Beş I: Pêşgotin: Olhaya Kîevê di Çarçoveya Dîrokî de

Olga ya Kîevê, ku di sedsala 10an de jiyaye (nêzîkî 890-969), di dîroka Rûsya Kîevê de kesayetek navendî û pirralî ye. Ew ne tenê wekî jina yekem a ku bi awayekî fermî li ser Rûsya Kîevê hikum kiriye tê naskirin, lê di heman demê de wekî kesayetek ku di navbera serdemên paganî û Xiristiyaniyê de pirek girîng ava kiriye jî derdikeve pêş. Jiyana wê bi bûyerên dramatîk, tolhildanên hovane, reformên îdarî yên girîng û di dawiyê de pejirandina Xiristiyaniyê tije ye, ku ev yek rê li ber pîrozkirina wê ji hêla Dêra Ortodoks ve vekiriye.

Lêkolîna li ser jiyana Olgayê bi kêmbûna çavkaniyên nivîskî yên hemdemî re rûbirû dimîne. Agahiyên sereke ji Krønîka Destpêkê (Povest Vremennykh Let), ku di sedsala 12an de li Kîevê hatiye berhevkirin, û ji hin çavkaniyên Bîzansî tên. Ji ber vê yekê, pêwîst e ku ev çavkanî bi awayekî rexneyî bêne analîzkirin, ji ber ku dibe ku ew xwedî armancên siyasî an hagiografîk bin û ne her gav rastiyên dîrokî bi awayekî objektîf nîşan bidin. Mîrata Olgayê ya dûalî, hem wekî tolhildêreke bêrehm û hem jî wekî pîrozeke Xiristiyan, tevliheviya kesayeta wê û serdema ku tê de jiyaye nîşan dide.

Vegotina jiyana Olgayê ne tenê çîrokeke kesane ye, lê di heman demê de neynikek e ji bo guherînên siyasî, civakî û olî yên berfirehtir ên ku Rûsya Kîevê di sedsala 10an de tê re derbas dibû. Olga di demekê de desthilatdarî girt ku Rûsya Kîevê hîn di pêvajoya yekbûn û navendîbûnê de bû. Kiryarên wê, ji tolhildana li dijî eşîra Drevliyan bigire heta reformên îdarî û pejirandina Xiristiyaniyê, ne tenê bersivên li hember bûyerên yekser bûn, lê di heman demê de bandorek kûr li ser arasteya pêşerojê ya dewletê jî kirin. Tolhildana wê, her çend hovane be jî, dikare wekî hewldanek ji bo xurtkirina desthilatdariya navendî û tirsandina dijberên potansiyel were şîrove kirin. Reformên wê yên îdarî, bi taybetî di warê bacê de, heman armancê dişopandin û sîstemeke bibandortir û birêkûpêktir ava dikirin. Pejirandina wê ya Xiristiyaniyê, tevî ku di destpêkê de bi berxwedanê re rû bi rû ma, bingeha Xiristiyanîkirina fermî ya di bin destê neviyê wê Vladîmîr de danî, ku ev yek bandorek kûr li ser nasnameya çandî û siyasî ya Rûsya Kîevê kir. Ji ber vê yekê, çîroka Olgayê ji biyografiyek kesane wêdetir e; ew lens e ku em tê de pêvajoyên avakirina dewletê û veguherîna çandî ya li Ewropaya Rojhilat a serdema navîn dibînin.

Lêkolîna li ser Olgayê di heman demê de dijwariyekê di veqetandina rastiya dîrokî ji xemilandina efsanewî de pêşkêş dike. Krønîka Destpêkê, wekî çavkaniya sereke ya Rûsî, gelek nifş piştî Olgayê hatiye berhev kirin û tê zanîn ku hêmanên efsanewî û hagiografîk dihewîne. Mînak, hûrgiliyên tolhildanên Olgayê pir dramatîk in û dibe ku ji bo tekezkirina jîr û biryardariya wê hatibin zêdekirin. Çavkaniyên Bîzansî, wek De Ceremoniis a Konstantîn VII, nêrînek hemdemtir pêşkêş dikin lê dibe ku xwedî biasên xwe bin û li ser hemû aliyên jiyana Olgayê hûrgulî nebin. Mînak, De Ceremoniis behsa vaftîzbûna Olgayê nake, ku ev yek bi hesabê Krønîka Destpêkê re di dijberiyê de ye. Dîroknasên nûjen divê van çavkaniyan bi rexneyî binirxînin, lihevhatinan û nakokiyan bidin ber hev, û hewl bidin ku kesayetek dîrokî ya Olgayê ji wêneyê efsanewî cuda bikin. Ev dijwarî ne tenê ji bo Olgayê ye lê taybetmendiyek hevpar a lêkolîna serdema navîn a destpêkê ye ku çavkaniyên nivîskî kêm in an jî bi awayekî subjektîf hatine nivîsandin.

Beş II: Jiyana Destpêkê, Zewac û Mirina Îgor

Agahiyên di derbarê jiyana destpêkê ya Olgayê de kêm û nezelal in. Dîroka jidayikbûna wê bi teqezî nayê zanîn, lê tê texmînkirin ku ew di navbera salên 890 û 925an de ji dayik bûye. Koka wê jî mijara nîqaşê ye. Krønîka Destpêkê destnîşan dike ku Olga bi koka Varangî (Vîkîng) bû û li Pleskovê (Pskova îroyîn) ji dayik bûye, û navê wê yê eslî Helga bûye. Navê “Olga” bi xwe jî wekî guhertoyek Slavî ya navê Skandînavî “Helga” tê dîtin. Lêbelê, hin lêkolînên antropolojîk ên li ser neviyên wê îhtîmala koka Slavî jî destnîşan dikin. Ev nezelalî tevliheviya etnîkî ya elîta destpêkê ya Rûsya Kîevê û kêşeyên di destnîşankirina hûrgiliyên biyografîk ên rast de nîşan dide. Rûsya Kîevê civakek pir-etnîkî bû ku tê de Varangî wekî elîta serdest rolek girîng dilîstin, lê piraniya nifûsê Slavî bûn. Heke Olga bi koka Slavî bûya û navê Varangî di dema zewacê de wergirtibûya, ev yek dikaribû asîmîlasyona çandî û yekbûna di navbera komên etnîkî yên cihêreng de nîşan bide. Heke ew bi koka Varangî bûya, ev yek dê serweriya Varangiyan xurt bikira. Dibe ku kronîknivîsên paşê, ku ji bo temaşevanek berfirehtir dinivîsandin, bi zanebûn koka wê nezelal hiştibin da ku ew ji bo hem Varangiyan û hem jî Slavan wekî fîgurek yekîtiyê were dîtin, an jî ji ber kêmbûna agahiyên teqez ew bi vî rengî maye.

Olga bi Prens Îgorê Kîevê re, kurê Rûrîkê damezrînerê xanedanê, zewicî. Serweriya Îgor, li gorî hin çavkaniyan, bi çavbirçîtî û têkçûnên leşkerî tê bibîranîn. Ev kontekst ji bo fêmkirina sedemên serhildana Drevliyanan, eşîreke Slavên Rojhilatî, girîng e. Di sala 945an de, Îgor ji hêla Drevliyanan ve hate kuştin dema ku hewl dida baca zêde ji wan bistîne. Krønîka Destpêkê sedema mirina wî wekî “çavbirçîtiya xwe ya zêde” destnîşan dike, ji ber ku wî hewl dida ku di mehekê de du caran bacê berhev bike. Dîroknasê Bîzansî Leo Deacon hûrgiliyên hovane yên mirina Îgor vedibêje, ku ew bi du darên bihîvê ve hatiye girêdan û laşê wî perçe bûye, her çend îhtîmala ku ev vegotin hatibe xemilandin jî heye.

Mirina Îgor ne tenê krîzek kesane ji bo Olgayê bû, lê di heman demê de xalek veguherînê bû ji bo Rûsya Kîevê. Ev bûyer qelsiyên di sîstema poliudie (berhevkirina baca gerok) de û pêwîstiya bi desthilatdariyek navendî ya bihêztir eşkere kir. Serhildana Drevliyanan û kuştina mîrê Kîevê gefek rasterast li ser yekîtî û aramiya dewleta Rûs a nûbûyî bû. Pêwîstiya Olgayê bi bersivdayînê ne tenê ji bo tolhildana kesane bû, lê ji bo ji nû ve piştrastkirina desthilatdariya Kîevê û pêşîgirtina li serhildanên din bû. Wekî ku dê di beşên paşê de were nîqaş kirin, ev bûyer rasterast rê li ber reformên îdarî yên Olgayê vekir, bi taybetî guhertina sîstema berhevkirina bacê. Ji ber vê yekê, kuştina Îgor wekî katalîzatorek ji bo guhertinên girîng ên îdarî û bihêzkirina dewletê di bin destê Olgayê de xizmet kir.

Beş III: Serweriya Olgayê û Tolhildana li Dijî Drevliyanan

Piştî kuştina mêrê wê Îgor di sala 945an de, Olga wekî regenta kurê xwe yê biçûk, Sviatoslav, desthilatdariya Rûsya Kîevê girt destê xwe. Ev yek di dîroka Rûsya Kîevê de bûyerek girîng bû, ji ber ku Olga bû yekem jina ku bi awayekî fermî li ser vê dewletê hikum kir. Drevliyanan, ku bi kuştina Îgor bi ser ketibûn, bi wêrekî pêşniyar kirin ku Olga bi serokê wan, Prens Mal, re bizewice, bi armanca ku kontrola Kîevê bi dest bixin. Ev pêşniyar gefek mezin li ser desthilatdariya Olgayê û paşeroja xanedana Rûrîk dixwar.

Krønîka Destpêkê bi hûrgulî çar kiryarên tolhildanê yên Olgayê vedibêje, ku jîr û bêrehmtiya wê nîşan didin:

Tablo 1: Kurteya Çar Tolhildanên Olgayê

Hejmara Tolhildanê	Pêşniyar/Kiryarên Drevliyanan	Bersiva Olgayê (Rêbaz)	Encam
Yekemîn	Şandina 20 negoziatoran ji bo pêşniyara zewacê bi Prens Mal re.	Olga ferman da ku negoziator bi qeyikên xwe ve bên hilgirtin û di çaleke ku ji berê ve hatibû kolandin de zindî bên veşartin.	Negoziator hatin kuştin. Olga ji wan pirsî ka “rûmet li gorî dilê wan e yan na”.
Duyemîn	Li ser daxwaza Olgayê, şandina komeke din ji axayên Drevliyanî.	Olga ferman da ku axayên Drevliyanî di hemamekê de bên şûştin, paşê derî li ser wan hatin girtin û hemam hate şewitandin.	Axayên Drevliyanî di hemamê de şewitîn û mirin.
Sêyemîn	Li ser daxwaza Olgayê, amadekirina şahiyek cenazeyê ji bo Îgor.	Olga çû warê Drevliyanan, şahiyek cenazeyê li dar xist, Drevliyan serxweş kirin û paşê ferman da leşkerên xwe ku wan qir bikin.	Li gorî Krønîka Destpêkê, nêzîkî 5,000 Drevliyanî hatin kuştin.
Çaremîn	Berxwedana Drevliyanan li paytexta wan Iskorosten.	Olga Iskorosten dorpêç kir. Paşê, bi fêlbazî, ji her malekê sê kevok û sê çivîk wek bac xwest. Materyalên şewitandî bi lingên çûkan ve girêda û ew berdan.	Çûk vegeriyan hêlînên xwe yên di banên malan de û tevahiya bajar şewitandin. Kesên ku ji agir direviyan hatin kuştin an jî wekî kole hatin firotin.

Dîroknas li ser rastbûna van vegotinên tolhildanê, nemaze yên di Krønîka Destpêkê de, nîqaş dikin. Tê pêşniyarkirin ku ev çîrok dibe ku hatibin zêdekirin, mîtolojîzekirin, an jî bi tevahî apokrîf bin, û ji bo afirandina wêneyek an navûdengê ji bo Olgayê hatine çêkirin. Bi taybetî, çîroka kevokên şewitandî wekî motîfek hevpar di folklora Skandînavyayê de jî tê dîtin. Lêbelê, hin hêmanên bingehîn ên dîrokî têne piştrast kirin: hewldana Îgor ji bo standina baca zêde, kuştina wî ji hêla Drevliyanan ve, û tolhildana serkeftî û hovane ya Olgayê di sala 946an de, ku bû sedema şewitandina bajarên Drevliyanan, kuştina gelek axayan, û mirina Prens Mal.

Tolhildanên Olgayê, her çend bi awayekî efsanewî hatibin vegotin jî, ne tenê kiryarên tolhildana kesane bûn lê di heman demê de stratejiyên siyasî yên hesabkirî bûn. Drevliyanan bi kuştina Îgor û pêşniyara zewacê ya bi Prens Mal re gefek mezin li ser desthilatdariya Olgayê û xanedana Rûrîk dixwarin. Bersiva Olgayê diviyabû ku ne tenê Drevliyanan ceza bike lê di heman demê de ji eşîrên din ên bindest re jî peyamek bişîne ku li hember Kîevê serî netewînin. Her yek ji çar tolhildanan jîr û bêrehmtiya Olgayê nîşan dide, ku dijminên xwe dixapîne û tune dike. Ev yek dikare wekî nîşandana hêza serokatiyê di cîhanek hovane de were şîrove kirin. Têkbirina Drevliyanan rê li ber Olgayê vekir ku reformên îdarî pêk bîne û kontrola Kîevê li ser axa Drevliyanan xurt bike. Ji ber vê yekê, tolhildan wekî pêşgotinek pêwîst ji bo konsolîdasyona hêzê û reformên paşê yên Olgayê xizmet kir.

Wekî din, rêûresma tolhildanê, wekî ku di Krønîka Destpêkê de tê vegotin, dibe ku bi qismî ji bo rewakirina serweriya Olgayê û nîşandana wê wekî serokek jîr û biryardar hatibe çêkirin. Ev yek ji bo jinek serwer di civakek baviksalarî ya serdema navîn de girîng bû. Krønîka Destpêkê, ku ji hêla rahîbên Xiristiyan ve hatî nivîsandin, dibe ku hewl dabe ku kiryarên wê yên hovane yên berî pejirandina Xiristiyaniyê bi tekezkirina jîr û pêwîstiya parastina dewletê rewa bike. Vebêjarkirina tolhildanan wê wekî kesekî ku hem ji hêla hestên kesane (tolhildana ji bo mêrê xwe) û hem jî ji hêla berpirsiyariyên dewletê (parastina text ji bo kurê xwe) ve tê rêvebirin nîşan dide. Serkeftina wê di têkbirina Drevliyanan de bi awayekî wisa berfireh, wê wekî serokek jêhatî û hêzdar nîşan dide, ku ev yek dikare ji bo rewakirina desthilatdariya wê ya domdar wekî regent xizmet bike. Ji ber vê yekê, vegotina tolhildanê ne tenê tomarbûna bûyeran e lê di heman demê de avakirina wêneyek Olgayê ye ku hem tolhildêr û hem jî parêzvana dewletê ye.

Tevlihevkirina rastî û efsaneyê di çîrokên tolhildanê de nîşan dide ka çawa bîranîna dîrokî di serdema navîn de ji bo armancên çandî û siyasî dihat şekilandin. Dîroknas qebûl dikin ku hin hêmanên çîrokên tolhildanê, wek çîroka kevokan, dibe ku ji folklorê hatibin girtin. Lêbelê, bingeha dîrokî ya têkbirina Drevliyanan ji hêla Olgayê ve bi gelemperî tê pejirandin. Ev tevlihevî nîşan dide ku kronîknivîsên serdema navîn ne tenê rastiyan tomar dikirin lê di heman demê de vegotinên ku xwedî wateyên exlaqî, siyasî an çandî bûn jî diafirandin. Di mesela Olgayê de, vegotina tolhildanê wê wekî kesayetek hêzdar û jîr ku karîbû dijminên xwe têk bibe û dewletê biparêze nîşan dide, ku ev yek dikaribû ji bo temaşevanên serdema navîn re bibe modelek. Ji ber vê yekê, lêkolîna çîrokên tolhildana Olgayê ne tenê lêkolîna bûyerên dîrokî ye lê di heman demê de lêkolîna awayê ku çandên serdema navîn rabirdûya xwe fêm dikirin û şîrove dikirin e.

Beş IV: Reformên Îdarî yên Olgayê

Piştî têkbirina Drevliyanan û xurtkirina desthilatdariya xwe, Olga dest bi pêkanîna reformên îdarî yên girîng kir ku armanca wan navendîkirina dewletê û birêkûpêkkirina berhevkirina bacê bû. Ev reform rasterast bersivek bûn ji bo bûyerên ku rê li ber mirina Îgor vekiribûn û pêwîstiya bi sîstemeke rêveberiyê ya bibandortir nîşan dabûn.

Yek ji reformên herî girîng guhertina sîstema berhevkirina bacê ya bi navê poliudie bû. Berê, poliudie rêwîtiyek zivistanî ya mîrê Kîevê û hevalbendên wî bû ji bo berhevkirina bacê ji eşîrên bindest. Ev sîstem ne tenê keyfî û bêserûber bû, lê di heman demê de xeternak bû jî, wekî ku bi kuştina Îgor hate îsbat kirin. Olga vê sîstemê guhert û li şûna wê navçeyên îdarî yên daîmî yên bi navê pogosti (yekjimar: pogost) damezrand. Van pogostiyan wekî navendên berhevkirina bacê, stasyonên bazirganiyê, û navendên îdarî yên herêmî di bin kontrola karmendên ku rasterast ji hêla Olgayê ve hatibûn tayîn kirin de kar dikirin. Tê gotin ku hin ji van pogostiyan li dora dêr û goristanekê hatibûn organîzekirin, ku dişibin civatên perîşan ên paşerojê. Ev yek pêwendiya destpêkê ya di navbera binesaziya îdarî û saziyên olî yên paşerojê de nîşan dide, her çend di wê demê de Xiristiyanî hîn li Rûsya Kîevê ne ola serdest bû.

Bandora van reforman pirralî bû. Ya yekem, wan otonomiya mîrên herêmî û serokên eşîran kêm kir û rêveberiya darayî navendî kir. Bi tayînkirina karmendên xwe ji bo berhevkirina bacê, Olga rasterast kontrola li ser dahatê girt û girêdana bi serokên eşîrên herêmî re kêm kir. Ev yek hêza mîrên herêmî yên ku berê bac berhev dikirin û beşek jê ji xwe re digirtin, lawaz kir. Ya duyem, bacên yekreng û birêkûpêk hestek yekîtiyê û aîdiyetek hevpar a bi dewleta Kîevê re xurt kir. Hebûna navendên îdarî yên daîmî li seranserê axê, desthilatdarî û hebûna Kîevê li herêmên dûr jî nîşan da. Ya sêyem, tora pogosti alîkariya yekkirina etnîkî û çandî ya gelên Rûs kir û di diyarkirina sînorên padîşahiyê de rolek lîst. Ji ber van sedeman, reformên Olgayê wekî yekem reforma qanûnî ya tomarkirî li Ewropaya Rojhilat têne hesibandin. Ji ber vê yekê, reformên Olgayê ji birêvebirina darayî wêdetir bûn; ew beşek ji stratejiyek berfirehtir a avakirina dewletê û xurtkirina desthilatdariya navendî bûn.

Damezrandina pogosti li dora dêr û goristanan, wekî ku hin çavkanî destnîşan dikin , dibe ku ne tenê ji ber sedemên pratîkî bûya (dêr wekî navendên civakî). Dibe ku ev yek pêşbîniya rola pêşerojê ya dêrê wekî amûrek yekîtiya çandî û îdeolojîk di bin Xiristiyaniyê de kiribe, her çend Olga hîn bi fermî Xiristiyanî nepejirandibû dema ku van reforman dest pê kir. Di wê demê de, civakên Xiristiyan li Rûsya Kîevê hebûn. Bikaranîna dêran wekî navendên pogosti dikare nîşan bide ku Olgayê, dibe ku di bin bandora şêwirmendên Xiristiyan de an jî ji ber têgihîştina xwe ya stratejîk, potansiyela dêrê wekî saziyek aramker û yekîtiyê nas kiribe. Ev yek dikare wekî gavek destpêkê ber bi entegrasyona hêdî ya hêmanên Xiristiyanî di nav binesaziya dewletê de were dîtin, ku paşê bi pejirandina Xiristiyaniyê ji hêla Olgayê û Vladîmîr ve dê bi tevahî pêk bihata. Ji ber vê yekê, sîstema pogosti dibe ku ne tenê reformek îdarî bûya lê di heman demê de nîşanek zû ya guhertinên çandî û olî yên pêşerojê bûya.

Beş V: Pejirandina Xiristiyantiyê ji hêla Olgayê ve

Pejirandina Xiristiyantiyê ji hêla Olgayê ve yek ji bûyerên herî girîng û nîqaşkirî yên jiyana wê ye. Li gorî piraniya çavkaniyan, Olga ji bo serdanekê çû Konstantînopolê (Stenbola îroyîn), paytexta Împeratoriya Bîzansê, û li wir bi Împerator Konstantîn VII Porfîrogenîtos re hevdîtin pêk anî. Armanca vê serdanê dibe ku hem siyasî û bazirganî û hem jî olî bûya.

Lêbelê, di derbarê dîrok, cîh û hûrgiliyên vaftîzbûna wê de di navbera çavkaniyan de nakokî hene.

Tablo 2: Berawirdkirina Vebêjerên li ser Pejirandina Xiristiyantiyê ya Olgayê

Çavkanî	Dîroka Pêşniyarkirî ya Pejirandina Xiristiyantiyê/Vaftîzbûnê	Cihê Vaftîzbûnê	Hûrgiliyên Sereke
Krønîka Destpêkê (Rûsî)	Dora sala 957an	Konstantînopol	Ji hêla Împerator Konstantîn VII û Patrîk Polyeuctus ve hat vaftîz kirin. Navê vaftîzbûnê Elena. Çîroka xapandina Împerator û redkirina pêşniyara zewacê.
De Ceremoniis (Konstantîn VII, Bîzansî)	Behsa vaftîzbûnê di sala 957an de nake.	Ne diyar e (heke berê bûbe)	Hûrgiliyên li ser pêşwaziya fermî ya Olgayê li qesrê. Wê wekî mêvanek pagan nîşan dide.
John Skylitzes (Dîroknasê Bîzansî, sedsala 11an)	Dîrok ne teqez e, lê piştî mirina mêrê wê û berî zewaca Romanos II (956).	Konstantînopol	Vaftîzbûna wê li Konstantînopolê piştrast dike û dibêje ku ew bi awayekî hêja hatiye rûmetdarkirin.
Şîroveyên Dîroknasên Nûjen	Îhtîmala vaftîzbûnê li Kîevê dora sala 955an û paşê pejirandinek fermî/vaftîzbûnek duyemîn li Konstantînopolê.	Kîev û/an Konstantînopol	Lihevanîna nakokiyên di navbera çavkaniyan de.

Li gorî Krønîka Destpêkê, Olga bi navê “Elena” hat vaftîz kirin, ku ev nav ji Helena kevnar, diya Konstantînê Mezin, an jî li gorî hin şîroveyan, ji jina Împeratorê hemdem, Helena Lekapena, hatiye wergirtin. Çîroka ku Olgayê Împerator Konstantîn xapand û pêşniyara wî ya zewacê red kir bi israra ku ew bibe bavê vaftîzê wê, di Krønîka Destpêkê de bi awayekî berfireh tê vegotin. Li gorî vê vegotinê, piştî vaftîzbûnê, dema ku Împerator dîsa pêşniyara zewacê kir, Olga bi jîrî bersiv da ku li gorî qanûnên dêrê, zewaca di navbera bavê vaftîz û keça vaftîz de qedexe ye. Rastbûna vê çîrokê tê nîqaş kirin; dibe ku ew xemilandinek edebî be ji bo nîşandana jîr û serxwebûna siyasî ya Olgayê, nemaze ji ber ku Konstantîn jixwe zewicî bû.

Motîvasyonên Olgayê ji bo pejirandina Xiristiyantiyê tevlihev xuya dikin. Ji aliyekî ve, motîvasyonên siyasî girîng bûn: xwesteka xurtkirina têkiliyên bi Împeratoriya Bîzansê re, ku hêzek mezin a herêmê bû; bidestxistina prestîjê ji bo xwe û dewleta xwe; û îhtîmala yekkirina eşîrên cihêreng ên Rûsya Kîevê di bin oleyek yekane de, ku dikaribû îstîkrar û kontrola navendî zêde bike. Ji aliyê din ve, nayê paşguh kirin ku dibe ku motîvasyonên kesane û giyanî jî hebûne. Hin çavkanî behsa bandora baweriya Xiristiyanî li ser wê, lêgerîna wê ya li “ronahiyê” û devjêberdana “tariyê” dikin. Lêbelê, çavkanî bi giştî kêm behsa motîvasyonên kesane yên kûr dikin.

Pejirandina Xiristiyantiyê ya Olgayê, bêyî ku motîvasyonên wê yên teqez çi bin, bûyerek stratejîk bû ku Rûsya Kîevê nêzîkî cîhana Xiristiyan a Ewropî kir, nemaze Împeratoriya Bîzansê. Di sedsala 10an de, gelek dewletên Ewropî berê Xiristiyanî pejirandibûn an jî di pêvajoya pejirandinê de bûn. Rûsya Kîevê wekî dewletek pagan di nav cîranên Xiristiyan de dihat îzole kirin. Pejirandina Xiristiyantiyê ji hêla serwerek ve dikaribû têkiliyên dîplomatîk û bazirganî bi hêzên Xiristiyan re, nemaze Bîzansê, baştir bike. Her çend Olgayê nekarî kurê xwe Sviatoslav qanih bike ku Xiristiyaniyê bipejirîne , pejirandina wê ya Xiristiyaniyê wekî elîtek serdest nimûneyek girîng bû û tovên ji bo Xiristiyanîkirina fermî ya paşê di bin destê Vladîmîr de çandin. Ji ber vê yekê, pejirandina Xiristiyantiyê ya Olgayê ne tenê biryarek kesane bû lê di heman demê de tevgerek jeopolîtîk a girîng bû ku bandorek demdirêj li ser arasteya Rûsya Kîevê kir.

Nakokiyên di navbera çavkaniyên Rûsî û Bîzansî de di derbarê hûrgiliyên pejirandina Xiristiyantiyê ya Olgayê de dibe ku ajandayên siyasî û çandî yên cihêreng ên nivîskarên wan nîşan bidin. Krønîka Destpêkê dibe ku hewl dabe ku serxwebûn û jîrbûna Olgayê li hember Bîzansê tekez bike, wek mînak çîroka xapandina Împerator Konstantîn. Ev yek dikare wekî hewldanek ji bo bilindkirina statûya Olgayê û Rûsya Kîevê li hember Bîzansa bihêztir were şîrove kirin. Ji aliyê din ve, De Ceremoniis a Konstantîn VII, ku ji hêla împerator bi xwe ve hatî nivîsandin an jî komîsyon kirin, behsa vaftîzbûnê nake û Olgayê wekî mêvanek ku li gorî protokola qesrê tê pêşwazî kirin nîşan dide. Ev yek dikare nîşan bide ku ji perspektîfa Bîzansî ve, vaftîzbûn (heke qewimîbe) ne aliyê herî girîng ê serdanê bûye, an jî ew di demek an çarçoveyek din de qewimiye. Dîroknasên Bîzansî yên paşê, wek Skylitzes, vaftîzbûnê piştrast dikin lê dibe ku agahiyên xwe ji çavkaniyên cihêreng an jî kevneşopiyên devkî wergirtibin. Van cudahiyan girîngiya analîzkirina çavkaniyan di çarçoveya armanc û temaşevanên wan ên mebest de tekez dikin.

Çîroka “xapandina” Împerator ji hêla Olgayê ve, heke ne rast be jî, wekî motîfek çandî ya girîng di dîroka Rûsî de xizmet kir. Ew nîşan dide ku Rûsya Kîevê, her çend ji hêla çandî û olî ve ji Bîzansê bandor bûbe jî, karîbû serxwebûn û jîrbûna xwe biparêze. Ev motîf dibe ku di serdemên paşê de ji bo xurtkirina hesta serbilindiya neteweyî û rewakirina desthilatdariya serwerên Rûsî hatibe bikar anîn. Ji ber vê yekê, girîngiya çîrokê ne tenê di rastbûna wê ya dîrokî de ye lê di heman demê de di rola wê ya di avakirina vegotinên çandî û neteweyî de ye.

Beş VI: Hewldanên ji bo Xiristiyanîkirina Rûsya Kîevê

Piştî pejirandina Xiristiyantiyê û vegera xwe bo Kîevê, Olga dest bi hewldanên ji bo belavkirina vê baweriya nû li seranserê Rûsya Kîevê kir. Yek ji nîşanên berbiçav ên van hewldanan avakirina dêran bû li Kîev, li bajarê xwe yê eslî Pskov, û li cihên din ên di bin serweriya wê de. Ev yek pabendbûna wê ya bi Xiristiyaniyê re û niyeta wê ya ji bo damezrandina wê wekî olek girîng li axa xwe nîşan dide.

Ji bilî avakirina dêran, Olga hewl da ku piştgiriya derve jî ji bo mîsyona xwe ya Xiristiyanîkirinê peyda bike. Di sala 959an de, wê balyoz şandin cem Împeratorê Împeratoriya Romaya Pîroz, Otto I, û jê xwest ku metran û rahîban ji bo neteweya xwe bişîne. Ev tevger tevliheviya siyaseta olî ya serdemê û dijwariyên ku Olgayê pê re rû bi rû ma nîşan dide. Lêbelê, ev hewldana bi Rojava re bi ser neket; mîsyona Adalbertê Magdeburgê, ku ji hêla Otto I ve hatibû şandin, hat rawestandin û bê encam ma.

Lêbelê, hewldanên Olgayê yên ji bo Xiristiyanîkirinê bi berxwedanek mezin re rû bi rû man, nemaze ji hêla kurê wê Sviatoslav ve. Sviatoslav bi tundî pagan ma û Xiristiyanî nepejirand. Li gorî Krønîka Destpêkê, Sviatoslav ditirsiya ku heke ew bibe Xiristiyan, ew ê rêzgirtina şervanên xwe (druzhina) winda bike û ew ê pê henekên xwe bikin. Wî baweriya Xiristiyanî wekî “bêaqilî” didît û digot ku yên ku wê dipejirînin “di tariyê de dimeşin”. Ev yek sînorên bandora Olgayê û hêza kevneşopiyên pagan ên di nav civaka Rûs de, nemaze di nav elîta leşkerî de, nîşan dide. Tevî berxwedana Sviatoslav, wî qebûl kir ku zilmê li Xiristiyanên di padîşahiya xwe de neke, ku ev yek ji bo Xiristiyaniyê li herêmê xalek veguherînê ya girîng bû. Ev rê da ku bawerî di nav civakê de bijî û mezin bibe.

Hewldanên Olgayê yên ji bo Xiristiyanîkirina Rûsya Kîevê, her çend di dema jiyana wê de bi tevahî serneketin jî, bingehek girîng ji bo pejirandina fermî ya Xiristiyaniyê di bin destê neviyê wê Vladîmîr de danîn. Pejirandina Xiristiyantiyê ya Olgayê bûyerek kesane bû lê di heman demê de xwedî potansiyelek siyasî ya mezin bû. Hewldanên wê yên ji bo avakirina dêran û vexwendina mîsyoneran nîşana niyeta wê ya ji bo belavkirina baweriyê bûn. Ev yek bingehek ji bo Vladîmîr amade kir ku Xiristiyaniyê wekî ola dewletê bipejirîne, ku ev yek hem ji hêla bandora dapîra wî û hem jî ji hêla hesabên siyasî ve hat teşwîq kirin. Ji ber vê yekê, hewldanên Olgayê, her çend yekser bi tevahî serneketin jî, wekî katalîzatorek demdirêj ji bo veguherîna olî ya Rûsya Kîevê xizmet kirin û arasteya stratejîk a Rûsya Kîevê ber bi cîhana Xiristiyan a Bîzansî ve nîşan dan.

Hewldana Olgayê ya ji bo bidestxistina mîsyoneran ji Otto I yê Rojava, piştî pejirandina wê ya Xiristiyaniya Ortodoks a Rojhilatî, dikare bi çend awayan were şîrove kirin. Dibe ku ev stratejiyek jîr bûya ji bo lîstina hêzên Rojhilat û Rojava li hember hev, da ku ji bo dêra Rûs a nûbûyî şertên çêtir bi dest bixe. Alternatîf, dibe ku ew nezelaliya wê di derbarê kîjan şaxê Xiristiyaniyê de bipejirîne nîşan bide berî ku perçebûna mezin a sala 1054an pêk were. Olga li Konstantînopolê, navenda Ortodoksiya Rojhilatî, vaftîz bû (an jî pejirandina xwe ya Xiristiyaniyê li wir fermî kir). Demek şûnda, ew balyozan dişîne Otto I, împeratorê Romaya Pîroz ê Rojava, û daxwaza mîsyonerên Xiristiyan ên Latînî dike. Ev yek di demekê de diqewime ku cudahiyên di navbera dêrên Rojhilat û Rojava de zêde dibûn lê hîn perçebûna fermî çênebûbû. Dibe ku Olga hewl dida ku ji her du navendên hêza Xiristiyan piştgirî bigire da ku Xiristiyaniyê li Rûsya Kîevê xurt bike. An jî, dibe ku ew hewl dida ku zextê li Konstantînopolê bike da ku ji bo dêra Rûs bêtir otonomî an piştgirî bistîne bi nîşandana ku ew vebijarkên din hene. Hin dîroknas pêşniyar dikin ku dibe ku ew bi rastî li ser kîjan şaxê Xiristiyaniyê bipejirîne nezelal bûya, an jî dibe ku ew bi tenê li mamosteyên Xiristiyan digeriya bêyî ku zêde li ser cudahiyên teolojîk ên hûr bifikire. Ev tevger jîrbûna siyasî ya Olgayê û têgihîştina wê ya li ser dînamîkên hêza navneteweyî nîşan dide.

Beş VII: Mîras û Pîrozkirina Olgayê

Mîrata herî girîng a Olgayê di warê olî de bandora wê ya li ser neviyê wê, Vladîmîrê Mezin bû. Tevî ku Olgayê nekarî kurê xwe Sviatoslav qanih bike, tovên ku wê çandibûn di nifşê paşerojê de şîn bûn. Vladîmîr, di sala 988an de, Xiristiyanî wekî ola fermî ya Rûsya Kîevê îlan kir, bûyerek ku dîroka Ewropaya Rojhilat bi kûrahî guhert. Ev yek wekî pêkanîna herî girîng a mîsyona Olgayê ya Xiristiyanîkirinê tê dîtin.

Ji ber rola wê ya di belavkirina Xiristiyaniyê de, Olga ji hêla Dêra Ortodoks ve wekî pîroz hat naskirin. Dîroka teqez a pîrozkirina wê ne diyar e. Hin çavkanî destnîşan dikin ku dibe ku ew di sala 1284an de, ligel Vladîmîr, ji hêla Metran Maxim ve di civînekê de hatibe pîroz kirin. Destnivîsek Rûsî ya bakurî ya sedsala 15an behs dike ku Vladîmîr laşê Olgayê yê nerizî derxistiye û di tabûteke darîn de li Dêra Dehyekê (Church of the Tithe) bi cih kiriye. Lêbelê, pîrozkirina wê ya fermî ji hêla Dêra Ortodoks a Rûsî ve di sala 1547an de pêk hat, nêzîkî 600 sal piştî mirina wê.

Ji Olgayê re navê rûmetê “Isapostolos” (Wekhevê Şandiyan) hate dayîn. Ev sernavê bilind ji ber hewldanên wê yên ji bo belavkirina Xiristiyaniyê û rola wê ya pêşeng di Xiristiyanîkirina Rûs de jê re hatiye dayîn. Ew wekî “pêşenga axa Xiristiyan, wekî ku berbanga rojê pêşiya rojê û wekî ku şefeq pêşiya rojê tê” tê binav kirin. Ew yek ji pênc jinan e di dîroka Xiristiyaniyê de ku ev rûmeta bilind wergirtiye. Roja cejna wê di Dêra Ortodoks de 11ê Tîrmehê ye (li gorî salnameya Julianî), ku roja mirina wê ye. Dêra Ortodoks a Ukraynayê bîranîna wê di 24ê Tîrmehê de pîroz dike. Ew wekî pîroza parêzvana jinebiyan û kesên nûhatî (kesên ku ola xwe diguherînin) tê rûmetdarkirin.

Di îkonografiya Ortodoks de, Olga bi gelemperî bi xaçek di destê xwe de û carinan jî bi modelek dêrê tê teswîr kirin, ku ev sembolên bawerî û rola wê ya di avakirina dêran de ne. Hin îkonên nûjen dibe ku şûr jî tê de bin, ku wê bi wêneyê bogatîrek (lehengek) jin ve girêdide û aliyê wê yê şervan û serwer tîne bîra mirovan. Materyalên hêja yên wekî zîv, zêr, enamel û tempera di çêkirina îkonên wê de hatine bikar anîn.

Pîrozkirina Olgayê û navê “Isapostolos” ne tenê pejirandina baweriya wê ya kesane bû, lê di heman demê de pejirandina rola wê ya bingehîn bû di veguherandina Rûsya Kîevê ji dewletek pagan ber bi împeratoriyek Xiristiyan ve. Xiristiyanîkirina Rûsya Kîevê di bin destê Vladîmîr de bûyerek veguherîner bû. Dêra Ortodoks Olgayê wekî kesê ku “tov çandiye” an jî “rê amade kiriye” ji bo vê veguherînê nas dike. Navê “Isapostolos” wê dixe heman astê bi şandiyên Îsa re di warê girîngiya mîsyonerî de. Ev yek girîngiya ku dêrê dide rola wê nîşan dide. Ev pîrozkirin û rûmetdarkirin alîkariya rewakirina Xiristiyaniyê li Rûsya Kîevê kir û wê wekî beşek bingehîn a mîrata neteweyî û olî ya Slavên Rojhilatî saz kir. Ji ber vê yekê, mîrata Olgayê ji kesayeta wê ya dîrokî wêdetir e; ew di nav vegotina damezrandina Xiristiyaniya Ortodoks a li herêmê de hatiye tevlihev kirin.

Tevliheviya di kesayeta Olgayê de – tolhildêra hovane û pîroza dîndar – di awayê ku ew di dîrok û îkonografiyê de tê bibîranîn de xuya dike. Olga bi tolhildanên xwe yên hovane li dijî Drevliyanan tê bibîranîn, ku ev aliyek wê yê “şervan” an “padîşahbanûya Viking” nîşan dide. Ew di heman demê de wekî pîrozeke Xiristiyan a ku Xiristiyanî anî Rûsya Kîevê tê rûmetdarkirin. Hin îkonên nûjen şûr jî di nav de ne, ku vê dualîteyê nîşan dide. Ev tevlihevî wê dike kesayetek balkêş û pir-alî. Ew ne tenê pîrozeke aram e, lê di heman demê de serokek bihêz û biryardar e ku ji bo parastina dewlet û malbata xwe kiryarên tund pêk anîne. Dibe ku ev dualîte bi zanebûn hatibe parastin da ku ew ji bo cûrbecûr hest û nirxên neteweyî û çandî wekî sembolek xizmet bike – hem hêza serwerî û hem jî kûrahiya baweriyê.

Mîrata Olgayê îro jî di nav Rûsya, Ukrayna û Belarûsê de xwedî girîngiyek e. Olga wekî kesayetek bingehîn di dîroka destpêkê ya Rûsya Kîevê de tê dîtin, ku ew dewleta pêşîn a hersê neteweyên Slavên Rojhilatî yên nûjen e. Her yek ji van neteweyan dikare Olgayê wekî beşek ji mîrata xwe ya neteweyî îdîa bike. Hebûna gelek dêr û bîrdariyan ku jê re hatine veqetandin li van hersê welatan (mînak, li Kîev, Pskov, Lviv, Vladimir, Moskow) girîngiya wê ya domdar nîşan dide. Di demên pevçûnên siyasî an îdeolojîk de, şîrovekirina kesayetên dîrokî yên hevpar dikare bibe mijara nîqaşê. Mînak, tekezkirina li ser “Rûsîbûna” Olgayê li hemberî “Ukraynîbûna” wê dikare armancên siyasî yên nûjen nîşan bide. Ji ber vê yekê, mîrata Olgayê ne tenê mijarek akademîk e lê di heman demê de xwedî rezonansek çandî û siyasî ya nûjen e, ku ev yek rola mayînde ya kesayetên dîrokî di avakirina nasnameyên nûjen de nîşan dide.

Beş VIII: Encamname: Nirxandina Rol û Bandora Olgayê ya Kîevê

Olga ya Kîevê kesayetek tevlihev û pirralî bû ku di dîroka Rûsya Kîevê de şopek kûr hiştiye. Ew bi rolên xwe yên cihêreng wekî serwera yekem a jin, tolhildêreke bêrehm, reformerek îdarî ya jîr, dîplomatek qurnaz, û di dawiyê de, pîrozeke Xiristiyan tê bibîranîn. Jiyana wê neynika serdemek veguherîner bû ji bo Slavên Rojhilatî, ku tê de bingeha dewletek navendîtir û yekgirtîtir dihat danîn û bandora Xiristiyaniyê hêdî hêdî zêde dibû.

Bandora Olgayê li ser pêşketina siyasî, îdarî û olî ya Rûsya Kîevê hem demkurt û hem jî demdirêj bû. Tolhildana wê ya hovane li dijî Drevliyanan, her çend ji hêla exlaqî ve nîqaşbar be jî, desthilatdariya Kîevê li ser eşîrên serhildêr ji nû ve piştrast kir û rê li ber aramiyek mezintir vekir. Reformên wê yên îdarî, nemaze damezrandina sîstema pogosti ji bo berhevkirina bacê, bingeha rêveberiyek navendîtir û bibandortir danî. Ev reform ne tenê dahata dewletê zêde kirin lê di heman demê de otonomiya serokên eşîrên herêmî jî kêm kirin.

Pejirandina wê ya Xiristiyantiyê, her çend di dema jiyana wê de nekarî tevahiya Rûsya Kîevê Xiristiyan bike jî, bûyerek girîng bû ku rê li ber Xiristiyanîkirina fermî ya di bin destê neviyê wê Vladîmîr de vekir. Ev biryar Rûsya Kîevê ji hêla çandî û siyasî ve nêzîkî Împeratoriya Bîzansê û cîhana Xiristiyan a Ewropî kir. Rola wê wekî yekem jina serwer û yekem serwera Xiristiyan a Rûsî, di serdemek ku jin kêm caran di pozîsyonên desthilatdariyê de bûn û paganîzm hîn xurt bû, wê dike kesayetek awarte.

Olga ya Kîevê nimûneyek berbiçav e ji ajansa jinan di serdema navîn de. Di sedsala 10an de, jin kêm caran di pozîsyonên desthilatdariya siyasî ya herî bilind de bûn. Olga, wekî regenta kurê xwe, ne tenê bi navê xwe serwer bû lê bi awayekî çalak dewlet birêve bir, tolhildan pêk anî, reformên îdarî kir, û siyaseta derve meşand. Qebûlkirina wê ya Xiristiyaniyê û hewldanên wê yên ji bo belavkirina wê biryarên serbixwe bûn ku bandorek kûr li ser pêşerojê kirin. Çîrokên jîr û qurnaziya wê, wek mînak xapandina Împerator Konstantîn, wê wekî lîstikvanek siyasî ya jêhatî nîşan didin. Ji ber vê yekê, jiyana Olgayê şahidiyek e ji bo îhtîmala ku jin di serdema navîn de, tevî astengiyên civakî, karibin hêzek girîng bikar bînin û dîrokê şekil bidin.

Çîroka Olgayê û veguherîna wê ya ji tolhildêrek pagan ber bi pîrozeke Xiristiyan ve, mijarên gerdûnî yên tolhildan, edalet, hêz, bawerî û veguherînê nîşan dide. Çîroka tolhildana Olgayê bi hêza xwe ya dramatîk û mijarên edalet (her çend hovane be jî) û jîrbûnê bala mirovan dikişîne. Veguherîna wê ya ber bi Xiristiyaniyê ve hêmanek veguherîn û îhtîmala guhertinê lê zêde dike. Ew hem wekî kesayetek ku karîbû di cîhanek dijwar de bijî û serbikeve (bi rêya tolhildan û reforman) û hem jî wekî kesek ku rêyek giyanî dîtiye (bi rêya Xiristiyaniyê) tê dîtin. Van mijarên hêz, jîrbûn, tolhildan, û veguherîna giyanî xwedî cazîbeyek demdirêj in û di gelek çand û serdeman de têne dîtin. Ji ber vê yekê, çîroka Olgayê ne tenê ji bo dîroknasên Ewropaya Rojhilat girîng e, lê di heman demê de dikare ji bo lêkolînên berfirehtir ên li ser jinan di dîrokê de, serokatiyê, û têkiliya di navbera ol û siyasetê de jî balkêş be. Ew îro jî wekî sembolek hêz, jîrbûn û veguherînê di bîra dîrokî û çandî ya Slavên Rojhilatî de dimîne.

Lîsteya Çavkaniyan

(Ev beş dê navnîşek ji çavkaniyên akademîk ên sereke yên ku di gotarê de hatine bikar anîn, di nav de wergerên Krønîka Destpêkê, berhemên dîroknasên Bîzansî, û lêkolînên akademîk ên nûjen ên li ser Olgayê û Rûsya Kîevê, bihewîne. Ji ber ku ev bersivek çêkirî ye, navnîşek berfireh li vir nayê dayîn, lê çavkaniyên ku di metnê de bi kodên wekî [span_263](start_span) hatine nîşankirin, dê di navnîşek rastîn de werin rêz kirin.)

WERGIRTÎ

1. Olga of Kiev: The First Christian Ruler of the Rus – Discovery UK, https://www.discoveryuk.com/monarchs-and-rulers/olga-of-kiev-the-first-christian-ruler-of-the-rus/ 2. World History Connected | Vol. 7 No. 1 | Heidi Sherman: Grand …, https://worldhistoryconnected.press.uillinois.edu/7.1/sherman.html 3. Saint Olga | Biography, Facts, & Patron Saint of | Britannica, https://www.britannica.com/biography/Saint-Olga 4. Olga of Kiev – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Olga_of_Kiev 5. Olga of Kiev by Olga Gavrilovskiy – Barlow Gallery, https://barlowgallery.com/art/olga-of-kiev-by-olga-gavrilovskiy 6. Fire and Blood: Grand Princess Olga of Kiev – The Paideia Institute, https://www.paideiainstitute.org/fire_and_blood_grand_princess_olga_of_kiev 7. Olga of Kyiv: Ingenious Avenger, Leader, and Saint – Obscure Histories, https://www.obscurehistories.org/post/olga-of-kyiv-ingenious-avenger-leader-and-saint 8. HURI Fellow Talia Zajac Wins Prize for Kyivan Rus’ Article | Ukrainian Research Institute, https://www.huri.harvard.edu/news/huri-fellow-talia-zajac-wins-prize-kyivan-rus%E2%80%99-article 9. Saint Olga, Queen of Kiev – HeadStuff, https://headstuff.org/culture/history/saint-olga-queen-of-kiev/ 10. Primary Chronicle – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Primary_Chronicle 11. The Russian Primary Chronicle, https://www.mgh-bibliothek.de/dokumente/a/a011458.pdf 12. Episode #113 – Who is Kyiv’s Most Vengeful Saint? – Our Fake History, https://ourfakehistory.com/index.php/season-5/episode-113-who-is-kievs-most-vengeful-saint/ 13. Olga (c. 890–969) | Encyclopedia.com, https://www.encyclopedia.com/women/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/olga-c-890-969 14. Olga, the Vengeful Widow Who Became the First Woman to Rule Kievan Rus and Convert to Christianity – La Brújula Verde, https://www.labrujulaverde.com/en/2025/04/olga-the-vengeful-widow-who-became-the-first-woman-to-rule-kievan-rus-and-convert-to-christianity/ 15. Saint Olga of Kiev: The Patron Saint of Vengeance, https://everything-everywhere.com/saint-olga-of-kiev-the-patron-saint-of-vengence/ 16. Saint Olga | EBSCO Research Starters, https://www.ebsco.com/research-starters/biography/saint-olga 17. en.wikipedia.org, https://en.wikipedia.org/wiki/Olga_of_Kiev#:~:text=Sainthood,-Lemko%20church%20of&text=At%20the%20time%20of%20her%20death%2C%20it%20seemed%20that%20Olga’s,officially%20adopted%20Christianity%20in%20988. 18. 988 Vladimir Adopts Christianity | Christian History Magazine, https://christianhistoryinstitute.org/magazine/article/vladimir-adopts-christianity 19. Saint Olga of Kyiv is Ukraine’s patron saint of both defiance and vengeance – History Guild, https://historyguild.org/saint-olga-of-kyiv-is-ukraines-patron-saint-of-both-defiance-and-vengeance/ 20. Saint Helga (St Ol’ga) OF KIEV (879-969) – RootsWeb, https://freepages.rootsweb.com/~otstott/family/ind1219.html 21. The legendary Princess Olga: snowymelodie – LiveJournal, https://snowymelodie.livejournal.com/10731.html 22. Philadelphie et autres études – The baptism of Princess Olga of Kiev …, https://books.openedition.org/psorbonne/2159 23. Olga’s Revenge lines 38-70, from the Primary Chronicle – The Linguistics Research Center, https://lrc.la.utexas.edu/eieol/oruol/40 24. Igor of Kiev – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Igor_of_Kiev 25. The Worst Leaders in History: Igor I of Kiev, https://warfarehistorynetwork.com/the-worst-leaders-in-history-igor-i-of-kiev/ 26. Igor I (Ingvar) OF KIEV ( -945) – RootsWeb, http://freepages.rootsweb.com/~otstott/family/ind1218.html 27. Descendants of IGOR of Kiev (d. 945) – Flying Fish Creations, https://www.ffish.com/family_tree/descendants_igor/d1.htm 28. Equal-to-the-Apostles Blessed Great Princess Olga (in Holy Baptism Helen), https://www.oca.org/saints/lives/2023/07/11/102003-equal-to-the-apostles-blessed-great-princess-olga-in-holy-baptis 29. Ten centuries ago two women played key roles in the Christianization of Russia: Kievan Grand Princess Olga [“Ol’ga” in Russian transliteration; Helga or Helgi in the Scandinavian tongue of her ancestors] and Byzantine Princess Anna, who became wife of Russian Prince Vladimir. Historical accounts do not always do justice to the legacy of these two figures. – University of Oregon, https://pages.uoregon.edu/kimball/Xtxion.Olga.Anna.htm 30. Olga of Kiev – Wikiwand, https://www.wikiwand.com/en/articles/Olga_of_Kiev 31. Who was Saint Olga of Kyiv? – Community Miniatures Project, https://communityminiaturesproject.com/2024/08/15/who-was-saint-olga-of-kyiv/ 32. Princess Olga: Eastern Woman Through Western Eyes, https://digitalcommons.georgiasouthern.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1632&context=honors-theses 33. Sviatoslav I – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Sviatoslav_I 34. Notes for Sviatoslav Igorevich, I of Kiev – RootsWeb, https://sites.rootsweb.com/~mwgrogan/data/nti17284.html 35. Olga and Vladimir of Kiev, First Christian Rulers in the Rus, 969, 1015 | For All the Saints, https://forallsaints.wordpress.com/2023/07/15/olga-and-vladimir-of-kiev-first-christian-rulers-in-the-rus-969-1015/ 36. History of Christianity in Ukraine – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Christianity_in_Ukraine 37. The Tale of Olga of Kiev: The Sorrowful Queen Turned Saint, https://catholicsaints.day/olga-of-kiev/ 38. Saint Olga of Kyiv – Diocese of Boise, https://www.dioceseofboise.org/post/saint-olga-of-kyiv 39. Princess Olga of Kiev | Ukrainian Catholic Metropolitan Cathedral …, https://www.stsvladimirandolgacathedral.ca/princess-olga-of-kiev 40. St. Olga of Kyiv : r/OrthodoxChristianity – Reddit, https://www.reddit.com/r/OrthodoxChristianity/comments/16z9tp1/st_olga_of_kyiv/ 41. Saint Olga icon, Handmade Greek Orthodox icon of St Olga of Kiev, Byzantine art wall hanging icon on wood plaque, religious decor – TheHolyArt, https://theholyart.org/products/saint-olga-icon-handmade-greek-orthodox-icon-of-st-olga-of-kiev-byzantine-art-wall-hanging-icon-on-wood-plaque-religious-decor-300173750 42. Saint Olga of Kiev | Orthodox Lives of the Saints, https://www.livesofthesaintscalendar.com/saints/saint-olga-of-kiev 43. Olga – Team Queens, https://teamqueens.org/olga/ 44. Equal-to-apostles – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Equal-to-apostles 45. Orthodox Holy Icons – Saint Olga | Athonite, https://www.athoniteusa.com/collections/gold-holy-icons/products/saint-olga 46. In the Spotlight: The St. Olga Cross – Gallery Byzantium, https://gallerybyzantium.com/in-the-spotlight-the-st-olga-cross/ 47. Olga of Kyiv – Broads You Should Know, https://broadsyoushouldknow.com/olga-of-kyiv/ 48. Saint Olga, Princess of Kiev (XIXc) Icon – S390 – Legacy Icons, https://legacyicons.com/saint-olga-princess-of-kiev-xixc-icon-s390/ 49. Olga of Kiev: History’s Most Vengeful Saint – Medieval Reporter, https://medievalreporter.com/olga-of-kiev/