Mariya Oktyabrskaya (1905-1944): Qehremaneke Sovyetê ya Jin, Tank û Tolhildanê di Şerê Cîhanê yê Duyemîn de

1. Pêşgotin: Mariya Oktyabrskaya û Konteksta Wê ya Dîrokî

Şerê Cîhanê yê Duyemîn ne tenê qada pevçûnên leşkerî yên berfireh bû, lê di heman demê de serdemek bû ku tê de rolên civakî yên kevneşopî hatin bertengkirin û kesayetên awarte derketin holê. Di nav van kesayetan de, Mariya Vasilyevna Oktyabrskaya (1905-1944) wekî sembolek bêhempa ya wêrekî, fedakarî û tolhildana kesane di nav Yekîtiya Sovyetê de radiweste. Çîroka wê, jineke ku piştî mirina mêrê xwe yê leşker, hemû mal û milkê xwe firot da ku tankek T-34 bikire û bi navê “Hevala Şervan” (Боевая подруга – Boevaya Podruga) li dijî Almanyaya Nazî şer bike, ne tenê çîrokek qehremaniyê ye, lê di heman demê de pencereyek e ku em tê de li ser rola jinan di şer de, dinamîkên propagandaya Sovyetê, û kûrahiya hestên mirovî di bin zexta şerê giştî de dinêrin. Ev gotara akademîk dê bi hûrgulî jiyan, biryarên krîtîk, xizmeta leşkerî, û mîrata Mariya Oktyabrskaya vekole, û wê di çarçoveya dîrokî ya berfireh a Şerê Cîhanê yê Duyemîn û tevlêbûna jinên Sovyetê di vî şerî de bi cih bike.

• Kurtejiyana Mariya Oktyabrskaya: Ji Zaroktiyê Heta Beriya Şer

• Jidayikbûn û Malbat: Mariya Vasilyevna Garagulya, ku paşê bi navê Oktyabrskaya hat naskirin, di 16ê Tebaxa 1905an de (hin çavkanî sala 1902an jî destnîşan dikin ) li gundê Kiyat ê Kirimê, ku wê demê beşek ji Împaratoriya Rûsî bû (îro dikeve nav sinorên Ukraynayê), di nav malbateke gundî û xizan de ji dayik bû. Çavkanî behsa mirina zû ya dêûbavên wê dike û diyar dike ku Mariya berpirsiyariya lênêrîna neh xwişk û birayên xwe yên biçûktir girtiye ser milên xwe, ku ev yek rewşa dijwar a jiyana wê ya destpêkê bi awayekî eşkere nîşan dide. Li gorî , navê gundê wê Kiyat bû, ku dikeve navçeya Krasnogvardeysky li Kirimê, û paşnavê wê yê beriya zewacê Garagulya bû. Jiyana destpêkê ya Oktyabrskaya, ku bi xizanî û berpirsiyariyên malbatî yên zû hatibû nîşankirin, berevajiyek xurt bi rola wê ya paşê ya wekî sembolek neteweyî û qehremanek leşkerî re çêdike. Ev veguherîn ne tenê şahidiyek ji hêza wê ya kesane re ye, lê her weha derfetên (û zoriyan) ku şerê giştî ji bo jinên Sovyetê yên wê serdemê peyda kir jî nîşan dide.
• Perwerde û Karê Destpêkê: Piştî ku xwendina xwe ya dibistanê qedand, Mariya li kargeheke konserveyan li Simferopolê dest bi kar kir û paşê jî wek operatoreke telefonê xebitî. Çavkanî zêde dike ku ew pêşî li Dzhankoy û paşê li Simferopolê jiyaye, li wir şeş pol xwendiye û ji bo debara jiyana xwe di karên cuda de, wek kargeha konserveyan û operatoriya telefonê, xebitiye. Ev yek nîşan dide ku wê ji temenekî ciwan ve ji bo peydakirina jiyana xwe ked daye.
• Zewac û Jiyana bi Ilya Oktyabrsky re: Di sala 1925an de, Mariya bi efserê artêşa Sovyetê Ilya Oktyabrsky re zewicî. Navê rastî yê Ilya Ryadnenko an Ryadenko bû, lê herduyan bi hev re paşnavê “Oktyabrsky” wek rêzgirtinek ji Şoreşa Cotmehê re pejirandin. Piştî zewacê, Mariya dest bi eleqedarbûneke kûr bi jiyana leşkerî kir; ew wek hemşîre hat perwerdekirin, fêrî bikaranîna çekan bû, û jêhatîbûna ajotina wesayîtan bi dest xist. Çavkanî bi hûrgilî behs dike ku wê kursên alîkariya tenduristî û şofêriyê qedandiye, fêrî gulebarana mîtralyoz û demançeya Nagant bûye, û di çalakiyên civakî yên girêdayî artêşê de roleke çalak lîstiye. Ev yek nîşan dide ku ew jinek çalak, pirreng û xwedî îrade bû ku xwe ji bo şert û mercên dijwar amade dikir. Fêrbûna wê ya jêhatîbûnên leşkerî berî şer bingehek ji bo biryar û karînên wê yên paşê datîne.
• Taybetmendiyên Kesane: Mariya Oktyabrskaya wek jineke ku xwedî zewqeke baş di warê cilûbergan de bû, di karê destan û neqişandinê de hoste bû, û mala xwe bi awayekî xweşik xemilandibû, dihat nasîn. Van hûrguliyên kesane wêneyek berfirehtir û mirovîtir ê Oktyabrskaya pêşkêş dikin, ku ji wêneyê wê yê paşê yê wekî şervanekî wêdetir diçe û aliyê wê yê jinane û hunerî jî radixe ber çavan.

• Rewşa Yekîtiya Sovyetê di Destpêka Şerê Cîhanê yê Duyemîn deDi 22ê Hezîrana 1941an de, Almanyaya Nazî bi Operasyona Barbarossa êrîşî Yekîtiya Sovyetê kir, ku ev yek bû sedema destpêka şerekî wêranker û xwînrêj li Eniya Rojhilat. Êrîşa Naziyan ji bo Yekîtiya Sovyetê surprîzek stratejîk bû û di mehên destpêkê de Artêşa Sor windahiyên mezin ên mirovî û materyalî dan. Hêzên Alman bi lez û bez di nav axa Sovyetê de pêşve diçûn, bajarên mezin dorpêç dikirin û ziyaneke mezin digihandin binesaziya welêt. Di vê rewşa krîtîk de, serokatiya Sovyetê bangewaziyek ji bo seferberiya giştî û parastina “Dayika Niştiman” (Rodina-Mat’) kir. Ev bangewazî di nav gelên Sovyetê de hestek welatparêziyê ya xurt gur kir û bi mîlyonan mirov, hem jin hem mêr, ji bo parastina welatê xwe seferber bûn.
• Rola Jinan di Artêşa Sor de: Kontekstek BerfirehTevlêbûna jinan di Artêşa Sor de di dema Şerê Cîhanê yê Duyemîn de fenomenek berbiçav bû. Li gorî çavkaniyan, nêzîkî 800,000 jin di Hêzên Çekdar ên Sovyetê de di dema şer de xizmet kirine, ku ev yek bi qasî %5ê personelên leşkerî yên giştî di آن زمان de bû. Çavkanî hejmarên taybetî ji bo salên 1943-1945 pêşkêş dike, ku ev tevlêbûna girseyî piştrast dike. Jinan di rolên pir cihêreng de xizmet kirin; piraniya wan di yekîneyên tenduristiyê de wek hemşîre, bijîşk û paramedîk dixebitîn. Lêbelê, hejmareke girîng a jinan jî di rolên şerker ên rasterast de cih girtin, wek pîlot, nîşangêr (snayper), mîtralyozvan, endamên ekîbên tankan, û partîzan.Redkirina destpêkê ya daxwaza Oktyabrskaya ji bo tevlîbûna artêşê ji ber sedemên tenduristiyê (tuberkuloza stûna piştê ) û temenê wê , ligel polîtîkaya berê ya Sovyetê ya ku jinan ji şerê rasterast dûr digirt , israra wê ya awarte û guherîna paşê ya di helwesta dewletê de radixe ber çavan. Di destpêkê de, serokatiya Sovyetê dudil bû ku jinan di rolên şerker de bi cih bike. Lêbelê, ji ber windahiyên giran ên Artêşa Sor di qonaxên destpêkê yên şer de, partiyê û dewletê jin teşwîq kirin ku çekan hilgirin û li eniyên pêşîn şer bikin. Polîtîkaya destpêkê ya nehiştina jinan ji şer di sala 1942an de bi awayekî berbiçav hate guhertin. Qebûlkirina wê ya paşê, piştî nameya wê ji Stalîn re û bexşîna tankê, ne tenê bi biryardariya wê ve girêdayî bû, lê her weha bi hewcedariyên zêde yên şer û nirxa propagandî ya potansiyel a çîroka wê ve jî girêdayî bû. Pirtûka Anna Krylova ya bi navê “Soviet Women in Combat” bi kûrahî analîz dike ka civaka Sovyetê, ku di bingeh de civakek baviksalarî bû, çawa karî têgînên tundûtûjî û jinbûnê li hev bîne û rê li ber tevlêbûna girseyî ya jinan di şer de veke. Ev konteksta giştî ji bo têgihiştina kûr a çîroka taybet a Mariya Oktyabrskaya û cihê wê di nav vê tevgera berfireh de pir girîng e.

Tablo 1: Dîrokên Sereke di Jiyan û Xizmeta Mariya Oktyabrskaya de

Dîrok	Bûyer	Girîngî / Jêderên Snippetê yên Têkildar
16ê Tebaxê 1905 (an 1902)	Jidayikbûna Mariya Garagulya	Destpêka jiyana kesayetekê ku dê bibe sembolek
1925	Zewaca bi Ilya Ryadnenko re; pejirandina paşnavê Oktyabrsky	Girêdana bi jiyana leşkerî re û pejirandina nasnameyeke nû ya bi Şoreşê ve girêdayî
Tebax 1941	Kuştina mêrê wê, Ilya Oktyabrsky, li nêzî Kyivê	Bûyera krîtîk a ku jiyana Mariya Oktyabrskaya bi temamî guhert û motîvasyona wê ya sereke ji bo tolhildanê ava kir
1943 (an dawiya 1941)	Agahdarbûna mirina mêrê xwe	Derengiya agahiyê hêrsa wê kûrtir kir
1943	Firotina mal û milk û bexşîna 50,000 rûble ji bo tankê	Fedakariyeke mezin a kesane ji bo armanca tolhildan û parastina welat
Adar 1943	Nameya ji Stalîn re	Gaveke wêrek û neasayî ji bo gihîştina armanca xwe
Payîz 1943	Destpêka perwerdehiya tankê ya 5 mehan li Omskê	Amadekirina teknîkî ji bo rola şerker
Îlon/Cotmeh 1943	Tayînkirina li Tugaya Tankê ya Gardiyan a 26an	Destpêka fermî ya xizmeta wê ya leşkerî li eniyê
21ê Cotmehê 1943	Şerê yekem li Smolenskê; tamîrkirina tankê di bin gulebaranê de; terfîkirina bo serjant	Nîşandana wêrekiya awarte û destpêka navûdengê wê
Mijdar 1943	Şerê li Novoye Selo, Vitebsk; dîsa tamîrkirina tankê di bin gulebaranê de	Berdewamiya çalakiyên qehremanî û xurtkirina navûdengê wê
17/18ê Çileya 1944	Şerê dawî li nêzî Krynki; birîndarbûna giran	Dawiya trajîk a kariyera wê ya leşkerî ya kurt lê bi bandor
15ê Adara 1944	Mirina ji ber birînan	Wendabûna qehremanekê
Tebax 1944	Piştî mirinê xelatkirina bi navê Qehremana Yekîtiya Sovyetê	Naskirina fermî ya herî bilind a wêrekî û fedakariya wê

2. Ji Bo Tolhildanê Fedakarî: Çîroka Tanka “Hevala Şervan”

Biryara Mariya Oktyabrskaya ya ji bo tevlîbûna şer û fînansekirina tankekê rasterast bi trajediya kesane ya ku jiyana wê hejand ve girêdayî bû. Ev beşa çîroka wê ne tenê fedakariyek awarte nîşan dide, lê di heman demê de hêza motîvasyona kesane û têkiliya tevlîhev a di navbera welatî û dewletê de di dema şerê giştî de radixe ber çavan.

• Mirina Hevjînê Wê Ilya Oktyabrsky û Biryara Tevlîbûna ŞerHevjînê Mariya Oktyabrskaya, Ilya Oktyabrsky, ku wekî komîserê alayê di Artêşa Sor de xizmet dikir, di Tebaxa 1941an de di dema şerên dijwar ên li derdora Kyivê de li dijî hêzên Nazî hate kuştin. Ji ber aloziya şer û pirsgirêkên ragihandinê, Mariya nûçeya mirina mêrê xwe bi derengî wergirt. Hin çavkanî diyar dikin ku ew di sala 1943an de agahdar bûye , dema ku çavkaniyên din, wek û , destnîşan dikin ku wê nûçe di dawiya Tebaxa 1941an de, dema ku ew ji ber şer ber bi Tomskê ve hatibû veguhestin, wergirtiye. Ev derengî di wergirtina nûçeyê de, çi çend hefte be çi nêzîkî du salan be, bêguman êş û hêrsa wê kûrtir kir.Wergirtina vê nûçeya trajîk ji bo Mariya bû xaleke veguherînê. Xemgînî û hêrsa wê ya kûr li hember “kûçikên faşîst”, wekî ku wê bi xwe di nameyên xwe de bi kar aniye , veguherî biryareke xurt a tolhildanê. Çavkanî nameyeke wê ji xwişka wê re piştî şerê wê yê yekem vedibêje, ku tê de ew dibêje: “Min imadê xwe yê agirîn kir. Min li wan pîsan xist. Carinan ez ewqas bi hêrs im ku nikarim nefesê jî bistînim.” Ev gotin kûrahiya hestên wê û motîvasyona wê ya ji bo şer nîşan didin. Lêbelê, daxwazên wê yên destpêkê ji bo tevlîbûna artêşê û şandina wê bo eniyê ji ber temenê wê (wê demê nêzîkî 38 salî bû) û pirsgirêkên tenduristiyê, bi taybetî tuberkuloza stûna piştê ku berê pê re ketibû, hatin redkirin. Vê redkirinê ew bêhêvî nekir, lê belê ew ber bi rêyeke din a awarte ve bir.
• Firotina Hemû Mal û Milk û Beşkirina Pereyan Ji Bo Çêkirina TankêLi hember redkirina daxwazên xwe yên ji bo tevlîbûna rasterast, Mariya Oktyabrskaya biryar da ku rêyeke din bibîne da ku beşdarî hewldana şer bibe û tolhildana xwe pêk bîne. Wê hemû tiştên xwe yên şexsî û yên xwişka xwe firotin û bi vî awayî 50,000 rûble berhev kirin. Çavkanî hûrguliyeke balkêş dide ku Mariya çawa bi firotina karên xwe yên destan ên neqişandî (destmal, sifrê û hwd.) beşek mezin ji vê pereyê kom kiriye, ku ev yek fedakariya wê ya kesane û biryardariya wê ya ji bo gihîştina armanca xwe hê bêtir radixe ber çavan.Vê pereyê ku bi kedeke mezin hatibû komkirin, wê ji Fona Parastina Neteweyî ya Yekîtiya Sovyetê re bexşand bi mebesta çêkirina tankek T-34. Girîng e ku were destnîşankirin, wekî ku çavkanî bi zelalî diyar dike, ku Oktyabrskaya bi wateya bazirganî ya peyvê tankek “nekirî”. Di Yekîtiya Sovyetê de, firotina tankan ji welatiyên sivîl re ne mimkun bû. Belê, wê pere bexşand û daxwaz kir ku tankek bi vî pereyî were çêkirin, bi navê wê were binavkirin, û ew bi xwe bibe ajokara wê tankê. Ev yek rêbazek naskirî bû ku welatiyên Sovyetê dikaribûn piştgiriyê bidin hewldana şer û di heman demê de beşdariyên xwe bi awayekî sembolîk nîşan bidin. Di wê demê de, mesrefa çêkirina tankek T-34 dora 150,000 rûble bû, lewma bexşîna Oktyabrskaya beşek girîng ji vê mesrefê pêk dianî. Ev cudahiya di navbera “kirîn” û “bexşandinê” de ji bo rastbûna akademîk girîng e û mekanîzmayên têkiliya di navbera welatî û dewletê de di dema şer de ronî dike.
• Nameya Ji Stalîn re û Destûra Fermî Ji Bo Tevlîbûn û Navlêkirina TankêPiştî ku pereyên pêwîst kom kir û ji bo çêkirina tankê bexşand, Mariya Oktyabrskaya gaveke din a wêrek û neasayî avêt: wê nameyek rasterast ji Serokê Komîteya Parastina Dewletê û Fermandarê Giştî yê Bilind, Josef Stalîn re şand. Di vê nameyê de, ku naveroka wê di çend çavkaniyan de hatiye parvekirin , Oktyabrskaya bi awayekî eşkere daxwaza xwe anî ziman. Wê daxwaz kir ku tanka ku bi pereyên wê tê çêkirin bi navê “Hevala Şervan” (Боевая подруга – Boevaya Podruga) were binavkirin û ew bi xwe wek ajokara wê tankê bişînin eniya şer. Di nameyê de, wê her weha behsa jêhatîbûnên xwe yên wekî şofêr, hostatiya xwe di bikaranîna mîtralyozê de, û statuya xwe ya wekî “Nîşangêra Voroshilov” (Ворошиловский стрелок – xelatek ji bo jêhatîbûna di gulebaranê de) kir, da ku îqna bike ku ew ji bo vî karî amade ye.Bi awayekî ku dibe ku ji bo gelek kesan surprîz be, Stalîn bi xwe bersiv da nameya Oktyabrskaya û daxwaza wê qebûl kir. Çavkanî naveroka bersiva Stalîn vedibêje: “Hevala Oktyabrskaya Mariya Vasilyevna. Ez ji bo xema we ya ji bo hêzên zirxî yên Artêşa Sor spasdarê we me, Mariya Vasilyevna. Daxwaza we dê bê cih. Silavên min qebûl bikin. I. Stalîn.” Ev destwerdana kesane ya Stalîn ne tenê rewşa awarte ya Oktyabrskaya nîşan dide, lê di heman demê de potansiyela propagandî ya mezin a çîroka wê jî piştrast dike. Di sîstemeke totalîter û navendîparêz a wek Yekîtiya Sovyetê de, çalakiya Mariya Oktyabrskaya ya firotina hemû mal û milkê xwe ji bo fînansekirina tankekê û paşê daxwaza rasterast ji Stalîn ji bo ajotina wê, gaveke pir awarte û wêrek bû. Ev yek ne tenê biryardariya wê ya kesane nîşan dide, lê her weha têgihiştineke jîr a wê ya ku çawa dikare bala serokatiyê bikişîne ser doza xwe. Qebûlkirina daxwaza wê ji aliyê Stalîn û Komîteya Parastina Dewletê îhtîmal e ku ne tenê ji ber sempatî an rêzgirtinê bûye, lê ji ber nirxa propagandî ya mezin a çîrokek wiha bûye: jineke welatparêz, jinebiyek ku ji bo tolhildana mêrê xwe û parastina welatê xwe fedakariyeke wisa mezin dike. Çîroka wê dikaribû ji bo bilindkirina moralê gel û teşwîqkirina tevlêbûna zêdetir di hewldana şer de were bikaranîn. Dewleta Sovyetê bi awayekî sîstematîk çîrokên qehremaniyê ji bo armancên propagandî bi kar dianî , û çîroka Oktyabrskaya bi temamî li gorî vê stratejiyê bû.

3. Li Eniya Şer: Mariya Oktyabrskaya Wekî Tankvan û Serjant

Piştî ku daxwaza wê ya awarte ji aliyê Stalîn ve hate qebûlkirin, Mariya Oktyabrskaya derbasî qonaxeke nû ya jiyana xwe bû: perwerdehiya leşkerî û xizmeta li eniya şer. Vê qonaxê ne tenê wêrekiya wê ya di şer de, lê her weha jêhatîbûna wê ya teknîkî û bandora wê ya li ser hevalên wê yên leşker jî nîşan da.

• Perwerdehiya Leşkerî û Tayînkirina li Yekîneya TankêMariya Oktyabrskaya ji bo ku bibe ajokara tankê, perwerdehiyeke tankê ya pênc mehan li Enstîtuya Endezyariya Tankê ya Omskê wergirt. Çavkaniyên wekî û destnîşan dikin ku ev demeke perwerdehiyê ya “luks û neasayî” bû ji bo wê serdemê, ji ber ku ji ber hewcedariyên lezgîn ên eniyê, piraniya ekîbên tankan bi perwerdehiyeke pir kurt dihatin şandin şer. Ev yek îhtîmala ku dewletê veberhênaneke taybet di çîroka Oktyabrskaya de kiriye xurt dike, dibe ku ji ber nirxa wê ya propagandî. Di dema perwerdehiyê de, ew ne tenê fêrî ajotina tankê bû, lê di heman demê de jêhatîbûna mekanîkeriyê jî bi dest xist. Çavkanî diyar dike ku wê Dibistana Tankê ya Omskê bi pileya bilind û serkeftî qedandiye.Di Îlona 1943an de an jî di Payîza 1943an de , Mariya Oktyabrskaya bi awayekî fermî wek ajokara tanka T-34 ya ku navê “Hevala Şervan” lê hatibû kirin, ji Tugaya Tankê ya Gardiyan a 26an, di nav Korpusa Tankê ya Gardiyan a 2an de, li Eniya Rojava hate tayînkirin. Ekîba tanka wê ji fermandarê tankê Lieutenant Petr Chebotko, topavêj Gennady Yasko, û operatorê radyoyê Mikhail Galkin pêk dihat. Hatina jinekê di nav ekîbeke tankê de ji bo gelek leşkeran tiştekî nû û neasayî bû.
• Beşdarbûna Şerên Sereke û Çalakiyên QehremanîMariya Oktyabrskaya di demeke kurt de îsbat kir ku ew ne tenê sembolek e, lê şervaneke jêhatî û wêrek e.

• Şerê Smolenskê (21ê Cotmeha 1943an): Ev şer ji bo Oktyabrskaya bû “imadê agirîn”. Di vî şerî de, wê û ekîba tanka “Hevala Şervan” bi wêrekî êrîşî çeperên Almanan kirin, gelek hêlînên mîtralyozan û topên dij-tank îmha kirin. Bûyera herî berbiçav a vî şerî ew bû ku dema tanka wan ji aliyê dijmin ve lê ket û zirar dît, Oktyabrskaya, li dijî fermanên ku diviyabû di hundurê tankê de bimîne, ji tankê derket û di bin gulebarana dijmin de dest bi tamîrkirina tankê kir. Piştî ku tank tamîr kir, ew vegeriya şer. Ev çalakiya wê ya awarte ne tenê tank û ekîba wê xilas kir, lê di heman demê de rêzgirtina hevalên wê yên mêr jî ji bo wê qezenc kir.
• Şerê li Novoye Selo, Herêma Vitebskê (Belarûs) (17-18 Mijdar 1943): Wêrekiya Oktyabrskaya ne bûyereke yekcarî bû. Nêzîkî mehek şûnda, di şerekî şevê de li nêzî gundê Novoye Selo li herêma Vitebskê ya Belarûsê, tanka “Hevala Şervan” dîsa ji ber guleyeke topê ya Almanan li paletên wê ket û ji tevgerê ma. Mariya Oktyabrskaya, bi alîkariya endamekî din ê ekîbê, dîsa di bin gulebarana dijmin de ji tankê derket û dest bi tamîrkirina paletên zirardîtî kir, dema ku endamên din ên ekîbê ji bo wan bergirî dikirin û gule li dijmin dibarandin. Piştî çend rojan, tanka wan dîsa amade bû ku vegere yekîneya xwe û beşdarî şer bibe. Çavkanî behsa şerekî li nêzî gundê Novoye Selo dike (dîroka wê 21ê Cotmeha 1943an dide, ku dibe ku bi şerê Smolenskê re têkildar be an jî şerekî cuda be li heman herêmê), ku tê de tanka “Hevala Şervan” lê dikeve, Oktyabrskaya di lingê xwe de birîndar dibe, lê ekîb du rojan di tankê de dimîne, bi roj şer dike û bi şev tankê tamîr dike. Ev dubarebûna çalakiyên qehremanî nîşan dide ku ev ne tenê tevgerek bêhêvî ya yekcarî bû, lê belê taybetmendiyek diyarker a karaktera wê ya şerker bû. Ev yek wê ji gelek leşkerên din cuda dike û bingeha efsaneya wê xurtir dike. Ev jî nîşan dide ku jêhatîbûna wê ya wekî mekanîker bi qasî ajotina wê girîng bû.

Piştî van şerên dijwar, Oktyabrskaya di nameyekê de ji xwişka xwe re hestên xwe yên kûr wiha anîbû ziman: “Min imadê xwe yê agirîn kir. Min li wan pîsan xist. Carinan ez ewqas bi hêrs im ku nikarim nefesê jî bistînim.”. Ev gotin hem hêrsa wê ya ji bo tolhildanê hem jî tundiya ezmûnên wê yên li eniyê nîşan didin.

• Erkdarkirina Wekî SerjantPiştî şerê xwe yê yekem li Smolenskê û nîşandana wêrekî û jêhatîbûna xwe ya awarte, Mariya Oktyabrskaya hate terfî kirin û pileya serjantiyê wergirt. Ev terfîkirin ne tenê nîşana qebûlkirina fermî ya jêhatîbûn û wêrekiya wê bû, lê di heman demê de statuya wê ya di nav yekîneya xwe de jî xurt kir.Çavkanî destnîşan dikin ku di destpêkê de, leşkerên mêr ên di yekîneya Oktyabrskaya de bi guman li wê dinerîn, îhtîmal e ku wê wek “stûneke propagandayê” an kesekî ne ciddî dihesibandin. Jin di rolên şerker ên kevneşopî yên mêran de nûbûn û bi gelemperî bi skeptîsîzmê re rû bi rû diman. Lêbelê, piştî ku wê wêrekî û jêhatîbûna xwe di şerê yekem de nîşan da, nemaze bi derketina ji tankê û tamîrkirina wê di bin gulebaranê de, wê rêzgirtina wan qezenc kir. Ew dest pê kirin jê re bibêjin “dayê” (матушка – matushka). Ev veguherîn di helwesta hevalên wê de ne tenê serkeftineke kesane ji bo Oktyabrskaya bû, lê her weha mînakek ji dijwarî û serkeftinên jinan di yekîneyên leşkerî yên mêr-domînekirî de di wê serdemê de bû. Ew nîşan dide ku çawa performans û wêrekî dikare pêşdaraziyên zayendî bişkîne. Nasnavê “dayê” hem rêzgirtinê hem jî dibe ku têkiliyek parêzvanî ya ku wan li hember wê hîs dikir nîşan bide. Ev pêşveçûn girîngiya performansa şer a rastîn di avakirina pêbawerî û têkbirina astengên zayendî de di nav artêşê de radixe ber çavan.

4. Şerê Dawî, Birîndarbûn û Mirin

Kariyera leşkerî ya Mariya Oktyabrskaya, her çend bi qehremaniyên mezin dagirtî bû jî, bi awayekî trajîk kurt bû. Şerê wê yê dawî û birîndarbûna wê ya giran dawiya jiyana vê jina wêrek anî, lê di heman demê de efsaneya wê jî nemirtir kir.

• Şerê Dawî li Nêzî Krynki, Herêma Vitebskê (17-18 Çile 1944)Şerê dawî yê Mariya Oktyabrskaya di dema Êrîşa Leningrad-Novgorod de, li nêzî stasyona trenê ya Krynki li herêma Vitebskê, Belarûs, di 17ê Çileya 1944an de an 18ê Çileya 1944an de qewimî. Di vî şerî de, tanka “Hevala Şervan” û ekîba wê, wekî her car, di rêzên pêşîn ên êrîşê de bûn. Wan bi wêrekî êrîşî berevaniyên Almanan kirin, çeperên dijmin paqij kirin, û li gorî çavkaniyan, çekek xweser a Almanan jî îmha kirin. Çavkanî diyar dike ku di vî şerî de tanka Oktyabrskaya nêzîkî 20 leşker û efserên dijmin îmha kir û sê hêlînên mîtralyozê yên Almanan pelixand.Lêbelê, di dema vê êrîşa dijwar de, tanka “Hevala Şervan” ji aliyê guleyeke dij-tank a dijmin ve bi giranî lê ket û paletên wê zirar dîtin, ku ev yek bû sedem ku tank ji tevgerê bimîne. Çavkanî bi hûrgilî diyar dike ku guleyek li çerxa pêşîn a çepê ya tankê ketiye û palet qut bûye.
• Birîndarbûna Giran û Mirina TrajîkWekî ku berê di şerên din de kiribû, Mariya Oktyabrskaya, bêyî ku dudiliyê bike, ji tankê derket da ku zirara li paletan çêbûyî tamîr bike û tanka xwe dîsa bikeve rewşa şer. Lêbelê, vê carê bext bi wê re nebû. Di dema ku ew bi tamîrkirina paletan mijûl bû, guleyek hawanê (an jî li gorî hin çavkaniyan, perçeyên guleyek topê ya din) li nêzî wê teqiya. Perçeyek ji vê teqînê li serê wê ket (li gorî , perçe rasterast li çavê wê ketibû) û ew bi giranî birîndar kir.Oktyabrskaya tavilê ji hiş çû. Ew bi lez û bez ji qada şer hate derxistin û ew birin nexweşxaneyeke leşkerî ya meydanî li nêzî Kyivê , an jî li gorî , rasterast ew birin nexweşxaneyekê ku operasyonek li ser wê hate kirin, û paşê ew ji bo dermankirineke berfirehtir şandin nexweşxaneyeke leşkerî li bajarê Smolenskê. Tevî hemû hewldanên bijîşkan, Mariya Oktyabrskaya du mehan di komayê de ma. Mixabin, ew ji van birînên giran xilas nebû û di 15ê Adara 1944an de jiyana xwe ji dest da. Ew bi merasîmeke leşkerî ya bi heybet li Baxçeyên Bîranîna Qehremanan li Smolenskê , an jî li gorî , li peravê çemê Dinyeprê li Smolenskê, li kêleka qehremanên din ên ku di parastina Smolenskê de jiyana xwe ji dest dabûn, hate veşartin.Mirina Oktyabrskaya bi awayekî trajîk îronîk e. Ew di dema pêkanîna heman çalakiya qehremanî de – tamîrkirina tanka xwe di bin gulebaranê de – ku navûdengê wê yê wêrekiyê ava kiribû, bi giranî birîndar bû. Ev yek ne tenê dawiya jiyana wê ya kurt a leşkerî nîşan dide, lê her weha xetereyên bêdawî yên ku wê bi berdewamî xwe davêt nav wan jî radixe ber çavan. Ev dawiya trajîk çîroka wê hê bêtir bi bandor û jibîrnekirî dike. Mirina wê di dema pêkanîna “nîşana bazirganî” ya wêrekiya wê de, hêmana trajîk a çîroka wê zêde dike.Tevî mirina wê, mîrata “Hevala Şervan” berdewam kir. Rastiya ku tanka “Hevala Şervan” (an jî tankên paşê yên ku heman navî hilgirtin, wekî ku û destnîşan dikin ku her çend tanka wê ya orîjînal îmha bûbe jî, her tanka cîgir bi navê wê hate binavkirin) piştî mirina Oktyabrskaya şerê xwe domand û heta Berlînê çû , xwedî wateyeke sembolîk a kûr e. Ew berdewamiya hewldana şer a ku Oktyabrskaya jiyana xwe ji bo wê da, û her weha mîrata wê ya ku ji aliyê hevalên wê ve hate domandin, nîşan dide. Ev yek çîroka wê ji trajediya kesane wêdetir dibe û wê bi serkeftina dawî ya Sovyetê ve girêdide. Ev her weha wekî sembolek ji berxwedana Sovyetê ya bêdawî tevdigere, ku kesayetên qehreman dikarin bikevin, lê armanc berdewam dike.

5. Mîrat û Xelata Qehremana Yekîtiya Sovyetê

Mirina Mariya Oktyabrskaya ne dawiya çîroka wê bû. Wêrekiya wê ya awarte û fedakariya wê ya ji bo welatê xwe piştî mirina wê jî hate nas kirin û ew bû sembolek mayînde di dîroka leşkerî ya Sovyetê de. Mîrata wê ne tenê di xelatên ku jê re hatin dayîn de, lê di heman demê de di bîranînên ku ji bo rûmeta wê hatine çêkirin û di cihê ku wê di propagandaya Sovyetê de girtiye de jî dijî.

• Xelatkirina Piştî Mirinê bi Navnîşana Qehremana Yekîtiya SovyetêDi Tebaxa 1944an de , an jî bi awayekî hûrgilîtir di 2ê Tebaxa 1944an de , Mariya Vasilyevna Oktyabrskaya piştî mirina xwe bi navê herî bilind ê qehremaniyê yê Yekîtiya Sovyetê, “Qehremana Yekîtiya Sovyetê”, hate xelatkirin. Ev xelat, ku bi Medalyaya Stêrka Zêrîn dihat dayîn, xelata herî bilind a Yekîtiya Sovyetê bû ji bo wêrekiya awarte ya ku di dema şer de dihat nîşandan.Ya ku vê xelatê ji bo Oktyabrskaya hê taybettir dike ew e ku ew yekem jina ajokara tankê bû ku ev xelata bi prestîj wergirt. Ev yek wê ne tenê wekî qehremanek, lê wekî pêşengek di dîroka leşkerî ya jinan de û di şikandina astengên zayendî di rolên şerker ên teknîkî û xeternak de nîşan dide. Ev sernav wê di dîroka leşkerî ya jinan de û di dîroka Yekîtiya Sovyetê de bi cih dike, û bandora wê ya potansiyel li ser jinên din ên ku dixwestin di rolên weha de xizmet bikin radixe ber çavan. Ji bilî xelata Qehremana Yekîtiya Sovyetê, ew her weha bi Ordera Lenîn , ku yek ji xelatên herî bilind ên sivîl û leşkerî yên Yekîtiya Sovyetê bû, û Ordera Şerê Niştimanî ya Pileya Yekem hate xelatkirin, ku ev yek jî naskirina berfireh a xizmet û fedakariya wê nîşan dide.
• Bîranîn û Abîdeyên Ji Bo Rûmeta Wê Hatine ÇêkirinJi bo ku bîranîna Mariya Oktyabrskaya zindî bimîne û qehremaniya wê ji nifşên paşerojê re were ragihandin, gelek bîranîn û abîde ji bo rûmeta wê hatine çêkirin. Navê wê li dibistanan hatiye danîn; Gîmnasyûma Hejmar 24 li bajarê Tomskê, ku ew demekê lê jiyabû û ji wir pereyên ji bo tankê kom kiribû, navê Mariya Vasilyevna Oktyabrskaya hildigire. Li ber derê vê gîmnasyûmê peykerek (bûst) wê hatiye danîn, û di muzeya dibistanê de tiştên bîranînê yên girêdayî wê û materyalên li ser jiyan û xizmeta wê têne parastin. Her weha li Tomskê, li kolana Belinsky, ku ew lê dijiya, plaketek bîranînê ji bo wê hatiye çikandin. Çavkanî wêneyek ji peykerê wê yê li Tomskê nîşan dide.Ji bilî Tomskê, navê Mariya Oktyabrskaya li kolanên bajarên din ên wekî Smolensk (cihê ku ew lê hatiye veşartin), Dzhankoy (li Kirimê, cihê ku wê beşek ji jiyana xwe lê derbas kiriye), û Liozno (li Belarûsê, nêzîkî cihê şerên wê) hatiye danîn. Her weha, li cihê şerê wê yê dawî, li stasyona trenê ya Krynki li herêma Vitebskê ya Belarûsê, abîdeyek taybet hatiye çêkirin ku li ser wê nivîseke li ser qehremanî û fedakariya wê heye. Van hemû bîranînan nîşan didin ku çîroka wê di bîra kolektîf a gelên Sovyetê û dewletên paş-Sovyetê de cihekî girîng girtiye.
• Cihê Wê di Dîroka Leşkerî ya Sovyetê û Propagandayê deÇîroka Mariya Oktyabrskaya ji bo propagandaya Sovyetê di dema Şerê Cîhanê yê Duyemîn de xwedî nirxek pir mezin bû. Ew bi awayekî bêkêmasî wêneyê îdeal ê jina Sovyetê ya welatparêz, fedakar, û wêrek temsîl dikir ku ji bo tolhildana mêrê xwe yê şehîd û parastina “Dayika Niştiman” li dijî dagirkerên faşîst bi awayekî çalak şer dike. Çavkaniyên wekî û behsa girîngiya têgeha qehremaniyê di wêjeya şer û propagandaya Sovyetê de dikin. Di vê çarçoveyê de, çîrokên kesayetên qehreman, bi taybetî yên ku piştî mirina xwe hatine xelatkirin, ji bo bilindkirina moralê gel, xurtkirina hesta yekîtiyê, û teşwîqkirina berxwedanê dihatin bikaranîn. Çîroka Oktyabrskaya, bi hemû hêmanên xwe yên dramatîk û hestyarî, bi tevahî li gorî vê şablonê bû.Wekî ku berê hate destnîşankirin, Komîteya Parastina Dewletê û Stalîn bi xwe “îhtîmal e ku nirxa propagandî ya girîng” a çîroka wê nas kiribûn dema ku destûr dan wê ku tankekê fînanse bike û ajokariya wê bike. Piştî ku ew tevlî şer bû û qehremaniyên xwe nîşan dan, çîroka wê di rojnameyên Rûsî de bi berfirehî hate weşandin û ew bû beşek ji “Makîneya Propagandaya Komunîst”. Lêbelê, girîng e ku were tekezkirin ku tevî vê bikaranîna propagandî, wêrekî, fedakarî, û biryardariya rastîn a Mariya Oktyabrskaya nayê înkarkirin. Mîrata wê xwedî du aliyên girîng e ku divê bi hev re bêne nirxandin: qehremaniya wê ya kesane ya bêguman û bikaranîna çîroka wê wekî amûreke propagandî ji aliyê dewleta Sovyetê ve. Ji aliyekî ve, wêrekî, fedakarî, û biryardariya wê ya ji bo tolhildan û parastina welatê xwe rast û bandorker in, wek ku di çalakiyên wê yên şer de û nameyên wê de xuya dike. Ji aliyê din ve, dewleta Sovyetê, ku di bikaranîna çîrokên kesane ji bo armancên siyasî de hoste bû, bêguman çîroka Oktyabrskaya ji bo xurtkirina moralê neteweyî, teşwîqkirina welatparêziyê, û nîşandana hêza jina Sovyetê bi kar anî. Analîzek akademîk divê van her du aliyan jî bipejirîne, bêyî ku yekê ji bo ya din kêm bike. Ev ne nakokiyek e, lê belê tevlîheviya dîroka wê ye.

6. Encamname: Nirxandina Rol û Bandora Mariya Oktyabrskaya

Çîroka Mariya Oktyabrskaya, jina Sovyetê ya ku bû ajokara tankê û Qehremana Yekîtiya Sovyetê, ji gelek aliyan ve xwedî girîngiyeke dîrokî û civakî ye. Ew ne tenê mînakek ji wêrekiya kesane di dema şerê herî mezin ê sedsala 20an de ye, lê di heman demê de ronahiyê dide ser mijarên wekî rola jinan di şer de, bikaranîna propaganda ji aliyê dewletê ve, û hêza motîvasyonên kesane yên wekî tolhildan û welatparêziyê.

• Kurteya Destkeftî û Girîngiya Wê ya DîrokîMariya Oktyabrskaya bi fedakariya xwe ya awarte, bi firotina hemû mal û milkê xwe ji bo fînansekirina tankekê û bi israra xwe ya ji bo şerkirina li eniyê, navê xwe di dîrokê de tomar kir. Wêrekiya wê ya di şerên Smolensk, Novoye Selo, û Krynki de, bi taybetî jî çalakiya wê ya dubare ya tamîrkirina tanka xwe “Hevala Şervan” di bin gulebarana dijmin de, wê kir sembolek ji berxwedan û îradeya Sovyetê. Rastiya ku ew yekem jina ajokara tankê bû ku bi navê Qehremana Yekîtiya Sovyetê hate xelatkirin, girîngiya wê wekî pêşengek di şikandina astengên zayendî di nav artêşê de û di rolên şerker ên teknîkî de nîşan dide. Çîroka wê ya taybetî – jinebiyek ku tankekê “dikire” û dibe qehreman – ji gelek çîrokên din ên qehremaniyê cuda ye û ji ber vê yekê di bîranînê de dimîne. Ev yek girîngiya vegotinên mîkro-dîrokî di temamkirina analîzên makro-dîrokî yên şer û civakê de radixe ber çavan.
• Nirxandina Çîroka Wê di Çarçoveya Jinên Şervan û Lêkolînên Zayendî deÇîroka Mariya Oktyabrskaya ji bo lêkolînên li ser jinan di şer de û ji bo lêkolînên zayendî materyaleke pir dewlemend pêşkêş dike. Ew mînakek e ji bo têgihiştina têkiliya tevlîhev a di navbera zayend, şer, neteweperwerî, û ajansa kesane de. Pirtûkên akademîk ên wekî yên Anna Krylova (“Soviet Women in Combat”) û Roger D. Markwick & Euridice Charon Cardona (“Soviet Women on the Frontline in the Second World War”), ku di çavkaniyên û de hatine nirxandin, çarçoveyek berfireh ji bo têgihiştina ezmûnên jinên Sovyetê di şer de peyda dikin. Divê çîroka Oktyabrskaya di vê kontekstê de were nirxandin. Gelo ew nimûneyek tîpîk bû ji ezmûnên jinên şervan ên Sovyetê, an îstîsnayek bû ku ji ber awartebûna xwe derketiye pêş?Motîvasyonên wê yên sereke – tolhildana ji bo mêrê wê û welatparêzî – pir eşkere ne. Ev yek bi hin analîzên akademîk re, wekî ya Krylova ku li gorî kêm girîngî daye faktorên wekî welatparêzî û tolhildanê, dibe ku berevajî be an jî wan temam bike. Çîroka Oktyabrskaya bi awayekî bêhempa ajansa kesane ya jinekê di nav sîstemeke dewletî ya bi hêz de nîşan dide. Dema ku dewletê bêguman çîroka wê ji bo armancên xwe yên propagandî bi kar anî, destpêşxerî, biryardarî, û fedakariya wê ya destpêkê bi tevahî ya wê bûn. Ew ne tenê qurbaniyek pasîf a şert û mercan an jî amûreke propagandayê bû; wê bi awayekî çalak li dû armancên xwe geriya û şert û mercên tevlêbûna xwe di şer de diyar kir. Ev tevlîhevî wê dike mijareke balkêş ji bo lêkolînên li ser ajansa jinan di nav sîstemên otorîter de. Ew ne tenê wekî “berhemek” a dewletê, lê wekî kesayetek ku bi dewletê re têkiliyek tevlîhev danî da ku armancên xwe (û yên dewletê) pêk bîne, divê were fêm kirin.
• Nirxandina Krîtîk a Çavkaniyan û Pêşniyarên Ji Bo Lêkolînên PêşerojêDi nirxandina çîroka Mariya Oktyabrskaya de, pêdivî bi nêzîkatiyeke krîtîk li hember çavkaniyan heye, nemaze yên ku di serdema Sovyetê de an di bin bandora propagandaya wê de hatine nivîsandin. Wekî ku di nirxandina xebata Krylova de di de tê gotin, pirsgirêka sansur û bandora dewletê li ser vegotinên dîrokî divê li ber çavan were girtin. Lêkolînên pêşerojê dikarin li ser çawaniya ku çîroka Oktyabrskaya di bîranîna populer a piştî-Sovyetê de hatiye parastin, guhertin, an ji nû ve şîrove kirin, hûr bibin. Her weha, berawirdkirina ezmûna wê bi ya jinên tankvan ên din ên Sovyetê (wek Aleksandra Samusenko) an jinên şervan ên ji neteweyên din dikare têgihiştineke berfirehtir peyda bike.Di encamê de, Mariya Oktyabrskaya wekî kesayetek dîrokî ya pir-alî derdikeve pêş: jineke ku ji ber êşa kesane û hesta welatparêziyê berê xwe daye şer, di qada şer de wêrekiyek awarte nîşan daye, bûye sembolek ji bo propagandaya dewletê, û di heman demê de rê li ber naskirina rola jinan di warên ku bi kevneşopî ji mêran re hatine veqetandin vekiriye. Çîroka wê îro jî wekî bîranînek ji hêza îradeya mirovî û tevlîheviya dîrokê dimîne.

WERGIRTÎ

1. 16 августа 1905 года родилась Мария Васильевна Октябрьская, танкист и Герой СССР (Посмертно), https://kulturamgo.ru/kalendar-sobytij/den-v-istorii/9418-16-avgusta-1905-rodilas-mariya-vasilevna-oktyabrskaya-tankist-i-geroj-sssr-posmertno 2. Mariya Vasilyevna Oktyabrskaya and the T-34 medium tank ‘Fighting Girlfriend.’, https://warfarehistorynetwork.com/article/mariya-vasilyevna-oktyabrskaya-and-the-t-34-medium-tank-fighting-girlfriend/ 3. Мария Октябрьская — фото, биография, личная жизнь, причина смерти, танкист, Герой СССР – 24СМИ, https://24smi.org/celebrity/122469-mariia-oktiabrskaia.html 4. Боевая подруга Марии Октябрьской – nostradamvs – LiveJournal, https://nostradamvs.livejournal.com/214594.html 5. International Women’s Day | The Fighting Girlfriend – World of Tanks, https://worldoftanks.com/en/news/history/fighting-girlfriend-intl-womens-day-2019/ 6. Mariya Oktyabrskaya: The Fighting Girlfriend – Museum Hack, https://museumhack.com/the-fighting-girlfriend/ 7. Боевая подруга» Мария Октябрьская: почему Смоленск свято чтит память этой легендарной женщины, https://journal.smolensk-i.ru/306/04/ 8. Fighting girlfriend: The unyielding legacy of Mariya Oktyabrskaya …, https://www.counterview.in/2025/04/fighting-girlfriend-unyielding-legacy.html 9. Mariya Oktyabrskaya, the Fighting Girlfriend | History – World of Tanks, https://worldoftanks.eu/en/news/history/Mariya-Oktyabrskaya-story/ 10. Soviet women in World War II – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Soviet_women_in_World_War_II 11. en.wikipedia.org, https://en.wikipedia.org/wiki/Mariya_Oktyabrskaya#:~:text=Oktyabrskaya%20proved%20her%20ability%20and,to%20be%20awarded%20the%20title. 12. digitalcommons.buffalostate.edu, https://digitalcommons.buffalostate.edu/history_theses/41/#:~:text=Women%20played%20a%20large%20role,fight%20on%20the%20front%20lines. 13. Experiences of Soviet Women Combatants During World War II – Digital Commons at Buffalo State, https://digitalcommons.buffalostate.edu/history_theses/41/ 14. Soviet Women Tankers who Carried Destruction to the Nazis – War History Online, https://www.warhistoryonline.com/instant-articles/soviet-women-tankers.html 15. Женщины в Вооруженных силах СССР в годы Великой Отечественной войны 1941-1945 гг Текст научной статьи по специальности «История и археология – КиберЛенинка, https://cyberleninka.ru/article/n/zhenschiny-v-vooruzhennyh-silah-sssr-v-gody-velikoy-otechestvennoy-voyny-1941-1945-gg 16. Лекция № 6.Участие советских женщин в Великой Отечественной войне 1941-1945 – Farabi University, https://farabi.university/storage/files/2744714084654b66e379e5e021944013_%D0%96%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%8B%D0%BD%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0%20%D0%A0%D0%A1%20%D0%9B%D0%B5%D0%BA%D1%86%D0%B8%D1%8F%206.pdf 17. Soviet Women in Combat – Cambridge University Press & Assessment, https://www.cambridge.org/core/books/soviet-women-in-combat/ECD910FC6636C2059F7D9F028FCCD3C3 18. Soviet Women on the Frontline in the Second World … – ResearchGate, https://www.researchgate.net/publication/265887017_Soviet_Women_on_the_Frontline_in_the_Second_World_War_by_Roger_D_Markwick_Euridice_Charon_Cardona_review 19. The ‘Fighting Girlfriend’ Who Bought A Tank To Avenge Her Dead Husband – Jalopnik, https://www.jalopnik.com/the-fighting-girlfriend-who-bought-a-tank-to-avenge-her-1846658507/ 20. The ‘Fighting Girlfriend’ Who Bought A Tank To Avenge Her Dead …, https://www.jalopnik.com/the-fighting-girlfriend-who-bought-a-tank-to-avenge-her-1846658507 21. Soviet Army Guards Senior Sergeant – Mariya Oktyabrskaya – Battlefield Berlin – Shop, https://shop.battlefield-berlin.de/index.php?content=katalog&action=artikelinfo&artikelid=53674&do=1-show-fow_12_airplane_foam_tray.html&switchlang=en 22. T-34 Model 1943 “Fighting Girlfriend” Add-On Pack with Tank Driver Mariya Oktyabrskaya, https://www.brickmania.com/t-34-model-1943-fighting-girlfriend-add-on-pack-with-tank-driver-mariya-oktyabrskaya/ 23. Did the Soviets really sell a tank to Mariya Oktyabrskaya and let her loose on the battlefield?, https://www.quora.com/Did-the-Soviets-really-sell-a-tank-to-Mariya-Oktyabrskaya-and-let-her-loose-on-the-battlefield 24. ЛИЦА ПОБЕДЫ. МАРИЯ ОКТЯБРЬСКАЯ: «ЖЕНЩИНА-ТАНК …, https://nfreg.ru/novosti/litsa-pobedy-mariya-oktyabrskaya-zhenshhina-tank-protiv-tretego-rejha/ 25. Long Live the Soviet Motherland? | Origins, https://origins.osu.edu/review/long-live-soviet-motherland 26. Propaganda in the Soviet Union – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Propaganda_in_the_Soviet_Union 27. warfarehistorynetwork.com, https://warfarehistorynetwork.com/article/mariya-vasilyevna-oktyabrskaya-and-the-t-34-medium-tank-fighting-girlfriend/#:~:text=Mariya%20Oktyabrskaya%20became%20a%20tank,award%20postumously%20in%20August%2C%201944. 28. Она сражалась за рычагами именного танка. История Марии …, https://mlyn.by/12012024/ona-srazhalas-za-rychagami-imennogo-tanka-istoriya-marii-oktyabrskoj-i-ee-boevoj-podrugi/ 29. ЖЕНЩИНЫ НА ФРОНТЕ: МАРИЯ ОКТЯБРЬСКАЯ 2020 | ВКонтакте, https://vk.com/@dobro39-zhenschiny-na-fronte-mariya-oktyabrskaya 30. Октябрьская, Мария Васильевна – Википедия, https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%BA%D1%82%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F,_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0 31. Герой Советского Союза Октябрьская Мария Васильевна …, https://warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=358 32. Aleksandra Samusenko in 1943, the only female tank officer in the Soviet 1st Tank Army : r/GIRLSundPANZER – Reddit, https://www.reddit.com/r/GIRLSundPANZER/comments/2pdpnt/aleksandra_samusenko_in_1943_the_only_female_tank/ 33. Файл:Памятник М.В.Октябрьской 1.jpg – Википедия, https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%9F%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D0%9C.%D0%92.%D0%9E%D0%BA%D1%82%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_1.jpg 34. Mariya Oktyabrskaya – Badass of the Week, https://www.badassoftheweek.com/mariya-oktyabrskaya