zhang Guotao di sala 1938’an de ji PKÇ’ê veqetiya û tevlî KMT’ê bû. Ev beş nîşan dide ku riya PKÇ’ê ne yekalî bû û di nav xwe de li ser pênaseya rêgeza şoreşê nîqaşên girîng hebûn. Serkeftina Mao li vir ji bo yekkirina partiyê (an jî tiştê ku jê mabû) di bin vîzyona wî ya stratejîk de krîtîk bû.

6. Kesayetên Sereke yên Meşa Dirêj

Meşa Dirêj ne tenê çîroka girseyek bê nav bû, lê di heman demê de qada ku tê de gelek kesayetên girîng ên Partiya Komunîst a Çînê (PKÇ) û Kuomintang (KMT) rolên diyarker lîstin. Çarenûsa Meşê û encamên wê bi biryar, stratejî, û têkoşînên van kesan ve girêdayî bû.

• Mao Zedong: Bêguman kesayeta herî navendî ya ku bi Meşa Dirêj re têkildar e Mao Zedong e. Tevî ku beriya Meşê ji pozîsyonên xwe yên sereke hatibû dûrxistin, Konferansa Zunyi (Çile 1935) ji bo wî bû xaleke werçerxanê. Li wir, ew karî serokatiya leşkerî ya Bo Gu û Otto Braun rexne bike û kontrola stratejîk a Artêşa Sor bi dest bixe, her çend bi fermî Zhou Enlai hîn jî di pozîsyoneke bilind de bû. Piştî Zunyi, Mao bû stratejîstê sereke yê manevrayên hostayane yên Artêşa Sor, wek Çar Derbasbûnên Çemê Chishui, ku Artêşa Sor ji dorpêçên KMT’ê rizgar kir. Ew pêşengê wê baskê bû ku israr kir li ser çûna bakurê Shaanxi, biryareke ku paşê ji bo zindîbûn û xurtbûna PKÇ’ê krîtîk derket. Meşa Dirêj serokatiya Mao li ser tevahiya PKÇ’ê zexm kir û ew kir sembola berxwedan û îradeya şoreşgerî.
• Zhou Enlai: Kesayetek din a pir girîng Zhou Enlai bû. Beriya Zunyi, ew endamê serokatiya sêkesî ya leşkerî bû û Komîserê Siyasî yê Artêşa Sor bû. Di Konferansa Zunyi de, piştgiriya wî ji bo Mao xwedî giraniyek mezin bû û di guhertina serokatiyê de roleke diyarker lîst. Piştî Zunyi, ew wek serokê komîteya nû ya leşkerî ma, lê di pratîkê de bi Mao re di hevkariyeke nêzîk de kar dikir û gelek caran biryarên dawî yên leşkerî digirt. Zhou Enlai yek ji wan serokên kêm bû ku hem beriya Meşê û hem jî piştî wê di pozîsyonên bilind ên partiyê de ma û di serdema Yan’an û paşê di damezrandin û birêvebirina Komara Gel a Çînê de roleke navendî lîst.
• Zhu De: Zhu De Fermandarê Giştî yê Artêşa Sor bû û di tevahiya Meşa Dirêj de wekî kesayetek leşkerî ya rêzdar û bi tecrûbe hate nasîn. Ew bi fedakarî û qehremaniya xwe di nav leşkeran de populer bû. Di dema nakokiya di navbera Mao Zedong û Zhang Guotao de, Zhu De bi neçarî bi Zhang Guotao re ma ji ber ku Artêşa Çaremîn a Zhang pir mezintir bû, lê dilê wî bi Mao re bû. Piştî têkçûna Zhang, Zhu De xwe gihand Mao li Shaanxi û di yekkirina bermayiyên Artêşa Sor de roleke girîng lîst.
• Chiang Kai-shek: Serokê Kuomintang û hikûmeta Neteweperest a Çînê, Chiang Kai-shek, dijminê sereke yê PKÇ’ê bû. Ew fermandarê giştî yê kampanyayên dorpêçkirinê yên li dijî Sovyetên Komunîst bû û hêzên wî di tevahiya Meşa Dirêj de bi awayekî bêrehm li pey Artêşa Sor ketin. Stratejiyên wî yên dorpêçkirinê, bi taybetî di kampanyaya pêncemîn de, PKÇ xistin rewşeke pir dijwar û neçarî vekişînê kirin. Lêbelê, tevî hemû hewldanên wî û avantajên leşkerî yên KMT’ê, ew nekarî Artêşa Sor bi tevahî tune bike.
• Bo Gu (Qin Bangxian): Bo Gu yek ji “28 Bolşevîkan” bû ku li Moskowê xwendibû û beriya Konferansa Zunyi Sekreterê Giştî yê PKÇ’ê bû. Ew û Otto Braun berpirsiyarê sereke yê stratejiyên leşkerî yên konvansiyonel bûn ku di destpêka Meşê de bûn sedema windahiyên mezin. Di Konferansa Zunyi de, ew rastî rexneyên tund hat û ji pozîsyona xwe ya serokatiyê hate dûrxistin.
• Otto Braun (Li De): Şêwirmendê leşkerî yê Alman ku ji hêla Comintern (Yekîtiya Komunîst a Navneteweyî) ve ji bo alîkariya PKÇ’ê hatibû şandin. Ew bi israra xwe li ser taktîkên şerê pozîsyonî û guhnêdana li tecrûbeyên serokên Çînî yên wek Mao dihat nasîn. Mîna Bo Gu, ew jî li Zunyi ji ber têkçûnên leşkerî hate rexnekirin û bandora wî bi awayekî berbiçav kêm bû.
• Zhang Guotao: Serokê Artêşa Sor a Eniya Çaremîn, Zhang Guotao, di dema Meşa Dirêj de bû hevrikekî mezin ji bo serokatiya Mao Zedong. Dema ku her du artêş gihiştin hev, artêşa Zhang ji ya Mao pir mezintir bû. Nakokiyên kûr di navbera wan de derbarê stratejî û rêberiya partiyê de derketin, ku bû sedema perçebûna hêzan. Piştî ku Zhang bi serê xwe berê xwe da başûr û rastî têkçûnên mezin hat, bandora wî bi tevahî têk çû û di dawiyê de ji PKÇ’ê veqetiya. Ev têkoşîna navxweyî nîşan dide ku Meşa Dirêj ne tenê şerek li dijî KMT bû, lê di heman demê de qadeke têkoşîna ji bo desthilatdarî û arasteya îdeolojîk di nav PKÇ’ê bi xwe de bû.
• Kesayetên din ên girîng: Ji bilî van navên sereke, gelek kesayetên din jî di Meşa Dirêj de rolên girîng lîstin û paşê di dîroka PKÇ’ê û Komara Gel a Çînê de bûn xwedî cihekî bilind. Di nav van de Peng Dehuai (fermandarekî leşkerî yê jêhatî), Lin Biao (ku paşê bû yek ji serokên leşkerî yên herî girîng ên Mao), Liu Shaoqi (ku paşê bû serokê dewletê), Deng Xiaoping (ku paşê bû mîmarê reformên Çînê), He Long (fermandarê Artêşa Sor a Duyemîn), Ren Bishi, û Liu Zhidan (yek ji damezrînerên bingeha komunîst li Shaanxi) hene. Tecrûbeya hevpar a zehmetiyên Meşa Dirêj, nifşek ji serokan afirand ku wekî “nifşê Meşa Dirêj” tê nasîn û bandoreke kûr li ser siyaseta Çînê ya piştî 1949’an kir.

Li jêr tabloyek heye ku rolên hin ji van kesayetên sereke bi kurtasî nîşan dide:

Tablo 1: Kesayetên Sereke yên Meşa Dirêj û Rolên Wan

Navê Kesayetê	Partî/Alî	Rola Sereke di Meşa Dirêj de	Bandora li ser Bûyeran
Mao Zedong	PKÇ	Stratejîstê sereke piştî Zunyi, serokê de facto yê Meşê	Guhertina stratejiya leşkerî, xurtkirina serokatiya xwe, rêberiya artêşê ber bi Shaanxi
Zhou Enlai	PKÇ	Komîserê Siyasî, endamê serokatiya leşkerî, piştgirê Mao li Zunyi	Roleke navendî di biryargirtinê de, xurtkirina yekîtiya partiyê, dîplomatê sereke
Zhu De	PKÇ	Fermandarê Giştî yê Artêşa Sor	Rêberiya leşkerî ya giştî, sembola yekîtiya leşkerî, tevlîbûna bi Mao re piştî perçebûna bi Zhang Guotao re
Chiang Kai-shek	KMT	Serokê KMT û hêzên Neteweperest	Fermandariya kampanyayên dorpêçkirinê û şopandina Artêşa Sor, nekarîna tunekirina tam a PKÇ’ê
Bo Gu	PKÇ	Sekreterê Giştî yê PKÇ’ê beriya Zunyi	Berpirsiyarê stratejiyên têkçûyî yên destpêkê, li Zunyi ji serokatiyê hate dûrxistin
Otto Braun (Li De)	Comintern/PKÇ	Şêwirmendê leşkerî yê Comintern	Bi stratejiyên xwe yên çewt bû sedema windahiyên mezin, li Zunyi bandora wî kêm bû
Zhang Guotao	PKÇ	Serokê Artêşa Sor a Eniya Çaremîn	Hevrikiya bi Mao re ji bo serokatiyê, perçebûna hêzan, têkçûna stratejiya wî ya başûr, lawazbûna dawî û veqetîna ji PKÇ’ê
Peng Dehuai	PKÇ	Fermandarê leşkerî yê girîng	Roleke sereke di gelek şerên girîng de, piştgirekî Mao
He Long	PKÇ	Fermandarê Artêşa Sor a Duyemîn	Rêberiya yekîneyeke mezin a Artêşa Sor ku paşê bi hêzên Mao re bû yek

Ev tablo tenê kurteyek e û her yek ji van kesan xwedî çîrok û bandoreke berfirehtir in. Lêbelê, ew nîşan dide ku Meşa Dirêj ne tenê têkoşîneke leşkerî bû, lê di heman demê de pêvajoyeke tevlihev a siyasî û kesane bû ji bo hemû beşdaran.

7. Tecrûbeyên Jinan di Meşa Dirêj de

Dema ku behsa Meşa Dirêj tê kirin, pir caran lehengî û fedakariya mêran tê bibîranîn. Lêbelê, jinan jî di vê rêwîtiya dijwar de roleke girîng lîstin û bi zehmetiyên taybet re rû bi rû man. Tecrûbeyên wan ne tenê dîmenek din li çîroka Meşa Dirêj zêde dikin, lê di heman demê de nakokiyên di navbera îdealên şoreşgerî û rastiyên civakî yên wê demê de jî radixin ber çavan.

• Hejmar û beşdariya jinan: Hejmara rastîn a jinên ku beşdarî Meşa Dirêj bûn bi tevahî ne diyar e û di navbera çavkaniyan de diguhere. Tê gotin ku bi Artêşa Sor a Eniya Yekemîn re, ku ji Jiangxi dest bi meşê kir, tenê nêzîkî 30 heta 35 jin hebûn. Lêbelê, pirtûka Helen Praeger Young, “Choosing Revolution”, ku li ser dîroka devkî ya 22 jinên veteranên Meşa Dirêj hatiye avakirin, îdia dike ku bi giştî nêzîkî 2,000 jin beşdarî qonaxên cuda yên Meşê bûne, ku ev hejmar dibe ku hemû yekîneyên Artêşa Sor û personelên sivîl ên ku bi wan re bûn bigire nav xwe. Ev cudahiya hejmaran nîşan dide ku rola jinan dibe ku di vegotinên fermî de kêm hatibe nirxandin.
• Rolên jinan: Jinan di Meşa Dirêj de rolên cihêreng lîstin. Ew ne tenê wekî hevjîn an endamên malbatê yên serokên partiyê bûn, lê bi awayekî çalak beşdarî têkoşînê bûn. Di nav wan de leşker, hemşîre, propagandîst, mamoste, û karkerên di karûbarên lojîstîk û peywendiyê de hebûn. Pirtûka Young mînakên xwendekareke tibê ku ji bo fêrbûna anatomiyê neçar ma termekî bipije, propagandîsteke zarok ku bi dilgermî piştgiriya komunîzmê dikir bêyî ku bi tevahî jê fêm bike, û dayikek ku êrîşeke mezin a leşkerî wekî “dema ku birîna vakslêdana pitika wê qenc bû” bi bîr tîne, dide. Van çîrokan nîşan didin ku jinan di şert û mercên herî dijwar de jî hewl didan ku erkên xwe bi cih bînin û beşdarî jiyana rojane ya Meşê bibin.
• Zehmetiyên taybet ên jinan: Ji bilî zehmetiyên giştî yên Meşa Dirêj ên wek birçîbûn, nexweşî, sermaya dijwar, û şerên domdar, jinan bi pirsgirêk û zehmetiyên taybet ên ku ji zayenda wan dihatin jî rû bi rû man. Pirtûka Lily Xiao Hong Lee û Sue Wiles, “Women of the Long March”, destnîşan dike ku tevî îdîayên Partiya Komunîst ên derbarê wekheviya zayendî de, jin di pratîkê de bi cudakariyê re rû bi rû diman û nikarîbûn ji “labela xwe ya bindestiyê” xilas bibin. Mînak, He Zizhen, ku wê demê hevjîna Mao Zedong bû, hurmet û baldariya ku wekî jineke şoreşger û hevjîna serokekî heq dikir, bi têra xwe nedît. Herwiha, çîroka jineke ku xwedî qabiliyetên fermandariyê bû lê ji ber ku mêrê wê nexwest jin di artêşê de bin, nekarî bigihêje pozîsyoneke bilind, vê rastiyê piştrast dike. Ev yek nîşan dide ku îdeolojiya şoreşgerî bi serê xwe têrê nedikir ku zîhniyeta baviksalarî ya kûr a civakê ji holê rake. Pirtûka Sun Shuyun, “The Long March: The True History of Communist China’s Founding Myth”, hîn wêdetir diçe û behsa muameleya xerab, îşkence, û heta destavêtina li jinan di dema Meşê de dike. Li gorî Shuyun, jinên ducanî gelek caran ji tirsa ku ew ê leza artêşê kêm bikin, dihatin terikandin an jî neçar diman ku zarokên xwe yên nûbûyî li pey xwe bihêlin. Çîroka trajîk a Jiang Xiuying, leşkereke Tîbetî ya jin, ku piştî ku tiliyên lingên wê di dema hilkişîna çiyayên bi berf de ji sermayê qerisîn û reş bûn, neçar ma ku bi teverê tiliyên xwe jê bike da ku jiyana xwe xilas bike, mînakeke din a berxwedan û êşa bêhempa ya jinan e di vê serdemê de.
• Motîvasyon û îdealîzma jinan: Tevî van hemû zehmetî û cudakariyan, gelek jin bi îdealîzmeke mezin û baweriyeke xurt bi armancên şoreşa komunîst beşdarî Meşa Dirêj bûn û li ber xwe dan. Pirtûka “Women of the Long March” amaje dike ku ne îtaeteke kor, lê belê îdealîzm û dilsoziya bi dozê re bû sedema ku jin karibin li hemberî van hemû dijwariyan bisekinin. Baweriya bi avakirina civakeke nû, bê çîn û bê zordestî, û bidawîkirina sedsala rûreşiyê ya Çînê, ji bo gelek jinan bû çavkaniya hêz û îradeyê. Çîrokên van jinan, her çend gelek caran di vegotinên fermî yên Meşa Dirêj de hatibin paşguhkirin an jî kêm hatibin nirxandin, beşek girîng û nayê înkarkirin ji vê destana dîrokî ne. Tecrûbeyên wan ne tenê lehengî û berxwedana wan nîşan didin, lê di heman demê de aliyên tevlihev û pir caran bi êş ên şoreşê jî radixin ber çavan, ku tê de îdeal û rastî her tim li hev nayên. Dibe ku vegotinên lehengî yên jinan ji bo xurtkirina mîta giştî ya Meşa Dirêj hatibin bikaranîn, lê ev yek divê nebe sedema jibîrkirina têkoşînên wan ên taybet û cudakariya ku wan kişandiye.

8. Encam û Mîrateya Meşa Dirêj

Meşa Dirêj ne tenê vekişîneke leşkerî bû; ew bûyereke veguherîner bû ku encamên wê yên yekser û demdirêj ên kûr li ser Partiya Komunîst a Çînê (PKÇ), Şerê Navxweyî yê Çînê, û di dawiyê de li ser tevahiya civak, çand û nasnameya neteweyî ya Çînê hebûn. Mîrateya wê îro jî di siyaseta Çînê de û di bîra kolektîf a neteweyê de zindî ye.

• Encamên yekser: Rizgariya PKÇ’ê, damezrandina bingeha Yan’an, û windahiyên mirovî. Encama herî yekser û bêguman a herî girîng a Meşa Dirêj, rizgarbûna kadroyên bingehîn ên PKÇ’ê û bermayiyên Artêşa Sor ji tunekirina muhtemel ji hêla hêzên Kuomintang (KMT) ve bû. Heger Meşa Dirêj pêk nehatiba, îhtîmaleke mezin hebû ku tevgera komunîst a Çînî bihataya pelixandin. Gihîştina hêzên komunîst li bakurê rojavayê Çînê, bi taybetî li parêzgeha Shaanxi (û paşê damezrandina bingeha navendî li Yan’an), ji wan re herêmeke nû ya stratejîk peyda kir ku ji kontrola rasterast a KMT’ê dûrtir bû û ji bo ji nû ve komîbûn û xurtbûnê guncaw bû. Ev bingeha nû, Yan’an, di salên pêş de bû navenda şoreşa Çînî. Lêbelê, ev rizgarbûn bi bihayekî pir giran hat. Wekî ku di beşên berê de hate destnîşankirin, windahiyên mirovî yên Artêşa Sor di dema Meşê de felaket bûn. Ji nêzîkî 86,000-100,000 kesên ku dest bi meşê kiribûn, tenê hejmareke pir hindik (dora 4,000-8,000) karîn xwe bigihînin cihê dawî. Partî û Artêşa Sor ji aliyê hejmarî ve bi awayekî cidî lawaz bibûn û piraniya kadro û leşkerên xwe yên bi tecrûbe winda kiribûn.
• Bandora demdirêj: Ji nû ve organîzekirina PKÇ’ê, xurtkirina îdeolojîk (Fikra Mao Zedong û “Ruhê Yan’an”), û tevkariya ji bo serkeftina PKÇ’ê di Şerê Navxweyî de. Tevî windahiyên mezin, Meşa Dirêj di warê siyasî û îdeolojîk de ji bo PKÇ’ê xwedî encamên demdirêj ên pir girîng bû. Ya herî berbiçav, Meşa Dirêj bi awayekî قطعی serokatiya Mao Zedong li ser PKÇ’ê û Artêşa Sor zexm kir. Tecrûbeyên dijwar ên Meşê û serkeftina stratejiyên Mao (bi taybetî piştî Konferansa Zunyi) prestîj û otorîteya wî di nav partiyê de pir zêde kir. Di heman demê de, Meşa Dirêj û serdema paşê ya li Yan’an bû zemîn ji bo pêşketin û xurtkirina “Fikra Mao Zedong”. Ev îdeolojî, ku adaptasyoneke Marksîzm-Lenînîzmê bû li gorî şert û mercên taybet ên Çînê, girîngiyeke mezin da rola gundiyan di şoreşê de, stratejiya şerê gerîlla yê demdirêj, û hêza îradeya şoreşgerî. “Ruhê Yan’an” an “Ruhê Meşa Dirêj” – ku tê de nirxên wek fedakarî, berxwedana li hemberî zehmetiyan, dîsîplîna şoreşgerî, û baweriya bêdawî bi serfiraziya dozê hebûn – bû beşek bingehîn ji çand û îdeolojiya PKÇ’ê û ji bo seferberkirina gel di salên pêş de hate bikaranîn. Bingeha Yan’an, ku ji ber dûrbûna xwe ya erdnîgarî ji zexta leşkerî ya KMT’ê û destwerdana rasterast a Comintern hinekî rizgar bûbû, ji bo vê ceribandina îdeolojîk û yekkirinê hawîrdoreke guncaw peyda kir. Li Yan’an, PKÇ ji nû ve xwe organîze kir, endamên nû, bi taybetî di dema Şerê Dij-Japonî (1937-1945) de ku hestên neteweperestî bilind bûn, kişand nav refên xwe, û taktîkên xwe yên leşkerî û siyasî baştir kir. Hejmara endamên PKÇ’ê ji nêzîkî 40,000 di sala 1937’an de gihişt dora 800,000 di sala 1940’î de. Ev xurtbûna ji nû ve, ligel lawazbûna KMT’ê di dema şerê bi Japonya re, zemîn ji bo serkeftina dawî ya komunîstan di Şerê Navxweyî yê Çînê de (1945-1949) amade kir. Meşa Dirêj, bi parastina kadroyên bingehîn ên PKÇ’ê û peydakirina bingeheke stratejîk, di vê serkeftinê de roleke krîtîk lîst.
• Bandora li ser civak, çand û nasnameya neteweyî ya Çînê. Piştî damezrandina Komara Gel a Çînê di sala 1949’an de, Meşa Dirêj bû beşek navendî ya bîra kolektîf û nasnameya neteweyî ya Çînê ya nû. Ew wekî sembola berxwedana li dijî zordestiyê, fedakariya ji bo welat, yekîtiya neteweyî, û serfiraziya îradeya mirovî li hemberî astengiyên herî mezin hate pîrozkirin û propagandakirin. Çîrokên lehengiyê yên Meşa Dirêj di sîstema perwerdehiyê de, di edebiyat, şano, fîlm û hunerên din de bi berfirehî hatin bikaranîn da ku nifşên nû bi “ruhe şoreşgerî” perwerde bikin û dilsoziya bi partî û dewletê re xurt bikin. Meşa Dirêj bû yek ji stûnên bingehîn ên rewakirina desthilatdariya PKÇ’ê.
• Mîtolojîzekirin û propaganda: Vekolîna vegotina fermî ya PKÇ’ê û nêrînên rexneyî. Vegotina fermî ya PKÇ’ê ya Meşa Dirêj ew wekî destaneke lehengî ya bêhempa û rêzek ji serfiraziyên stratejîk ên di bin rêberiya Mao Zedong de nîşan dide. Di vê vegotinê de, zehmetî û windahiyên rastîn gelek caran hatine kêmkirin an jî paşguhkirin, û bûyerên taybetî, wek Girtina Pira Luding, hatine mezin kirin û romantîzekirin da ku wêneyekî lehengî yê Artêşa Sor û serokatiya Mao biafirînin. Mao bi xwe Meşa Dirêj wekî “manîfesto, tîmeke ajîtasyonê, û makîneyeke tov reşandinê” bi nav kiribû, ku îdeolojiya komunîst li 11 parêzgehan belav kiriye û piştgiriya gel qezenc kiriye. Ev vegotina mîtolojîk ji bo yekkirina partiyê, kişandina piştgiriyê (bi taybetî di nav ciwanan de ), û rewakirina serokatiya Mao pir bi bandor bû, û bi awayekî serkeftî vekişîneke leşkerî ya ku ji ber têkçûnê çêbûbû, veguherand çîrokeke serfiraziya lehengî û qederê. Lêbelê, dîroknasên rojavayî û hin lêkolînerên rexnegir ên Çînî (wek Sun Shuyun û Jung Chang & Jon Halliday) gelek aliyên vê vegotina fermî dipirsin û rexne dikin. Ew balê dikişînin ser windahiyên mirovî yên pir mezin, paqijkirinên navxweyî yên hovane yên ku ji hêla serokên partiyê ve hatine ferman kirin, muameleya xerab a li hember jinan, û mirinên bêwate yên bi hezaran kesan. Hin teorî jî hene ku dibêjin Chiang Kai-shek bi zanebûn “rê daye” komunîstan ku birevin da ku wan dûrî herêmên xwe yên bingehîn bike û wan lawaz bike, an jî ji bo ku hêzên xwe li ser têkoşîna li dijî Japonya kom bike. Pirtûkên wek “Red Star Over China” ya Edgar Snow, tevî ku bi nêrîneke sempatîk ji bo komunîstan hatibû nivîsandin û di danasîna Meşa Dirêj ji cîhana rojava re roleke girîng lîstibû, dibe ku bêyî ku bixwaze beşdarî mîtolojîzekirina hin aliyên Meşê jî bûbe. Meşa Dirêj di heman demê de bi awayekî neyekser rê da PKÇ’ê ku ji hestên dij-Japonî yên ku li Çînê zêde dibûn sûd werbigire. Bi gihîştina bakurê rojava, PKÇ xwe wekî hêzeke welatparêz a ku amade ye li dijî dagirkeriya Japonî şer bike, nîşan da, berevajî KMT’ê ku di destpêkê de bi tevahî li ser têkoşîna li dijî Japonya nesekinîbû. Ev yek jî di zêdekirina piştgiriya gel ji bo PKÇ’ê de roleke girîng lîst. “Ruhê Yan’an” ku ji zehmetiyên Meşa Dirêj derketibû, her çend çavkaniyeke mezin a berxwedan û îradeya şoreşgerî bû, di heman demê de dibe ku wekî hincetek ji bo pêkanîna lihevhatina îdeolojîk a tund û tepeserkirina nerazîbûnan jî hatibe bikaranîn, wek ku di Tevgera Rastkirinê ya Yan’an de hate dîtin.

9. Nîqaş û Encamname

Meşa Dirêj, ku di navbera salên 1934 û 1935’an de pêk hat, bêguman yek ji bûyerên herî girîng û xwedî bandor di dîroka nûjen a Çînê de ye. Ew ne tenê vekişîneke leşkerî ya dramatîk bû, lê di heman demê de xaleke werçerxanê ya siyasî, îdeolojîk û civakî bû ku rê li ber guhertinên kûr di Partiya Komunîst a Çînê (PKÇ) de û di qedera tevahiya neteweya Çînî de vekir. Nirxandina giştî ya girîngiya wê pêwîstî bi têgihiştineke berfireh a encamên wê yên piralî heye.

Meşa Dirêj di serî de rizgarbûna PKÇ’ê û Artêşa Sor ji tunekirina muhtemel ji hêla hêzên Kuomintang (KMT) ve misoger kir. Heger ev vekişîn pêk nehatiba, îhtîmaleke mezin hebû ku tevgera komunîst a Çînî bihataya têkbirin. Ya duyemîn, Meşa Dirêj bû qada ku tê de Mao Zedong karî serokatiya xwe li ser partî û artêşê xurt bike û stratejiya xwe ya şoreşgerî, ku girîngî dida rola gundiyan û şerê gerîlla, bi cih bike. Konferansa Zunyi di vî warî de xwedî girîngiyeke taybet bû. Ya sêyemîn, damezrandina bingeha şoreşgerî ya nû li Yan’an, li bakurê rojavayê Çînê, ji PKÇ’ê re derfet da ku ji nû ve xwe organîze bike, hêzên xwe kom bike, û îdeolojiya xwe (Fikra Mao Zedong û “Ruhê Yan’an”) pêş bixe. Ev binge paşê bû navenda berxwedana li dijî Japonya û amadekariya ji bo qonaxa dawî ya Şerê Navxweyî, ku di encamê de Komara Gel a Çînê di sala 1949’an de hate damezrandin. Ji ber vê yekê, Meşa Dirêj ne tenê wekî bûyereke leşkerî, lê divê wekî pêvajoyeke veguherîna kûr a siyasî û îdeolojîk bê dîtin. PKÇ’ê ku ji vê ceribandina dijwar derket, ji ya berê cuda bû: ew bihêztir, yekgirtîtir di bin serokatiya Mao de, û bi îdeolojiyeke ku bêtir li gorî şert û mercên Çînê bû, çekdar bû.

Meşa Dirêj ji bo têgihiştina giştî ya tevgerên şoreşgerî û dîroka Çînê xwedî implikasyonên girîng e. Ew nîşan dide ku çawa tevgerên şoreşgerî dikarin ji têkçûn û krîzên kûr derfetên nû biafirînin û bi saya berxwedan, adaptebûn, û avakirina vegotineke xurt a îdeolojîk, xwe ji nû ve vejînin. Rola serokatiyê (wek bilindbûna Mao), girîngiya piştgiriya gel (bi taybetî gundiyan di çarçoveya Çînê de), û pêwîstiya bi stratejiyên maqûl û li gorî şert û mercan, dersên girîng in ku ji vê serdemê tên derxistin. Di heman demê de, lêçûnên mirovî yên giran ên Meşa Dirêj û aliyên tarî yên wek paqijkirinên navxweyî û muameleya li hember jinan, nîşan didin ku pêvajoyên şoreşgerî gelek caran bi êş û trajîediyan dagirtî ne. Ev bûyer wek mînakeke xurt nîşan dide ku çawa tevgerên şoreşgerî dikarin têkçûneke kûr û krîzekê veguherînin çavkaniyeke mayînde ya rewakirina siyasî û hêza îdeolojîk, bi saya avakirina vegotinê û nîşandana berxwedanê.

Dîroknasiya Meşa Dirêj pir tevlihev e û di navbera vegotinên fermî yên PKÇ’ê, ku wê wekî destaneke lehengî ya bêhempa nîşan didin, û nêrînên rexneyî yên ku balê dikişînin ser aliyên tarî û mîtolojîzekirina bûyeran, dabeş dibe. Vegotina fermî rola Mao Zedong û serfiraziya îradeya şoreşgerî derdixe pêş, lê lêkolînên rexneyî yên nû, bi taybetî yên ku xwe dispêrin çavkaniyên devkî û arşîvên herêmî, hewl didin ku wêneyekî hevsengtir û rexneyîtir pêşkêş bikin, ku tê de êş, windahî, û nakokiyên navxweyî jî cih digirin. Ji bo têgihiştineke kûr û akademîk a Meşa Dirêj, pêwîst e ku meriv bi awayekî rexneyî nêzîkî hemû çavkaniyan bibe, hevsengiyekê di navbera qebûlkirina lehengî û fedakariya beşdaran û rexnekirina aliyên problematîk ên bûyerê û vegotina wê de bibîne. Pêwîst e ku meriv di navbera rastiya dîrokî, tecrûbeya subjektîf (ya rizgarbûyan, tevî jinan), vegotinên fermî, û ji nû ve şîrovekirinên rexneyî yên zanistî de bigere, û qebûl bike ku “rastî” di bûyerên veguherîner ên bi vî rengî de pir caran piralî û gengeşî ye.

Di encamê de, Meşa Dirêj bûyereke bingehîn e ku ne tenê rê li ber damezrandina Komara Gel a Çînê vekir, lê di heman demê de bandoreke kûr û mayînde li ser nasnameya siyasî û çandî ya Çînê ya nûjen hişt. “Ruhê Meşa Dirêj” îro jî di diskursa siyasî ya Çînê de tê bikaranîn ji bo seferberkirina piştgiriyê ji bo armancên dewletê yên heyî û ji bo xurtkirina rewakirina PKÇ’ê, ku ev yek jî nîşan dide ku çiqas vegotinên dîrokî di avakirina dewletê û domandina sîstemên siyasî de xwedî hêz in. Lêkolîn û nîqaşên li ser Meşa Dirêj dê bêguman berdewam bikin, ji ber ku ew beşek girîng ji têgihiştina rabirdû, حال, û paşeroja Çînê ye.

wergirtî

1. Long March – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Long_March 2. The Long March | October 16, 1934 – History.com, https://www.history.com/this-day-in-history/october-16/the-long-march 3. Uzun Yürüyüş Nedir? Kim Tarafından ve Neden Gerçekleştirilmiştir …, https://evrimagaci.org/uzun-yuruyus-nedir-kim-tarafindan-ve-neden-gerceklestirilmistir-13841 4. (6) The Long March of the CCP Red Army and the Establishment of …, https://chiculture.org.hk/index.php/en/photo-story/2780 5. The Long March – IU ScholarWorks, https://scholarworks.iu.edu/journals/index.php/iusburj/article/download/19910/25993/44148 6. THE LONG MARCH enhua Zhang Chinese Communists built up revolutionary bases in the early 1930s in Jiangxi, Hunan – Brill, https://brill.com/display/book/edcoll/9789004188617/Bej.9789004188600.i-342_004.pdf 7. Uzun Yürüyüş – Vikipedi, https://tr.wikipedia.org/wiki/Uzun_Y%C3%BCr%C3%BCy%C3%BC%C5%9F 8. Impact of the Long March, https://erol.side.wa.edu.au/content/file/f2d9bf2c-7483-4deb-81b5-21d32478f9a2/1/002_war_revolution.zip/content/002_war_revolution/page_06.htm 9. The Significance of the Long March – HISTORY MADE EASIER by …, https://historymadeeasier.com/the-significance-of-the-long-march/ 10. The “Long March” As Extended Guerrilla Warfare | Proceedings …, https://www.usni.org/magazines/proceedings/1952/march/long-march-extended-guerrilla-warfare 11. The Long March Anniversary – How a Failed Revolution Paved Mao …, https://www.internationaliststandpoint.org/the-long-march-anniversary-how-a-failed-revolution-paved-mao-zedongs-path-to-power/ 12. The Long March: The True History of Communist China’s Founding …, https://www.amazon.com/Long-March-History-Communist-Founding/dp/0385520247 13. The Long March (1934-1935) | Chinese Posters | Chineseposters.net, https://chineseposters.net/themes/long-march 14. Long March – New World Encyclopedia, https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Long_March 15. 1949 Chinese revolution – Milestones in the History of U.S. Foreign …, https://history.state.gov/milestones/1945-1952/chinese-rev 16. The Chinese Civil War – The National Archives, https://www.nationalarchives.gov.uk/education/resources/the-chinese-civil-war/ 17. Çin İç Savaşı: Modern Tarihin En Kanlı Olayı – Evren Atlası, https://evrenatlasi.com.tr/kultur/cin-ic-savasi/ 18. Long March | Chinese History, Communist Retreat & Mao Zedong …, https://www.britannica.com/event/Long-March 19. Strategy and the Chinese Civil War – Military Strategy Magazine, https://www.militarystrategymagazine.com/article/strategy-and-the-chinese-civil-war/ 20. What Was the Long March? – ThoughtCo, https://www.thoughtco.com/what-was-the-long-march-195155 21. The Long March (1934-1936) – Asia for Educators | Columbia University, https://afe.easia.columbia.edu/special/china_1900_mao_march.htm 22. Was the Long March a success? | Schoolshistory.org.uk, https://schoolshistory.org.uk/topics/world-history/mao-china-c-1930-1976/long-march-success/ 23. Epic Odyssey– Beijing Review, https://www.bjreview.com/Current_Issue/2016/202102/t20210204_800235052.html 24. Zunyi Conference – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Zunyi_Conference 25. 90 years on, Long March’s legacy inspires China’s progress in the …, http://english.scio.gov.cn/m/in-depth/2025-01/16/content_117668006.html 26. The Battle of Chishui River – StoryMaps, https://storymaps.com/stories/1641403775b842a69a9179f2b91828ca 27. The Long March Explained: The Epic Saga of CCP – Young Pioneer Tours, https://www.youngpioneertours.com/the-long-march/ 28. The Long March – Berkshire Publishing, https://www.berkshirepublishing.com/wp-content/uploads/2025/01/The-Long-March.pdf 29. The Long March | IU South Bend Undergraduate Research Journal, https://scholarworks.iu.edu/journals/index.php/iusburj/article/view/19910 30. Luding Bridge | Chinese Posters | Chineseposters.net, https://chineseposters.net/themes/luding-bridge 31. Zhang Guotao – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Zhang_Guotao 32. Zhang Guotao | Chinese Communist Leader & Revolutionary – Britannica, https://www.britannica.com/biography/Zhang-Guotao 33. Helen Praeger Young | Choosing Revolution – UI Press, https://www.press.uillinois.edu/books/?id=p074561 34. Women of the Long March (Lily Xiao Hong Lee and Sue Wiles), https://commons.ln.edu.hk/cgi/viewcontent.cgi?referer=&httpsredir=1&article=1021&context=ljcs_vol2 35. Editorial: The Long March – The highlight of Human Spirit – People’s …, https://en.people.cn/n3/2016/1017/c90000-9128339.html 36. Long March: History & Significance – StudySmarter, https://www.studysmarter.co.uk/explanations/chinese/chinese-social-issues/long-march/ 37. The Yan’an Period (延安时期) Overview – Chinese History for Teachers, https://chinesehistoryforteachers.omeka.net/exhibits/show/yanan-period/yanan-period-overview 38. The Long March – Army University Press, https://www.armyupress.army.mil/Journals/Military-Review/English-Edition-Archives/September-October-2020/SO-20-Cover-3/ 39. http://www.atlantis-press.com, https://www.atlantis-press.com/article/25883098.pdf 40. osf.io, https://osf.io/y95kf/download/ 41. Mao: The Unknown Story – Association for Asian Studies, https://www.asianstudies.org/publications/eaa/archives/mao-the-unknown-story/ 42. Mao: The Unknown Story – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Mao:_The_Unknown_Story 43. Historiography & Perspectives – The Past Changes a Little Every Time We Retell It, https://stg.igbis.edu.my/the-past-changes-a-little-every-time-we-retell-it/mao-historiography/ 44. Edgar Snow Red Star Over China – densem.edu, https://densem.edu/Download_PDFS/libweb/466730/EdgarSnowRedStarOverChina.pdf 45. Red Star Over China – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Red_Star_Over_China 46. The Long March Toward Chinese “Modernization” | China Research Center, https://www.chinacenter.net/2025/china-currents/24-1/the-long-march-toward-chinese-modernization/