Mirinên Nepenî li Çiyayên Uralê

1. Pêşgotin: Trajediya li Çiyayê Mirinê (Kholat Syakhl)

Bûyera Deriyê Dyatlov, ku di zivistana sar a sala 1959an de li Çiyayên Uralê yên Bakur li Rûsyayê qewimî, wekî yek ji razên herî balkêş û trajîk ên sedsala 20an di qeydên dîrokê de cihê xwe girtiye. Ev bûyer, ku tê de neh skîkerên ciwan û bi tecrube di şert û mercên nepenî de jiyana xwe ji dest dan, heta roja îro jî eleqeyeke mezin dikişîne û bûye mijara gelek lêkolîn, pirtûk, belgefîlm û teoriyên cihêreng. Cihê bûyerê, pişta rojhilat a çiyayê Kholat Syakhl e, ku di zimanê gelê xwecihî yê Mansî de wekî “Çiyayê Mirinê” an jî “Lûtkeya Bêdeng” tê nasîn. Ev navگذاری bi serê xwe hestek nepenîtiyê li trajediya ku li wir qewimî zêde dike û ji bo çêbûna efsane û teoriyên derasayî zemînekê amade dike. Nakokiya sereke ya ku vê bûyerê ewqasî sosret dike, di navbera ezmûna berbiçav a koma skîkeran û awayê mirina wan a ku dixuye bêserûber û panîkî de ye. Rastiya ku ev kesên jêhatî û ji bo şert û mercên dijwar amadekirî, bi awayekî wisa ji konên xwe reviyane û rastî mirineke wisa hatine, bingeha sereke ya nepenîtiya ku bi dehan sal in berdewam dike, pêk tîne.

Mirina nepenî ya van neh skîkeran, ku konên xwe ji hundir ve çirandibûn, bi kincên kêm û hin jî bêpêlav di sermaya dijwar de reviyabûn, û paşê bi birînên trawmatîk ên nediyar û şopên radyasyonê li ser hin kincên wan hatibûn dîtin, gelek pirsên bêbersiv li dû xwe hiştine. Armanca vê gotara akademîk ew e ku li ser bingeha delîlên heyî, raporên lêpirsînê yên fermî û nûjen, analîzên zanistî û teoriyên cihêreng, vekolîneke berfireh, kûr û bêalî ya Bûyera Deriyê Dyatlov pêşkêş bike. Bi vê yekê, tê xwestin ku xwendevan karibe têgihiştineke zelaltir li ser aliyên cihêreng ên vê bûyera trajîk û razdar bi dest bixe.

2. Koma Dyatlov û Rêwîtiya Wan a Dawî

Endamên seferê: paşxane, ezmûn û armancên seferê

Koma ku di Sibata 1959an de li Çiyayên Uralê rastî qedera xwe ya trajîk hat, bi piranî ji xwendekar û mezûnên Enstîtuya Polîteknîkî ya Uralê (niha Zanîngeha Federal a Uralê) pêk dihat. Rêberê komê Igor Dyatlov bû, xwendekarekî 23 salî yê jêhatî û bi tecrube di endezyariya radyoyê de. Endamên din ên komê ev bûn: Yuri Doroshenko (21 salî, aboriya elektrîkê), Lyudmila Dubinina (20 salî, aborî), Alexander Kolevatov (24 salî, fîzîka nukleerî), Zinaida Kolmogorova (22 salî, endezyariya radyoyê), Yuri Krivonischenko (23 salî, endezyariya avahîsaziyê û hîdrolîkê), Rustem Slobodin (23 salî, endezyariya mekanîkê), û Nikolai Thibeaux-Brignolle (23 salî, endezyariya avahîsaziyê). Kesê herî bi temen di komê de Semyon (Alexander) Zolotaryov bû, mamosteyekî werzîşê yê 38 salî û beşdarê Şerê Cîhanê yê Duyemîn, ku ji koma din cuda bû.

Hemû endamên komê, ji bilî Zolotaryov ku xwedî ezmûneke berfirehtir bû, skîker û çiyagerên Kategoriya II bûn û bi vê seferê re dê bibûna xwediyê sertîfîkaya Kategoriya III, ku asta herî bilind a dijwariyê di sîstema Sovyetê de nîşan dida. Ev yek nîşan dide ku ew ne amator bûn û ji bo şert û mercên dijwar ên zivistanê yên Uralê xwedî perwerde û amadekariyeke baş bûn. Armanca sereke ya seferê gihîştina lûtkeya Çiyayê Otorten bû, ku wekî sefereke werzîşî ya payebilind û dijwar dihat hesibandin.

Di destpêkê de kom ji deh kesan pêk dihat. Endamê dehemîn, Yuri Yudin (21 salî, aborî), ji ber êşa ling û pirsgirêkên tenduristiyê (romatîzma û nexweşiya dil a zikmakî) di 28ê Çileya 1959an de, berî ku kom bigihîje beşa herî dijwar a rêwîtiyê, ji komê veqetiya û vegeriya. Ev biryara wî jiyana wî xilas kir û ew kir yekane saxmayiyê koma Dyatlov.

Tevî ezmûna wan a berbiçav, biryara komê ya ji bo kampvedanê li cîhekî ewqas eşkere û bê parastin li ser pişta Kholat Syakhl, di bin şert û mercên dijwar ên zivistanê de, heta roja îro jî mijara nîqaşê ye. Ma ev yek ji ber zêde-baweriya bi xwe bû, an ji ber şert û mercên nepêşbînîkirî yên ku ew neçarî vê biryarê kirin? Ev pirs ji bo têgihiştina zincîra bûyeran girîng dimîne.

Kronolojiya bûyeran heta şeva 1-2 Sibat 1959

Rêwîtiya koma Dyatlov di 23ê Çileya 1959an de bi rêwîtiyeke trênê ji bajarê Sverdlovsk (îro Yekaterinburg) ber bi Serovê ve dest pê kir. Piştî Serov, ew bi trênê gihîştin Ivdelê û ji wir jî bi otobusê çûn Vizhay, ku wargeha dawî ya mirov lê dijîn bû. Di 25ê Çile de, Igor Dyatlov û Zina Kolmogorova nameyên xwe yên dawî ji postexaneya Vizhay şandin. Di 26ê Çile de, komek bi kamyonekê gihîşt Herêma 41, civakeke daristanî. Roja din, wan ji bo 24 km heta wargeha madenê ya terikandî ya Bakur-2, ku êdî kes lê nedima, kirê kirin.

Di 28ê Çile de, wekî ku li jor hate gotin, Yuri Yudin ji ber nexweşiyê ji komê veqetiya û bi heman wesayîta ku wan anîbû vegeriya. Neh endamên mayî rêwîtiya xwe berdewam kirin û şeva xwe li peravên çemê Lozva derbas kirin. Di rojên li pey de, kom bi skiyan ji Lozvayê ber bi çemê Auspiya ve çû û li wir kamp danî.

Di 31ê Çile de, komê hewl da ku bi rêya herî kurt ji Auspiyayê bigihîje çemê Lozva (cihê ku niha wekî Deriyê Dyatlov tê nasîn), lê ji ber şert û mercên nebaş vegeriyan û şeva xwe dîsa li peravên Auspiyayê derbas kirin. Di 1ê Sibatê de, komê biryar da ku depoyek (“labaz”) ji hin xwarin û amûrên xwe yên zêde çêbike da ku barê xwe sivik bikin berî hilkişîna dawî ya ber bi Çiyayê Otorten ve. Ev yek nîşan dide ku wan plan dikir ku piştî gihîştina lûtkeyê vegerin heman cihî û pêdiviyên xwe ji “labaz”ê bistînin. Ev rastî teoriyên ku dibêjin kom bi dilxwazî ji herêmê direviya an jî planek wan a cuda hebû, lawaz dike. Piştî çêkirina “labaz”ê, kom dereng dest bi rê kir, bi qasî 500 metre ji riya xwe ya plankirî dûr ket, bi qasî 2 km pêşve çû û li ser pişta bakur a Çiyayê Kholat Syakhl, li bilindahiyek bi qasî 1079 metre (li gorî nexşeyên wê demê), konê xwe veda. Ev kampa wan a dawî bû.

Tablo 1: Endamên Koma Dyatlov û Agahiyên Giştî

Navê Pêşîn	Paşnav	Dîroka Jidayikbûnê	Temen	Pîşe/Xwendekarî (Fakulte)	Tecrube (Asta Skîkeriyê/Çiyageriyê)	Sedema Mirinê ya Fermî (1959)	Nîşeyên li ser Birînan
Igor	Dyatlov	13 Çile 1936	23	Xwendekar (Endezyariya Radyoyê)	Kategoriya II, Rêberê Komê	Hîpotermî	Birînên biçûk li ser rû û destan
Yuri	Doroshenko	29 Çile 1938	21	Xwendekar (Aboriya Elektrîkê)	Kategoriya II	Hîpotermî	Şewatên biçûk, kef li dev, perçeyek çermê kulma xwe gez kiribû (li gorî hin çavkaniyan ev Krivonischenko bû)
Lyudmila	Dubinina	12 Gulan 1938	20	Xwendekar (Aborî)	Kategoriya II	Xwînrijîna navxweyî ya giran ji ber şikestina gelek parsûyan	Parsûyên şikestî (10 parsû), çav û ziman winda
Alexander	Kolevatov	16 Mijdar 1934	24	Xwendekar (Fîzîka Nukleerî)	Kategoriya II	Hîpotermî	Birîneke li pişt guh, stûyê zivirî, birû winda (li gorî hin çavkaniyan)
Zinaida	Kolmogorova	12 Çile 1937	22	Xwendekar (Endezyariya Radyoyê)	Kategoriya II	Hîpotermî	Birîneke sor a mezin li aliyê rastê yê laş, birînên biçûk li ser rû û destan
Yuri	Krivonischenko	7 Sibat 1935	23	Mezûn (Endezyariya Avahîsaziyê), Karmendê Mayakê	Kategoriya II	Hîpotermî	Şewatên biçûk li ser lingan, perçeyek çermê kulma xwe gez kiribû , kincên radyoaktîf
Rustem	Slobodin	11 Çile 1936	23	Mezûn (Endezyariya Mekanîkê)	Kategoriya II	Hîpotermî	Şikestineke biçûk di serî de (1.5 \times 6 cm), birînên biçûk li ser rû
Nikolai	Thibeaux-Brignolle	5 Tîrmeh 1935	23	Mezûn (Endezyariya Avahîsaziyê)	Kategoriya II	Birîna kujer a serî	Şikestineke mezin a serî (hestiyê temporal)
Semyon (Alexander)	Zolotaryov	2 Sibat 1921	38	Mamosteyê Werzîşê, Beşdarê Şerê Cîhanê yê II.	Tecrubeya bilind	Birînên giran ên sîngê	Parsûyên şikestî (5 parsû li aliyê rastê), birîneke vekirî li ser serî, çav winda, kincên radyoaktîf (kamera li stûyê wî)
Yuri	Yudin	19 Tîrmeh 1937	21	Xwendekar (Aborî)	Kategoriya II	Di 28ê Çile de ji ber nexweşiyê veqetiya; di 2013an de mir.	–

Çavkanî:

Tabloya jorîn agahiyên bingehîn ên derbarê her qurbaniyekî de bi awayekî rêkûpêk pêşkêş dike. Ev yek ne tenê trajediya mirovî ya bûyerê radixe ber çavan, lê di heman demê de girîngiya ezmûna komê jî tekez dike. Zanîna ku ew ne amator bûn, pirsên li ser çi dikaribû wan ewqas bitirsîne û neçarî reva bêserûber bike, girantir dike. Sedemên mirinê yên cihêreng (hîpotermî li hemberî trawmayê) û birînên taybet jî ji destpêkê ve nakokiyên di bûyerê de destnîşan dikin, ku dê di beşên paşê de bi hûrgilî werin analîz kirin.

3. Cihê Bûyerê: Vedîtinên Destpêkê û Delîlên Sosret

Lêgerîna koma Dyatlov piştî ku ew di dema diyarkirî de (12ê Sibatê) venegeriyan Vizhayê dest pê kir, lê malbat û hevalên wan di 20ê Sibatê de bi awayekî fermî alarm dan. Di 26ê Sibata 1959an de, piştî lêgerînên berfireh, tîmên lêgerînê yên ku ji xwendekarên dilxwaz û çiyageran pêk dihatin, konê komê li ser pişta Çiyayê Kholat Syakhl dîtin. Dîmenê ku pê re rû bi rû man, ji destpêkê ve sosret û nepenî bû.

Rewşa çadırê

Konê komê, ku ji bo neh kesan hatibû çêkirin, nîv-hilweşiyayî û bi tebeqeke stûr a berfê nixumandî bû. Ya herî balkêş ew bû ku kon ji aliyekî ve, ji hundir, bi amûreke tûj (bi îhtîmaleke mezin kêr) hatibû çirandin. Ev yek nîşaneke eşkere bû ku endamên komê di rewşeke panîkê ya ekstrem de bûne û ji bo ku bi lez û bez ji konê derkevin, neçar mane ku wê bi vî rengî birîndar bikin, belkî ji ber ku deriyê normal hatibû blokekirin an jî derketina ji wir pir hêdî bû.

Lêbelê, tiştên di hundirê konê de bi awayekî sosret birêkûpêk mabûn. Çenteyên piştê, pêlavên zivistanê, xwarin (wek perçeyek salo – rûnê berazê yê spî – ku li ser sêniyekê mabû, nîşan dida ku ew xwarina êvarê amade dikirin), pere, fîşekek alkolê (ku nehatibû vekirin), nexşeya rê, û belgeyên fermî hemû li cihê xwe bûn. Ev yek nîşan dide ku her çi bûyera ku ew neçarî revê kiribe, ew ji nişka ve û di dema çalakiyeke rojane de qewimiye, û wexta wan nebûye ku tiştên herî bingehîn ên ji bo jiyanê di sermaya dijwar de bi xwe re bibin.

Şopa lingan

Li derveyî konê, şopên lingan ên cemidî yên ku ji hêla heşt an neh kesan ve hatibûn hiştin, bi awayekî zelal diyar bûn. Ya ku lêkolîner matmayî hişt ew bû ku piraniya van şopan nîşan didan ku kesên reviyane an bêpêlav bûne, an tenê gore li lingên wan bûne, an jî yek pêlavek li xwe kirine. Di şert û mercên hewayê yên wê şevê de, ku germahî di navbera -25^\circ C û -30^\circ C de bû , revê bi vî rengî hema hema mirineke misoger bû û asta xetereya ku kom jê direviya, nîşan dida.

Şopên lingan ji konê ber bi daristanê ve, ku bi qasî 1.5 km dûr bû, diçûn. Li gorî hin çavkaniyan, ev şop piştî 5 heta 10 metreyan winda dibûn , lê li gorî çavkaniyên din, ew heta 500 metreyan berî ku bi berfa nû werin nixumandin, diyar bûn. Tevî vê nakokiyê di dûrahiyê de, her du jî piştrast dikin ku şop ji bo demekê xuya bûne. Hêjayî gotinê ye ku hin raporên destpêkê û analîzên paşê îdia dikin ku şopên lingan nîşana meşeke normal û hêdî bûne, ne bazdaneke panîkî. Ev yek bi panîka ku ji çirandina konê û rewşa bêkincbûnê diyar dibe re dikeve nakokiyê. Ger şop bi rastî hêdî bûn, ev teoriyên ku li ser panîkek ji nişka ve û reva korayî disekinin (wek ji ber dengekî bilind an ronahiyek) dipirse. Dibe ku bûyera destpêkê wan neçar kiribe ku konê biterikînin, lê dûv re ew bi awayekî birêkûpêktir tevdigeriyan, belkî ji ber ku xeter tavilê li pey wan nedihat, an jî ji ber ku ew di rewşek şokê de bûn ku bandor li biryardan û leza wan dikir.

Vedîtina pênc laşên pêşîn

Di 27ê Sibatê de, roja piştî dîtina konê, du laşên pêşîn hatin dîtin. Ew laşên Yuri Doroshenko û Yuri Krivonischenko bûn, ku li bin dareke sedîrê ya mezin, bi qasî 1.5 km dûrî konê û li kêleka daristanê, hatibûn dîtin. Her du jî tenê bi kincên binî (spî) bûn û bêpêlav bûn. Li nêzîkî wan, bermayiyên agirekî biçûk ê ku hatibû vemirandin, hebûn. Şaxên darê sedîrê heta bilindahiya pênc metreyan şikestî bûn, ku nîşan dida yek ji skîkeran hewl daye hilkişe ser darê, belkî ji bo dîtina konê, ji bo çavdêriya derdorê, an jî ji bo şikandina şaxan ji bo agir. Yek ji hûrgiliyên herî sosret ew bû ku Yuri Krivonischenko perçeyek ji goştê kulma destê xwe gez kiribû û jê kiribû, ku asta êş û desperasyona wî ya dawî nîşan dide.

Di heman rojê û rojên li pey de, sê laşên din hatin dîtin. Laşê rêberê komê, Igor Dyatlov, di navbera dara sedîrê û konê de, bi qasî 300 metre dûrî darê, hate dîtin. Rûyê wî li erdê bû û şaxekî biçûk ê darê hejandi bû, wekî ku di hewldana xwe ya dawî de xwe pê girtibe. Laşê Zinaida Kolmogorova, bi qasî 180 metre dûrî Dyatlov û ber bi konê ve, hate dîtin. Pozîsyona laşê wê nîşan dida ku ew hewl dida xwe ber bi konê ve kaş bike. Li ser beşa rastê ya laşê wê birîneke sor a geş û dirêj hebû, ku dişibiya şopa lêdana bi darikekê. Laşê Rustem Slobodin jî li nêzîk, bi qasî 150 metre dûrî Kolmogorova û ew jî ber bi konê ve, hate dîtin. Di serê Slobodin de şikestineke biçûk (1.5 x 6 cm) hebû, lê di rapora otopsiyê ya destpêkê de ev wekî sedema mirinê nehatibû destnîşankirin. Saeta wî di saet 08:45 de rawestiyabû. Van birînên destpêkê, nemaze birîna Kolmogorova û şikestina serê Slobodin, berî vedîtina laşên di newalê de jî pirsên li ser çavkaniya tundûtûjiyê an qezayên din derxistin holê.

Dîtina bermayiyên agir û şaxên şikestî yên darê nîşan dide ku herî kêm hin endamên komê piştî terikandina konê ji bo demekê sax bûne û bi awayekî aktîf ji bo jiyanê têkoşiyane. Ev delîl li dijî teoriyên ku mirinek pir bilez û ji nişka ve ji bo hemû endaman pêşniyar dikin (wek teqînek mezin) derdikevin. Ew nîşan dide ku bûyer bi qonaxan pêk hatiye, û qurbaniyan hewlên cuda dane ji bo rizgarkirinê.

4. Lêgerîn Berdewam Dike: Vedîtina Çar Qurbaniyên Dawî

Piştî vedîtina pênc laşên pêşîn, lêgerîn ji bo çar endamên din ên komê yên winda bi dijwarî berdewam kir. Lêbelê, ji ber şert û mercên dijwar ên zivistanê û tebeqeya stûr a berfê, ev hewldan hema hema du mehan bê encam man. Di destpêka Gulana 1959an de, dema ku berf dest bi helînê kir, laşên çar skîkerên mayî jî hatin dîtin.

Ev çar laş – Lyudmila Dubinina, Semyon Zolotaryov, Alexander Kolevatov, û Nikolai Thibeaux-Brignolle – li cîhekî ji koma pêşîn cuda hatin dîtin. Ew di newaleke biçûk de, ku bi qasî 70-75 metre dûrî dara sedîrê ya ku laşên Doroshenko û Krivonischenko lê hatibûn dîtin (û ji konê dûrtir), di bin tebeqeyeke berfê ya bi kûrahiya çar metreyan de veşartî bûn. Cihê ku ew lê hatin dîtin, di nav çemekî biçûk ê ku di bin berfê re diherikî de bû.

Rewşa laşan û kincên wan

Rewşa van çar laşan û kincên wan hin hûrgiliyên din ên sosret û trajîk derxistin holê. Hat dîtin ku hin ji wan perçeyên kincên endamên din ên komê yên ku berê miribûn (û laşên wan li nêzîkî dara sedîrê hatibûn dîtin) li xwe kirine. Mînakî, Dubinina perçeyek ji pantolonê hirî yê Krivonischenko li lingê xwe pêçabû, û Zolotaryov şewqe û paltoyê Dubinina li xwe kiribû. Ev yek nîşan dide ku piştî mirina hevalên xwe yên pêşîn, yên sax mane hewl dane ku bi karanîna kincên wan xwe ji sermaya kujer biparêzin. Ev hewldana jiyanê ya dawî, tevî rewşa wan a bêhêvî, trajediya bûyerê kûrtir dike.

Lêbelê, birînên ku li ser van çar laşan hatin dîtin, ji yên pênc laşên pêşîn pir girantir û cuda bûn. Lyudmila Dubinina û Semyon Zolotaryov her duyan jî birînên giran ên sîngê hebûn; gelek parsûyên wan şikestî bûn. Nikolai Thibeaux-Brignolle şikestineke mezin û kujer di serê wî de hebû. Alexander Kolevatov, tevî ku birînên wî yên derve kêmtir bûn, birîneke li pişt guhê wî û stûyê wî bi awayekî neasayî zivirîbû.

Ya ku herî zêde bû sedema spekulasyonan, windabûna hin tevnên nerm bû. Çavên Semyon Zolotaryov û Lyudmila Dubinina winda bûbûn. Zimanê Lyudmila Dubinina jî bi tevahî winda bûbû. Li gorî hin raporan, birûyên Alexander Kolevatov jî winda bûbûn. Van dîtinan derî li ber gelek teoriyên hovane û derasayî vekir.

Vedîtina van çar laşan di newalê de, hin ji wan bi kincên hevalên xwe yên mirî, nîşan dide ku ew ji koma pêşî cuda bûne û belkî hewl dane stargehekê çêbikin an xwe ji bayê biparêzin. Hin lêkolîner pêşniyar dikin ku wan stargeheke berfê (“snow den”) çêkiribûn. Lêbelê, birînên wan ên giran, ku dişibiyan birînên ji ber qezayeke otomobîlê , ji hîpotermiyê wêdetir bûn û pirsên cidî derbarê çi qewimî li wê newalê derdixistin holê. Hebûna laşan di bin berfeke kûr de û di nav aveke herikbar de hem ji bo parastina laşan ji hin hêmanan (wek bayê) hem jî ji bo lezkirina hin pêvajoyên hilweşînê (wek windabûna tevnên nerm) û şûştina potansiyel a şopên radyasyonê girîng e.

5. Analîza Forensîk: Birînên Qurbaniyan û Pirsên Bêbersiv

Analîza forensîk a laşên qurbaniyên Deriyê Dyatlov yek ji aliyên herî krîtîk û di heman demê de yên herî nîqaşber ên bûyerê ye. Raporên otopsiyê yên ku di sala 1959an de hatin amadekirin, tevliheviyek ji mirinên ji ber hîpotermiyê û birînên trawmatîk ên giran eşkere kirin, ku ev yek ji bo ravekirineke yekgirtî ya bûyerê dijwariyek mezin derxist holê.

Hûrgiliyên otopsiyan: hîpotermî, birînên trawmatîk ên giran

Li gorî encamên fermî yên lêpirsîna 1959an, şeş ji neh skîkeran (Igor Dyatlov, Yuri Doroshenko, Zinaida Kolmogorova, Yuri Krivonischenko, Alexander Kolevatov, û Rustem Slobodin) ji ber hîpotermiyê (cemidîn) jiyana xwe ji dest dabûn. Lêbelê, sê qurbaniyên din – Lyudmila Dubinina, Semyon Zolotaryov, û Nikolai Thibeaux-Brignolle – ji ber birînên fîzîkî yên pir giran miribûn. Dubinina gelek parsûyên şikestî (deh parsû li her du aliyan) û xwînrijîna navxweyî ya mezin hebû. Zolotaryov jî gelek parsûyên şikestî (pênc parsû li aliyê rastê) û birîneke vekirî li ser serê wî hebû. Thibeaux-Brignolle şikestineke mezin û berfireh di hestiyê temporal ê serê wî de hebû. Rustem Slobodin jî şikestineke di serê wî de (1.5 x 6 cm) hebû, lê di rapora destpêkê de ev wekî sedema sereke ya mirinê nehatibû destnîşankirin û mirina wî jî bi hîpotermiyê ve hatibû girêdan.

Bijîşkê forensîk ê sereke yê dozê, Dr. Boris Vozrozhdenny, di rapora xwe de destnîşan kiribû ku hêza pêwîst ji bo çêkirina birînên giran ên li ser Dubinina û Zolotaryov ewqas mezin bûye ku ew nikarin ji hêla mirovekî din ve, bi lêdanên asayî, hatibin çêkirin. Wî ev birîn bi yên ku di encama pêleke teqînê ya xurt an jî qezayeke otomobîlê ya bi lez de çêdibin, dan ber hev. Ya girîng, wî her weha destnîşan kir ku li ser laşên van qurbaniyan (ji bilî yên windabûyî) ti birînên derve yên mezin an şopên şer tune bûn ku bi giraniya birînên navxweyî re têkildar bin. Ev daxuyaniya Dr. Vozrozhdenny bi awayekî xurt li dijî teoriya êrîşeke mirovî (wek ji hêla gelê Mansî ve) derdikeve û balê dikişîne ser îhtîmala hêzeke xwezayî ya pir mezin an jî rûdaneke teknolojîk.

Analîza tevnên nerm ên windabûyî (zimanê Dubinina, çavên Zolotaryov): nîqaşa berî mirinê vs. piştî mirinê, çalakiya ajalan

Windabûna tevnên nerm ji laşên hin qurbaniyan yek ji hûrgiliyên herî sosret û ku bûye sedema spekulasyonên berfireh e. Bi taybetî, zimanê Lyudmila Dubinina bi tevahî winda bûbû, û çavên wê û yên Semyon Zolotaryov jî tune bûn. Her weha, beşek ji lêvên Dubinina, tevnên rûyê wê, û perçeyek ji hestiyê serê wê jî winda bûbûn. Li gorî hin raporan, birûyên Alexander Kolevatov jî winda bûn.

Nîqaşa sereke li ser vê mijarê ew e ka gelo ev windabûn berî mirinê (wek encama êrîşekê) an piştî mirinê (wek encama çalakiya ajalan an pêvajoyên hilweşînê yên xwezayî) qewimiye. Piraniya lêkolîner û pisporên nûjen, tevî Dr. Vozrozhdenny di dema xwe de, li ser wê yekê hemfikir in ku ev windabûn bi îhtîmaleke mezin piştî mirinê û ji ber çalakiya ajalên hov (scavengers) ên herêmê (wek mişk, roviyên biçûk, an çûkan) û/an pêvajoyên hilweşînê yên ku ji ber mayîna laşan di bin berfê û di nav ava herikbar de ji bo demek dirêj (nêzîkî sê mehan) lez bûne, pêk hatiye. Bi taybetî, serê Dubinina dema ku hate dîtin, beşek jê di nav ava çemê biçûk ê di newalê de bû, ku ev yek dikare çalakiya mîkroorganîzmayan û ajalên biçûk ên avî zêde bike û hilweşîna tevnên nerm bilezîne.

Lêbelê, hin teoriyên alternatîf û gelek caran spekulatîf îdia dikin ku ev tevn bi awayekî “cerrahî” hatine rakirin an jî di dema ku qurbanî hîn sax bûne, bi awayekî hovane hatine jêkirin. Van îdiayan bi gelemperî ji bo piştgirîkirina teoriyên li ser êrîşên mirovî yên rîtuelîstîk an jî destwerdanên derasayî têne bikar anîn. Lêbelê, raporên otopsiyê yên fermî û analîzên forensîk ên heyî delîlên xurt ji bo van îdiayan peyda nakin.

Radyasyona li ser kincan: ast, cure, tiştên taybet, encamên lêpirsîna 1959an û şîroveyên nûjen (Mayak, fenerên thorium)

Dîtina şopên radyasyonê li ser hin kincên qurbaniyan yek ji wan faktoran e ku herî zêde bûye sedema çêbûna teoriyên komployê û spekulasyonên li ser ceribandinên çekên veşartî. Testên radyasyonê yên ku di sala 1959an de hatin kirin, nîşan dan ku hin perçeyên kincan, bi taybetî yên ku ji hêla Yuri Krivonischenko û Alexander Kolevatov ve hatibûn lixwekirin, û her weha kincek Lyudmila Dubinina (ku dibe ku ji yekî din girtibe), astên bilind ên tîrêjên beta nîşan didin. Lêpirsînerê yekem, Lev Ivanov, paşê îdia kir ku dozîmetra wî li cihê kampê bi giştî asteke bilind a radyasyonê tomar kiriye.

Çavkaniyên gengaz ên vê radyasyonê bûne mijara gelek nîqaşan:

Qezaya Nukleerî ya Mayakê (1957): Yuri Krivonischenko, yek ji qurbaniyan, berê li kargeha nukleerî ya Mayakê, ku di sala 1957an de qezayeke mezin a nukleerî (bi navê Karesata Kyshtym) lê qewimîbû, xebitîbû û beşdarî xebatên paqijkirinê bûbû. Pir mimkun e ku kincên wî ji wê demê ve bi materyalên radyoaktîf (bi taybetî îzotopên ku tîrêjên beta derdixin) qirêj bûbin û ev qirêjî bi têkiliyê derbasî kincên endamên din jî bûbe. Lêpirsîna Rûsî ya 2019an jî vê yekê wekî çavkaniya herî muhtemel destnîşan kir.
Fenerên Gazê yên bi Thorium: Hin teorî pêşniyar dikin ku dibe ku radyasyon ji ber bikaranîna fenerên gazê yên ku di nav wan de thorium (elementek radyoaktîf a xwezayî) heye, çêbûbe. Mantle (fitîl) yên van feneran carinan thorium dihewînin.
Bermayiyên Çekên Nukleerî an Ceribandinên Leşkerî: Ev teorî, ku ji hêla alîgirên destwerdana leşkerî ve tê piştgirî kirin, îdia dike ku kom rastî bermahiyên ceribandineke çekên nukleerî ya veşartî hatiye.
Radyasyona Xwezayî ya Zêde: Her çend kêm be jî, hin herêm dikarin astên bilind ên radyasyona xwezayî hebin.

Pisporê radyolojiyê yê ku di sala 1959an de beşdarî lêpirsînê bûbû, destnîşan kiribû ku ji ber ku laş û kinc demek dirêj di nav ava herikbar de mabûn (bi taybetî yên di newalê de), asta radyasyonê ya destpêkê diviyabû “gelek caran mezintir” bûya, ji ber ku av dikare materyalên radyoaktîf bişo. Lêbelê, piraniya analîzên nûjen destnîşan dikin ku asta radyasyonê ya ku hatiye tespît kirin ne ewqas bilind bûye ku bibe sedema mirinê an jî nîşanên tûj ên nexweşiya radyasyonê.

Gava ku çavkaniyên potansiyel ên radyasyonê yên ne-nehênî (wek qirêjiya ji Mayakê bi rêya Krivonischenko, an jî fenerên thoriumê) têne hesibandin, û dema ku tê fêm kirin ku Krivonischenko rasterast bi materyalên radyoaktîf re xebitiye, girîngiya radyasyonê wekî “delîlek” ji bo ceribandineke çekên veşartî kêm dibe. Lêbelê, îdiaya Lev Ivanov a derbarê dozîmetra wî de û daxuyaniya pisporê radyolojiyê ya 1959an hîn jî hin pirsan bêbersiv dihêle.

Tablo 2: Berawirdkirina Birînên Qurbaniyan û Dîtinên Otopsiyê

Navê Qurbaniyê	Cihê Vedîtinê	Kinc (Rewşa Giştî)	Sedema Mirinê ya Fermî (1959)	Birînên Trawmatîk ên Sereke (Hûrgilî)	Windabûna Tevnên Nerm (Erê/Na, Hûrgilî)	Hebûna Radyasyonê li ser Kincan (Erê/Na, Nîşe)	Nîşeyên Din ên Girîng ji Otopsiyê
Igor Dyatlov	Di navbera darê û konê de	Bi kincên zivistanê lê bêpêlav	Hîpotermî	Xişandinên biçûk li ser rû û destan	Na	Na	Di pozîsyona hewldana vegerê de, şaxek hejandibû
Yuri Doroshenko	Bin dara sedîrê	Tenê kincên binî, bêpêlav	Hîpotermî	Şewatên biçûk, kef li dev, xişandin	Na	Na	Nêzîkî agirê vemirî
Lyudmila Dubinina	Di newalê de	Bi kincên baş, hin ji yên din girtibûn	Xwînrijîna navxweyî ya giran	10 parsû şikestî (aliyê rast 4, aliyê çep 6), şikestina ducarî ya parsûyên II-VII li rastê, şikestina parsûyên II-V li çepê, xwînrijîna mezin di masûlkeya dil de	Erê (ziman, çav, beşek ji lêvan, tevnên rû, perçeyek hestiyê serî)	Erê (li ser perçeyek swêdêr)	Serê wê di nav avê de bû
Alexander Kolevatov	Di newalê de	Bi kincên baş, hin ji yên din girtibûn	Hîpotermî	Birîneke li pişt guhê rastê, stûyê bi awayekî neasayî zivirî	Erê (birû, li gorî hin çavkaniyan)	Erê (li ser pantolon û swêdêr)	Laşê wî û yê Zolotaryov hev hembêz kiribûn
Zinaida Kolmogorova	Di navbera darê û konê de	Bi kincên zivistanê lê bêpêlav	Hîpotermî	Birîneke sor a mezin (30×6 cm) li aliyê rastê yê laş, xişandinên biçûk li ser rû û destan	Na	Na	Di pozîsyona hewldana vegerê de
Yuri Krivonischenko	Bin dara sedîrê	Tenê kincên binî, bêpêlav	Hîpotermî	Şewatên biçûk li ser ling û destan, perçeyek ji çermê kulma xwe gez kiribû	Na	Erê (asta herî bilind, li ser pantolon û swêdêr)	Nêzîkî agirê vemirî, xebatkarê berê yê Mayakê
Rustem Slobodin	Di navbera darê û konê de	Bi kincên zivistanê, yek pêlavek (valenki)	Hîpotermî	Şikestineke di serî de (1.5 \times 6 cm) li aliyê çepê yê eniyê, xişandin li ser rû	Na	Na	Saeta wî di 08:45 de rawestiyabû
Nikolai Thibeaux-Brignolle	Di newalê de	Bi kincên baş	Birîna kujer a serî	Şikestineke mezin a hestiyê temporal û frontal ê serî (17 \times 10 cm), xwînrijîna mêjî	Na	Na	Saeta wî di 08:14 (an 08:39) de rawestiyabû
Semyon Zolotaryov	Di newalê de	Bi kincên baş, kamera li stûyê wî	Birînên giran ên sîngê	5 parsû li aliyê rastê şikestî (şikestina ducarî), birîneke vekirî li ser serî (8×6 cm) heta hestî	Erê (çav)	Erê (li ser kincan)	Defter û qelem di bêrîka wî de

Çavkanî:

Tabloya jorîn bi awayekî sîstematîk agahiyên forensîk ên girîng li ser her qurbaniyekî dicivîne. Ev yek berawirdkirina di navbera qurbaniyan de hêsan dike û qalibên potansiyel eşkere dike. Mînak, cûdahiya di navbera birînên koma li nêzîkî darê (bi piranî hîpotermî) û koma di newalê de (birînên trawmatîk ên giran) berbiçav e. Ev tablo ji bo nirxandina ka teoriyên cihêreng çiqasî bi delîlên fîzîkî re li hev dikin, amûreke bingehîn e.

6. Lêpirsîna Sovyetê ya 1959an: Encamên Fermî û Gumanên Veşartî

Lêpirsîna fermî ya li ser mirina koma Dyatlov di dawiya Sibata 1959an de, piştî dîtina pênc laşên pêşîn, dest pê kir û di Gulana 1959an de, piştî dîtina çar laşên mayî û pêkanîna otopsiyan, bi awayekî fermî hate girtin. Dozgerê destpêkê yê bajarê Ivdelê, Vasiliy Tempalov, lêpirsîn da destpêkirin, lê paşê doz ji hêla Lev Ivanov, lêpirsînerekî ji ofîsa dozgeriya herêma Sverdlovskê ve hate birêvebirin.

Lêpirsîneran gelek delîl nirxandin, di nav de rojnivîsk û wêneyên ku ji hêla endamên komê ve hatibûn kişandin û hiştin , dîtinên ji cihê bûyerê (rewşa konê, şopên lingan, cih û rewşa laşan) , raporên otopsiyê yên ku ji hêla Dr. Boris Vozrozhdenny û tîma wî ve hatibûn amadekirin , û encamên testên radyasyonê yên ku li ser kincên hin qurbaniyan hatibûn kirin.

Encama fermî ya ku ji hêla Lev Ivanov ve di Gulana 1959an de hate ragihandin, pir nezelal û cihê gumanê bû. Hatibû diyarkirin ku skîker ji ber “hêzeke xwezayî ya mecbûrker (an jî nediyar) a ku ew nikaribûne li ber xwe bidin” mirine. Di biryarnameya girtina dozê de hatibû gotin ku “ji ber nebûna tawanan di çalakiyên [kesekî] de û nebûna sûcdarekî, doz tê girtin.” Ev encamnameya vala û nediyar, li şûna ku razê çareser bike, bû sedema derketina bi dehan teoriyên komployê û spekulasyonên ku heta roja îro jî berdewam dikin.

Di salên 1990î de, piştî hilweşîna Yekîtiya Sovyetê û eşkerebûna hin arşîvan, Lev Ivanov bi xwe di hevpeyvînekê de îdia kir ku ew di dema lêpirsînê de ji hêla rayedarên payebilind ên Partiya Komunîst ve di bin zexteke mezin de bûye ku dozê bi lez bigire û hin delîlên “hesas” ji nedîtî ve bê. Yek ji van delîlên paşguhkirî, li gorî Ivanov, raporên li ser dîtina “gogên agirîn” an ronahiyên xerîb li esmanê herêma Urala Bakur di heman demê de bûne. Ivanov her weha behsa hebûna efserên KGB’yê li dora morga demkî ya ku otopsî lê dihatin kirin kir, û got ku varîleke mezin a alkolê berî destpêkirina otopsiyan ji bo karmendan hatibû şandin, ku wî ew wekî tedbîrek ji bo parastina li dijî radyasyonê şîrove kir. Wî her weha îdia kir ku nimûneyên organên navxweyî yên ku ji pênc laşên pêşîn ji bo analîza kîmyewî û hîstolojîk hatibûn şandin, piştî ku encamên wan (ku dibe asta bilind a radyasyonê nîşan didan) hatin zanîn, ji hêla rayedaran ve hatin desteserkirin û ji dosyayê hatin derxistin.

Wekî din, piştî bûyerê, herêma Deriyê Dyatlov û derdora wê ji bo sê salan ji bo hemû çiyager, skîker û seferên din hate qedexe kirin. Ev yek jî gumanên li ser hewldaneke veşartina tiştekî ji hêla dewleta Sovyetê ve xurtir kir.

Encamnameya fermî ya “hêzeke xwezayî ya mecbûrker” ewqas nezelal e ku ew bixwe gumanan çêdike. Ma ev encam ji ber kêmbûna delîlan bû, an ji bo veşartina tiştekî ku rayedar nexwestin eşkere bibe (wek ceribandineke leşkerî ya têkçûyî an fenomeneke nediyar)? Di sîstemeke otorîter a mîna Yekîtiya Sovyetê de, nezelalî û veşartîbûn amûrên kontrolê ne. Daxuyaniyên paşê yên Lev Ivanov vê gumanê xurtir dikin. Tevî ku îro ravekirinên maqûl ji bo radyasyonê hene (Mayak, fener), di çarçoveya Şerê Sar û ceribandinên nukleerî yên Sovyetê de, dîtina radyasyonê di sala 1959an de û tedbîrên KGByê yên li morgê diviyabû ku alarmeke mezin çêkira. Ma ev yek ji aliyê rayedaran ve bi zanebûn hate kêm girîng kirin? Raporên li ser dîtina “gogên agirîn” an ronahiyên xerîb li herêmê di heman demê de ji hêla lêpirsîna 1959an ve bi fermî nehatin lêkolîn kirin, tevî ku Ivanov paşê behsa wan kir. Ev yek girêdaneke potansiyel a bi fenomenên esmanî an ceribandinên leşkerî re ji nedîtî ve tê. Ger ev “gogên agirîn” bi rastî hatibin dîtin, ew dikarin bibin sedema panîkê an jî rasterast zirarê bidin komê. Paşguhxistina van raporan di lêpirsîna fermî de dibe ku nîşana hewldanek ji bo dûrxistina bûyerê ji her cûre têkiliya bi çalakiyên leşkerî yên veşartî an fenomenên nediyar ên ku hikûmetê nedikarî rave bike, be.

7. Vekolînên Nûjen: Ronahîkirina Hin Aliyan

Piştî bi dehan salan ji spekulasyon û teoriyên cihêreng, di salên dawî de du hewldanên girîng ji bo ronîkirina Bûyera Deriyê Dyatlov hatin kirin: lêpirsîneke nû ji hêla Daudzgeriya Giştî ya Rûsyayê ve di sala 2019an de, û lêkolîneke zanistî ya berfireh ji hêla lêkolînerên Swîsrî Johan Gaume û Alexander Puzrin ve di sala 2021an de. Her du vekolîn jî, tevî ku bi metodolojiyên cihê, gihîştin encameke wekhev: sedema sereke ya trajediyê şığê berfê bû.

Lêpirsîna Daudzgeriya Giştî ya Rûsyayê ya 2019an

Di Sibata 2019an de, tam 60 sal piştî bûyerê, Daudzgeriya Giştî ya Federasyona Rûsyayê ragihand ku ew ê lêpirsînê li ser mirina koma Dyatlov ji nû ve vekin. Armanca sereke ew bû ku ji nav bi dehan teoriyên heyî, yên herî maqûl werin hilbijartin û bi awayekî zanistî werin nirxandin. Rayedaran ji destpêkê ve ragihandin ku ew ê tenê li ser sê teoriyên ku bi fenomenên xwezayî ve girêdayî ne bisekinin: şığê berfê (avalanche), şığê berfê yê lewheyî (slab avalanche), an bahozeke pir xurt. Îhtîmala tawankarî an destwerdaneke derve (wek êrîşa mirovî an ceribandineke leşkerî) hate dûrxistin.

Serdozgerê Herêma Sverdlovskê, Andrey Kuryakov, ku serkêşiya lêpirsînê dikir, di Tîrmeha 2020an de encamên fermî ragihand. Li gorî Kuryakov, sedema mirina koma Dyatlov şığê berfê bûye. Wî diyar kir ku şığê berfê bi şev li konê skîkeran daye, û ew neçar mane ku di rewşeke panîkê de û di şert û mercên kêm-dîtinê de konê xwe ji hundir ve biçirînin û bêyî kincên guncaw birevin. Piştî ku ew bi qasî 50 metre ji konê dûr ketine û gihîştine zinarekî, wan li paş xwe nihêriye lê ji ber berfa zêde û tariyê nikaribûne cihê konê bibînin. Di encamê de, ew ber bi daristanê ve çûne, li wir agir pêxistine, lê ji ber sermaya dijwar (nêzîkî -40^\circ C heta -45^\circ C) û kêmbûna kincan, ew ji hîpotermiyê mirine. Kuryakov got, “Ew têkoşîneke qehremanî bû. Panîk tunebû. Lê di wan şertan de şansê wan ê rizgariyê tunebû.”.

Metodolojiya ku di vê lêpirsînê de hate bikar anîn, vekolîna dosyayên lêpirsîna 1959an, îfadeyên şahidan, seferên lêkolînê yên li cihê bûyerê (di Adara 2019an de), û pêkanîna neh ezmûnên cuda yên pisporiyê bû. Di nav van ezmûnan de, ezmûnên fototeknîkî ji bo analîzkirina wêneyên 1959an, ezmûnên jeodezîk ji bo diyarkirina koordînatên rastîn ên konê û laşan, ezmûnên psîkolojîk ji bo nirxandina rewşa derûnî ya komê, û afirandina modelek 3D ya înteraktîf a herêmê hebûn.

Derbarê birînên giran ên navxweyî yên li ser hin qurbaniyan (wek Dubinina û Zolotaryov), Kuryakov ravekirinek pêşkêş kir ku ew ji ber zexta girseya berfê (3-4 metre, bi qasî nîv ton) bûne. Wî ev yek bi mînaka topek ping-pongê şîrove kir: heke topek ji her alî ve were pêçandin, ew ê ne ji cihê ku zext lê tê kirin, lê ji aliyê dijber ve bişkê. Ji ber vê yekê, birînên navxweyî yên bêyî zirareke mezin a derve çêbûne. Ji bo şopên radyasyonê yên li ser kincan jî, lêpirsînê encam da ku çavkaniya herî muhtemel qirêjiya ji Şopa Radyoaktîf a Urala Rojhilat (EURT) bûye, ku piştî qezaya Mayakê di sala 1957an de çêbûbû, û ku Krivonischenko û Kolevatov berê serdana vê herêma qirêj kiribûn.

Teoriya Şığê Berfê (Slab Avalanche) ya Gaume û Puzrin (2021)

Di Çileya 2021an de, du lêkolînerên Swîsrî, Johan Gaume ji Enstîtuya Teknolojiyê ya Federal a Swîsreyê li Lozanê (EPFL) û Alexander Puzrin ji ETH Zurich, lêkolîneke zanistî ya berfireh di kovara navdar Communications Earth & Environment (beşek ji Nature) de weşandin, ku tê de wan mekanîzmayeke fîzîkî ya hûrgilî ji bo teoriya şığê berfê yê lewheyî (slab avalanche) pêşniyar kirin. Armanca wan ew bû ku bersivê bidin dij-argumanên sereke yên ku heta wê demê li dijî teoriya şığê berfê dihatin pêşkêş kirin.

Mekanîzma Pêşniyarkirî: Gaume û Puzrin çar faktorên krîtîk destnîşan kirin ku bi hev re dikarin bibin sedema şığeke berfê ya lewheyî ya biçûk lê kujer, hetta li ser rûbareke ku bi gelemperî ne wekî xeternak tê dîtin:

Topografiya Nehevseng a Herêmî: Wan dît ku cihê ku komê konê xwe lê danîbû, li binê kevanekê (shoulder) bû û li ser rûbareke herêmî bû ku ji navînî ya giştî ya piştê (nêzîkî 23^\circ) ziravtir bû, û digihîşt 28^\circ heta 30^\circ.
Qatek Berfê ya Qels a Binaxkirî: Hebûna qatek berfê ya qels û nestabil (wek “depth hoar” an “berfa şekirî”) di binê lewheya berfê ya jorîn de, ku wekî rûberek şemitok tevdigere.
Birrîna ji bo Çadırê: Koma Dyatlov, ji bo ku platformekê ji bo konê xwe çêbike û xwe ji bayê biparêze, qadek di berfê de birrîbû. Vê birrînê bingeha lewheya berfê ya li jor konê lawaz kiribû û stres li ser wê zêde kiribû.
Bayên Katabatîk ên Xurt û Komkirina Berfê ya Derengmayî: Bayên katabatîk ên xurt (bayên sar û giran ên ku ji berjêr diherikin) bi awayekî domdar berf li ser kevana li jor konê kom kirine. Modelên komputerî yên lêkolîneran nîşan dan ku piştî ku komê berf birrî û konê xwe danî, ji 7.5 heta 13.5 saetan dikare derbas bibe heta ku giraniya berfa nû ya komkirî têra xwe zêde bibe ku bibe sedema şikestin û herikîna lewheya berfê. Ev dema derengmayî bi dema mirinê ya texmînkirî ya komê (6-8 saet piştî xwarina dawî) re li hev tê.

Ravekirina Birînan: Bi karanîna simulasyonên komputerî yên pêşketî (di nav de algorîtmayên ku ji bo anîmasyona berfê di fîlma “Frozen” a Disney de hatine bikar anîn) û daneyên ji testên qezayên otomobîlan ên General Motors li ser kadavrayan, Gaume û Puzrin nîşan dan ku hetta şığeke berfê ya lewheyî ya nisbeten biçûk (wek mezinahiya SUVyekê, an jî 5 \text{ m} \times 5 \text{ m} li gorî hin şîroveyan) dikare bibe sedema birînên giran ên sîng û serî (wek şikestinên parsûyan û şikestinên serî) lê ne kujer (non-lethal), heke kes di pozîsyona razayî de bin û lewheya berfê bi ser wan de bikeve û wan li ser skiyên wan ên hişk ên di bin wan de pêça bike. Ev birînên “ne-kujer” dê bihêlin ku qurbanî (bi alîkariya hevalên xwe) ji konê derkevin lê dê paşê ji ber hîpotermiyê an jî tevliheviyên birînan bimirin.

Bersivdana Dij-Argumanan: Lêkolîna Gaume û Puzrin hewl da ku bersivê bide çar dij-argumanên sereke yên li dijî teoriya şığê berfê:

Nebûna şopên şığê berfê li cihê bûyerê piştî 26 rojan: Ew arguman dikin ku berfa ku di hefteyên piştî bûyerê de bariya dikaribû hemû şopên şığê berfê veşêre û rûbarê piştê nermtir bike. Her weha, şığên berfê yên lewheyî yên biçûk dibe ku şopên mezin û berbiçav li dû xwe nehêlin, û şopên wan dikarin di nav saetekê de ji ber bayê û berfa nû winda bibin.
Ziraviya ne bes a rûbarê ji bo şığê berfê (kêmtir ji 30^\circ): Wan destnîşan kir ku rûbarê herêmî ya li cihê konê ji ya ku berê dihat texmîn kirin ziravtir bû (heta 28^\circ). Wekî din, hebûna qatek berfê ya qels li binî dikare şert û mercên ji bo şığê berfê hetta li ser rûbarên nermtir jî (heta 15^\circ) biafirîne.
Berdana derengmayî ya şığê berfê (saetan piştî danîna konê): Wekî ku li jor hate ravekirin, ev yek bi komkirina hêdî ya berfê ji ber bayên katabatîk hate şîrove kirin.
Birînên neasayî yên qurbaniyan: Simulasyonên wan ên dînamîk nîşan dan ku birînên giran ên sîng û serî dikarin ji ber lêdana lewheya berfê li kesên ku di pozîsyona razayî de ne, çêbibin.

Rexne û şîroveyên alternatîf ên li ser teoriya şığê berfê ya Gaume û Puzrin

Tevî ku teoriya Gaume û Puzrin wekî ravekirina zanistî ya herî berfireh û hûrgilî ya heta niha tê dîtin, ew bi tevahî ji rexneyan bêpar nemaye. Hin lêkolîner û eleqedarên bûyerê hîn jî hin pirs û gumanan derbarê wê de tînin ziman:

Hin kes hîn jî israr dikin ku şahidên destpêkê û wêneyên ji sala 1959an ti şopeke şığê berfê li cihê bûyerê nîşan nadin, û ku rûbarê li jor konê bi berfa kevn û zexm nixumandî bû.
Hebûna şopên lingan ên ku xuya dikin birêkûpêk in û şopên mîzkirinê li nêzîkî konê, li gorî hinan, bi senaryoya şığeke berfê ya ku konê wêran kiriye re li hev nake.
Pirsên li ser ka qurbaniyên ku birînên ewqas giran (wek parsûyên şikestî yên pirjimar an şikestina serî) xwarine, çawa karîne bi qasî 1.5 km bimeşin heta binê dara sedîrê an jî bikevin newalê, hîn jî bi tevahî nehatine bersivandin ji bo hemûyan, tevî ku Gaume û Puzrin dibêjin birîn di destpêkê de “ne-kujer” bûn û ew dikaribûn bi alîkariya hevalên xwe bimeşin.
Hin kes îdia dikin ku amûr û tiştên di hundirê konê de pir birêkûpêk mabûn ji bo ku şığeke berfê ya bi hêza ku bikare birînên wisa çêbike, lêxistibe.
Gaume û Puzrin bi xwe jî di lêkolîna xwe de bi eşkereyî dibêjin ku ew “îdia nakin ku nepenîtiya Deriyê Dyatlov bi tevahî çareser kirine, ji ber ku kes sax nemaye ku çîrokê vebêje.” Lêbelê, ew tekez dikin ku lêkolîna wan “pêkanîbûna hîpoteza şığê berfê ji bo cara yekem nîşan dide”.
Di weşaneke paşê de, lêkolînerên Swîsrî delîlên vîdyoyî yên şığên berfê yên nû yên ku di salên dawî de li herêma Deriyê Dyatlov (lê ne tam li cihê konê koma Dyatlov) qewimîne, pêşkêş kirin da ku argumana xwe ya li ser îhtîmala şığên berfê li wê herêmê xurtir bikin.

Lêpirsîna 2019an û nemaze lêkolîna Gaume û Puzrin a 2021an nîşan didin ka teknolojiyên nû (modela 3D, simulasyonên komputerî, analîzên jeofîzîkî yên berfireh) çawa dikarin ronahiyeke nû biavêjin ser bûyerên kevn ên ku bi dehsalan neçareserkirî mane. Bikaranîna modelên komputerî yên sofîstîke û ji nû ve nirxandina daneyên topografîk û meteorolojîk rê dide ku senaryoyên ku berê ne mimkun dihatin dîtin, niha wekî pêkan werin hesibandin. Tevî ku hem lêpirsîna Rûsî ya 2019an hem jî lêkolîna Gaume û Puzrin encama şığê berfê pêşniyar dikin, ev teorî hîn jî ji hêla gelek lêkolîner û malbatên qurbaniyan ve bi tevahî nayê qebûl kirin. Ev yek nîşan dide ku di bûyerên ewqas nepenî û trawmatîk de, ravekirinên zanistî yên “banal” carinan têr nakin ku hemû gumanan ji holê rakin. Bûyera Dyatlov ewqas bi hûrgiliyên sosret û teoriyên komployê dagirtî ye ku ji bo gelek kesan, ravekirineke xwezayî ya wek şığê berfê nikare hemû “perçeyên puzzle” li hev bîne. Teoriya Gaume û Puzrin her weha destnîşan dike ku biryara komê ya birrîna berfê ji bo çêkirina platformekê ji bo konê xwe dibe ku faktorek krîtîk bûye di destpêkirina şığê berfê de. Ger ev rast be, wê demê kom, tevî ezmûna xwe, bêyî ku bizanibe ketiye rewşek xeternak.

8. Teoriyên Alternatîf: Ji Xwezayî heta Derasayî

Ji ber nezelaliya encamên lêpirsîna destpêkê ya 1959an û hûrgiliyên sosret ên bûyerê, gelek teoriyên alternatîf hatine pêşniyar kirin da ku mirina koma Dyatlov rave bikin. Van teoriyan ji fenomenên xwezayî yên kêm kêm heta destwerdanên mirovî û hetta bûyerên derasayî diguherin.

Bayên Katabatîk û Înfrasound (teoriya Donnie Eichar)

Yek ji teoriyên xwezayî yên herî balkêş teoriya înfrasoundê ye, ku bi taybetî ji hêla nivîskar û lêkolînerê Amerîkî Donnie Eichar ve di pirtûka wî ya bi navê “Dead Mountain: The Untold True Story of the Dyatlov Pass Incident” (Çiyayê Mirinê: Çîroka Rastîn a Nevegotî ya Bûyera Deriyê Dyatlov) de hate pêşxistin. Li gorî vê teoriyê, şert û mercên taybet ên hewayê li herêma Kholat Syakhl, bi taybetî bayên katabatîk ên xurt (bayên sar û giran ên ku bi lez ji berjêr diherikin), dema ku li dora formasyonên zinarî yên taybet ên çiyê (wek zinarê bi navê “Boot Rock”) diherikin, dikarin fenomeneke akustîk a bi navê “Kármán vortex street” biafirînin. Ev fenomen dikare bibe sedema hilberîna înfrasoundê, ango pêlên dengî yên bi frekanseke pir nizm ku ji hêla guhê mirov ve nayên bihîstin.

Lêkolînên li ser bandora înfrasoundê li ser mirovan nîşan dane ku ew dikare bibe sedema hestên nerehetî, bêhntengî, tirs, panîk, serêş, gêjbûn, û di hin rewşan de hetta halusînasyonan. Eichar pêşniyar kir ku dibe ku koma Dyatlov rastî pêleke înfrasoundê ya xurt hatibe, ku ev yek bûye sedema panîkeke ji nişka ve û reva wan a bêaqilî ji konê xwe. Piştî ku ew ji çavkaniya înfrasoundê dûr ketine, dibe ku ew ji nû ve bi ser hişê xwe ve hatibin, lê êdî pir dereng bûye û ew di sermaya dijwar de bêparastin mane.

Eichar ji bo piştgirîkirina teoriya xwe çû Rûsyayê, bi Yuri Yudin (endamê saxmayî) re hevdîtin kir, û hetta hewl da ku bi alîkariya pisporên ji Rêveberiya Neteweyî ya Okyanûs û Atmosferê ya Dewletên Yekbûyî (NOAA) fenomenê ji nû ve biafirîne. Lêbelê, li gorî hin çavkaniyan, lêkolînên Eichar bi NOAA re di dawiyê de destnîşan kirin ku formasyona zinarî ya “Boot Rock” bi îhtîmaleke mezin nikare înfrasoundê bi tundiyeke têra xwe xurt hilberîne ku bibe sedema panîkeke wusa mezin. Wekî din, hin rexnegir amaje dikin ku bandora înfrasoundê ya ku bikare neh kesên bi tecrube neçarî reva bi vî rengî ya kujer bike, di pratîkê de nehatiye îsbat kirin.

Destwerdana Leşkerî (ceribandinên çekan, teoriya bombeya ronahiyê ya RB-47)

Ji ber ku bûyer di dema Şerê Sar de qewimî û ji ber nepeniya ku Yekîtiya Sovyetê li ser çalakiyên xwe yên leşkerî diparast, teoriya destwerdana leşkerî yek ji wan teoriyên herî populer û berdewam e. Alîgirên vê teoriyê pêşniyar dikin ku koma Dyatlov dibe ku bûbin şahidê ceribandineke çekên veşartî yên Sovyetê (wek moşek, bombeyên nukleerî yên taktîkî, an çekên din ên nû) an jî rasterast bûbin qurbana têkçûneke di van ceribandinan de.

Delîlên ku ji bo piştgirîkirina vê teoriyê têne pêşkêş kirin bi gelemperî ev in:

Dîtina “gogên agirîn/ronahî” li esmanê herêmê: Gelek şahidan, di nav de endamên tîmên lêgerînê û xelkê herêmê, di Sibat û Adara 1959an de li herêma Urala Bakur dîtina ronahiyên xerîb û “gogên agirîn” rapor kirine. Lev Ivanov, lêpirsînerê sereke, paşê îdia kir ku jê re hatiye gotin ku van raporan ji nedîtî ve bê.
Hebûna radyasyonê li ser kincên hin qurbaniyan: Wekî ku berê hate gotin, ev yek wekî nîşanek ji bo teqîneke nukleerî an çekek radyoaktîf tê şîrove kirin.
Birînên giran ên ku dişibin yên ji ber pêleke teqînê: Daxuyaniya Dr. Vozrozhdenny li ser giraniya birînan.
Girtina herêmê ji bo sê salan piştî bûyerê: Ev yek wekî hewldanek ji bo veşartina tiştekî tê dîtin.
Îdiayên li ser ceribandinên moşekên balîstîk an mînên paraşûtê li herêmê: Hin çavkanî îdia dikin ku di wê demê de ceribandinên leşkerî li Urala Bakur dihatin kirin. Di destpêka Sibata 1959an de, serokê Sovyetê Nikita Khrushchev bi serbilindî ragihandibû ku hilberîna serî ya moşekên balîstîk ên navparzemînî (ICBM) hatiye organîzekirin. Lêbelê, tomarên leşkerî yên ku paşê hatin eşkere kirin nîşan didin ku di navbera Gulana 1958an û 17ê Sibata 1959an de ji bingeha sereke ya moşekan a Tyuratamê ti moşekên ICBM nehatibûn avêtin. Lêpirsîna Rûsî ya 2019an jî îdia kir ku moşekek di 2yê Sibatê de ji bingeha Kapustin Yar hatiye avêtin, lê ew li Kazakistanê, bi sedan kîlometre dûrî cihê bûyerê, ketiye.
Teoriya bombeya ronahiyê ya RB-47: Lêkolîner Andrei Shepelev pêşniyar kir ku kom dibe ku ji ber teqîna bombeyeke ronahiyê (photoflash bomb) ya ku ji balafireke keşfê ya Amerîkî ya RB-47 (ku di wê demê de li ser sînorên Sovyetê firînên keşfê dikirin) hatiye avêtin, reviyabe. Li gorî Shepelev, skîkeran dibe ku ev teqîna ronahiyê ya xurt bi teqîneke nukleerî şaş kiribin û di panîkê de reviyabin.

Lêbelê, kêmasiya herî mezin a teoriya destwerdana leşkerî nebûna delîlên fîzîkî yên rasterast e. Li cihê bûyerê ti bermayiyên moşekan, bombeyan, an çekên din nehatin dîtin. Ti krater an şopên teqîneke mezin nehatin tespît kirin. Her weha, ti şopên lingên leşkeran an wesayîtên leşkerî li nêzîkî konê nehatin dîtin.

Êrîşa Mansiyan (efsaneyên Mansî, cihên pîroz, nakokiyên potansiyel)

Di destpêka lêpirsînê de, yek ji gumanên sereke li ser gelê xwecihî yê Mansî bû, ku li herêma Urala Bakur dijîn. Hat texmîn kirin ku dibe ku koma Dyatlov bêyî destûr ketibe nav axa pîroz a Mansiyan an jî hin tabûyên wan binpê kiribin, û ji ber vê yekê rastî êrîşa wan hatibin. Navê çiyayê Kholat Syakhl, ku di zimanê Mansî de wekî “Çiyayê Mirinê” an “Lûtkeya Bêdeng” tê wergerandin, û hebûna efsaneyên herêmî yên li ser mirina neh nêçîrvanên Mansî li ser vî çiyayî di demên berê de, van gumanan xurtir dikir. Lêbelê, hin çavkaniyên etîmolojîk ên din îdia dikin ku wateya rastîn a “Kholat Syakhl” di zimanê Mansî de “çiyayê ku nêçîr lê kêm e” an “çiyayê bê nêçîr” e, û ku peyva “kholat” (mirin) hêmaneke navlêkirinê ya hevpar e di nav erdnîgariya Mansiyan de û ne hewce ye ku wateyeke neyînî ya taybet hebe.

Koma Dyatlov di rojnivîskên xwe de behsa dîtina rê û şopên Mansiyan kiribû, û hetta hin peyvên Mansî jî hîn bûbûn. Ev yek nîşan dide ku ew hay ji hebûna Mansiyan li herêmê hebûn.

Lêbelê, lêpirsîneran di sala 1959an de ti delîlek ku destwerdana Mansiyan piştrast bike, nedîtin. Li cihê bûyerê ti şopên lingên kesên din ji bilî yên neh skîkeran nehatin dîtin. Ti nîşanên şer an pevçûnê li ser laşan (ji bilî birînên ku berê hatine behs kirin) tune bûn. Wekî din, Dr. Vozrozhdenny di rapora xwe ya otopsiyê de bi eşkereyî diyar kiribû ku birînên giran ên li ser Dubinina û Zolotaryov ewqas bi hêz bûne ku ne mimkun e ji hêla mirovan ve hatibin çêkirin. Rêberên civaka Mansî jî her dem îdia kirine ku gelê wan aştiyane ye û ti eleqeya wan bi bûyerê re tune ye, û hetta wan di xebatên lêgerînê de jî alîkarî pêşkêş kiriye.

Fenomenên Atmosferî yên Nediyar (“gogên bi ronahî”, ronahiyên xerîb)

Wekî ku di beşa li ser destwerdana leşkerî de hate behs kirin, yek ji aliyên herî nepenî yên bûyerê raporên li ser dîtina “gogên/ronahiyên porteqalî/agirîn” ên ku di heman demê de (Sibat-Adar 1959) li esmanê herêma Urala Bakur ji hêla gelek şahidên serbixwe ve hatine dîtin e. Van şahidan di nav de endamên tîmên lêgerînê, leşker, karmendên meteorolojiyê, û xelkê sivîl ê bajarokên nêzîk hebûn. Lev Ivanov, lêpirsînerê sereke yê 1959an, paşê îdia kir ku van “gogên firiyayî yên geş” rasterast bi mirina komê ve girêdayî ne û ku rayedarên payebilind jê re gotine ku vê mijarê bigire û behsa wê neke.

Hin kes van fenomenan bi keştiyên fezayî yên biyanî (UFO) an jî ceribandinên çekên veşartî yên ku ronahiyên xerîb derdixin ve girê didin. Hebûna van raporan, nemaze îdiayên Ivanov, bûye bingehek xurt ji bo teoriyên komployê.

Lêbelê, ji bo van fenomenên esmanî ravekirinên meteorolojîk an astronomîk ên potansiyel jî hene. Dibe ku ev ronahî ji ber avêtina roketên dûravêj (wekî ku ji hêla hin çavkaniyên Sovyetê ve ji bo bûyerên din ên bi vî rengî hatine pêşniyar kirin), meteorên mezin, an jî fenomenên atmosferî yên optîkî yên kêm kêm (wek “sundogs” an aurora borealis a neasayî) bin. Kêmasiya daneyên pêbawer û analîzên zanistî yên li ser van dîtinên taybetî yên ji sala 1959an, dijwar dike ku meriv bigihîje encamekê teqez.

Teoriyên din (êrîşa ajalan, xwe-soykirina paradoksîkî)

Êrîşa Ajalan: Hin teorî pêşniyar dikin ku dibe ku kom rastî êrîşeke ajalekî hov (wek hirç, gur, an jî hetta afirîdeyek efsaneyî ya herêmî ya mîna Yeti/Almas) hatibe. Lêbelê, wekî ku berê hate gotin, li cihê bûyerê (li dora konê) ti şopên ajalan ên ku êrîşekê nîşan bidin nehatin dîtin. Birînên giran ên navxweyî yên li ser hin qurbaniyan jî bi gelemperî ne li gorî şêwaza êrîşa ajalan in. Windabûna tevnên nerm, wekî ku berê hate nîqaş kirin, bi îhtîmaleke mezin piştî mirinê ji ber çalakiya ajalên hov (scavengers) qewimiye.
Xwe-soykirina Paradoksîkî: Ev fenomenek baş-naskirî ye ku di qonaxên pêşketî yên hîpotermiyê de dikare rû bide. Dema ku laş pir sar dibe, dibe ku mêjî sînyalên şaş bişîne û kes hest bi germbûneke zêde û nesekinandî bike, ku ev yek dibe sedem ku ew kincên xwe ji xwe bike tevî sermaya kujer. Ev teorî dikare rewşa bêkincbûn an kêmkincbûna hin qurbaniyan (bi taybetî Doroshenko û Krivonischenko) rave bike. Lêbelê, ew bi serê xwe nikare sedema destpêkê ya terikandina konê an jî birînên trawmatîk ên giran rave bike. Ew bêtir wekî encamek ji zincîreyek bûyeran tê dîtin, ne wekî sedema bingehîn.

Hejmara zêde ya teoriyan nîşan dide ku ti teoriyek bi serê xwe nikare hemû aliyên nepenî yên bûyerê bi awayekî qaneh rave bike. Her teoriyek xwedî hêz û lawaziyên xwe ye, û kêmbûna delîlên fîzîkî yên yekser ji bo piraniya wan heye. Atmosfera Şerê Sar, nepeniya dewleta Sovyetê, û ceribandinên çekên veşartî yên wê demê, zemîn ji bo geşbûna teoriyên leşkerî û komployê xweş kiriye. Girtina dozê bi lez û encamnameya nezelal a 1959an van gumanan xurtir kiriye. Tevgera bêaqilî ya komê (terikandina konê bê kinc) pêşniyar dike ku dibe ku ew di bin bandoreke psîkolojîk a xurt de bûne, ku ev yek girîngiyê dide teoriyên wek înfrasound an jî panîka ji ber fenomeneke nediyar.

9. Nîqaş û Encamname: Razên ku Hîn Jî Dimînin

Bûyera Deriyê Dyatlov, piştî zêdetirî şêst salan, hîn jî wekî yek ji razên herî balkêş û trajîk ên dîroka nûjen dimîne. Tevî gelek lêpirsîn, lêkolînên zanistî, û bi sedan teoriyên ku hatine pêşniyar kirin, hin aliyên bûyerê hîn jî di tariyê de mane û bûne sedema nîqaşên bêdawî.

Kurteya delîlên herî xurt û ravekirinên herî maqûl

Delîlên fîzîkî yên ku li cihê bûyerê hatin dîtin – konê ku ji hundir ve hatibû çirandin, şopên lingên bêpêlav ên ku di sermaya dijwar de ber bi daristanê ve diçûn, û rewşa laşên qurbaniyan – hemû nîşanî rewşeke panîkê ya ekstrem û reva bilez didin. Raporên otopsiyê yên ku hîpotermiyê wekî sedema mirina şeş kesan û birînên trawmatîk ên giran wekî sedema mirina sê kesên din destnîşan kirin, tevliheviya bûyerê zêdetir kirin.

Di nav hemû teoriyên ku hatine pêşniyar kirin de, teoriya şığê berfê yê lewheyî (slab avalanche), nemaze piştî lêkolîna hûrgilî ya Johan Gaume û Alexander Puzrin di sala 2021an de, wekî ravekirina herî zanistî, berfireh û maqûl derdikeve pêş. Vê lêkolînê mekanîzmayeke fîzîkî ya pêkan ji bo çêbûna şığeke berfê ya derengmayî û biçûk li ser rûbareke ku berê wekî ewle dihat dîtin pêşniyar kir, û her weha ravekirinek ji bo birînên giran ên navxweyî yên bêyî zirareke mezin a derve pêşkêş kir. Lêpirsîna fermî ya Daudzgeriya Giştî ya Rûsyayê ya ku di sala 2019an de ji nû ve hatibû vekirin û encamên wê di sala 2020an de hatibûn ragihandin, jî gihîştibû heman encamê: sedema trajediyê şığê berfê bû.

Aliyên ku hîn jî nehatine ravekirin an jî cihê nîqaşê ne

Lêbelê, tevî van pêşketinên girîng, hin pirs û aliyên bûyerê hîn jî bi tevahî nehatine ronî kirin an jî di nav lêkolîner û eleqedarên bûyerê de cihê nîqaşê ne:

Biryara Destpêkê ya Kampvedanê: Çima komeke ewqas bi tecrube biryar da ku konê xwe li cîhekî ewqas eşkere û potansiyel xeternak li ser pişta çiyê, di şert û mercên dijwar ên zivistanê de, veke?.
Nakokiyên di Şahidiya Şopên Şığê Berfê de: Tevî ku Gaume û Puzrin ravekirinên xwe ji bo nebûna şopên mezin ên şığê berfê pêşkêş kirin (wek nixumandina bi berfa nû an jî xwezaya şığên biçûk), hin kes hîn jî îdia dikin ku şahidên destpêkê yên ku di Sibata 1959an de gihîştin cihê bûyerê, ti nîşaneke şığê berfê nedîtin.
Hêza Tam a Birînan: Her çend simulasyonên Gaume û Puzrin nîşan dan ku şığeke berfê dikare bibe sedema birînên giran, hin pispor hîn jî dipirsin ka gelo şığeke berfê ya “biçûk” bi rastî dikare bibe sedema birînên ewqas felaketî yên ku dişibin yên qezayeke otomobîlê ya bi lez.
Tevgera Piştî Bûyera Destpêkê: Çima hin endamên komê (Dyatlov, Kolmogorova, Slobodin) piştî ku ji konê reviyan, hewl dan ku vegerin jor ber bi konê ve, tevî ku ew bi kincên kêm bûn û di rewşeke xeternak de bûn?.
Dîtinên “Gogên Agirîn”: Rola rastîn û girêdana dîtinên ronahiyên xerîb ên li esmanê herêmê di wê demê de bi bûyerê re hîn jî ne zelal e, nemaze piştî îdiayên Lev Ivanov.

Mîrateya mayînde ya Bûyera Deriyê Dyatlov

Bûyera Deriyê Dyatlov ji nepenîtiyeke herêmî derketiye û bûye fenomeneke cîhanî. Ew wekî sembolek ji bo razên nevekirî, trajediya rûbirûbûna mirov bi hêzên bêrehm ên xwezayê (an jî hêzên nediyar), û sînorên zanîn û têgihiştina mirovî dimîne. Eleqeya berdewam a gel, lêkolîner, nivîskar û çêkerên belgefîlman ji bo vê bûyerê nîşan dide ku çîroka neh skîkerên Uralê xwedî hêzeke mayînde ye ku mirovan matmayî dihêle û wan teşwîqî lêgerîna bersivan dike.

Pevçûna di navbera hewldanên ji bo ravekirineke zanistî û hesta nepenîtiyê ya ku bûyerê dorpêç dike, yek ji taybetmendiyên sereke yên mîrateya Dyatlov e. Tevî ku zanist bi rêya delîl û modelan hewl dide ravekirinên maqûl bibîne, hûrgiliyên sosret ên destpêkê, atmosfera veşartî ya serdema Sovyetê, û xwezaya trajîk û neasayî ya mirina mirovan dihêle ku hestek “tiştekî din” her dem li dora bûyerê bimîne.

Wekî din, Bûyera Deriyê Dyatlov sînorên lêpirsîna forensîk a paşverû jî radixe ber çavan. Piştî derbasbûna ewqas salan, û bi delîlên ku dibe ku bi demê re xera bûbin an jî di destpêkê de bi têra xwe û bi awayekî rast nehatibin berhev kirin, gihîştina encamekê teqez û bêkêmasî pir dijwar e. Her lêkolîn an teoriyek nû li ser bingeha şîrovekirina delîlên heyî û modelkirinê ye, lê “delîla cixarê ya kişandî” (smoking gun) ku bikare hemû pirsan bi yekcarî bersiv bide, xuya nake ku hebe.

Di dawiyê de, ji bilî aliyê xwe yê nepenî, Bûyera Deriyê Dyatlov di heman demê de çîrokeke hişyariyê ya trajîk e li ser xetereyên çiyageriya zivistanê, girîngiya biryarên rast di rewşên ekstrem de, û encamên potansiyel ên felaketî yên zincîreyek bûyerên nebaş û bijartinên çarenûsî. Tevî ezmûna berbiçav a koma Dyatlov, ew dîsa jî bûn qurbanî. Ev yek nîşan dide ku xwezayê dikare çiqasî bêrehm û xapînok be, û çawa hetta çiyagerên herî jêhatî jî dikarin bikevin rewşên ku ji kontrola wan derkevin.

Tablo 3: Kurteya Teoriyên Sereke, Delîl û Rexneyên Wan

Teorî	Ravekirina Kurt a Teoriyê	Delîlên Piştgir	Delîlên Dijber/Rexne	Çavkaniya Sereke/Pêşvebirê Teoriyê
Şığê Berfê yê Lewheyî (Slab Avalanche)	Lewheyeke berfê ya ku li ser piştê çêbûye, ji nişka ve diherike û li konê komê dide, dibe sedema birînan û reva panîkî.	– Birînên navxweyî yên giran li hin qurbanan. <br> – Konê hilweşiyayî û ji hundir ve çirandî. <br> – Modelên zanistî yên Gaume û Puzrin (2021) ku pêkanîbûna şığeke biçûk a derengmayî nîşan didin. <br> – Encamên lêpirsîna Rûsî ya 2019an.	– Nebûna şopên eşkere yên şığê berfê ji hêla tîmên lêgerînê yên destpêkê ve. <br> – Rûbarê ku bi gelemperî ji bo şığên mezin ne zirav tê dîtin (tevî ku lêkolînên nû vê yekê dipirsin). <br> – Şopên lingan ên ku xuya dikin birêkûpêk in. <br> – Pirsên li ser ka qurbaniyên bi birînên giran çawa ewqas dûr çûne.	Lêpirsîna Rûsî ya 2019an; Gaume & Puzrin (2021)
Înfrasound (ji ber Bayên Katabatîk)	Bayên katabatîk ên xurt li dora formasyonên çiyê înfrasoundê (dengê bi frekansa nizm) çêdikin, ku dibe sedema panîk, nerehetî û reva bêaqilî.	– Tevgera panîkî ya komê (reva ji konê bê kinc). <br> – Hebûna bayên xurt li herêmê. <br> – Bandorên psîkolojîk ên naskirî yên înfrasoundê.	– Lêkolînên Eichar bi NOAA re nîşan dan ku çavkaniya herêmî (Boot Rock) nikare înfrasounda têra xwe xurt hilberîne. <br> – Nebûna delîlên rasterast ku înfrasound bi rastî di wê şevê de hebûye û bandor li komê kiriye. <br> – Birînên trawmatîk rave nake.	Donnie Eichar (Pirtûka “Dead Mountain”)
Destwerdana Leşkerî	Kom bûye şahidê ceribandineke çekên veşartî ya Sovyetê (moşek, bombe) an jî qurbana wê bûye.	– Dîtina “gogên agirîn” li esmanê herêmê. <br> – Hebûna radyasyonê li ser hin kincan. <br> – Birînên giran ên ku dişibin yên ji ber pêleke teqînê. <br> – Girtina herêmê ji bo 3 salan û nepeniya lêpirsîna 1959an.	– Nebûna delîlên fîzîkî yên rasterast (bermayiyên çekan, krater, şopên leşkeran). <br> – Tomarên leşkerî yên ku ceribandinên mezin li wê herêmê di wê demê de piştrast nakin. <br> – Ravekirinên alternatîf ji bo radyasyonê (Mayak, fener).	Gelek teorîsyenên komployê
Êrîşa Mansiyan	Kom ji ber binpêkirina axa pîroz an tabûyên gelê xwecihî yê Mansî rastî êrîşê hatiye.	– Navê “Çiyayê Mirinê” û efsaneyên herêmî. <br> – Kom li ser şopên Mansiyan dimeşiya.	– Nebûna şopên kesên din an nîşanên şer li cihê bûyerê. <br> – Daxuyaniya Dr. Vozrozhdenny ku birînên giran ne ji hêla mirovan ve hatine çêkirin. <br> – Înkarkirina ji hêla rêberên Mansî ve û alîkariya wan di lêgerînê de.	Gumanên destpêkê yên lêpirsînê, hin teorîsyen
Fenomenên Atmosferî yên Nediyar / UFO	Kom rastî fenomeneke esmanî ya nediyar (wek UFO) hatiye ku bûye sedema panîk an jî rasterast zirar daye wan.	– Raporên berfireh ên li ser dîtina “gogên agirîn/ronahî” li esmanê herêmê ji hêla gelek şahidan ve. <br> – Îdiayên Lev Ivanov ku van dîtinan bi bûyerê ve girêdayî ne û jê re hatiye gotin ku wan ji nedîtî ve bê.	– Nebûna delîlên fîzîkî yên rasterast ên UFO an bandora wê. <br> – Ravekirinên meteorolojîk an astronomîk ên gengaz ji bo ronahiyan (roket, meteor).	Hin teorîsyenên UFO û komployê

Ev tablo kurteyek ji teoriyên herî berbiçav pêşkêş dike. Divê were zanîn ku gelek hîpotezên din jî hene, lê piraniya wan kêmtir delîlên piştgiriyê hene. Bûyera Deriyê Dyatlov, bi hemû aliyên xwe yên trajîk û nepenî, dê bi îhtîmaleke mezin ji bo demek dirêj di nav razên nevekirî yên dîrokê de bimîne.

10. Jêder û Çavkanî

Ev gotar li ser bingeha materyalên lêkolînê yên berfireh ên ku di derbarê Bûyera Deriyê Dyatlov de hatine weşandin, hatiye amadekirin. Lîsteya jêrîn çavkaniyên sereke yên ku di vê vekolînê de hatine bikar anîn nîşan dide:

Wikipedia (Simple English). (n.d.). Dyatlov Pass incident.
Reddit. (n.d.). The “Dyatlov Pass Incident”. Nine Russian hikers died mysteriously in the Ural Mountains in 1959… r/Damnthatsinteresting.
Thein, X. (n.d.). Dyatlov Pass Timeline. Prezi.
Dyatlovpass.com. (n.d.). Chronology Part 3 (March 13 – April 2, 1959).
RFE/RL. (2020, July 11). Russian Officials Reportedly Close Investigation Into Mysterious 1959 Hiking Disaster.
Specktor, B. (2021, January 28). In the infamous ‘Dyatlov Pass incident,’ nine young hikers died under mysterious circumstances. Now, there’s a scientific explanation. Live Science.
Wikipedia. (n.d.). Kholat Syakhl.
Wikipedia. (n.d.). Kholat Syakhl.
Ash, L. (2019, December). Mystery of Dyatlov Pass. BBC News.
Wikipedia. (n.d.). Dyatlov Pass incident. (Main Wikipedia article)
Discovery Channel. (n.d.). Mystery of Dyatlov Pass. Expedition Unknown.
Reddit. (n.d.). What really happened in the Dyatlov Pass incident? r/AskARussian.
Wikipedia. (n.d.). Dyatlov Pass incident. (Focus on unexplained aspects)
History.com Editors. (2024, January 31). The Dyatlov Pass Incident: Why the Hiker Deaths Remain a Mystery. History.com.
Reddit. (n.d.). Thoughts on the Dyatlov pass incident…..what really happened? r/UnsolvedMysteries.
Weekly Spooky. (n.d.). Dyatlov Pass Theories: From Natural Phenomena to the Supernatural.
Gaume, J., & Puzrin, A. (2021). Mechanisms of slab avalanche release and impact in the Dyatlov Pass incident in 1959. Communications Earth & Environment, 2(1). (PDF of the study)
Distillations Podcast (Science History Institute). (n.d.). The Russian Roswell.
Ash, L. (2019, December). Mystery of Dyatlov Pass. BBC News. (Focus on Mansi and missing tissues)
Reddit. (n.d.). The Dyatlov Pass case still gives me chills — and the details only get stranger the deeper you look. r/Paranormal.
Archeology & Metal Detecting Magazine. (n.d.). The Dyatlov Pass Incident.
Dyatlovpass.com. (n.d.). Radioactive trace.
Soviet Tours. (n.d.). Dyatlov Pass – Kholat Syakhl – Manpupuner.
Wikipedia. (n.d.). Kholat Syakhl. (Etymology and details)
Reddit. (n.d.). The Dyatlov Pass case still gives me chills… r/Paranormal.
Byrd, D. (2021, February 12). Is the Dyatlov Pass incident solved? EarthSky.
History.com Editors. (2024, January 31). The Dyatlov Pass Incident… History.com.
Wikipedia. (n.d.). Kyshtym disaster.
Reddit. (n.d.). The Dyatlov Pass Incident (2025) – 9 hikers died under bizarre, unexplained conditions… r/Documentaries.
iHeartPodcasts. (n.d.). The Dyatlov Pass Incident: Russia’s Greatest Mystery. Legends and Lore Podcast.
Wikipedia. (n.d.). Dyatlov Pass incident. (Focus on discrediting theories)
Ash, L. (2019, December). Mystery of Dyatlov Pass. BBC News. (Focus on Mansi, footprints)
UKClimbing Forums. (2017, September 1). Dyatlov Pass Incident.
Shortform. (n.d.). PDF Summary: Dead Mountain, by Donnie Eichar.
Tidjma.tn. (n.d.). Katabatic wind. Environmental Health & Safety.
La Brújula Verde. (2024, October). How the movie ‘Frozen’ helped solve the Dyatlov Pass incident…
Wikipedia. (n.d.). Dyatlov Pass incident. (Focus on arguments against avalanche, 2019 investigation)
Vaccination.gov.ng. (n.d.). Dyatlov Pass. (PDF document, general overview and theories)
Reddit. (n.d.). Thoughts on the Dyatlov pass incident…..what really happened? r/UnsolvedMysteries. (Critiques of slab avalanche)
Dyatlovpass.com. (n.d.). Have Swiss researchers solved the mystery of the tragedy on “Death Mountain”? (Avalanche 2023 update)
Gaume, J., & Puzrin, A. (2021). Mechanisms of slab avalanche release and impact in the Dyatlov Pass incident in 1959. Communications Earth & Environment, 2(1). (Full text access details)
Parsing Science. (2021, April 6). The Dyatlov Pass Incident – Alexander Puzrin.
Dyatlovpass.com. (n.d.). Puzrin & Gaume have a second paper in Nature.com. (Critique of Gaume/Puzrin)
Specktor, B. (2021, January 28). In the infamous ‘Dyatlov Pass incident,’… Now, there’s a scientific explanation. Live Science. (Summary of Gaume/Puzrin)
Reddit. (n.d.). Probably the best explanation of the Dyatlov pass case I’ve heard. r/UnsolvedMysteries.
Byrd, D. (2021, February 12). Is the Dyatlov Pass incident solved? EarthSky. (Frozen movie link, paradoxical undressing)
Wikipedia. (n.d.). Dyatlov Pass incident. (Focus on 2019 investigation methodology)
History.com Editors. (2024, January 31). The Dyatlov Pass Incident… History.com.
History.com Editors. (2024, January 31). The Dyatlov Pass Incident… History.com. (Focus on military exercises)
Amazon.com. (n.d.). Dead Mountain: The Untold True Story of the Dyatlov Pass Incident. (Book description)
iHeartPodcasts. (n.d.). The Dyatlov Pass Incident: Russia’s Greatest Mystery.
NV01912265.schoolwires.net. (n.d.). Dyatlov Pass Possibilities. (Word document, general overview)
Dyatlovpass.com. (n.d.). Theories.
Wikipedia. (n.d.). Dyatlov Pass incident. (Focus on Shepelev theory, footprint patterns)
Weekly Spooky. (n.d.). Dyatlov Pass Theories…
Reddit. (n.d.). Dyatlov’s pass: a conclusion from the new russian investigation. r/UnsolvedMysteries.
Reddit. (n.d.). Dyatlov Pass Parachute Mine Theory. r/UnsolvedMysteries.
Distillations Podcast (Science History Institute). (n.d.). The Russian Roswell. (Focus on Soviet missile tests)
National Security Archive. (n.d.). THE U-2 AND THE “MISSILE-GAP” DEBATE. (Soviet missile program 1959)
Vice.com. (n.d.). Russia’s Dyatlov Pass Incident, The Strangest Unsolved Mystery Of The Last Century.
ODU CS. (n.d.). List of UFO sightings. (Dyatlov Pass and orange spheres)
Wikipedia. (n.d.). Dyatlov Pass incident. (Focus on 2019 investigation, slab avalanche)
Gaume, J., & Puzrin, A. (2021). Mechanisms of slab avalanche release…
Vice.com. (n.d.). The Dyatlov Pass Mystery May Have Just Been Solved by New Video Evidence.
Dyatlovpass.com. (n.d.). Puzrin & Gaume have a second paper in Nature.com.
Shortform. (n.d.). 1-Page PDF Summary of Dead Mountain. (Eichar’s book summary)
Bookey.app. (n.d.). Dead Mountain. (Book description)
Dyatlovpass.com. (n.d.). In a country of mysterious signs. (Mansi testimonies)
Reddit. (n.d.). The Dyatlov Pass Incident. r/AskARussian. (General discussion)
Wikipedia. (n.d.). Dyatlov Pass incident. (Focus on radiation report, Lev Ivanov)
Reddit. (n.d.). Dyatlov’s pass: a conclusion from the new russian investigation.
Reddit. (n.d.). The prevailing questions in the Dyatlov Pass case. r/UnsolvedMysteries.
eBay.ca. (n.d.). Listing with text about Soviet UFO sightings. (General atmospheric phenomena)
Wikipedia. (n.d.). Dyatlov Pass incident. (Focus on declassified documents, military activity)
Reddit. (n.d.). The Dyatlov Pass Incident (2025) – 9 hikers died…
Wikipedia. (n.d.). Dyatlov Pass incident. (Focus on 2019 report details)
History.com Editors. (2024, January 31). The Dyatlov Pass Incident…
Young Pioneer Tours. (n.d.). The Shocking Kholat Syakhl Story – The Dyatlov Pass incident.
ScienceAlert. (2021, January 29). The Tragic Mystery of The Dyatlov Pass Incident Has a New Scientific Explanation.
Dyatlovpass.com. (n.d.). In a country of mysterious signs.
Dyatlovpass.com. (n.d.). Mansi Trail.
EurekAlert. (2022, March 23). The Dyatlov Pass Incident is a mystery that still reverberates… (Critiques of Gaume/Puzrin)
ResearchGate. (n.d.). Mechanisms of slab avalanche release and impact in the Dyatlov Pass incident in 1959. (Gaume/Puzrin paper details)
Reddit. (n.d.). What do you think is the most plausible? r/UnsolvedMysteries.
Reddit. (n.d.). New scientific explanation for the Dyatlov Pass incident. r/LEMMiNO.
Wikipedia. (n.d.). Dyatlov Pass incident. (Focus on radiation, Krivonischenko)
History.com Editors. (2024, January 31). The Dyatlov Pass Incident… (Duplicate, focus on radiation)
Wikipedia. (n.d.). Dyatlov Pass incident. (Focus on Soviet missile test ranges)
Reddit. (n.d.). The Dyatlov Pass Incident (2025) – 9 hikers died… (Duplicate, focus on missile tests)
Wikipedia. (n.d.). Donnie Eichar.
Consummate Athlete. (n.d.). Dead Mountain by Donnie Eichar: Athletic Bookworm Notes and Review.
Wikipedia. (n.d.). Kholat Syakhl. (Duplicate, Mansi ethnography)
PeakVisor. (n.d.). Kholat Syakhl.
Wikipedia. (n.d.). Dyatlov Pass incident. (Focus on 2019 investigation report)
Ash, L. (2019, December). Mystery of Dyatlov Pass. BBC News. (Duplicate, focus on 2019 investigation)
Gaume, J., & Puzrin, A. (2021). Mechanisms of slab avalanche release… (Duplicate, critiques of Gaume/Puzrin)
EurekAlert. (2022, March 23). The Dyatlov Pass Incident is a mystery… (Duplicate, critiques of Gaume/Puzrin)
Dyatlovpass.com. (n.d.). Articles (page 5). (General articles, some in Russian/English)
Bookstore N More. (n.d.). 1079: The Overwhelming Force of Dyatlov Pass.
Wikipedia. (n.d.). Dyatlov Pass incident. (Focus on Vozrozhdenny report)
Reddit. (n.d.). One of the last images of the Dyatlov pass hikers… r/SnapshotHistory.
Reddit. (n.d.). I saw a short on YouTube about the Dyatlov Pass incident… r/Unexplained.
La Brújula Verde. (2024, October). How the movie ‘Frozen’ helped solve… (Duplicate, focus on soft tissue)
History.com Editors. (2024, January 31). The Dyatlov Pass Incident… (Duplicate, focus on radiation report excerpts)
Shortform Podcast. (2024, March 16). Red Thread: The Dyatlov Pass Incident.
Archeology & Metal Detecting Magazine. (n.d.). The Dyatlov Pass Incident. (Duplicate, focus on radiological expert opinion)
iHeartPodcasts. (n.d.). The Dyatlov Pass Incident… (Duplicate, focus on radiological expert opinion)
CIA Reading Room. (n.d.). Document on UFO sightings. (General Soviet UFO context)
New Age in Russia (Hypotheses.org). (2024, April 16). Report on “Observations of Unusual Atmospheric Phenomena.”
Gaume, J., & Puzrin, A. (2021). Mechanisms of slab avalanche release… (Duplicate, focus on glowing spheres)
Advanced Science News. (2021, January 29). Researchers shed light on the 1959 Dyatlov Pass incident.
Kirkus Reviews. (2013, November 19). Dead Mountain: The Untold True Story of the Dyatlov Pass Incident.
Consummate Athlete. (n.d.). Dead Mountain by Donnie Eichar… (Duplicate, review of Eichar’s theory)
The Moscow Times. (2019, February 14). Russian Investigators Are Reopening Dyatlov Pass Case, But What Is It?
Dyatlovpass.com. (n.d.). Prosecutor’s Investigation. (Details on Kuryakov’s investigation)
Wikipedia. (n.d.). Kholat Syakhl. (Duplicate, Mansi etymology)
Young Pioneer Tours. (n.d.). The Shocking Kholat Syakhl Story… (Duplicate, Mansi etymology)
PeakVisor. (n.d.). Kholat Syakhl. (Duplicate, Mansi sacred geography)
Wikipedia. (n.d.). Mansi people. (General Mansi ethnography)
Dyatlovpass.com. (n.d.). About. (Site owner’s connection, Igor Pavlov)
YouTube. (n.d.). Video discussing Dyatlov’s decisions.
YouTube. (n.d.). Video discussing autopsies of last four bodies.
Smithsonian Magazine. (2021, January 29). Scientists May Have Finally Unraveled Mystery of Dyatlov Pass Incident.
Archive.org. (n.d.). Kurdish text mentioning “Çiyayê Mirinê” and “Ural”. (Limited relevance)
Portal.netewe.com. (2024, March). Kurdish PDF mentioning “mirinê” and “Ural” in different contexts. (Limited relevance)
Ash, L. (2019, December). Mystery of Dyatlov Pass. BBC News. (Detailed timeline, 1959 investigation)
Dyatlovpass.com. (n.d.). Homepage / General Information. (Group members, goals, chronology)
Ash, L. (2019, December). Mystery of Dyatlov Pass. BBC News.
Specktor, B. (2021, January 28). In the infamous ‘Dyatlov Pass incident,’… Live Science. (Summary and critique of Gaume/Puzrin 2021)
Wikipedia. (n.d.). Dyatlov Pass incident. (Summary of 2019 Russian investigation)

Çavkaniyên wekî “ne berdest” an “malper negihîştî ye” hatine nîşankirin û ji ber vê yekê naveroka wan rasterast nehatiye bikar anîn, lê agahiyên ku dibe ku tê de bin, bi riya çavkaniyên din ên berdest hatine vehewandin. Gotarên bi zimanê Kurdî yên wek û ji ber naveroka wan a giştî û ne rasterast girêdayî hûrgiliyên bûyerê, bi awayekî sînordar hatine bikar anîn, lê ji bo piştrastkirina hin termên Kurdî sûd jê hatiye wergirtin.

WERGIRTÎ

1. Dyatlov Pass incident – Simple English Wikipedia, the free encyclopedia, https://simple.wikipedia.org/wiki/Dyatlov_Pass_incident 2. Dyatlov Pass Theories: From Natural Phenomena to the Supernatural – Weekly Spooky, https://www.weeklyspooky.com/blog/dyatlov-pass-theories/ 3. Kholat Syakhl – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Kholat_Syakhl 4. Dyatlov Pass Tours, https://www.soviettours.com/dyatlov-pass 5. Dyatlov Pass – BBC, https://www.bbc.co.uk/news/extra/SoLiOdJyCK/mystery_of_dyatlov_pass 6. Dyatlov Pass incident – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Dyatlov_Pass_incident 7. Dyatlov Pass, https://dyatlovpass.com/ 8. The Incident at Dyatlov Pass: A Look into the Unsolved Mystery – Bookstore N More, https://bookstorenmore.com/blogs/true-crime/1079-the-overwhelming-force-of-dyatlov-pass 9. The Dyatlov Pass Incident: Why the Hiker Deaths Remain a Mystery – History.com, https://www.history.com/articles/dyatlov-pass-incident-soviet-hiker-death-mystery 10. Russia’s ‘Dyatlov Pass’ conspiracy theory may finally be solved 60 …, https://www.livescience.com/dyatlov-pass-incident-slab-avalanche-hypothesis.html 11. Dyatlov Pass Possibilities .docx, https://nv01912265.schoolwires.net/cms/lib/NV01912265/Centricity/Domain/1116/Dyatlov%20Pass%20Possibilities%20.docx 12. Fortean Friday: The Dyatlov Pass incident – The Archaeology and Metal Detecting Magazine, https://archmdmag.com/the-dyatlov-pass-incident/ 13. Thoughts on the Dyatlov pass incident…..what really happened? : r/UnsolvedMysteries – Reddit, https://www.reddit.com/r/UnsolvedMysteries/comments/18vnqi1/thoughts_on_the_dyatlov_pass_incidentwhat_really/ 14. The Russian Roswell – Science History Institute, https://www.sciencehistory.org/stories/disappearing-pod/the-russian-roswell/ 15. The “Dyatlov Pass Incident”. Nine Russian hikers died mysteriously in the Ural Mountains in 1959. Some bodies were found shoeless, barely clothed, and far from their tent. Most died of hypothermia. A new study suggests a slab avalanche caused by accumulating snow crushed their tent in the night. : r/Damnthatsinteresting – Reddit, https://www.reddit.com/r/Damnthatsinteresting/comments/1dsgera/the_dyatlov_pass_incident_nine_russian_hikers/ 16. What do you think is the most plausible explanation for the Dyatlov Pass incident? – Reddit, https://www.reddit.com/r/UnresolvedMysteries/comments/8sm1gu/what_do_you_think_is_the_most_plausible/ 17. One of the last images of the Dyatlov pass hikers, a group of 9 hikers who died under mysterious circumstances in the Ural Mountains in 1959. : r/SnapshotHistory – Reddit, https://www.reddit.com/r/SnapshotHistory/comments/1fe2leo/one_of_the_last_images_of_the_dyatlov_pass_hikers/ 18. How the movie ‘Frozen’ helped solve the Dyatlov Pass incident, the mysterious deaths of nine hikers in 1959 – La Brújula Verde, https://www.labrujulaverde.com/en/2024/10/how-the-movie-frozen-helped-solve-the-dyatlov-pass-incident-the-mysterious-deaths-of-nine-hikers-in-1959/ 19. Probably the best explanation of the Dyatlov pass case I’ve heard. – Reddit, https://www.reddit.com/r/UnresolvedMysteries/comments/5uh4e9/probably_the_best_explanation_of_the_dyatlov_pass/ 20. Russian Officials Reportedly Close Investigation Into Mysterious 1959 Hiking Disaster, https://www.rferl.org/a/russian-officials-reportedly-close-investigation-into-mysterious-1959-hiking-disaster-dyatlov/30722068.html 21. I saw a short on YouTube about the Dyatlov Pass Incident. It honestly creeped me out. Do we actually not know what exactly happened to those 9 hikers???? : r/Unexplained – Reddit, https://www.reddit.com/r/Unexplained/comments/1j14tv8/i_saw_a_short_on_youtube_about_the_dyatlov_pass/ 22. The Dyatlov Pass case still gives me chills — and the details only get stranger the deeper you look : r/Paranormal – Reddit, https://www.reddit.com/r/Paranormal/comments/1jqboae/the_dyatlov_pass_case_still_gives_me_chills_and/ 23. Is the Dyatlov Pass incident solved? | Human World – EarthSky, https://earthsky.org/human-world/dyatlov-pass-incident-mystery-solved-slab-avalanche/ 24. Dyatlov Pass Parachute Mine Theory : r/UnresolvedMysteries – Reddit, https://www.reddit.com/r/UnresolvedMysteries/comments/f37qqu/dyatlov_pass_parachute_mine_theory/ 25. New Scientific Explanation for the Dyatlov Pass Incident has emerged! : r/LEMMiNO – Reddit, https://www.reddit.com/r/LEMMiNO/comments/l73u3i/new_scientific_explanation_for_the_dyatlov_pass/ 26. What really happened in the Dyatlov pass incident? : r/AskARussian – Reddit, https://www.reddit.com/r/AskARussian/comments/xy5cdx/what_really_happened_in_the_dyatlov_pass_incident/ 27. Dyatlov’s pass: a conclusion from the new russian investigation – Reddit, https://www.reddit.com/r/UnresolvedMysteries/comments/hpdri4/dyatlovs_pass_a_conclusion_from_the_new_russian/ 28. Results of the Investigation – Dyatlov Pass, https://dyatlovpass.com/prosecutors-investigation 29. The radioactive trace on the Dyatlov Pass – two conflicting opinions, https://dyatlovpass.com/radioctive-trace 30. Kyshtym disaster – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Kyshtym_disaster 31. The Shocking Kholat Syakhl Story – The Dyatlov Pass incident – Young Pioneer Tours, https://www.youngpioneertours.com/kholat-syakhl-story-dyatlov-pass/ 32. Russian Investigators Are Reopening the Dyatlov Pass Case. But What Is It?, https://www.themoscowtimes.com/2019/02/14/russian-investigators-are-reopening-dyatlov-pass-case-but-what-is-it-a64461 33. Mechanisms of slab avalanche release and impact in the Dyatlov Pass incident in 1959 – Research Collection, https://www.research-collection.ethz.ch/bitstream/handle/20.500.11850/468292/2/s43247-020-00081-8.pdf 34. The Dyatlov Pass Incident – Alexander Puzrin – Parsing Science, https://www.parsingscience.org/2021/04/06/alexander-puzrin/ 35. The Tragic Mystery of The Dyatlov Pass Incident Has a New Scientific Explanation, https://www.sciencealert.com/the-tragic-mystery-of-the-dyatlov-pass-incident-has-a-new-scientific-explanation 36. Researchers shed light on the 1959 Dyatlov Pass incident – Advanced Science News, https://www.advancedsciencenews.com/researchers-shed-light-on-the-1959-dyatlov-pass-incident/ 37. Have Scientists Finally Unraveled the 60-Year Mystery Surrounding Nine Russian Hikers’ Deaths? – Smithsonian Magazine, https://www.smithsonianmag.com/smart-news/scientists-may-have-finally-unraveled-mystery-dyatlov-pass-incident-180976886/ 38. Puzrin & Gaume – Dyatlov Pass, https://dyatlovpass.com/puzrin-gaume 39. The Dyatlov Pass Mystery May Have Just Been Solved by New Video Evidence – VICE, https://www.vice.com/en/article/the-dyatlov-pass-mystery-may-have-just-been-solved-by-new-video-evidence/ 40. Have Swiss researchers solved the mystery of the tragedy on “Death Mountain”? – Dyatlov Pass, https://dyatlovpass.com/avalanche-2023 41. Donnie Eichar – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Donnie_Eichar 42. Dead Mountain by Donnie Eichar: Athletic Bookworm Notes and Review, https://consummateathlete.com/dead-mountain-by-donnie-eichar-athletic-bookworm-notes-and-review/ 43. DEAD MOUNTAIN – Kirkus Reviews, https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/donnie-eichar/dead-mountain/ 44. http://www.shortform.com, https://www.shortform.com/summary/dead-mountain-summary-donnie-eichar 45. UKC Forums – Dyatlov Pass Incident – UKClimbing, https://www.ukclimbing.com/forums/expedition+alpine/dyatlov_pass_incident-670317 46. PDF Summary:Dead Mountain, by Donnie Eichar – Shortform, https://www.shortform.com/pdf/dead-mountain-pdf-donnie-eichar 47. Theories – Dyatlov Pass, https://dyatlovpass.com/theories 48. The Dyatlov Pass Incident: Russia’s Greatest Mystery – Legends and Lore Podcast | iHeart, https://www.iheart.com/podcast/269-legends-and-lore-podcast-253055714/episode/the-dyatlov-pass-incident-russias-greatest-268715467/ 49. Dead Mountain: The Untold True Story of the Dyatlov Pass Incident – Amazon.com, https://www.amazon.com/Dead-Mountain-Untold-Dyatlov-Incident/dp/1452112746 50. The Dyatlov Pass Incident (2025) – 9 hikers died under bizarre, unexplained conditions in Soviet Russia [00:14:03] : r/Documentaries – Reddit, https://www.reddit.com/r/Documentaries/comments/1k67vst/the_dyatlov_pass_incident_2025_9_hikers_died/ 51. 10: The Dyatlov Pass Incident | Red Thread Podcast Summary with Isaiah Markin, Charlie White, Jackson Clarke – Shortform, https://www.shortform.com/podcast/episode/red-thread-2024-03-16-episode-summary-10-the-dyatlov-pass-incident-red-thread 52. Chronology part 3 – Second group of bodies – Dyatlov Pass, https://dyatlovpass.com/chronology-3?rbid=18461 53. Russia’s Dyatlov Pass Incident, the Strangest Unsolved Mystery of the Last Century – VICE, https://www.vice.com/en/article/russias-dyatlov-pass-incident-the-strangest-unsolved-mystery-of-the-last-century/ 54. The Final Overflights of the Soviet Union, – The National Security Archive, https://nsarchive2.gwu.edu/NSAEBB/NSAEBB434/docs/U2%20-%20Chapter%204.pdf 55. Mansi trail in the Dyatlov Pass case, https://dyatlovpass.com/mansi-trail 56. List of UFO sightings – Wikipedia, the free encyclopedia, https://www.cs.odu.edu/~salam/wsdl/inforet/wikihtml/List_of_UFO_sightings_a967.html 57. USSR: MEDIA REPORT MULTITUDE OF UFO SIGHTINGS – CIA, https://www.cia.gov/readingroom/docs/DOC_0000042346.pdf 58. Report on “Observations of Unusual Atmospheric Phenomena.” Memoirs of an Employee of a Secret Soviet Design Bureau, https://newageru.hypotheses.org/9611 59. UFO Chronicles of the Soviet Union First Edition 1992 Jacques Vallee A Comic | eBay, https://www.cafr.ebay.ca/itm/235266063791 60. Dyatlov Pass timeline by Xavier Thein on Prezi, https://prezi.com/p/b3_1ncwk2yk6/dyatlov-pass-timeline/ 61. Mystery of Dyatlov Pass | Expedition Unknown – Discovery, https://www.discovery.com/shows/expedition-unknown/episodes/mystery-of-dyatlov-pass 62. katabatic wind – Environmental Health & Safety, https://www.tidjma.tn/en/glenv/katabatic-wind/ 63. Dead Mountain Summary PDF | Donnie Eichar – Bookey, https://www.bookey.app/book/dead-mountain 64. Country of Mysterious Signs – Dyatlov Pass, https://dyatlovpass.com/in-a-country-of-mysterious-signs 65. The Dyatlov Pass incident : r/AskARussian – Reddit, https://www.reddit.com/r/AskARussian/comments/1j4fe07/the_dyatlov_pass_incident/ 66. The prevailing questions in the Dyatlov Pass case [Unexplained Death] – Reddit, https://www.reddit.com/r/UnresolvedMysteries/comments/775io8/the_prevailing_questions_in_the_dyatlov_pass_case/ 67. Intense press coverage prompts new expeditions to Dyatlov Pass – EurekAlert!, https://www.eurekalert.org/news-releases/947564 68. Mechanisms of slab avalanche release and impact in the Dyatlov Pass incident in 1959, https://www.researchgate.net/publication/348850259_Mechanisms_of_slab_avalanche_release_and_impact_in_the_Dyatlov_Pass_incident_in_1959 69. Kholat Syakhl – PeakVisor, https://peakvisor.com/peak/kholat-syakhl.html 70. Articles – Dyatlov Pass, https://dyatlovpass.com/articles?filter_page=5 71. Mansi people – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Mansi_people 72. Teodora Hadjiyska & Igor Pavlov – Dyatlov Pass, https://dyatlovpass.com/about 73. 61: The Dyatlov Pass Incident Part 1 — Baby, It’s Cold Outside – YouTube, https://www.youtube.com/watch?v=_j1P13MK2FM 74. The Unexplained Tragedy of Dyatlov Pass – YouTube, https://www.youtube.com/watch?v=tcdMGNo23dI&pp=0gcJCdgAo7VqN5tD 75. Full text of “الفرقان بین أولیاء الرحمن وأولیاء الشیطان به‌ كوردی 2” – Internet Archive, https://archive.org/stream/2_20210209_20210209_1601/%D8%AC%D9%87%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%DB%8C%20%D8%B2%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C_djvu.txt 76. 45-SAL JI SER WEFATA SEROK Û RÊVEBIRÊ GELLÊ KURD GÊNÊRAL MELA MISTEFA BARZANÎYÊ HERTIM ZINDÎ RE DERBAS BÛ – Netewe, https://portal.netewe.com/wp-content/uploads/2024/03/569-PDF.pdf

xwende

Bûyera Deriyê Dyatlov (Rûsya, 1959)

Mirinên Nepenî li Çiyayên Uralê

1. Pêşgotin: Trajediya li Çiyayê Mirinê (Kholat Syakhl)

2. Koma Dyatlov û Rêwîtiya Wan a Dawî

Endamên seferê: paşxane, ezmûn û armancên seferê

Kronolojiya bûyeran heta şeva 1-2 Sibat 1959

3. Cihê Bûyerê: Vedîtinên Destpêkê û Delîlên Sosret

Rewşa çadırê

Şopa lingan

Vedîtina pênc laşên pêşîn

4. Lêgerîn Berdewam Dike: Vedîtina Çar Qurbaniyên Dawî

Rewşa laşan û kincên wan

5. Analîza Forensîk: Birînên Qurbaniyan û Pirsên Bêbersiv

Hûrgiliyên otopsiyan: hîpotermî, birînên trawmatîk ên giran

Analîza tevnên nerm ên windabûyî (zimanê Dubinina, çavên Zolotaryov): nîqaşa berî mirinê vs. piştî mirinê, çalakiya ajalan

Radyasyona li ser kincan: ast, cure, tiştên taybet, encamên lêpirsîna 1959an û şîroveyên nûjen (Mayak, fenerên thorium)

6. Lêpirsîna Sovyetê ya 1959an: Encamên Fermî û Gumanên Veşartî

7. Vekolînên Nûjen: Ronahîkirina Hin Aliyan

Lêpirsîna Daudzgeriya Giştî ya Rûsyayê ya 2019an

Teoriya Şığê Berfê (Slab Avalanche) ya Gaume û Puzrin (2021)

Rexne û şîroveyên alternatîf ên li ser teoriya şığê berfê ya Gaume û Puzrin

8. Teoriyên Alternatîf: Ji Xwezayî heta Derasayî

Bayên Katabatîk û Înfrasound (teoriya Donnie Eichar)

Destwerdana Leşkerî (ceribandinên çekan, teoriya bombeya ronahiyê ya RB-47)

Êrîşa Mansiyan (efsaneyên Mansî, cihên pîroz, nakokiyên potansiyel)

Fenomenên Atmosferî yên Nediyar (“gogên bi ronahî”, ronahiyên xerîb)

Teoriyên din (êrîşa ajalan, xwe-soykirina paradoksîkî)

9. Nîqaş û Encamname: Razên ku Hîn Jî Dimînin

Kurteya delîlên herî xurt û ravekirinên herî maqûl

Aliyên ku hîn jî nehatine ravekirin an jî cihê nîqaşê ne

Mîrateya mayînde ya Bûyera Deriyê Dyatlov

10. Jêder û Çavkanî

WERGIRTÎ

Yorum bırakın Cevabı iptal et

Bûyera Deriyê Dyatlov (Rûsya, 1959)

Mirinên Nepenî li Çiyayên Uralê

1. Pêşgotin: Trajediya li Çiyayê Mirinê (Kholat Syakhl)

2. Koma Dyatlov û Rêwîtiya Wan a Dawî

Endamên seferê: paşxane, ezmûn û armancên seferê

Kronolojiya bûyeran heta şeva 1-2 Sibat 1959

3. Cihê Bûyerê: Vedîtinên Destpêkê û Delîlên Sosret

Rewşa çadırê

Şopa lingan

Vedîtina pênc laşên pêşîn

4. Lêgerîn Berdewam Dike: Vedîtina Çar Qurbaniyên Dawî

Rewşa laşan û kincên wan

5. Analîza Forensîk: Birînên Qurbaniyan û Pirsên Bêbersiv

Hûrgiliyên otopsiyan: hîpotermî, birînên trawmatîk ên giran

Analîza tevnên nerm ên windabûyî (zimanê Dubinina, çavên Zolotaryov): nîqaşa berî mirinê vs. piştî mirinê, çalakiya ajalan

Radyasyona li ser kincan: ast, cure, tiştên taybet, encamên lêpirsîna 1959an û şîroveyên nûjen (Mayak, fenerên thorium)

6. Lêpirsîna Sovyetê ya 1959an: Encamên Fermî û Gumanên Veşartî

7. Vekolînên Nûjen: Ronahîkirina Hin Aliyan

Lêpirsîna Daudzgeriya Giştî ya Rûsyayê ya 2019an

Teoriya Şığê Berfê (Slab Avalanche) ya Gaume û Puzrin (2021)

Rexne û şîroveyên alternatîf ên li ser teoriya şığê berfê ya Gaume û Puzrin

8. Teoriyên Alternatîf: Ji Xwezayî heta Derasayî

Bayên Katabatîk û Înfrasound (teoriya Donnie Eichar)

Destwerdana Leşkerî (ceribandinên çekan, teoriya bombeya ronahiyê ya RB-47)

Êrîşa Mansiyan (efsaneyên Mansî, cihên pîroz, nakokiyên potansiyel)

Fenomenên Atmosferî yên Nediyar (“gogên bi ronahî”, ronahiyên xerîb)

Teoriyên din (êrîşa ajalan, xwe-soykirina paradoksîkî)

9. Nîqaş û Encamname: Razên ku Hîn Jî Dimînin

Kurteya delîlên herî xurt û ravekirinên herî maqûl

Aliyên ku hîn jî nehatine ravekirin an jî cihê nîqaşê ne

Mîrateya mayînde ya Bûyera Deriyê Dyatlov

10. Jêder û Çavkanî

WERGIRTÎ

Bunu paylaş:

Yorum bırakın Cevabı iptal et

Ji nivîsên nû agahdar be!