I. Destpêk: Bazirganiya Tarî ya Anatomiyê li Edinburghê di Sedsala 19an de

Bûyera kuştinên Burke û Hare ya sala 1828an li Edinburghê, yek ji rûpelên herî reş û nexweş ên dîroka bijîşkiyê û sûcê ye. Di vê serdemê de, kêmanî 16 kes bi awayekî hovane hatin kuştin da ku cesedên wan ji bo dersên anatomiyê bên firotin. Navendên vê trajediyê William Burke, William Hare û anatomîstê navdar Dr. Robert Knox bûn. Ev bûyer ne tenê aliyê tarî yê perwerdeya bijîşkî ya sedsala 19an li Edinburghê, ku ji ber kêmbûna kadavrayan bi awayekî kronîk di tengasiyê de bû, derxist holê , lê herwiha bû sedema guhertinên girîng ên yasayî. Armanca vê gotarê ew e ku analîzek akademîk û berfireh li ser bûyeran, çarçoveya wan a dîrokî, û encamên wan ên dûrûdirêj, tevî derxistina Qanûna Anatomiyê ya 1832an , pêşkêş bike.

Bûyera Burke û Hare xalek krîtîk temsîl dike ku tê de lêgerîna zanistî ya serdema Ronahiyê (lêkolîna anatomîk) bi awayekî tund bi etîka civakî û nirxa jiyana mirovan, nemaze ya kesên herî hejar û bêparastin, re li hev ket. Di sedsala 19an de Edinburgh wek navendeke bi prestîj a lêkolînên bijîşkî û anatomîk dihat nasîn , ku ev yek jî ambîsyonên zanistî yên serdemê nîşan dide. Ev ambîsyon bû sedema pêdiviyeke mezin bi kadavrayan ji bo dersên anatomiyê, ku ji bo perwerdeya bijîşkî girîngiyeke jiyanî hebû. Lêbelê, dabînkirina kadavrayan bi rêyên yasayî gelek kêm bû , û ev yek jî rê li ber bazirganiya neqanûnî ya “vejîneran” (dizên cesedan) vekir. Nûjeniya Burke û Hare – kuştina mirovan ji bo cesedên nû – vê bazirganiya neqanûnî ber bi asteke nedîtî ya sûcdariyê ve bir. Ev yek nîşan dide ku çawa daxwazeke bêkontrol di qadeke zanistî de dikare bibe sedema kiryarên hovane di qadeke din de (sûc), nemaze dema ku qurbanî kesên marjînal bin. Xof û tirsa ku di nav gel de belav bû û reformên yasayî yên ku li pey hatin (Qanûna Anatomiyê ya 1832an ) nîşan didin ku civak çawa bi hewldana hevsengkirina pêdiviyên zanistî û prensîbên bingehîn ên exlaqî re rûbirû ma.

II. Rewşa Civakî û Bijîjkî ya Edinburghê di Destpêka Sedsala 19an de

A. Kêmasiya Kadavrayan ji bo Lêkolînên Anatomîk

Di destpêka sedsala 19an de, Edinburgh yek ji navendên sereke yên Ewropayê ji bo lêkolînên anatomîk bû. Fakulteya bijîşkiyê ya bajêr xwedî prestîjeke mezin bû û gelek xwendekar ji her aliyî dihatin wir da ku bixwînin. Yasayên Skotlandê dabînkirina kadavrayan bi awayekî yasayî tenê bi cesedên sûcdarên îdamkirî, kesên xwekuştî, zarokên sêwî û terikandî ve sînordar dikir. Di navbera salên 1752 û 1800î de, li Skotlandê tenê 43 sûcdar ji bo veqetandinê hatibûn mehkûm kirin. Ev hejmar ji bo peydakirina pêdiviyên fakulteyên bijîşkiyê û mamosteyên anatomiyê yên taybet ên wekî Dr. Knox, ku dibistanên xwe yên anatomiyê vekiribûn û bi zanîngehê re di pêşbaziyê de bûn, têrê nedikir. Buhayê cesedekî li gorî demsalê diguherî: havînê 8 sterlîn (ji ber ku cesed zûtir xera dibû) û zivistanê 10 sterlîn (ji ber ku daxwaz zêdetir bû û germahiya nizim rê dida ku cesed demek dirêjtir bên parastin). Ev mîqdar pereyekî gelek mezin bû, ji ber ku mûçeya rojane ya karkerekî tenê şîlînek bû.

B. Zagon û Bazirganiya Neqanûnî ya Cesedan: “Vejîner”

Kêmasiya kadavrayan bû sedema pêşketina bazirganiyeke reş ji aliyê “vejîneran” ango “dizên cesedan” ve, ku cesedan ji goristanan derdixistin û difirotin. Di warê yasayî de rewş nezelal bû: xerakirina gorekê sûc bû, herwiha standina milkê miriyan jî. Lêbelê, dizîna cesed bi serê xwe ne sûc bû, ji ber ku cesedekî mirî wek milkê yasayî yê kesekî nedihat hesibandin. Hin dizên goran eger bi cesed re zêr û tiştên din jî bidiziyana, dihatin tawanbar kirin. Ji bo pêşîgirtina li dizîna cesedan, malbatan cerdevan digirtin, li goristanan bircên çavdêriyê ava dikirin û “mortsafes” (qefesên hesinî yên li ser goran) bi kar dianîn. Van tedbîran kêmasiya cesedan hê bêtir kûr kir.

Çarçoveya yasayî ya derbarê peydakirina kadavrayan û pênaseya “milk” bêhemdî valahiyek afirand ku vejîneran ew îstîsmar kir. Yasayê digot ku cesed ne milk in, ji ber vê yekê nedihatin “dizîn” ; ev yek xalek teknîkî ya yasayî ya krîtîk bû. Lêbelê, xerakirina goran sûc bû , ku ev yek nakokiyek di navbera pênaseya yasayî û nirxên civakî yên derbarê pîroziya goran de nîşan dide. Tedbîrên çalak ên gel (mortsafes, bircên çavdêriyê ) hestek xurt a komunal a derbarê parastina miriyên xwe nîşan dida, hestek ku bi tevahî di nekarîna yasayê ya ji bo darizandina dizîna cesedan bi serê xwe de nedihat xuyakirin. Ev lihevnehatina yasayî û civakî qadeke gewr afirand ku tê de bazirganiya vejîneriyê, ji ber daxwaz û bihayên bilind , geş bû. Guhertina Burke û Hare ji îstîsmara vê qada gewr (dizîna goran) ber bi kuştina rasterast ve, pêngaveke kalîtatîf di sûcdariyê de temsîl dikir, ji sûcekî ku hema hema dihat tehemûl kirin li dijî miriyan, ber bi sûcekî nayê înkarkirin li dijî zindiyan ve.

C. Rewşa Xizan, Koçberên Îrlandî, û Jiyana li Old Town

Di sedsala 19an de li Edinburghê cudahiyên civakî yên mezin hebûn; dewlemend li New Town (Bajarê Nû) û xizan li Old Town (Bajarê Kevin) ê qerebalix, gemar û bi nexweşiyan dagirtî kom bûbûn. Di salên 1830î de şewbên kolerayê rewşa tenduristiyê ya xirab nîşan didan. Xizanî bi bêmalî û bêçaretiyê dihat pênasekirin. Pîşesazîbûnê xizanî li navendên bajaran kom kiribû, û aboriya ku carinan baş û carinan xirab dibû, rê li ber bêkariyeke girseyî vedikir. Yasayên xizaniyê yên Skotlandê gelek caran xizanên “hêzdar” nas nedikirin, bi hinceta ku wan bi xwe xizanî anîbû serê xwe. Rêjeyên alîkariyê gelek kêm bûn. Koçberên Îrlandî, wek Burke û Hare, ji rewşa dijwar a li Îrlandayê direviyan û gelek caran wek “navvies” (karkerên avakirina kanalan û rêyên hesinî) dixebitîn. Ew bi muameleyeke taybetî ya dijwar re rûbirû diman; eger kesek Îrlandî bêmal bimaya, dikaribû bi zorê vegere Îrlandayê, û alîkarî gelek caran nedihat dayîn an jî bi rêjeyên kêmtir dihat dayîn. Qurbaniyên Burke û Hare bi gelemperî ji van beşên civakê yên hejar bûn: kirêdar, bêmal, rêwiyên bêkes û kesên ku windabûna wan nedihate ferq kirin.

Dabeşbûna sosyo-aborî ya Edinburghê (Old Town li hember New Town) û lawaziya taybet a koçberên Îrlandî hawîrdorek afirand ku tê de komek qurbaniyên potansiyel ên “nedîtbar” hebûn, ku windabûna wan dibe ku tavilê nebûya sedema alarmê, û bi vî rengî sûcên Burke û Hare ji bo demek dirêj hêsantir kir. Old Town a Edinburghê bi xizanî, qerebalixî û nexweşiyê dihat nasîn, û xizanên bajêr li wir dijiyan. Dewlemendan bi awayekî cuda li New Town dijiyan, û ev yek jî têkiliyên rûbirû yên di navbera çînan de qels dikir. Koçberên Îrlandî komeke bi taybetî marjînal bûn, bi cudakarî û karên ne-ewle re rûbirû diman. Burke û Hare bi xwe jî koçberên Îrlandî bûn. Gelek ji qurbaniyên wan kirêdar, rêwî, an ji çînên hejar bûn – kesên ku gelek caran bêyî girêdanên malbatî yên xurt an torên ewlehiya civakî bûn. Ev nenasî û marjînalîzm tê wê wateyê ku qurbaniyên wan ên destpêkê “ew kes bûn ku kes li wan nedipirsî” , û ev yek jî hişt ku zincîra kuştinan bi qasî deh mehan berdewam bike, heya ku qurbaniyên naskirîtir (wek James Wilson ) rê li ber eşkerebûna wan vekir.

III. William Burke û William Hare: Ji Dizîna Cesedan ber bi Kuştinên Rêzeyî ve

A. Jînenîgariya Burke û Hare û Hevdîtina Wan

William Burke (jidayikbûn 1792, Îrlanda) ji bo xebatê li ser Kanala Yekîtiyê (Union Canal) hat Skotlandê. Piştî ku kar xilas bû, ew li Edinburghê li West Port (Tanner’s Close) li xaniyekî kirêdaran ku ji hêla Margaret Laird, jina William Hare ve dihat birêvebirin, bi cih bû. Burke bi Helen McDougal re dest bi têkiliyekê kir. William Hare (dema çalakiyê salên 1820î, Îrlanda) jî koçî Skotlandê kiribû, li ser Kanala Yekîtiyê xebitîbû, û paşê piştî zewaca bi Margaret Laird, jinebiya Logue re, bûbû xwediyê xaniyê kirêdaran. Herdu zilam û hevjînên wan têkiliyek danîn, ku gelek caran vexwarina alkolê jî tê de hebû.

B. Guherîna Stratejiyê: Firotina Cesedê Yekem û “Modela Karsaziyê” ya Nû

Bûyera destpêkê: Di Mijdara 1827an de, kirêdarek bi navê Donald li mala Hare mir û 4 sterlîn deynê wî mabû. Ji bo ku deynê xwe bistîne, Hare bi alîkariya Burke biryar da ku cesedê Donald bifroşe. Wan cesed ji tabûtê derxist, tabût bi qaşilkê daran tije kir, û cesed bi 7 sterlîn û 10 şîlînan firot Dr. Robert Knox. Piştî ku potansiyela qezencê dîtin û ji ber ku dizîna goran pir bi zehmet bû an jî ji ber zêdebûna tedbîran xeternak bû , wan biryar da ku mirovan bikujin da ku cesedên nû peyda bikin. “Modela karsaziya” wan ew bû ku qurbaniyan (gelek caran rêwiyên nenas, kirêdar, xizan) bixapînin û bînin xaniyê kirêdaran, wan serxweş bikin û paşê bifetisînin. Wan di navbera Mijdara 1827an û Cotmeha 1828an de kêmanî 16 kes kuştin.

C. Metoda Kuştinê: “Burking”

Metoda kuştinê bi gelemperî fetisandin û zextkirina li ser sîngê bû, piştî ku qurbanî bi alkolê dihatin bêhêz kirin. Burke gelek caran qurbanî bêliv dikir dema ku Hare ew difetisand , an jî Burke li ser sînga qurbaniyê rûdinişt û dev û pozê wî digirt. Ev metod ji bo ku li ser cesedan şopên tundiyê yên berbiçav nemînin û wisa xuya bike ku ew ji ber sedemên xwezayî an jehrîbûna alkolê mirine, dihat hilbijartin, da ku ji bo firotinê ji anatomîstan re guncawtir bin. Bijîşkên di darizandinê de destnîşan kirin ku li ser cesedan kêm şopên tundiya derve hebûn. Danasîna forensîk: tevliheviya fetisandinê (girtina herikîna hewayê ber bi dev û pozê) û zextkirina sîngê. Dibe ku nîşanên wekî birînên çerm ên li dora dev û pozê, xwînrijîna masûlkeyan di sîngê de, şikestinên parsûyan, birînên serî yên küt (ji bo bindestkirinê), û birînên zexta berevajî li ser piştê hebin. Rewşa qurbaniyê (mînak, serxweş, li ber xwe dide) bandor li ser nîşanên xuya dikir.

D. Qurbanî: Çîrokên Kesên Hatine Jibîrkirin

Kêmanî 16 qurbanî hebûn, di nav de sê mêr, diwanzdeh jin û zarokek. Hin çavkanî dibêjin 17 kes. Qurbaniyên destpêkê bi baldarî dihatin hilbijartin: kesên ku windabûna wan nedihate ferq kirin, wek rêwî an kesên pir xizan.

Pêşveçûna hilbijartina qurbaniyên Burke û Hare, ji mirineke tesadufî bigire heya hedefgirtina kesên nenas û di dawiyê de kesên herêmî yên naskirîtir, xemsariyeke zêde ya ku ji serkeftina dubare û çavbirçîtiyê çêbûye nîşan dide, ku di dawiyê de bû sedema têkçûna wan. Cesedê wan ê yekem (Donald) bi awayekî firsendî hatibû bidestxistin, ne bi kuştinê. Qurbaniyên wan ên kuştinê yên destpêkê ji ber nenasiya xwe hatibûn hilbijartin – “ew kesên ku kes li wan nedipirsî”. Vê stratejiyê hişt ku ew bi mehan bêyî ku bên girtin kar bikin. Mîqdarên ku distandin (7-10 sterlîn ji bo her cesedekî ) ji bo wan girîng bûn, û dibe ku ev yek xwesteka wan a ji bo bêtir “mijarên” gurr kiribe. Her ku berdewam kirin, ew di “hilbijartina hedefên xwe de bêtir xemsar bûn” , û kesayetiyên naskirî yên wekî Mary Paterson û James Wilson kuştin. Van qurbaniyan ji hêla xwendekaran ve hatin nasîn , û metirsiya eşkerebûnê zêde kir. Kuştina Margery Docherty û dîtina wê ji hêla kirêdarên heyî ve (malbata Gray ) encameke rasterast a vê xemsarî û xwe-baweriya zêde bû, ji ber ku Burke qurbaniyek anîbû hundurê xaniyê xwe dema ku kirêdarên din tenê bi awayekî demkî ji wir hatibûn dûrxistin.

Metoda “burking” hilbijartineke hesabkirî bû ku rasterast bi daxwazên taybetî yên “mişteriyê” wan (anatomîst) ve girêdayî bû. Ew tedbîrên dij-forensîk bûn ku ji bo ku berhem (cesed) di bazareke ku, her çend bêhêvî bû jî, hîn jî di bin navê wergirtina cesedên ku ji ber sedemên xwezayî an qezayan mirine, ne ji tundiya eşkere, kar dikir, rewa xuya bike, hatibûn sêwirandin. Anatomîstan ji bo veqetandinê pêdivî bi cesedan hebû; cesedên ku nîşanên tundiyê yên zelal nîşan didan dibe ku pirsên nedilxwaz derxînin holê an jî neguncaw bin. Metoda Burke û Hare armanc dikir ku “tu şopek tundiyê nehêle” an “kêm nîşanên tundiya derve” bihêle. Wan îdîa dikir ku qurbanî ji ber jehrîbûna alkolê mirine an jî wan kadavra ji pîrejinekê kirîne , vegotinên ku ji hêla nebûna travmaya eşkere ve dihatin piştgirî kirin. Metoda fetisandin/zextkirinê kêmtir îhtîmal bû ku celebê birînên derve yên ku dê tavilê ji anatomîstekî ku bi giranî bi strukturên hundurîn re eleqedar dibe re “kuştin” biqîre, çêbike. Ev yek têgihiştinekê, her çend hovane be jî, nîşan dide ka dê çi “kelûpelên” wan bifiroşe û kêmtir îhtîmal e ku kiriyar rasterast bi kiryara kuştinê re têkildar bike, her çend dibe ku guman bi giştî li ser çavkaniyê çêbibin.

Tablo: Lîsteya Qurbaniyên Burke û Hare

Hejmara Texmînî	Nav (eger tê zanîn) an Danasîn	Temen/Paşxaneya Texmînî	Dîroka Kuştinê (texmînî)	Bihayê Wergirtî (eger tê zanîn)	Çavkaniyên Sereke
1 (ne kuştin)	Donald	Pensionerê artêşê, kirêdarê Hare	Mijdar 1827 (mirina xwezayî)	£7 10s
2	Joseph (an Miller)	Kirêdar, nexweş	Çile-Sibat 1828	£10
3	Abigail Simpson	Pîrejina ji Gilmertonê, firoşkara xwê	Sibat 1828	£10
4	Rêwiyê mêr ê Îngilîz	Firoşkarê gerok ê qibritan	Adar 1828	£10
5	Mary Paterson (an Mitchell)	Jineke ciwan, qasid 18 salî, dibe ku fahîşe bûbe, bi bedewiya xwe navdar	Nîsan 1828	£8
6	Jineke xizan (Effie an jina pîr)	Jineke ku komirê gemarê berhev dikir	Gulan/Hezîran 1828	£10
7	Jineke pîr	Nenas	Hezîran 1828	£10
8	Jineke pîr û neviyê wê yê lal (kurik)	Nenas	Hezîran 1828	£8 ji bo her yekê
9	Xanima Ostler (an Mrs. Hostler)	Jineke ku Burke û Hare nas dikir	Tîrmeh/Tebax 1828	£8
10	Ann McDougal	Xizmeke Helen McDougal (ne Helen bi xwe)	Tebax/Îlon 1828	£10
11	Mary Haldane (an Old Granny Haldane)	Jineke xizan, dibe ku fahîşe bûbe	Îlon 1828	£10
12	Peggy Haldane	Neviya Mary Haldane	Îlon 1828	£8
13	James Wilson (“Daft Jamie”)	Xortekî 18 salî yê ku li kolanan dijî, lingê wî şil bû, bi parsekiyê debara xwe dikir	Cotmeh 1828	£10
14	Jineke bi navê Mrs. Docherty (ne qurbaniya dawî)	Nenas	Cotmeh 1828	£10
15	Margery Campbell Docherty (an McDougal/Madgy)	Jineke Îrlandî, qasid 40-50 salî, qurbaniya dawî	31 Cotmeh 1828	£8-£10
16	Kurikek	Nenas	Nenas	Nenas

Nîşe: Hin hûrgulî û nav di çavkaniyên cihê de diguherin. Ev tablo hewldanek e ji bo berhevkirina agahiyên herî berbelav.

IV. Dr. Robert Knox: Anatomîstê Navdar û Têkiliya Wî bi Sûcan re

A. Dibistana Anatomiyê ya Knox û Pêdiviya bi Cesedan

Dr. Robert Knox (1791-1862) anatomîstekî pêşeng, populer û jêhatî bû li Edinburghê. Wî li Surgeons Square dibistaneke anatomiyê ya taybet birêve dibir û bi zanîngehê re di pêşbaziyê de bû. Ew bawer dikir ku divê her xwendekar derfeta veqetandina cesedekî mirovî hebe. Dersên wî populer bûn, ji ber vê yekê pêdiviya wî bi hejmareke mezin kadavrayan hebû. Herwiha, ew Konservatorê Muzeya Anatomiya Berawirdî / Muzeya Kolejê bû.

B. Têkiliyên Knox bi Burke û Hare re: Haydarbûn an Jineveçavkirin?

Burke û Hare cesedên 16+ qurbaniyên xwe firotin dibistana anatomiyê ya Knox. Knox ji bo cesedan pereyên mezin dida û li ser koka wan pirs nedikir. Alîkarê wî ji Burke û Hare re gotibû ku Knox dê “kêfxweş bibe ku careke din wan bibîne dema ku [mijar]eke din a wan a firotanê hebe”. Li dijî Knox nerazîbûneke mezin a gel çêbû û mala wî ji hêla girseyê ve hat êrîş kirin. Gelek kes wî wek sûcdar dihesibandin. Lêbelê, Knox tu carî nehat darizandin an bi fermî bi tu sûcî nehat tawanbar kirin. Îtirafa Burke, Knox ji her agahdariya li ser sûcan bêrî kir. Komîteyeke lêpirsînê, ku li ser daxwaza Knox hatibû avakirin, ew ji hevkariyê bêrî kir, û diyar kir ku wî bi xwe rasterast bi Burke û Hare re danûstandin nekiriye. Tevî bêrîkirina fermî, navûdengê wî li Edinburghê bi giranî zirar dît. Koleja Qraliyetê ya Cerahan zext lê kir ku ji wezîfeya xwe ya kuratoriya muzeyê îstifa bike. Hin delîl nîşan didin ku diviyabû Knox bi guman bûya. Dema ku xwendekaran Mary Paterson û James Wilson nas kirin, tê gotin ku Knox hewl da ku nasnameya Wilson veşêre. Tevgera wî nîşan dide ku dibe ku wî gumana mirinên ne-xwezayî kiribe, her çend ne rasterast kuştina ji bo qezencê be jî.

Helwesta Dr. Knox ronahiyê dide li ser tawîza exlaqî ya kûr a ku dikare derkeve holê dema ku ambîsyona zanistî û pêşbaziya sazûmanî (dibistana wî ya taybet li hember Zanîngehê) bi bazareke bêrêkûpêk û bêhêvî re rûbirû dibe. “Pêdiviya” wî bi cesedan dibe ku hawîrdorek korbûna bi dilxwazî çêkiribe, ku bi delegekirina danûstandinan ji alîkaran re hêsantir bûye. Knox mamosteyekî anatomiyê yê taybet ê pir serkeftî bû ku bi Zanîngehê re pêşbazî dikir. Serkeftin bi dabînkirina domdar a kadavrayan ji bo xwendekarên wî ve girêdayî bû. Kêmasiya heyî giran bû. Alîkarên wî gelek caran peydakirina rasterast birêve dibirin , û qatek înkarê ji bo Knox diafirandin. Hejmara mezin a cesedên “nû” ji yek çavkaniyekê (Burke û Hare – 16 cesed di bin salekê de ) diviyabû ji bo her anatomîstekî bi tecrube alarmek bûya. Bûyerên wekî naskirina Paterson û Wilson, û hewildanên îdiakirî yên Knox ji bo veşartina Wilson , bi kêmanî gumana lîstikeke qirêj nîşan didin, her çend ne agahdariya rasterast a kuştinê be jî. Bêrîkirina fermî dibe ku li ser nebûna danûstandina rasterast û daxuyaniya Burke bûbe, lê mehkûmkirina giştî û pîşeyî têgihiştineke sûcdariya exlaqî ya ku ji vê korbûna bi dilxwazî an xemsariyê derketiye nîşan dide.

C. Rola Alîkarên Knox

Knox gelek caran rasterast bi Burke û Hare re danûstandin nedikir; alîkarên wî (wek David Paterson, Thomas Wharton Jones, William Ferguson) danûstandinan û wergirtina destpêkê ya cesedan birêve dibirin. Alîkarek bû ku yekem car ji Burke û Hare re got ku Knox dê pêşwaziya bêtir “mijaran” bike. David Paterson, yek ji alîkarên Knox, di dema darizandina Burke de piştrast kir ku herduyan gelek cesed ji doktor re peyda kirine. Paterson ji hêla Burke ve hatibû gazî kirin da ku cesedê Docherty bibîne. Alîkaran wekî astengek di navbera Knox û dabînkerên rasterast de tevdigeriyan, ku dibe ku ev yek jî beşdarî şiyana Knox a îdîakirina nezanînê bûbe.

Rola alîkarên Knox aliyek krîtîk lê gelek caran kêm lêkolînkirî ya dozê ye. Ew navbeynkarên pêşîn ên bi dabînkerên sûcdar re bûn, û kiryarên wan (an nekiryarên wan di pirsîna çavkaniyan de) di misogerkirina dabînkirina domdar a cesedan ji dibistana Knox re girîng bûn. Motivasyon, zanîn û sûcdariya wan bi xwe qadeke tarî dimîne. Alîkarên wek Paterson rasterast bi Burke û Hare re têkilî danîn û dravdanan birêve dibirin. Ew bûn yên ku di destpêkê de Burke û Hare teşwîq kirin ku bêtir cesedan bînin. Paterson ji hêla Burke ve hatibû gazî kirin da ku cesedekê li cihê bûyerê (ya Docherty ) kontrol bike, ku ev yek jî astek nasîn û baweriyê di navbera dabînker û alîkar de nîşan dide. Dema ku Knox “nav” bû, alîkarên wî dergehvanên operasyonel ên ji bo peydakirina kadavrayan bûn. Heya çi radeyê wan gumanên xwe (eger hebûn) ji Knox re ragihandin, an gelo ew ji bo misogerkirina herikîneke domdar bêyî ku li çavkaniyê bipirsin hatibûn teşwîq kirin, ji perçeyan ne zelal e lê ji bo têgihiştina mekanîzmayên operasyonê krîtîk e. Îfadeya wan an nebûna wê di darizandinê de (Knox û sê alîkarên wî di lîsteya şahidan de bûn lê di dadgehê de nehatin pirsîn ) girîng e.

V. Aşkerekirin, Lêpirsîn, û Darizandin

A. Aşkerebûna Sûcê Dawî û Girtina Sûcdaran

Kuştina Margery Docherty di 31ê Cotmeha 1828an de bû sedema têkçûna wan. Kirêdar James û Ann Gray, ku Burke ji wan xwestibû ku wê şevê li cihekî din bimînin, piştî vegerê bi guman bûn. Burke nehişt ku Ann Gray nêzîkî nivînekê bibe ku tê de çortên xwe hiştibûn. Malbata Gray cesedê Docherty yê ku di bin nivînê de veşartî bû dîtin û polîs agahdar kirin. Helen McDougal hewl da ku bi 10 sterlîn hefteyê bertîl bide wan da ku bêdeng bimînin, lê wan red kir. Dema ku polîs hatin, Burke û Hare cesed ji wir biribûn. Lêbelê, Burke û McDougal li ser dema ku Docherty çûbû daxuyaniyên nakok dan, û ev yek bû sedema girtina wan. Malbata Hare roja din hatin girtin. Agahiyeke nenas polîs ber bi dersxaneya Knox ve bir, li wir cesedê Docherty hat dîtin û ji hêla James Gray ve hat nasîn.

B. Îtirafên Hare û Destûra Şahidiyê

Polîs pê bawer bûn ku kuştin çêbûye lê ne piştrast bûn ka dikarin mehkûmiyetekê bi dest bixin, nemaze ji bo kuştinên din ên bi guman ku cesedên wan berê hatibûn veqetandin. Dozgerê Giştî, Sir William Rae, ji William Hare re destûra şahidiyê pêşniyar kir heke ew “delîlên padîşah” (King’s Evidence) bide û hûrguliyên tevahî yên kuştina Docherty û kuştinên din eşkere bike. Jina Hare, Margaret, jî ji darizandinê hat efû kirin ji ber ku ew nedikarî li dijî wê şahidiyê bike. Hare li hemû şazdeh kuştinan îtiraf kir û Burke tawanbar kir. Vê yekê delîlên pêwîst ji bo darizandinê peyda kir.

C. Darizandina William Burke û Helen McDougal

Darizandin di şeva Noelê ya 1828an de, li Dadgeha Bilind a Edaletê li Edinburghê dest pê kir. Ew eleqeyeke mezin a gel kişand û pêdivî bi hebûna polîsek mezin hebû. Burke û McDougal ji bo kuştina Margery Docherty hatin darizandin, ji ber ku ev doz xwedî delîlên herî xurt bû (cesed). Di tawanên destpêkê de Mary Paterson û James Wilson jî hebûn. Şahidên sereke Hare û jina wî Margaret bûn. Hare îdîa kir ku Burke kujerê yekane yê Docherty bû û McDougal di anîna Docherty bo malê de beşdar bû. Margaret Hare îdîa kir ku bîra wê ne baş e. David Paterson, alîkarê Knox, şahidî kir ku Burke û Hare cesed ji Knox re peyda kirine. Şahidiya bijîşkî ya ji doktorên Black û Christison gumana lîstikeke qirêj kir lê ji ber cewhera fetisandinê delîlên forensîk ên teqez ên kuştinê nedîtin. Burke ji bo kuştina Docherty sûcdar hat dîtin. Tawanbariya li dijî Helen McDougal “ne îsbatkirî” (not proven) hat dîtin – biryareke Skotlandî ku tê wateya ku delîlên têr ji bo mehkûmkirinê tune ne, lê ne bêrîkirina bêgunehiyê ye.

Stratejiya yasayî ya pêşkêşkirina destûra şahidiyê ji Hare re, her çend ji bo misogerkirina mehkûmiyeta Burke krîtîk bû jî, aliyek pragmatîk lê ji hêla exlaqî ve tevlihev a sîstema dadmendiyê nîşan dide. Ev tê wê wateyê ku yek ji du kujerên sereke ji cezayê yasayî ji bo tevlêbûna xwe ya rasterast di 16 kuştinan de filitî, ku ev yek jî hêrsa gel gurr kir. Rayedaran di avakirina dozek zexm de, nemaze ji bo kuştinên berê ku cesedên wan demek dirêj bû winda bûbûn, bi dijwariyekê re rûbirû bûn. Stratejiya “delîlên padîşah” teknîkek hevpar bû ji bo şikandina xitimandinan di komployên sûc de. Îtirafa Hare şahidiya rasterast a pêwîst ji bo mehkûmkirina Burke peyda kir. Lêbelê, ev tê wê wateyê ku Hare, beşdarek çalak di hemû kuştinan de , bê ceza ma. Nerazîbûna gel a li ser serbestberdana Hare xwestekek civakî ya ji bo dadmendiya tolhildanê nîşan dide ku encama yasayî bi tevahî têr nekir, û nîşan dide ku tengezariyek di navbera pêwîstiya yasayî û exlaqa giştî de heye.

Biryara “ne îsbatkirî” ya ji bo Helen McDougal dijwariyên delîlî di darizandina hevkarên sûc de, nemaze jinan, di serdemekê de ku standardên yasayî û têgihiştinên civakî yên li ser ajansiya jinan di sûcên weha hovane de cuda bûn, nemaze dema ku vegotin li ser kujerên mêr hûr dibû, destnîşan dike. McDougal ligel Burke hatibû tawanbar kirin. Delîlên li dijî wê, her çend tevlêbûnê nîşan didin (mînak, hewldana bertîldana malbata Gray ; hebûna wê di hin bûyeran de ), dibe ku neyekser an kêmtir rasterast bûne ji delîlên li dijî Burke, nemaze bi şahidiya Hare ku li ser Burke hûr dibû. Di sedsala 19an de, îsbatkirina beşdariya tam, bi dilxwazî û çalak a jinekê di sûcên weha tund ên ku bi giranî ji hêla mêran ve hatine plankirin û pêkanîn, dibe ku dijwartir bûya. Biryara “ne îsbatkirî” nîşan dide ku jûrî ji sûcdariya wê ji her gumanê wêdetir ne bawer bû, ne ku ew bêguneh dihesiband. Ev yek barê îsbatê yê bilindtir an jî dibe ku dudiliyek ji bo mehkûmkirina jinekê bi mirinê bêyî delîlên rasterast ên bêkêmasî yên destê wê di kuştinan de nîşan dide, nemaze dema ku yek kujerê sereke (Burke) hatibû mehkûm kirin û yê din (Hare) şahidî kiribû.

VI. Encamên Darizandinê û Aqûbeta Kesên Têkildar

A. Bidarvekirina Burke û Otopsiya Wî ya Giştî

William Burke bi darvekirinê hat mehkûm kirin. Dadwerê Sereke Boyle, di dema mehkûmkirina Burke de, diyar kir ku divê cesedê wî “bi eşkereyî were veqetandin û anatomîzekirin,” û hêvî kir ku îskeletê wî were parastin “da ku nifşên paşerojê sûcên we yên hovane bi bîr bînin”. Burke di 28ê Çileya 1829an de, li Lawnmarket an Libberton’s Wynd, li ber girseyeke mezin (tê texmîn kirin heya 25,000 kes) hat darvekirin. Tê gotin ku girseyê qîriya “Burke bikin!”. Cesedê wî di 1ê Sibata 1829an de, ji hêla Profesor Alexander Monro yê sêyem ve, li salona anatomiyê ya Koleja Kevin a zanîngehê bi eşkereyî hat veqetandin. Ji ber daxwaza zêde ya xwendekaran ji bo bilêtan, aloziyeke biçûk derket. Di dema veqetandinê de, Monro pênûsek bi xwîna Burke şil kir û nivîsî, “Ev bi xwîna Wm Burke, ku li Edinburghê hat darvekirin, hatiye nivîsandin. Ev xwîn ji serê wî hat girtin”. Îskeletê Burke li Muzeya Anatomiyê ya Fakulteya Bijîşkiyê ya Edinburghê tê pêşandan. Maskeya mirina wî û pirtûkek ku tê gotin bi çermê wî hatiye cild kirin li Muzeya Salona Cerahan in.

B. Aqûbeta William Hare, Helen McDougal, û Margaret Laird

William Hare piştî şahidiyê hat berdan. Aqûbeta wî ya teqez ne diyar e û bûye mijara efsaneyan. Hin çîrok dibêjin ku ew çûye Londonê, avêtine çaleke kilsê, kor bûye û bûye parsek. Delîlên pêbawertir nîşan didin ku dibe ku ew çûbe Dumfries û paşê vegeriyabe Îrlandayê. Bi fermî “careke din deng jê nehat”. Helen McDougal (hevjîna Burke) piştî biryara “ne îsbatkirî” hat berdan. Ew bi dijminatiya gel re rûbirû ma, ji hêla kesên ku dixwestin tola xwe hilînin hat şopandin, û tê gotin ku reviyaye, dibe ku çûbe Awistralyayê. Margaret Laird (jina Hare) jî hat berdan. Aqûbeta wê jî bi piranî nenas e, her çend ew bi nerazîbûna gel re rûbirû ma. Raporek behsa wê dike ku girseyeke Glasgowê jina Hare kevirbaran kiriye.

C. Berteka Giştî û Bandora li ser Navûdengê Dr. Knox

Tevî bêrîkirina wî ya fermî, li dijî Knox hêrseke mezin a gel hebû. Mala wî ji hêla girseyê ve hat êrîş kirin. Navûdengê wî li Edinburghê bi giranî zirar dît. Koleja Qraliyetê ya Cerahan zext lê kir ku ji wezîfeya xwe ya kuratoriya muzeyê îstifa bike. Knox di dawiyê de piştî mirina jina xwe çû Londonê. Wî nekarî li zanîngehê karekî mamostetiyê bi dest bixe û li Nexweşxaneya Kanserê ya Azad wek anatomîst xebitî. Wî gelek pirtûk weşandin, hin ji wan gengeşî bûn (mînak, li ser nijadperestiya zanistî ), û di sala 1862an de li Hackney, London, mir û di goreke bênav de hat veşartin.

Veqetandina giştî ya Burke kiryareke pir sembolîk a dadmendiya tolhildanê û katarsîsa civakî bû. Ew Burke bi xwe veguherand mijareke anatomîk, sûcên wî neynik kir lê di bin destûra yasayê de, û bi vî rengî hewl da ku rêkûpêkek exlaqî vegerîne û kontrola dewletê li ser jiyan, mirin û karanîna laş xurt bike. Sûcên Burke firotin û veqetandina neqanûnî ya cesedan dihewand. Dadwer bi eşkereyî fermana veqetandina wî wek beşek ji cezayê wî û wek bîranînek mayînde ya sûcên wî da. Cewhera giştî ya darvekirin û veqetandinê wek şanoyek xizmet kir, daxwaza gel a ji bo tolhildanê û şermezarkirineke zelal a kiryarên wî têr kir. Bi rêya Profesor Monro, anatomîstekî zanîngehê, ku veqetandinê pêk anî , kiryar wek zanistî û bi destûra dewletê hat rewakirin, ku ev yek bi tûndî bi danûstandinên veşartî yên Knox re di nakokiyê de bû. Parastina îskeletê wî wek bîranînek daîmî û berbiçav a kiryarên wî xizmet dike, û niyeta dadwer pêk tîne.

Aqûbetên cihêreng ên çar sûcdarên sereke (Burke hat darvekirin, Hare hat berdan, McDougal û Laird hatin berdan lê hatin dûrxistin) tevlihevî û carinan newekheviyên têgihiştî yên dadmendiya sedsala 19an nîşan didin, ku tê de pragmatîzma yasayî (destûra şahidiyê ya Hare) û standardên delîlî (biryara “ne îsbatkirî” ya McDougal) dikarin bibin sedema encamên ku bi kûrahî bi hesta gel û hêviyên exlaqî re di nakokiyê de ne. Burke, wek kujerê sereke yê mehkûmkirî, bi cezayê herî giran re rûbirû ma. Hare, ku bi heman rengî di kuştinan de beşdar bû , ji ber ku delîlên padîşah da, ji hemû cezayên yasayî filitî. Ev pêwîstiyeke yasayî bû lê ji bo gel paradoksek exlaqî bû. McDougal û Laird, hevkarên jin, jî ji mehkûmiyeta yasayî filitîn. Asta beşdariya wan a çalak li hember razîbûna pasîf dibe ku hatibe nîqaş kirin û îsbatkirina wê bi teqezî dijwar bû. Lêbelê, her sê kesên ku ji mehkûmiyeta yasayî filitîn, bi mehkûmkirineke giran a civakî re rûbirû man û neçar man ku bikevin nav nediyariyê an sirgûnê , ku ev yek nîşan dide ku daraza civakî serbixwe ji sîstema yasayî ya fermî, û carinan ji bo kesên ku wek sûcdar dihatin dîtin lê ji hêla yasayê ve nehatibûn cezakirin, dijwartir kar dikir.

VII. Mîrasa Bûyerên Burke û Hare

A. Derxistina Qanûna Anatomiyê ya 1832an

Kuştinên Burke û Hare hişyariya gel li ser pêdiviya krîtîk a bi cesedan ji bo lêkolînên bijîşkî û rêbazên ne-exlaqî yên ku ji bo bidestxistina wan dihatin bikaranîn zêde kir. Doz katalîzatorek girîng bû ku beşdarî derbasbûna Qanûna Anatomiyê ya 1832an li Keyaniya Yekbûyî bû. Armanca qanûnê ew bû ku dabînkirineke yasayî û têr a kadavrayan ji bo fakulteyên bijîşkiyê û anatomîstan peyda bike, û bi vî rengî pêşî li dizîna cesedan û “burking”ê bigire. Ew rê dida ku cesedên xizanên bêxwedî yên ji stargeh û nexweşxaneyên xêrxwaziyê bi awayekî yasayî ji bo veqetandinê bên bikaranîn. Lêbelê, qanûn di destpêkê de di zêdekirina hejmara kadavrayên berdest de bi tevahî bi bandor nebû (mînak, 600 cesedên berdest di 1832-33an de heya 1845-46an daket 430an) û hemû fikarên gel ên derbarê veqetandinê ji holê ranekir. Herwiha, “burking” hîn jî ji hêla teknîkî ve mimkun ma.

B. Bandora li ser Ziman: Têgeha “Burke Kirin”

Kuştinan di zimanê Îngilîzî de lêkera “to burke” (burke kirin) afirand. Wateya wê ya resen: kuştina bi fetisandinê da ku cesed bê şop bimîne ji bo veqetandinê. Wateya wê ya berfirehkirî: bi dizî an neyekser tepisandin, ji mijarekê dûrketin an xwe jêdan (mînak, “lêpirsînekê burke kirin”). Yekem bikaranîna naskirî di vê wateya berfirehkirî de sala 1835an bû.

C. Nûneratiya Çandî di Wêje û Sînemayê de

Doza Burke û Hare gelek caran di çanda populer de cih girtiye û bûye efsaneyî. Berhemên wêjeyî wek “The Body Snatcher” (Dizê Cesedan) a Robert Louis Stevenson (1884), ku tê de karakterê Birêz K- referansek ji Knox re ye , û lîstika James Bridie “The Anatomist” (Anatomîst) (1930) hene. Romana Nicola Morgan “Fleshmarket” (Bazara Goşt) (2003) jî Knox dihewîne. Fîlmên wek “The Body Snatcher” (1945, bi lîstikvaniya Boris Karloff û Bela Lugosi) , “The Flesh and the Fiends” (Cinawirên Goşt) (1959, sernavê Amerîkî “Mania,” bi Peter Cushing wek Knox) , “Burke & Hare” (1972), û komediya “Burke & Hare” (2010, bi lîstikvaniya Simon Pegg û Andy Serkis) hatine çêkirin. Rêzefîlma TV “Alfred Hitchcock Hour” beşek li ser kuştinan hebû. Rêzefîlma Amazon “Lore” di sezona 2yan de dozê pêşkêş kir.

Qanûna Anatomiyê ya 1832an, her çend reformeke girîng bû ku ji ber hovîtiyên Burke û Hare hatibû teşwîq kirin, di bingeh de peydakirina destûrdar a cesedan ji komeke lawaz (ewên ku gorên wan dikaribûn bên dizîn) veguherand komeke din (xizanên sazûmanî û bêxwedî). Ev yek utilîtaryenîzmek civakî ya domdar nîşan dide ku tê de cesedên kesên marjînal ji bo pêşkeftina zanistî, her çend di bin çarçoveyeke yasayî de be jî, wek qebûlkirî dihatin dîtin. Qanûn bersiveke rasterast bû ji krîza ku ji hêla Burke û Hare û bazirganiya vejîneriyê ve hatibû ronî kirin. Mekanîzmaya wê ya sereke ew bû ku rê bide veqetandina cesedên bêxwedî yên ji stargeh û nexweşxaneyan – bi giranî xizan. Dema ku armanc rawestandina çalakiyên neqanûnî bû, wê bikaranîna cesedên kesên hejar bêyî razîbûna wan a eşkere ya berê (ji ber ku bexşîn wê demê modela sereke nebû) rewa kir. Kêmbûna destpêkê ya dabînkirinê berxwedanek domdar an jî hejmarên têrker ên ji van çavkaniyan jî nîşan dide, û kûrahiya daxwazê radixe ber çavan. Ev yek guhertineke exlaqî nîşan dide: ji tirsa kuştin û dizîna goran ber bi destdanîna yasayî, lê hîn jî li ser bingeha çînî, li ser cesedan ji bo “qenciya mezintir” a zanista bijîşkî.

Eleqeya çandî ya domdar bi Burke û Hare re, ku di wêje, fîlm û ziman de diyar e, li ser tevliheviya bihêz a dozê ya tirsa sûcê rastîn, nezelaliya exlaqî (rola Knox), û eşkerekirina lawaziyên civakî diaxive. Ew wek çîrokeke hişyarker a hovane xizmet dike ku hîn jî deng vedide. Sûc bi awayekî awarte hovane û hestyarî bûn. Ketina “to burke” di ziman de bandorek civakî ya kûr nîşan dide, û sûc di nav axaftina rojane de bi cih dike. Adaptasyonên bêhejmar di nav medyaya cihêreng û celebên cuda de (tirs, drama, komedî ) di nav nêzîkî du sedsalan de îtiraza wê ya mayînde û adaptasyona wê wek vegotinek nîşan dide. Mijarên wekî tîpa “zanyarê dîn” (Knox), lawaziya xizanan, cewhera xerabiyê, û bihayê pêşketinê bêdem in û berdewam dikin ku çîrokbêj û temaşevanan bikişînin. Çîrok tirsên bingehîn ên derbarê mirin, yekitiya laşî, û îstîsmara ji hêla kesên desthilatdar an ji hêla çavbirçîtiyê ve hatine ajotin, vedibêje.

VIII. Encamname: Ramandin li ser Rûpelek Tarî ya Dîrokê

Kuştinên Burke û Hare encameke rasterast a lihevketina di navbera daxwaza zanistî ya ji bo mijarên anatomîk û dabînkirina yasayî ya têrker li Edinburghê ya sedsala 19an de bûn. Wan lawaziya xizanên bajaran û nifûsa koçber îstîsmar kirin. Pirsên exlaqî yên derbarê tevlêbûna Dr. Knox û berpirsiyariyên civaka zanistî hatin raber kirin. Doz wek katalîzatorek ji bo reforma yasayî (Qanûna Anatomiyê ya 1832an) û bandora wê ya mayînde li ser hişmendiya giştî, ziman û çandê girîng e.

Çîroka Burke û Hare di dawiyê de civak neçar kir ku bi firotina laşê mirov re rûbirû bibe, û neçar ma ku ji nû ve binirxîne ka heya çi radeyê lêgerînên zanistî dikarin bi awayekî exlaqî li ser rûmet û pîroziya jiyana mirovan, nemaze ji bo kesên herî bêpar, bandor bikin. Bingehê karsaziya Burke û Hare ew bû ku mirovan veguherînin kelûpelên firotanê ji bo anatomîstan. Tirsa gel ne tenê ji kuştinan bû, lê ji vê “bazirganiya” hovane bû. Qanûna Anatomiyê hewl da ku dabînkirinê birêkûpêk bike û rewa bike , lê bi kirina vê yekê, wê hîn jî hin cesed (xizanên bêxwedî) wek çavkaniyên ji bo zanistê destnîşan kir, her çend bi rêyên yasayî be jî. Vê yekê bi neyekserî “pêdiviya” bi cesedan qebûl kir lê hewl da ku sûcdarî û barbarîzma metodên Burke û Hare ji holê rake. Ji ber vê yekê, doz di dîroka etîka bijîşkî de xalek girîng nîşan dide, û rûbirûbûnek bi pirsên nerehet ên derbarê kê “xwediyê” miriyan e û di bin çi şert û mercan de cesedên wan dikarin bên bikaranîn, ferz dike; pirsên ku hîn îro jî nîqaşên li ser bexşîna organan, materyalên genetîkî û lêkolînên bijîşkî agahdar dikin. Ev bûyer wek bîranîneke tund a potansiyela pergalên civakî û ambîsyonên bêkontrol ji bo rê li ber encamên hovane vekirinê, û girîngiya domdar a nirxandinên exlaqî di lêgerîna zanistî û dadmendiya civakî de dimîne.

wergirtî

1. The Burke and Hare Murders | COVE, https://editions.covecollective.org/chronologies/burke-and-hare-murders 2. Burke and Hare | College of Medicine and Vet Medicine, https://medicine-vet-medicine.ed.ac.uk/about/history/burke-and-hare 3. Bringing up the Bodies: Body snatching, Murder and Anatomy in Nineteenth Century Edinburgh, https://www.edinburghmuseums.org.uk/whats-on/bringing-bodies-body-snatching-murder-and-anatomy-nineteenth-century-edinburgh 4. Burke and Hare murders – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Burke_and_Hare_murders 5. Edinburgh’s Medical History – Scotland with Hannah, https://www.scotlandwithhannah.com/blog/edinburghs-medical-history 6. Burke and Hare: The body snatchers – BBC Bitesize, https://www.bbc.co.uk/bitesize/articles/zvrsydm 7. History – British History in depth: The Rise of Edinburgh – BBC, https://www.bbc.co.uk/history/british/civil_war_revolution/scotland_edinburgh_01.shtml 8. A HISTORY of the SCOTTISH PEOPLE POVERTY, INCOME AND WEALTH IN SCOTLAND 1840-1940 W W Knox This is Chapter 5 of 10. The others a – Scran, https://www.scran.ac.uk/scotland/pdf/SP2_5Income.pdf 9. Burke and Hare: The West Port Murders – Our Town Stories, https://www.ourtownstories.co.uk/story/1665-burke-and-hare-the-west-port-murders 10. William Burke and William Hare | Body Snatchers, Murder, & Grave Robbing | Britannica, https://www.britannica.com/biography/William-Burke-and-William-Hare 11. Bissonette on Rosner, ‘The Anatomy Murders: Being the True and Spectacular History of Edinburgh’s Notorious Burke and Hare and of the Man of Science Who Abetted Them in the Commission of Their Most Heinous Crimes’ | H-Net, https://networks.h-net.org/node/16794/reviews/17213/bissonette-rosner-anatomy-murders-being-true-and-spectacular-history 12. William Burke | EBSCO Research Starters, https://www.ebsco.com/research-starters/biography/william-burke 13. Homicide by combination of methods of asphyxiation – Elsevier, https://www.elsevier.es/index.php?p=revista&pRevista=pdf-simple&pii=S2445424924000074&r=446 14. Asphyxia – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Asphyxia 15. The History of Burke and Hare and of the Resurrectionist Times (1884) – The Public Domain Review, https://publicdomainreview.org/collection/the-history-of-burke-and-hare-and-of-the-resurrectionist-times-1884 16. Burke and Hare murders – Simple English Wikipedia, the free encyclopedia, https://simple.wikipedia.org/wiki/Burke_and_Hare_murders 17. Burke and Hare: The Ghoulish Duo that Advanced the Study of Human Anatomy – UAB Digital Commons, https://digitalcommons.library.uab.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1091&context=vulcan 18. William Hare | Irish criminal – Britannica, https://www.britannica.com/biography/William-Hare 19. Dr Robert Knox, 1791 – 1862. Surgeon, anatomist and ethnologist [b] by Robert Adamson and David Octavius Hill | National Galleries of Scotland, https://www.nationalgalleries.org/art-and-artists/66808/dr-robert-knox-1791-1862-surgeon-anatomist-and-ethnologist-b 20. Robert Knox (surgeon) – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Knox_(surgeon) 21. On This Day… 12 February 1829: Knox! Knox! Who’s there? A lynch-mob – Witchery Tours, https://www.witcherytours.com/blog/2017/02/12/day-12-february-1829-knox-knox-whos-there-lynch-mob 22. Robert Knox – The Royal College of Surgeons of Edinburgh – RCSEd, https://archiveandlibrary.rcsed.ac.uk/surgeon/3770389-robert-knox 23. West Port Murders, published by Thomas Ireland, Junior—A Project Gutenberg eBook, https://www.gutenberg.org/files/67416/67416-h/67416-h.htm 24. 1828 – Trial of body-snatchers Burke and Hare, https://digital.nls.uk/scotlandspages/timeline/1828.html 25. BURKE Definition & Meaning – Merriam-Webster, https://www.merriam-webster.com/dictionary/burke 26. Subject Browse Results – Broadsides at the National Library of Scotland, https://digital.nls.uk/broadsides/subject/?key=body-snatching 27. The study of anatomy in England from 1700 to the early 20th century – PubMed Central, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3162231/ 28. Anatomy Act 1832 – Engole, https://engole.info/anatomy-act-1832/ 29. BURKE definition in American English – Collins Dictionary, https://www.collinsdictionary.com/us/dictionary/english/burke 30. Burke and Hare | Reelviews Movie Reviews, https://www.reelviews.net/reelviews/burke-and-hare