☺

xwende

—

Nivîsên Hişê Çêkirî

Projeya Pisîka Akustîk: Sîxurên Pisîk ên CIAyê di Salên 1960î de

—

Ji aliyê

xwende

di nav

, de

1. Pêşgotin

Projeya Pisîka Akustîk yek ji hewildanên herî seyr û balkêş ên Ajansa Îstixbarata Navendî ya Amerîkayê (CIA) di dema Şerê Sar de bû, ku di salên 1960î de hate destpêkirin. Armanca sereke ya vê projeyê ew bû ku pisîk bi awayekî cerahî bi amûrên guhdarîkirinê bên çekdarkirin û ji bo sîxurîkirina li ser armancên Sovyetê, bi taybetî li balyozxane û cihên din ên stratejîk, bên bikaranîn. Ev proje ne tenê ji ber têkçûna xwe ya dramatîk, lê herwiha ji ber xwezaya xwe ya neasayî û mesrefa xwe ya bilind, di dîroka sîxuriyê de cihekî taybet digire.

Mebesta vê gotarê ew e ku analîzeke akademîk û berfireh li ser Projeya Pisîka Akustîk pêşkêş bike. Di vê çarçoveyê de, dê li ser paşxana jeopolîtîk a projeyê, pêşxistina teknolojîk, metodên perwerdekirinê, hewildanên operasyonel, sedemên têkçûn û betalkirinê, nirxandinên etîkî û bandora wê ya li ser raya giştî were sekinandin. Agahiyên ku di vê gotarê de tên bikaranîn, bi giranî ji belgeyên deşîfrekirî yên CIAyê û çavkaniyên akademîk ên duyemîn hatine wergirtin.

Heya roja îro jî, Projeya Pisîka Akustîk bala raya giştî û akademîsyenan dikişîne. Ev eleqe ne tenê ji ber seyraniya projeyê (bikaranîna pisîkan wek sîxur) û têkçûna wê ya navdar (bûyera taksiyê, her çend nîqaş li ser hebe jî) çêdibe, lê herwiha ji ber ku ew wek sembolek xurt a zêdegaviyên Şerê Sar û hewildanên carinan absûrd ên ajansên îstixbaratê tê dîtin. Deşîfrekirina belgeyên têkildar , ku delîlên konkret (her çend bi awayekî sansûrkirî) pêşkêş dikin, vê eleqeyê zêdetir kiriye û rê li ber analîzên kûrtir vekiriye. Ji ber vê yekê, mîrateya projeyê ne tenê wek operasyoneke îstixbaratî ya têkçûyî, lê herwiha wek xalek temasê ya çandî ku serdemeke taybet a paranoya û ramana nekonvansiyonel temsîl dike, dimîne. Armanca vê gotarê ew e ku ji sensationalîzmê wêdetir biçe û nirxandineke akademîk a birêkûpêk pêşkêş bike.

2. Rewşa Jeopolîtîk a Şerê Sar û Pêşbaziya Îstixbaratê

Serdema piştî Şerê Cîhanê yê Duyemîn bi rikberiyeke tund a îdeolojîk û siyasî di navbera Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (DYA) û Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst (YKSS) de dest pê kir, ku ev yek bû sedema Şerê Sar. Ev serdem bi pêşbaziyeke dijwar a çekdariyê, bi taybetî di warê çekên nukleerî de, û bi doktrîna “Tirsa Hevbeş a Têkbirinê” (Mutually Assured Destruction – MAD) hat nîşankirin. Salên 1960î bi bûyerên girîng ên wekî Krîza Mûşekan a Kubayê (ku bi awayekî neyekser bi firînên balafirên sîxuriyê yên U-2 ve girêdayî ye , û wekî yek ji sedemên zêdekirina paranoyayê tê dîtin ) û hewildanên ji bo sînordarkirina ceribandinên nukleerî (wek Peymana Qismî ya Qedexekirina Ceribandinên Nukleerî ya sala 1963an ) tijî bûn, ku ev hemû tansiyon zêde dikirin û pêwîstiya bi îstixbaratê xurtir dikirin.

Di van salan de, hem CIA û hem jî Komîteya Ewlekariya Dewletê ya Sovyetê (KGB) kampanyayên sîxuriyê yên bêdawî dimeşandin da ku serweriyê bi dest bixin. Ev kampanye tevlî bicihkirina sîxurên hundirîn (mol) û hewildanên ji bo têkbirina polîtîkayên dijber bûn. Metirsiyên têkildarî ewlekariya neteweyî pir mezin bûn. Di vê serdemê de gelek amûrên sîxuriyê yên sofîstîke hatin pêşxistin. Mînakên sîxurên naskirî û hewildanên dij-sîxuriyê yên vê demê hene.

Atmosfera giştî ya Şerê Sar bi paranoya û veşartîtiyeke kûr hatibû dorpêçkirin. Bi taybetî li DYAyê, tirsa ji ketina komunîstan û sîxuriyê (ku bi navên “Tirsa Sor” an “McCarthyism” tê zanîn) çandeke bêbaweriyê geş kiribû. Ev paranoya heta nav înîsiyatîfên hikûmetê jî belav bûbû, ku bû sedema çavdêrîkirina muxalîfan û klîmayeke giştî ya fikarê. Ev atmosfer rasterast bandor li ser amadebûna CIAyê kir ku rêbazên îstixbaratî yên nekonvansiyonel û bi rîskên mezin biceribîne.

Zexta dijwar a Şerê Sar û paranoya berbelav, di nav ajansên îstixbaratê de “pêwîstiyeke ji bo nûjeniyê” afirand. Di vê atmosferê de, potansiyela nûjeniyê, her çiqas kêm be jî, gelek caran li pêşiya pratîkbûn û nirxandinên etîkî dihat girtin. Metirsiya hebûnî ya ku ji hêla bloka dijber ve dihat hîskirin , tedbîrên derasayî rewa dikir. Tirsa ji paşvemayîna di pêşbaziya îstixbaratê de lêgerîneke domdar ji bo rêbazên sîxuriyê yên nû û nedîtbar teşwîq dikir. Projeyên wekî Pisîka Akustîk, MKUltra , û yên din nîşan didin ku amadebûneke mezin ji bo veberhênana li ser ramanên seyr hebû. Veşartîtiya ku van ajansan dorpêç dikir îhtîmal e ku çavdêriya derve kêm kiribe û rê dabe ku projeyên bi vî rengî bi kêmtir berpirsiyariyê pêş bikevin. Ji ber vê yekê, Pisîka Akustîk ne tenê ramaneke îzolekirî û seyr bû, lê belê berhemek ji hawîrdoreke jeopolîtîk û psîkolojîk a taybet bû ku her potansiyelek ji bo serweriya li hember dijmin pêşî digirt, û ev yek rê li ber toleranseke bilind ji bo rîsk û nêzîkatiyên nekonvansiyonel vedikir. Ev hawîrdor rave dike ka çima projeyeke ewqas ne gengaz fonên girîng û salên pêşkeftinê wergirt.

3. Projeya Pisîka Akustîk: Armanc, Pêşxistin û Teknolojî

Projeya Pisîka Akustîk di salên 1960î de ji aliyê Midûriyeta Zanist û Teknolojiyê ya CIAyê ve hate destpêkirin. Armanca sereke ew bû ku pisîk ji bo sîxurîkirina li ser Kremlînê û balyozxaneyên Sovyetê bên bikaranîn. Fikir ew bû ku amûreke dengî were pêşxistin ku bikaribe di nav gel de kar bike û danûstandinan tomar bike, bi sûdwergirtina ji kapasîteya pisîkan ku bi awayekî nedîtbar li deverên hestiyar tevbigerin. Ceribandinên berê yên CIAyê yên bi mîkrofonên mînyatur di nav guleyan de têk çûbûn, ji ber ku wan zêde dengên ne girîng tomar dikirin. Pisîk beşek ji ber anatomiya koklear a wan, ku dişibe ya mirovan û dihêle deng fîltre bikin, hatin hilbijartin. Carinan hedefa taybet serokek dewletek Asyayî bû, ku di dema civînên wî de pisîk li dora wî digeriyan.

Pêvajoya cerahî ya ku li ser pisîkan dihat kirin pir tevlîhev bû. Bijîşkekî veterîner mîkrofonek di kanala guhê pisîkê de , transmiterek radyoyê ya biçûk li binê qafika serê wê , û têlek zirav wek anten di nav porê wê de bi cih dikir. Ev pêvajo bi qasî saetekê didomiya. Herwiha, pakêtek enerjiyê di zikê pisîkê de dihat bicihkirin. Têl ji pakêta enerjiyê heta guhên wê (koklea) dihatin kişandin û dûvê wê wek anten dihat bikaranîn. Li gorî hin çavkaniyan, têl bi mejiyê wê ve dihatin girêdan da ku birçîbûn an jî heyecana zayendî were şopandin, û têlên din ji bo tepeserkirina van hestan dihatin bikaranîn da ku pisîk dev ji mîsyona xwe bernede. Lêbelê, Robert Wallace, karbidestekî teknîkî yê berê yê CIAyê, tekez dikir ku divê implant bandorê li tevgerên xwezayî yên pisîkê nekin an jî aciziyê çênekin. Victor Marchetti, karmendekî berê yê CIAyê, encama vê pêvajoyê wek “cinawirek” bi nav kiribû.

Mesrefa projeyê yek ji mijarên herî zêde nîqaşkirî ye. Li gorî hin texmînan, mesrefa projeyê dora 20 mîlyon dolar bû. Ev hejmar bi taybetî bi têkçûna mîsyona yekem re tê girêdan. Lêbelê, tomarên fermî nîşan didin ku mesrefa projeyê ji bo hikûmeta DYAyê, piştî sererastkirina li gorî enflasyonê, zêdetirî 160 mîlyon dolar bûye. Proje bi qasî pênc salan dom kir.

Ev proje asta bilind a optimîzma teknolojîk a wê demê nîşan dide, ku tê de bawerî hebû ku organîzmayên biyolojîk ên tevlîhev dikarin bi awayekî pêbawer veguherin platformên çavdêriyê yên kontrolkirî. Lêbelê, ev nêzîkatî nepêşbînîbûna xwezayî ya heywanan kêm dinirxand. Rast e ku CIAyê di mînyaturkirina mîkrofonan de serkeftin bi dest xistibû , û dibe ku ev yek baweriyê ji bo derbaskirina astengiyên teknolojîk ên din xurt kiribe. Midaxeleyên cerahî yên tevlîhev û dagirker baweriyekê nîşan didin ku bedena heywanan dikare ji bo armanceke taybet were “hack kirin” an ji nû ve were endezyarkirin. Hewildana ji bo kontrolkirina hestên biyolojîk ên wekî birçîbûnê nîşan dide ku armanc ew bû ku reftarên xwezayî werin tepeserkirin, ku ev yek bû astengiyeke mezin. Belgeyên deşîfrekirî behsa “şertkirina operant” û nêzîkatiyeke “sêwirana endezyariyê” ji bo perwerdekirina heywanan dikin, ku ev yek nêrîneke mekanîkî ya li ser heywanan pêşniyar dike. Ji ber vê yekê, têkçûna projeyê ne tenê teknolojîk an operasyonel bû, lê di heman demê de konseptuel bû, ku ji hesabkirineke şaş a bingehîn a tevlîheviyên reftara heywanan û sînorên kontrola teknolojîk li ser zindiyan di salên 1960î de derketibû holê.

Tablo 1: Xronolojiya Projeya Pisîka Akustîk

Sal (Sal)Bûyera Sereke (Bûyera Sereke)Mesref (Mesref – heke hebe)Çavkanî (Çavkanî)
Destpêka salên 1960îProje ji aliyê Midûriyeta Zanist û Teknolojiyê ya CIAyê ve tê destpêkirinNenas
Salên 1960î (berdewam)Pêşxistin û prosedurên bicihkirina cerahî tên safîkirinNêzîkî $20M (tevahî)
1961-1966 (texmînî)Qonaxa pêşxistinê ya pênc-salîBeşek ji mesrefa giştî
1967Proje tê ceribandin; mîsyona yekem (û tekane)
1967Proje piştî têkçûna mîsyonê tê betalkirin
1967 (Îlon-Kanûn)Armancên programê tên lêkolînkirin; giranî li ser rêberî û menzîlê ye(Belge C00022016)
1967 (29 Kanûn)Memo li ser paşeroja “Programên Heywanan”, Projeya K dê bi budçeyeke kêmkirî bidome(Belge C00021906)
Piştî 1967Memoranduma dawî li ser nepraktîkbûna projeyê tê weşandin(Belge C00021897)

Ev tablo bi awayekî kurt û zelal qonaxên sereke yên projeyê, ji destpêkê heta betalkirinê, nîşan dide û ji bo têgihiştina demajoya projeyê dibe alîkar.

4. Perwerdekirin û Hewldanên Operasyonel

Metodên perwerdekirina pisîkan di Projeya Pisîka Akustîk de li ser “teknîkên şertkirina operant” ên ku ji aliyê B.F. Skinner ve hatibûn pêşniyarkirin, bingeh digirtin. Perwerdekirin tevlî şertkirina pisîkan bû da ku li hedefan bigerin û bersivê bidin wan, bi bikaranîna sînyalên bihîstwerî (sînyalek domdar ji bo rêça rast, sînyal ji bo zivirîna çep/rast). Perwerde di destpêkê de di hawîrdorên sterîl ên mîna “qutiyên Skinner” de dest pê dikir û hêdî hêdî derbasî hawîrdorên tevlîhevtir û derve dibû. Pisîk bi taybetî ji bo guhdarîkirina danûstandinên mirovan dihat perwerdekirin. Ji ber pirsgirêkên balkişandinê, diviyabû hesta birçîbûna pisîkê di operasyoneke din de were çareserkirin an jî were tepeserkirin.

Lêbelê, di pêvajoya perwerdekirinê de gelek zehmetî derketin holê. Pisîk pir dijwar dihatin perwerdekirin ku li gorî daxwazan tevbigerin. Memoya deşîfrekirî qebûl dikir ku ji aliyê teknîkî ve perwerdekirina pisîkan ji bo çavdêriyê mimkun e, lê gihîştibû wê encamê ku ew ne “praktîk” e, ji ber ku “pisîk dixwest tiştê ku pisîk dixwaze bike, ne tiştê ku me dixwest bike”. Kontrolkirina faktorên hawîrdorê yên li derveyî laboratuarê dijwar bû, û ev yek pêşbînîkirina “rêjeya avakirina reftaran” zehmet dikir. Delîlên kemî yên li ser zincîrên reftarî yên dirêj ên ku ji bo projeyê hewce bûn, pir kêm bûn.

Mîsyona yekem û tekane ya operasyonel a Projeya Pisîka Akustîk armanc dikir ku li ser du zilamên ku li parkeke li derveyî balyozxaneya Sovyetê ya li Washington D.C. rûniştibûn, sîxuriyê bike. Hin çavkanî dibêjin ku hedef ajanên Sovyetê yên li parkekê an jî serokek dewletê bû. Lêbelê, parka li nêzî kompleksa Sovyetê ji bo mîsyona yekem herî zêde tê behskirin. Pisîk ji wesayîteke ku bi amûrên çavdêriyê hatibû çekdarkirin, li nêzî hedefê hate berdan.

Nêzîkatiya CIAyê ya ji bo perwerdekirinê, ku di belgeyên deşîfrekirî de wek felsefeyeke “sêwirana endezyariyê” tê binavkirin , her çend sîstematîk bû jî, têra xwe hesabê nepêşbînîbûn û serbixwebûna xwezayî ya pisîkan, bi taybetî di hawîrdorên rastîn û nekontrolkirî de, nedikir. Belge bi awayekî eşkere behsa nêzîkatiyeke “sêwirana endezyariyê” dikin, ku giranî dide “şertkirina operant”, “zincîrên reftarî” û kontrolkirina guherbaran. Ev nêzîkatî pêşniyar dike ku li heywanan wek sîstemeke ku divê were programkirin, ne wek zindiyek xwedî motîvasyon û bertekên li hember teşwîqên tevlîhev, were nêrîn. Belge qebûl dikin ku kontrolkirina “faktorên hawîrdorê yên li derveyî laboratuarê” û “kêmasiya delîlên têkildar” ji bo perwerdekirineke reftarî ya ewqas tevlîhev dijwar e. Têkçûna dawî, ku bi nexwestina pisîkê ya ji bo şopandina fermanan di hawîrdoreke rastîn de tê girêdan , sînorên vê nêzîkatiya endezyarî-navendî dema ku li ser heywanekî bi serbixwebûna xwe navdar (wek pisîk) tê sepandin, radixe ber çavan. Ji ber vê yekê, proje dersa krîtîk a di operasyonên bi heywanan de nîşan dide: protokolên perwerdehiyê yên sofîstîke û implantên teknolojîk nikarin bi tevahî meylên reftarî yên xwezayî yên heywanekî derbas bikin, bi taybetî dema ku ji hawîrdorên laboratuarê yên kontrolkirî derbasî hawîrdorên meydanî yên dinamîk û nepêşbînîkirî dibin. “Endezyariya” reftarê sînorên xwe hene.

5. Encama Projeyê û Sedemên Betalkirinê

Encama mîsyona yekem a Projeya Pisîka Akustîk bi gelemperî wek fiyaskoyek tê binavkirin. Piraniya çavkaniyan radigihînin ku pisîk hema piştî berdanê ji aliyê taksiyekê ve hatiye pêlêkirin û miriye. Tê gotin ku ev bûyer bûye sedema windakirina 20 mîlyon dolarî. Lêbelê, Robert Wallace, rêvebirê berê yê Ofîsa Xizmetên Teknîkî (OTS) ya CIAyê, di sala 2013an de vê yekê red kir û diyar kir ku proje ji ber zehmetiyên perwerdekirinê hatiye terikandin, amûr ji pisîkê hatine derxistin, pisîk ji nû ve hatiye dirûtin û “jiyaneke dirêj û bextewar jiyaye”. Heke guhertoya Wallace ya li ser gelek hewildanan were hesibandin, ceribandinên paşê jî têk çûne.

Proje bi fermî di sala 1967an de hate betalkirin. Li gorî hin çavkaniyan, ew wek windahiyeke tam hate ragihandin.

Di memoranduma dawî ya CIAyê de (Belge C00021897, “Nêrîn li ser Bikaranîna Pisîkên Perwerdekirî,” ), hatibû destnîşankirin ku her çend lêkolîner bawer dikin ku ew dikarin pisîkan ji bo çûna mesafeyên kurt perwerde bikin (“serkeftineke zanistî ya berbiçav”), “faktorên hawîrdorî û ewlehiyê yên di bikaranîna vê teknîkê de di rewşeke biyanî ya rastîn de me neçar dikin ku em bigihîjin wê encamê ku ji bo armancên me (yên îstixbaratî), ew ê ne praktîk be”. CIA “nikarîbû bikaranîna vê teknîkê di bin şert û mercên heyî de xeyal bike”.

Vebêjeyên dijber ên li ser encama mîsyona yekem (mirina bi taksiyê li hember saxbûna pisîkê) û dawiya projeyê, îhtîmala birêvebirina vebêjeyê ji aliyê CIAyê ve an jî perspektîfên cihêreng ên kesên ku di demên cuda de beşdar bûne, pêşniyar dike. Çîroka dramatîk a “mirina bi taksiyê” dibe ku wek ravekirineke giştî an navxweyî ya teqezتر, her çend şermezarker be jî, ji bo projeyeke ku jixwe ji ber nepraktîkbûna xwezayî têk diçû, xizmet kiribe. Çîroka “mirina bi taksiyê” dawiyek zindî, bîranîn û hinekî teqez ji çîrokê re peyda dike. Ew têkçûneke tevlîhev vediguherîne bûyereke yekane û bêbext. Vebêjeya paşê ya Robert Wallace têkçûneke kêmtir dramatîk û zêdetir pêvajo-oriented (zehmetiyên perwerdehiyê) pêşniyar dike. Ev dibe ku perspektîfek navxweyî ya nuwazetir be an jî hewldanek ji bo sererastkirina tomarên dîrokî be. Memoranduma dawî ya deşîfrekirî tekezî li ser “nepraktîkbûnê” dike ji ber “faktorên hawîrdorî û ewlehiyê” û sînorên perwerdehiyê, ku ev yek zêdetir bi ramana Wallace re li hev dike ne bi qezayeke yekane. Ajansên îstixbaratê gelek caran hewl didin ku vebêjeyên li dora têkçûnan kontrol bikin. Qezayeke teqez, her çend trajedîk be jî, dibe ku li ser pejirandina dirêj a sêwirana şaş û çavkaniyên pûçkirî ji ber heywanên neperwerdebar hatibe tercîhkirin. Ji ber vê yekê, sedema “fermî” ya betalkirinê (nepraktîkbûn) ku bi awayekî navxweyî hatiye belgekirin, dibe ku ji vebêjeya populerتر a “taksiyê” cuda be. Têgihiştina vê cudahiyê ji bo analîzkirina ka têkçûnên îstixbaratê çawa tên pêvajokirin û pêşkêşkirin, hem di hundur de û hem jî heta radeya ku ew giştî dibin, girîng e. Berdewamiya çîroka taksiyê hêza vebêjeyeke balkêş nîşan dide, her çend nîqaş li ser hebe jî.

6. Nirxandinên Etîkî û Bandora li ser Rayagiştî

Bikaranîna heywanan di operasyonên îstixbaratî de, bi taybetî di Projeya Pisîka Akustîk de, gelek pirsên etîkî derdixe holê. Proje tevlî emeliyatên dagirker û manîpulekirina heywanekî zindî ji bo armancên sîxuriyê bû. Victor Marchetti pisîka ku bi awayekî cerahî hatibû guhertin wek “cinawirek” bi nav kiribû , ku ev yek nerehetiya etîkî heta ji nav kesên berê yên hundirîn jî nîşan dide. Fikarên etîkî yên giştî yên derbarê ceribandinên li ser heywanan tevlî kirina heywanan ji prosedurên ku dibin sedema êş, stres û sêwiranên ceribandinê yên şaş in. Her çend çavkaniya giştî be jî, xalên wê yên derbarê xwarina bi zorê, bêparhiştina ji av û xwarinê, û birîndarkirinê, bi asta midaxeleyê ya di Pisîka Akustîk de dişibin hev. Qanûna Refaha Heywanan (AWA) li DYAyê parastineke sînordar pêşkêş dike, û gelek heywanên lêkolînê (wek mişk û cirdon, her çend pisîk tê de bin jî) jê têne derxistin. Ev yek çarçoveyeke berfirehtir a bikaranîna destûrdar a heywanan nîşan dide. Qada nû ya etîka heywanan û Hiqûqa Mirovî ya Navneteweyî (IHL) niha bi statu û parastina heywanan re mijûl dibe, û ji sinifandina wan tenê wek milk wêdetir diçe. Ev perspektîfa nûjen bi helwestên serdest ên muhtemel ên salên 1960î re dijberî dike.

Aşkerekirina projeyê û deşîfrekirina belgeyên têkildar, wek mînak di sala 2001an de , bertekên cihêreng ji raya giştî wergirt. Memoya deşîfrekirî bi awayekî berfireh hatibû sansûrkirin, ku ev yek dibe ku şermezariya CIAyê nîşan bide. Nêrîna giştî gelek caran projeyê wek seyr, têkçûyî û mînakek ji îsrafa hikûmetê dibîne.

Victor Marchetti, karmendekî berê yê CIAyê, roleke girîng di aşkerekirina hûrgiliyên derbarê Pisîka Akustîk de lîst. Pirtûka wî ya sala 1974an (ku bi John D. Marks re nivîsandibû), The CIA and the Cult of Intelligence, rexne li takıntiya CIAyê ya bi operasyonên veşartî û têkbirina armanca wê ya bingehîn kiribû. Ev pirtûk yekem pirtûk bû ku hikûmeta DYAyê hewl da berî weşanê sansûr bike, û gelek beş jê hatin jêbirin. Marchetti têgîna “kulta îstixbaratê” bikar anî da ku çandeke veşartîtiyê, elîtîzmê û bêexlaqiyê di nav CIAyê de şermezar bike. Pisîka Akustîk dê wek mînakeke sereke ya van meylan xizmet bikira. Weşandina pirtûkê beşdarî damezrandina Komîteya Church bû, ku li ser îstismarkirina îstixbaratê lêkolîn kir.

Her çend ne bi tenê berpirsiyar be jî, aşkerekirina projeyên wekî Pisîka Akustîk, bi taybetî bi rêya berhemên wekî ya Marchetti, beşdarî guherîneke di helwestên giştî û siyasî de li hember ajansên îstixbaratê bû, û daxwazeke mezintir ji bo şefafî û çavdêriyê geş kir. Pirtûka Marchetti bi awayekî eşkere armanc dikir ku aliyên problematîk ên operasyonên CIAyê eşkere bike. Xwezaya ekstrem û bi îsraf a Pisîka Akustîk dê delîlên qayîlker ji bo rexneya Marchetti ya li ser “kulta îstixbaratê” ya ku ji rastiyên pratîk û berpirsiyariyê dûr ketibû, peyda bikira. Hewldana hikûmetê ya ji bo sansûrkirina pirtûkê îhtîmal e ku zêdetir bal kişandibe ser naveroka wê û mijarên ku wê rakiribûn. Damezrandina Komîteya Church di sala 1975an de, piştî aşkerekirinên bi vî rengî, girêdaneke rasterast di navbera haydariya giştî/siyasî ya ji çalakiyên îstixbaratî yên gengeşî û hewildanên zêdekirî yên ji bo çavdêriya kongreyê de nîşan dide. Ji ber vê yekê, mîrateya Pisîka Akustîk ji têkçûna wê ya operasyonel wêdetir diçe; ew di nav vebêjeyeke mezintir a zêdegaviya îstixbaratê û pratîkên gumanbar de bû sembolek, û beşdarî serdemeke ji nû ve nirxandina krîtîk a rola û rêbazên CIAyê bû. Pirsên etîkî yên ku wê rakirin, her çend di dema operasyona wê de ne sereke bûn jî, di paşerojê de girîngtir bûn.

7. Projeyên Din ên Seyr ên Îstixbaratê di Serdema Şerê Sar de

Projeya Pisîka Akustîk ne yekane hewildana seyr a îstixbaratê di dema Şerê Sar de bû. Gelek projeyên din ên neasayî ji aliyê CIA û ajansên din ve hatin meşandin, ku ev yek nîşan dide ku di wê serdemê de sînorek ji bo ramana nekonvansiyonel tune bû.

Tablo 2: Hin Projeyên Îstixbaratî yên Seyr ên Serdema Şerê Sar

Navê Projeyê (Navê Projeyê)Ajans (Ajans)Kurte Danasîn (Kurte Danasîn)Encama Giştî (Encama Giştî)Çavkanî (Çavkanî)
Project MKUltraCIACeribandinên kontrolkirina hiş bi bikaranîna dermanan, hîpnozêPir gengeşî, hin dane hatin tunekirin, wek neetîk hate dîtin
Operation Gold (Tunela Berlînê)CIA/MI6Tunel ji bo guhdarîkirina kabloyên Sovyetê li BerlînêJi aliyê sîxurekî ve hate îxanetkirin, lê berî aşkerekirinê îstixbarat berhev kir
InsectothopterCIADrona bi şiklê pîrika avê ji bo çavdêriyêTeknolojîkî zû bû, ji bo kontrola dûr û barê têrker pir biçûk bû
Cirdonên Valakirî wek “Dead Drops”CIACirdon ji bo veşartina tiştan dihatin bikaranînTê ragihandin ku hatiye bikaranîn
“Charlie” Masîpanka RobotîkCIAMasîpankek robotîk bi mîkrofon û amûrên ragihandinê ji bo berhevkirina sînyalên binê avê (1990î)Tê ragihandin ku hatiye pêşxistin
Projeya IcewormDYAPlan ji bo avakirina cihên avêtina mûşekên nukleerî li bin qeşaya GronlandêJi ber zehmetiyan hate terikandin
Pîlotên Ceribandinê yên HirçHêza Hewayî ya DYAHirçên serxweşkirî ji bo ceribandina kursiyên fırlêtinê yên balafira B-58 HustlerHin hirç birîndar bûn, program hate sekinandin

Mînakên din ên projeyên neasayî yên CIAyê ev in:

  • Kevokên bi Kamera: Kevok bi kamerayan dihatin çekdarkirin ji bo keşfa hewayî (di Şerê Cîhanê yê Yekemîn de dest pê kir, lê di Şerê Sar de jî hate fikirîn û CIAyê bernameyeke kevokan bi serkeftineke sînordar hebû).
  • Projeya Jack-in-the-Box: Kûklayên pifkirî ji bo xapandina şopînerên KGBê.

Danberheva van projeyan bi Pisîka Akustîk re nîşan dide ku gelek mijarên hevpar hene: rîskên bilind, ramana nekonvansiyonel, veberhênanên girîng di teknolojiyên neceribandî de, û dereceyên cihêreng ên serkeftin an têkçûnê. Pisîka Akustîk bi kombînasyona xwe ya manîpulasyona biyolojîk, elektronîkên mînyaturkirî yên pêşketî (ji bo wê demê), û nepêşbînîbûna xwezayî ya heywana hilbijartî, derdikeve pêş. Gelek ji van projeyan nêzîkatiya “tu raman pir dîn nîne” ya ku di pêşbaziya îstixbaratê ya Şerê Sar de serdest bû, nîşan didin.

Hebûna gelek projeyên din ên seyr ên Şerê Sar nîşan dide ku Pisîka Akustîk ne bûyereke îzolekirî ya biryardayîna absûrd bû, lê belê diyardeyeke ekstrem a amadebûneke sîstematîk di nav ajansên îstixbaratê de bû ji bo lêgerîna rêbazên pir nekonvansiyonel û gelek caran ji aliyê etîkî ve gumanbar, di pey serweriyê de. Hejmar û cihêrengiya projeyên bi vî rengî li şûna anomalî, qalibekê pêşniyar dike. Van projeyan gelek caran çavkaniyên girîng tevlî dikirin, ku ev yek pejirandina di astên bilind de û baweriya bi potansiyela wan, her çiqas nekonvansiyonel bin jî, nîşan dide. Çarçoveya Şerê Sar a rikberiya dijwar û tirsê hawîrdorek afirand ku tê de sînorên sîxuriya qebûlkirî an pratîk bi domdarî dihatin zor kirin. Veşartîtiya ku van ajansan dorpêç dikir, rê da ceribandinan bêyî çavdêriya giştî an etîkî ya yekser. Ji ber vê yekê, têgihiştina Pisîka Akustîk hewce dike ku ew di nav vê çarçoveya berfirehtir a “dînbûna” Şerê Sar de were danîn. Ew berhemek ji dema xwe û zextên yekta yên ku xizmetên îstixbaratê pê re rû bi rû mabûn bû, ne tenê ehmeqiyeke yekane û nevekirî. Ev çarçove alîkarî dike ku were ravekirin ka projeyeke bi vî rengî çawa dikaribû were fikirîn, fînansekirin û bi salan were şopandin.

8. Encamname

Projeya Pisîka Akustîk hewildaneke teknolojîkî ambisyoz lê di dawiyê de têkçûyî ya CIAyê bû ji bo bikaranîna pisîkan ji bo sîxuriyê di dema Şerê Sar de. Mesrefa wê ya bilind, zehmetiyên di perwerdekirina heywanan de, mîsyona yekem a navdar a têkçûyî, û sedemên betalkirina wê (nepraktîkbûn) xalên sereke yên vê projeyê ne. Ew berhemek ji rikberiya jeopolîtîk a dijwar, optimîzma teknolojîk, û çandeke veşartîtiyê û ramana nekonvansiyonel bû.

Mîrateya projeyê wek sembolek ji zêdegaviya Şerê Sar û şaşbûniya ajansên îstixbaratê dimîne. Aşkerekirina wê beşdarî çavdêriya giştî û siyasî ya li ser çalakiyên îstixbaratê bû. Dersên ku jê hatine wergirtin (an jî diviyabû bihata wergirtin) ev in: sînorên kontrola teknolojîk li ser organîzmayên biyolojîk, girîngiya nirxandina realîst a reftara heywanan di plansaziya operasyonel de, pêwîstiya bi analîza mesref-feydeyê ya birêkûpêk ji bo projeyên bi rîskên bilind û nekonvansiyonel, û nirxandinên etîkî yên di bikaranîna heywanan de bi awayên dagirker. Tevî têkçûna wê, lêgerîna rêbazên îstixbaratî yên nûjen (her çend seyr bin jî) berdewam dike, lê bi teknolojiyeke pêşketîtir (wek mînak, dronên bi mezinahiya kêzikan ên nûjen ku wek cîgirên fikra Insectothopter têne behskirin ).

Her çend ji aliyê operasyonel ve têkçûneke bi mesref bû jî, Projeya Pisîka Akustîk bi awayekî neyekser bûye “têkçûneke biqîmet” di lêkolînên dîrokî û îstixbaratî de. Ew têgihiştinên dewlemend li ser zihniyeta Şerê Sar, sînorên determînîzma teknolojîk di sîxuriyê de, û pêşveçûna nirxandinên etîkî û çavdêriyê di îstixbaratê de pêşkêş dike. Projeyê bi xwe tu îstixbarat bi dest nexist. Lêbelê, deşîfrekirin û analîza wê ya paşê lêkolîneke rewşê ya hûrgilî li ser biryardayîna serdema Şerê Sar di nav CIAyê de peyda dike. Ew wek çîrokeke hişyarker li ser zêde nirxandina kapasîteyên teknolojîk û kêm nirxandina tevlîheviyên biyolojîk xizmet dike. Rola wê di vebêjeya ku ji aliyê kesayetên wek Marchetti ve hatiye eşkerekirin, beşdarî nîqaşa giştî û reformên dawî (Komîteya Church) bûye. Ew tengezariya di navbera veşartîtî û berpirsiyariyê de di civakên demokratîk de radixe ber çavan. Ji ber vê yekê, lêkolîna Pisîka Akustîk ne tenê dubarekirina anekdoteke dîrokî ya seyr e. Ew dersên mayînde ji bo pisporên îstixbaratê, siyasetmedaran û dîroknasan li ser têkiliya di navbera teknolojî, faktorên mirovî (û heywanî), etîk û çandên rêxistinî yên ku operasyonên îstixbaratê şekil didin, pêşkêş dike. Têkçûna wê ji gelek serkeftinên nediyar zêdetir tiştan ji bo fêrbûnê pêşkêş dike.

9. Çavkanî

wergirtî

1. Acoustic Kitty – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Acoustic_Kitty 2. The CIA spent millions training cats to be spies – Quad Cities Daily, https://quadcitiesdaily.com/the-cia-spent-millions-training-cats-to-be-spies/ 3. Cold War Crazy: 10 Bizarre Spy Stories From Atomic Kitty to Bear Pilots – Spyscape, https://spyscape.com/article/cold-war-crazy-10-bizarre-stories-from-bear-pilots-to-flying-boats 4. 5 Bizarre True Espionage Stories That Will Blow Your Mind | SchoolTube, https://www.schooltube.com/5-bizarre-true-espionage-stories-that-will-blow-your-mind/ 5. The Strange Story of the CIA’s Acoustic Kitty: A Feline Spy That Never Was, https://www.thewritersforhire.com/the-strange-tale-of-the-cias-acoustic-kitty-a-feline-spy-that-never-was/ 6. The Acoustic Kitty and Other Crazy CIA Plots – Everything Everywhere Daily, https://everything-everywhere.com/the-acoustic-kitty-and-other-crazy-cia-plots/ 7. Acoustic Kitty – Sensory Studies, http://www.sensorystudies.org/picture-gallery/deprivation-2/ 8. Untitled – The Black Vault, https://documents.theblackvault.com/documents/cia/acoustickitty-cia.pdf 9. Cold Conflict | The National WWII Museum | New Orleans, https://www.nationalww2museum.org/war/articles/cold-conflict 10. Timeline: U.S.-Russia Nuclear Arms Control – Council on Foreign Relations, https://www.cfr.org/timeline/us-russia-nuclear-arms-control 11. 10 Fascinating CIA Missions, https://www.cia.gov/stories/story/ten-fascinating-cia-missions/ 12. Cold war paranoia – (Intro to Literary Theory) – Vocab, Definition, Explanations | Fiveable, https://library.fiveable.me/key-terms/introduction-to-literary-theory/cold-war-paranoia 13. THE GREAT SUPERPOWER SPY WAR KGB VS. CIA, https://www.cia.gov/readingroom/docs/CIA-RDP90-00845R000201190016-8.pdf 14. Cold War espionage – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Cold_War_espionage 15. Red Scare – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Red_Scare 16. Animals in Espionage | International Spy Museum, https://www.spymuseum.org/education-programs/kids-families/activities/animals-in-espionage/ 17. Passion Blog #6: The Acoustic Kitty Project | Justin Yutesler, https://sites.psu.edu/justinyutesler/2022/04/07/passion-blog-6-the-acoustic-kitty-project/ 18. sites.psu.edu, https://sites.psu.edu/justinyutesler/2022/04/07/passion-blog-6-the-acoustic-kitty-project/#:~:text=Official%20records%20indicate%20that%20The,to%20the%20test%20in%201967. 19. Animal testing | Pros, Cons, Debate, Arguments, Animals, Testing, Science, & Cosmetics | Britannica, https://www.britannica.com/procon/animal-testing-debate 20. Ethical Challenges Associated with the Protection of Pets in War – Petrie-Flom Center, https://petrieflom.law.harvard.edu/2022/04/27/ethical-challenges-associated-with-the-protection-of-pets-in-war/ 21. The CIA and the Cult of Intelligence – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/The_CIA_and_the_Cult_of_Intelligence 22. The CIA and the Cult of Intelligence: Victor and Marks, John D. Marchetti: 9780440113294: Amazon.com: Books, https://www.amazon.com/Cult-Intelligence-Marchetti-Victor-Marks/dp/0440113296 23. http://www.spymuseum.org, https://www.spymuseum.org/education-programs/kids-families/activities/animals-in-espionage/#:~:text=During%20the%20Cold%20War%2C%20the,sauce%20to%20deter%20scavenging%20cats.

, , , ,

Yorum bırakın

Ji nivîsên nû agahdar be!

Niha bibe abone da ku xwendina xwe bidomînî û bigihîjî hemû arşîvê.

Xwendinê bidomîne