1. Destpêk

Çîroka Malbata Lykov, wekî mînakek awarte û hestiyar a îzolasyona mirovî ya demdirêj di sedsala 20an de, di qada lêkolînên civakî û mirovî de cihekî taybet digire. Ev malbat, ku ji Bawermendên Kevin ên Rûs pêk dihat, ji ber zext û zordariya olî û siyasî di sala 1936an de berê xwe da kûrahiya taîgaya Sîbîryayê û ji şaristaniyê bi tevahî qut bû. Keşfa wan a ji nişka ve di sala 1978an de ji aliyê komek jeologên Sovyetê ve, piştî zêdetirî çar dehsalan jiyana di îzolasyonê de, ne tenê li Yekîtiya Sovyetê lê li seranserê cîhanê deng veda. Ya balkêştir ew bû ku malbat ji gelek bûyerên mezin ên cîhanî yên wekî Şerê Cîhanê yê Duyemîn, pêşketinên teknolojîk ên wekî firîna yekem a mirovî bo fezayê, an jî daketina li ser heyvê bi tevahî bê agah mabûn.

Ev gotar armanc dike ku serpêhatiya Malbata Lykov ji perspektîfên dîrokî, olî, civaknasî û antropolojîk bi kûrahî vekole. Di vê çarçoveyê de, dê li ser sedemên bingehîn ên ku malbat ber bi îzolasyonê ve kişandin, stratejiyên wan ên jiyanê yên di şert û mercên dijwar ên taîgayê de, bandora têkiliya ji nişka ve bi cîhana derve re li ser jiyan û derûniya wan, û çarenûsa dawî ya endamên malbatê, bi taybetî Agafia Lykova ku wekî endama dawî ya sax mayî ye, bi hûrgilî were rawestandin. Reva malbatê ne tenê biryarek kesane bû; ew encama rasterast a pevçûnên dîrokî yên kûr û berfireh bû. Ji aliyekî ve, şikafa olî ya bi sedsalan di navbera Bawermendên Kevin û Dêra Ortodoks a Rûsî de, ku bi reformên Pyotrê Mezin gihîştibû asta herî bilind , û ji aliyê din ve, zordariya siyasî ya serdema Stalîn, bi taybetî kampanyayên dij-olî û kuştina birayê Karp Lykov ji aliyê devriyeyeke Sovyetê ve, vê îzolasyonê neçar kiribû. Bi vî awayî, îzolasyona Lykovan dibe sembola berxwedanê û encama zextên civakî û îdeolojîk ên mezin.

Her çiqas şert û mercên jiyana wan ji hêla standartên nûjen ve wekî “prîmîtîv” bêne binavkirin , berxwedêriya wan a awarte, dînamîkên civakî yên tevlihev, kûrahiya wan a giyanî û jêhatîbûna wan di afirandina çareseriyan de , têgihên rûtîn ên derbarê “pêşketin” an “jiyaneke têr” de dixin bin pirsê. Dema ku jeologan ew dîtin, malbat wekî “gundiyên Rûs ên sedsala 17an” dijiyan , ku ev yek ne kêmasiyek, lê belê rastiyeke demkî ya cuda nîşan dide. Ev nêrîn rê li ber nîqaşeke kûrtir vedike ku ji têgeha “mereq” wêdetir diçe û hewl dide ku wateya jiyanê di çarçoveyên cuda de fêm bike.

2. Paşxaneya Dîrokî û Olî: Bawermendên Kevin û Sedemên Reva Lykovan

Ji bo têgihiştina kûr a biryara Malbata Lykov a paşvekişîna nav kûrahiya taîgayê, pêwîst e ku meriv li paşxaneya dîrokî û olî ya Bawermendên Kevin (bi Rûsî: Староверы, Starovery an старообрядцы, staroobryadtsy) binêre. Ev koma olî di encama reformên Patrîk Nîkon ên Dêra Ortodoks a Rûsî de di navbera salên 1652 û 1657an de derket holê. Nîkon hewl da ku pirtûk û ayînên lîturjîk ên Rûsî li gorî yên Yewnanî yên hevdem sererast bike, lê beşek girîng a oldaran û keşîşan ev reform red kirin û li ser pratîkên kevn ên beriya reforman israr kirin. Ev kom wekî “Bawermendên Kevin” an “Ayînparêzên Kevin” hatin naskirin.

Zext û zordariya li ser Bawermendên Kevin bi taybetî di serdema Pyotrê Mezin (1682-1725) de giran bû. Pyotr, di hewldanên xwe yên modernîzekirin û rojavayîkirina Rûsyayê de, Bawermendên Kevin wekî astengî didît. Yek ji kampanyayên wî yên sembolîk, kampanyaya li dijî rihan bû, ku ji bo Bawermendên Kevin, di nav de Karp Lykov jî, tiştekî pîroz û girîng bû û qutkirina wê wekî heram dihat dîtin. Rêberên Bawermendên Kevin ên wekî Arşkeşîş Avvakum bi tundî li dijî reforman û destwerdana li adetên Rûsî derketin û ji ber vê yekê ew û gelek şagirtên wan sirgûnî Sîbîrya û herêmên dûr ên bakurê Rûsyayê hatin kirin. Bi vî awayî, civakên Bawermendên Kevin neçar man ku ber bi deverên sînorî û kêm niştecî yên Împaratoriya Rûsî ve koç bikin, û Sîbîrya bû yek ji stargehên wan ên sereke.

Zordariya li ser Bawermendên Kevin di serdema Sovyetê de jî berdewam kir. Bi taybetî di salên 1930î de, di dema kampanyayên dij-olî yên Stalîn de, gelek civakên olî, di nav de Bawermendên Kevin jî, rastî zexteke mezin hatin. Bûyera ku rasterast bû sedema biryara Karp Lykov a revê, kuştina birayê wî ji aliyê devriyeyeke Sovyetê ve li derdora gundê wan bû, dema ku Karp li kêleka wî dixebitî. Ev bûyer tirsa malbatê ji destdirêjiya dewletê û xwesteka wan a parastina bawerî û jiyana xwe ya kevneşopî kûrtir kir. Di sala 1936an de, Karp û jina wî Akulina, ligel du zarokên xwe yên biçûk, Savin (9 salî) û Natalia (2 salî), ji gundê xwe Lykovo (Oblasta Tyumenê) reviyan û berê xwe dan rojhilat, ber bi kûrahiya bêdawî ya taîgaya Sîbîryayê ve. Malbata Lykov wekî pasîfîstên tund hatine binavkirin, ku ev yek jî beşek ji baweriya wan a Bawermendên Kevin bû.

Reva Malbata Lykov di sala 1936an de ne bûyereke îzolekirî bû, lê belê beşek ji zincîreyeke dîrokî ya zext û paşvekişînê bû ku bi sedsalan ji bo Bawermendên Kevin dubare dibû. Ji reformên Pyotrê Mezin ku ew neçar kiribûn xwe bispêrin “peravên Împaratoriya Rûsî” , heta “bernameya kolektîfkirinê ya hovane” ya Stalîn , her pêlek zexta dewletê komên wekî Lykovan kûrtir ber bi îzolasyonê ve dikişand. Reva wan a taybet, diyardeyeke nûjen a stratejiyeke kevn a jiyanê bû. Ji bo Bawermendên Kevin, têgeha “cîhan” (mir) bi xwe re gemarî û fesadiyê dihewand. Redkirina tiştên wek nan (“Ev ji me re ne destûr e” ) an xwarina konservekirî (“Ev ji me re ne destûr e” ), û paşê jî tirsa Agafia ji maçeke boksê an barkodan (“muhra Deccal” ) ne tenê adetên xerîb bûn. Ev helwest ji prensîbeke teolojîk a bingehîn a Bawermendên Kevin dihat, ku xwe ji “gemariya dinyayî” dûr bigirin. Îzolasyona wan ne tenê fizîkî bû, lê di heman demê de hewldanek giyanî bû ji bo afirandina qadeke paqij, dûrî Dêra fermî ya ku wekî murted dihat dîtin û civaka laîk. Ev yek tundiya tedbîrên wan û dudiliya wan a ji bo ji nû ve tevlîbûnê şirove dike. Sîbîrya, ji bo Bawermendên Kevin, bûbû “baregeheke berbiçav”. Malbata Lykov ne tenê li ewlehiyê digeriya, lê li cihekî ku nasnameya wan a olî û çandî bê destwerdan berdewam bike. Taîga vê derfetê pêşkêşî wan dikir, her çend bi bedeleke pir giran be jî.

Tablo 2: Kronolojiya Bûyerên Sereke yên Malbata Lykov

Sal (Приблиз.)	Bûyer
~1652-1657	Reformên Patrîk Nîkon, destpêka şikafa Bawermendên Kevin.
Sedsala 18an	Zordestiya Pyotrê Mezin li ser Bawermendên Kevin.
1936	Malbata Lykov (Karp, Akulina, Savin, Natalia) ji ber zordariya Sovyetê direve taîgayê; birayê Karp tê kuştin.
1940	Dmitriy Lykov li çolistanê ji dayik dibe.
1943/1944	Agafia Lykova li çolistanê ji dayik dibe.
1961	Akulina Lykova ji birçîbûnê dimire, xwe feda dike ji bo zarokên xwe.
1978	Jeologên Sovyetê malbatê li taîgayê keşf dikin.
1981	Savin, Natalia, û Dmitry Lykov di nav çend mehan de dimirin.
1982	Rojnamevan Vasily Peskov dest bi weşandina gotarên li ser malbatê dike.
1988	Karp Lykov dimire.
2015	Yerofei Sedov (jeologê ku bi Agafia re dijiya) dimire.
2016	Agafia ji bo dermankirina pirsgirêkên tenduristiyê bi hewayî tê veguhestin nexweşxaneyê.
2021	Ji bo Agafia xaniyek nû yê darîn bi piştgiriya karsazekî tê çêkirin.

Ev tablo rêzika demkî ya bûyerên girîng ên ku bandor li ser malbatê kirine û serpêhatiya wan şekil dane, bi awayekî zelal nîşan dide.

3. Jiyana li Îzolasyonê: Stratejiyên Saxtiyê û Dînamîkên Malbatî (1936-1978)

Berî ku em kûr bibin nav hûrgiliyên jiyana rojane ya Malbata Lykov di dema îzolasyona wan a dirêj de, girîng e ku em endamên malbatê û agahiyên bingehîn ên derbarê wan de bi kurtasî nas bikin.

Tablo 1: Endamên Malbata Lykov û Agahiyên Girîng

Nav	Salên Jidayikbûn û Mirinê	Sedema Mirinê (eger hebe)	Têbînî
Karp Osipovich Lykov (Bav)	~1907 – 1988	Pîrbûn/Mirina xwezayî	Serokê malbatê, yê ku biryara revê da.
Akulina Lykova (Dayik)	Dîroka jidayikbûnê nenas – 1961	Birçîbûn (xwe feda kir)	Zarok fêrî xwendinê kirin.
Savin Lykov (Kur)	~1927 – 1981	Têkçûna gurçikan (bi îhtîmalek ji ber parêza dijwar)	Yek ji zarokên ku bi malbatê re reviya.
Natalia Lykova (Keç)	~1934 – 1981	Têkçûna gurçikan (bi îhtîmalek ji ber parêza dijwar)	Yek ji zarokên ku bi malbatê re reviya.
Dmitry Lykov (Kur)	1940 – 1981	Zature (pneumonia), dermankirina nexweşxaneyê red kir	Li çolistanê ji dayik bû, nêçîrvanê malbatê.
Agafia Lykova (Keç)	1943/1944 – Hîn dijî	–	Li çolistanê ji dayik bû, endama dawî ya sax.

Malbata Lykov li herêmeke bilind a Çiyayên Abakanê, di nav sînorên navçeya Tashtypsky ya Herêma Xweser a Xakasiyayê de, li nêzî Çemê Yerinat (ku şaxekî Çemê Abakan e) bi cih bûbûn. Ev dever bi qasî 250 kîlometre (nêzîkî 150-160 mîl) ji niştecihgeha mirovî ya herî nêzîk dûr bû. Kulbeya wan, ku bi destên xwe ji darên taîgayê çêkiribûn, bi demê re ji ber bandora hewayê û dûmana sobeyê reş bûbû. Tenê pencereyeke biçûk hebû ku ronahiyê bide hundur, û sobeyeke bi dar ji bo germkirin û xwarinçêkirinê dihat bikaranîn. Rojnamevan Vasily Peskov, ku paşê çîroka wan ji cîhanê re ragihand, kulbeyê wekî “kulbeyek ji têketinên kêm, reşbûyî ji dûkelê, ku wek jêrzemînê sar bû” binav kir. Zemîna kulbeyê ji qalikên kartolan û gûzên çamê yên pelçiqandî pêk dihat, ku ev yek jî rewşa dijwar a jiyana wan radixe ber çavan.

Jiyana Malbata Lykov bi tevahî li ser xwe-besbûnê ava bûbû. Çandiniya wan bi giranî li ser kartolan bû, ku ew bi tovên kinfê (hemp) û ceha hûrkirî re tevlihev dikirin û wek nanê tenûrê yê hêsan çêdikirin. Jiyan ew qas di bin xetereya birçîbûnê de bû ku her sal malbat civîneke taybet li dar dixist da ku biryarê bide ka gelo dê tovên ku di destê wan de mane ji bo çandiniya sala bê veqetînin an ji bo ku ji birçîbûnê nemirin, wan bixwin. Dmitry, kurê herî biçûk ê ku li çolistanê ji dayik bûbû, piştî ku gihîşt temenê nêçîrvaniyê, berpirsiyariya peydakirina goşt girt ser milên xwe. Bêyî ku xwedî çekên nûjen an jî amûrên nêçîrê yên pêşketî be, Dmitry xwe dispêpart xefikên erdê yên ku bi destên xwe dikolandin an jî bi rojan, carinan di sermaya qeşagirtî de û bê stargeh, li pey nêçîra xwe diçû heta ku heywan ji westan û bêhêziyê diketin. Ji bo cil û bergan, malbatê kincên xwe yên ku bi xwe re anîbûn heta ku bi tevahî perçe dibûn li xwe dikirin. Ji bo çêkirina pêlavên nû, ew neçar diman ku qalikên daran bikar bînin. Ji bo cilan jî, wan kinfê ku ji tovên ku bi xwe re anîbûn diçandin, diristin û ji têlên wê qumaşên tenik û nazik çêdikirin. Lêbelê, hesin ji bo wan çavkaniyek bêcîgir bû. Piştî ku qazan û amûrên wan ên metalî yên hindik xira bûn û ji kar ketin, amadekirina xwarinê û gelek karên din ên rojane pir dijwartir bûn. Wan bi xwe re çerxeke rijandinê ya hêsan jî anîbû, ku ji bo çêkirina têlên kinfê bikar dianîn.

Zehmetiyên ku Malbata Lykov rûbirûyê wan dibûn, bêhejmar bûn. Ew bi berdewamî li ber sînorê birçîbûnê dijiyan. Trajediya herî mezin a ku ji ber vê rewşê qewimî, mirina Akulina, dayika malbatê, di sala 1961an de bû. Akulina, ji bo ku zarokên wê ji birçîbûnê nemirin, para xwe ya xwarinê jî dida wan û di encamê de ji birçîbûnê jiyana xwe ji dest da. Ev bûyer asta fedakarî û dijwariya jiyana wan bi awayekî herî eşkere nîşan dide. Ji bilî birçîbûnê, sermaya dijwar a zivistanên Sîbîryayê û kêmbûna amûrên metalî yên bingehîn, jiyana rojane ya malbatê vediguherand têkoşîneke bêdawî.

Di nav malbatê de, Karp Lykov wekî serok û kesê herî bi otorîte dihat dîtin [User Query]. Dmitry û Agafia, ku li çolistanê ji dayik bûbûn, heta dema keşfa malbatê di sala 1978an de, tu mirovên din ji bilî endamên malbata xwe nedîtibûn. Perwerdehiya wan a bingehîn ji aliyê dayika wan Akulina ve hatibû dayîn. Akulina, bi bikaranîna Mizgîniyê û pirtûkên duayan ên kevn, û bi darikên birkê yên ku serê wan tûj dikir û dixistin nav ava şîlanê (honeysuckle juice) wekî pênûs û mîkrok, zarokên xwe fêrî xwendin û nivîsandinê kiribû. Zanîna wan a derbarê cîhana derve pir sînordar bû. Zarokan bihîstibû ku cihên bi navê “bajar” hene ku mirov li avahiyên bilind û qerebalix dijîn, û dizanibûn ku welatên din ji bilî Rûsyayê hene, lê ev hemû ji bo wan têgehên razber û ne zelal bûn. Materyalên wan ên xwendinê tenê ji pirtûkên duayan û Incîleke kevn a malbatê pêk dihat. Kêf û şahiya sereke ya malbatê ew bû ku her êvar li dora sobeyê kom bibin û her kes xewnên xwe ji hev re vebêje. Tevî hemû zehmetiyan, malbatê bi awayekî tund baweriya xwe ya Bawermendên Kevin diparast û ayînên xwe yên olî bi rêkûpêk pêk dianîn.

Jiyana di îzolasyoneke wisa kûr de, bêguman bandoreke mezin li ser pêşketina çandî û zimanî ya malbatê kiribû. Zimanê ku keçan, bi taybetî Agafia û Natalia, pê diaxivîn, ji bo kesên derve wekî “qîrînên hêdî û nezelal” dihat bihîstin. Ev yek mînakeke klasîk a guherîna zimanî di nav komên biçûk û îzolekirî de ye, ku bi demê re taybetmendiyên zimanî yên yekta pêş dixin. Her wiha, biryara salane ya derbarê tovan de û fedakariya Akulina ne tenê stratejiyên jiyanê bûn; ew encama hesabên jiyan û mirinê bûn ku ji ber kêmbûna domdar a çavkaniyan dihatin kirin. Vê yekê bandoreke kûr li ser derûniya wan û nêrîna wan a li cîhanê kiribû. Jêhatîbûna wan a ji bo jiyanê ji bo 42 salan bi teknîkên prîmîtîv şahidiyek ji bo jêhatîbûn û berxwedana mirovî ye. Lêbelê, ev xwe-besbûna ku ji îzolasyonê çêbûbû, di heman demê de tê wateya nebûna gihîştina zanîna bijîjkî ya bingehîn an çavkaniyên ku dikaribûn pêşî li êş û mirinan bigirin (mînak, mirina Akulina, paşê pirsgirêkên gurçikê yên zarokan ku dibe ku bi parêza wan ve girêdayî bin ). Hêza wan di heman demê de lawaziya wan bû. Divê were zanîn ku li gorî hevpeyvînek Agafia di sala 2019an de, têkiliyên bi hin kesên herêmî re hebûne û di salên 1950î de gotarek rojnameyê li ser wan hebûye. Ger ev agahî rast bin, ew vegotina îzolasyona “tam” bi awayekî berbiçav diguherîne. Dibe ku “keşfa” sala 1978an ji aliyê dewleta Sovyetê/civaka zanistî ve bûye, ne hewce ye ku têkiliya yekem a mirovî di nav dehsalan de be. Ev xal pêwîstî bi pêşkêşkirineke bi baldar heye.

4. Keşfa di sala 1978an de û Hevdîtina Destpêkê bi Cîhana Derve re

Di havîna sala 1978an de, bûyereke ku dê jiyana Malbata Lykov bi awayekî dramatîk biguheranda qewimî. Pîlotekî helîkopterê yê Sovyetê, ku komek jeolog ji bo lêgerîna kanzayan vediguhast herêmê, li devereke pir dûr a taîgayê, bi sedan kîlometre dûrî her niştecihgeheke naskirî, tiştekî neçaverêkirî dît: zeviyek çandî ya biçûk. Ev “baxçeyê” piçûk, ku li kêleka çiyayekî asê hatibû çêkirin û bi awayekî eşkere ji hewayê dihat dîtin, nîşana hebûna mirovan li vê devera bêkes bû.

Koma jeologan, ku ji aliyê Galina Pismenskaya ve dihat birêvebirin, biryar da ku vê keşfa sosret lêkolîn bikin. Piştî ku li cihekî guncaw ji bo daketina helîkopterê peyda kirin, ew bi peyatî ber bi cihê ku baxçe lê hatibû dîtin ve meşiyan. Li wir, wan kulbeya Malbata Lykov dît. Kulbe, wekî ku di raporên jeologan de hatibû binavkirin, “ji ber dem û baranê reş bûbû” û “ji bilî kunekê ne tiştekî zêde bû”, ku bi awayekî eşkere nîşan dida ku ji materyalên herî bingehîn û bi teknîkên herî hêsan hatiye çêkirin.

Hevdîtina yekem di navbera jeologan û Malbata Lykov de tijî tirs, meraq û hişyarî bû. Karp Lykov, kalê malbatê, yê ku di wê demê de nêzîkî 70 salî bû, pêşî bi tena serê xwe derket pêşiya mêvanên nenas. Rûyê wî yê tirsonek û helwesta wî ya baldar nîşan dida ku ew ji vê hevdîtina neçaverêkirî pir matmayî û bi fikar e. Dema ku jeolog, bi serokatiya Pismenskaya, nêzîkî kulbeyê bûn û ketin hundur, ew rastî dîmenek hê dramatîktir hatin. Du keçên malbatê, Natalia û Agafia, di rewşeke hîsterîk de bûn. Ew digiriyan, dua dikirin û bi dengekî lerzok digotin, “Ev ji bo gunehên me ye, gunehên me ye!”. Yek ji keçan, ji tirsa, xwe li pişt stûneke darîn a kulbeyê veşart û hêdî hêdî li erdê rûnişt. Lêbelê, piştî ku şoka destpêkê derbas bû, tirsa wan hêdî hêdî cihê xwe da meraqeke eşkere li hember van mirovên xerîb û cil û bergên wan ên cuda.

Jeologan hewl dan ku bi awayekî herî hesas û bi rêzdarî nêzîkî malbatê bibin. Wan diyariyên wek cem, çay û nan pêşkêşî wan kirin, lê malbatê di destpêkê de hemû tişt red kirin. Bi taybetî nan ji bo keçan tiştekî bi tevahî nenas bû. Dema ku nan pêşkêşî wan hat kirin, yek ji wan got, “Ev ji me re ne destûr e,” û ya din jî îtîraf kir ku wê qet navê nan nebihîstibû. Galina Pismenskaya, bi zimanekî nerm û aram, bi Karp Lykov re dest bi axaftinê kir û wî ew vexwendin hundurê kulbeyê. Jeolog ji dîtina rewşa jiyanê ya malbatê matmayî mabûn: yek odeyeke teng, pîs, bêserûber û tijî bêhna dûmanê.

Ev keşf ne tenê hevdîtina du komên mirovî bû; ew lihevketina du serdemên bi tevahî cuda bû. Jeolog, ku nûnerên modernîteya Sovyetê ya dawiya sedsala 20an bûn, rastî malbatekê hatin ku şêwaza jiyana wan dişibiya ya gundiyên Rûs ên sedsala 17an. Nêrîna Karp Lykov a ku Pyotrê Mezin wekî “dijminê xwe yê kesane” û “Deccal di sûretê mirov de” didît , vê qutbûna demkî bi awayekî berbiçav radixe ber çavan. Şok û matmayîbûn ji bo her du aliyan jî kûr û xurt bû. Reaksiyona yekser a keçan – “Ev ji bo gunehên me ye” – nîşan dide ku çarçoveya wan a yekem a şîrovekirina vê bûyera bêhempa olî bû. Ev yek cîhanbîniyekê nîşan dide ku tê de êş an bûyerên neçaverêkirî wekî takdîra Xwedê an encama kêmasiyên giyanî têne dîtin. Ev yek navendîbûna baweriya wan di têgihiştina tiştên nediyar de tekez dike. Bi awayekî îronîk, baxçeyê ku wan ji bo domandina jiyana xwe ya îzolekirî çandibû , bû sedema bidawîhatina wê îzolasyonê. Çalakiya çandiniyê, ku guherîneke bingehîn a mirovî ya li ser perestgehê ye, hebûna wan ji çavdêriya hewayî re eşkere kir. Ev yek dijwariya mayîna bi tevahî “nedîtbar” dema ku meriv bi pratîkên jiyanparêz ên ku şopekê li ser hawîrdorê dihêlin re mijûl dibe, nîşan dide.

5. Bandora Têkiliyê: Adaptasyon, Windahî û Guherîn

Piştî hevdîtina destpêkê, têkiliya di navbera Malbata Lykov û jeologan de hêdî hêdî pêş ket. Malbat, tevî hişyariya xwe ya destpêkê, gav bi gav bi hebûna van “mirovên cîhanê” re adapte bû, lê di derbarê qebûlkirina tiştên nûjen de pir bijartî tevdigeriyan. Wan hin diyariyên ku dikaribûn jiyana wan a dijwar hinekî hêsantir bikin qebûl kirin, wek bizin, mirîşk, û pêlavên rast û zexm. Lêbelê, wan bi tundî tiştên wek xwarina konservekirî red kirin, bi israr digotin, “Ev ji me re ne destûr e”. Ev helwesta wan ne tenê ji ber nenasbûna van tiştan bû, lê di heman demê de ji ber pabendbûna wan a bi prensîbên Bawermendên Kevin re bû, ku hin xwarin û awayên jiyanê yên “cîhanî” wekî nepaqij dihesibandin. Malbatê, ji bo spasiya xwe nîşan bide, carinan gûzên çamê û kartolên ku bi xwe çandibûn pêşkêşî jeologan dikirin. Hat ragihandin ku Karp Lykov ji dîtina satelaytên ku bi şev li esmanê taîgayê dibiriqîn hinekî matmayî mabû, lê tiştê ku bi rastî ew şok kiribû, dîtina plastîka zelal (cling-wrap) bû, ku ji bo wî tiştekî bi tevahî nû û nedîtî bû. Balkêş e ku yek ji tiştên ku malbatê herî zêde bêriya wê kiribû di dema îzolasyonê de, xwêya sifrê bû.

Lêbelê, têkiliya bi cîhana derve re, tevî hin alîkariyên pratîkî, encamên trajîk jî bi xwe re anî. Di payîza sala 1981an de, tenê sê sal piştî keşfê, sê ji çar zarokên malbatê di nav çend rojan de ji hev jiyana xwe ji dest dan. Savin, ku di wê demê de 54 salî bû, û Natalia, ku 47 salî bû, ji ber têkçûna gurçikan mirin. Tê texmînkirin ku ev yek encama parêza wan a yekreng û dijwar a bi salan bû. Dmitry, nêçîrvanê malbatê yê jîr û jêhatî, ku di navbera 38 û 41 salî de bû, ji ber zatureyê (pneumonia) mir. Tevî ku jeologan pêşniyar kiribûn ku wî bi hewayî veguhezînin nexweşxaneyê ji bo dermankirinê, Dmitry ev yek bi tundî red kiribû, û tercîh kiribû ku li mala xwe, li gorî baweriyên xwe bimire. Karp Lykov, bavê malbatê, heta sala 1988an jiyana xwe domand û di wê salê de, di xew de, di temenekî pêşketî de mir.

Sedemên mirina bilez a zarokan piştî têkiliyê bûye mijara nîqaşê. Hinek spekulasyon hene ku rûbirûbûna bi nexweşî û mîkrobên nû, yên ku sîstema wan a parastinê ya îzolekirî pê re nezan bû, bûye sedema mirina wan. Ev teorî wekî “bandora kujer” a têkiliya yekem tê zanîn. Lêbelê, rojnamevan Vasily Peskov, ku ji nêz ve bi malbatê re têkilî danîbû, amaje dike ku mirina wan ne rasterast ji ber nexweşiyên nû bû, lê belê encama lawazbûna laşê wan ji ber parêza dijwar û kêmasiyên xwarinê yên bi salan bû. Bi îhtîmaleke mezin, rastî tevliheviyek ji van faktoran e: tenduristiya wan a bingehîn a ku ji ber dehsalan kêmasiyên xurekî lawaz bûbû, dibe ku ew li hember her stresorek nû, di nav de pathogen an jî şoka psîkolojîk a têkiliyê, hesastir kiribin.

Vasily Peskov, rojnamevanê navdar ê rojnameya Komsomolskaya Pravda, roleke sereke di belgekirin û ragihandina çîroka Malbata Lykov ji cîhanê re lîst. Ji sala 1982an û pê ve, Peskov dest bi serdanên salane yên malbatê kir û rêze gotarên balkêş û hestiyar li ser jiyana wan weşandin. Paşê, wî ev gotar û çavdêriyên xwe di pirtûkek bi navê “Winda di Taîgayê de” (Lost in the Taiga) de berhev kirin, ku li Rûsyayê bû bestsellerek û çîroka Lykovan kir fenomenek navneteweyî. Xebata Peskov ne tenê çîrokek mirovî ya awarte tomar kir, lê di heman demê de nîqaşên girîng li ser îzolasyon, bawerî û têkiliya mirov bi xwezayê re jî geş kir. Malbata Lykov bi awayekî yekalî modernîteyê red nekir an jî qebûl nekir. Wan bizin, mirîşk û pêlav qebûl kirin – tiştên ku barê wan ê pratîkî sivik dikirin bêyî ku bi bingehîn dijberî baweriyên wan bin. Lê wan xwarina konservekirî red kir (“ne destûr e” ), dibe ku ji ber qedexeyên olî an gumana ji tiştên pêvajokirî. Ev tevlêbûna bijartî ajansî û hewldanek ji bo kontrolkirina şertên têkiliya xwe bi cîhana derve re nîşan dide, hetta di pozîsyonek nisbeten bêhêz de. Hatina jeologan û paşê Peskov Lykovan ji malbatek îzolekirî veguherand mijarek eleqeya giştî û zanistî ya tund (“lehengên gelêrî yên neçaverêkirî” ). Vê balê, her çend hin alîkarî anî jî, di heman demê de hebûna wan bi bingehîn guherand û wan xiste ber çavdêriya derve. Çîroka wan bû “ceribandineke zindî” , çi bixwestana çi nexwestana. Ev yek pirsên etîkî yên derbarê berpirsiyariyên kesên ku komên weha “keşf” dikin û belge dikin, derdixe holê.

6. Agafia Lykova: Şahida Dawî ya Serpêhatiya Malbatê

Piştî mirina bavê xwe, Karp Lykov, di sala 1988an de, Agafia Lykova wekî endama dawî ya sax a vê malbata awarte ma. Tevî ku temenê wê pêşve diçû û zehmetiyên jiyana bi tena serê xwe li çolistanê zêde dibûn, Agafia bi israr li ser biryara xwe ya manê li mala xwe ya li taîgayê ma. Her çend carinan ji bo dermankirina pirsgirêkên tenduristiyê an wergirtina alîkariyê bi hewayî dihat veguhestin bajarên nêzîk, ew her gav dixwest ku vegere jiyana xwe ya li nav xwezayê. Jiyana wê ya rojane tijî ked û zehmetî bû: dar diçirandin ji bo sobeyê, xwedîkirina bizinên xwe yên hindik, û masîgirtin di çemê cemidî de ji bo peydakirina xwarinê.

Têkiliyên Agafia bi cîhana derve re, her çend sînordar bin jî, bi salan berdewam kirin. Ji bo demekê, yek ji jeologên ku malbat keşf kiribû, Yerofei Sedov, li nêzîkî wê, di kulbeyeke cuda de jiyaye û heta mirina wî di sala 2015an de, ew ji bo Agafia bûbû wekî cîran û carinan alîkar. Piştî mirina Sedov, kesekî din bi navê Georgy Danilov ji bo alîkariyê hatiye cem wê. Di sala 2016an de, ji ber pirsgirêkên cidî yên tenduristiyê, bi taybetî xerabûna kartilajên lingên wê, Agafia neçar ma ku bi hewayî were veguhestin nexweşxaneyeke li bajarê Tashtagol ji bo dermankirinê.

Yek ji geşedanên herî balkêş ên di salên dawî de, çêkirina xaniyek nû ji bo Agafia bû. Di bihara sala 2021an de, bi piştgiriya aborî ya karsazekî dewlemend ê Rûs, xaniyek darîn a nû û hinekî rehettir ji bo wê hat çêkirin. Ev xanî, ku li bajêr hatibû amadekirin, bi perçeyan bi helîkopterê hat veguhestin cihê ku Agafia lê dijiya û li wir ji nû ve hat avakirin. Balkêş e ku ev xaniyê nû ji aliyê Serokê Dêra Bawermendên Kevin a Rûsî ve hat pîrozkirin, ku ev yek girêdana Agafia bi baweriya xwe re nîşan dide.

Agafia bi awayekî tund pabendî baweriya xwe ya olî ye. Ew her serê sibê zû ji xew radibe û bi saetan dua dike. Nêrîna wê ya li ser modernîteyê pir taybet e. Mînak, ew barkodên li ser hilberan wekî “muhra Deccal” dibîne û her ambalaja ku barkod li ser hebe, dişewitîne. Bajar û jiyana nûjen wê ditirsînin; ew ji qirêjî, qelebalixî û “bêhna xirab” a bajaran hez nake. Bi awayekî sosret, dema ku ji kozmodroma Baikonur a ku bi sedan kîlometre dûr e mûşekên fezayê tên avêtin, nûnerên navendên fezayê yên Rûsî serdana Agafia dikin. Ew wê ji rewşê agahdar dikin, îhtîmala valakirina herêmê (ku Agafia her tim red dike) pêşkêşî wê dikin, û hin diyarî, derman û pêdiviyên jiyanê jê re tînin.

Israra Agafia ya ji bo mayîna li taîgayê tevî zehmetî û pîrbûnê, berxwedaneke bêhempa û pabendbûneke bi mîras û baweriya malbata xwe nîşan dide. Lêbelê, ev biryar di heman demê de wê mehkûmî jiyaneke bi tenêtiyeke kûr dike, bi taybetî piştî mirina Yerofei. Çîroka wê hem hêza baweriyên wê hem jî bedela mirovî ya kûr a îzolasyoneke wisa nîşan dide. Agafia bajar û barkodan red dike lê xaniyek nû yê pêş-fabrîk ku bi helîkopterê hatiye anîn , veguhestinên bijîjkî yên hewayî , û diyariyên ji karbidestên saziya fezayê qebûl dike. Ev ne durûtî ye, lê danûstandineke pragmatîk e. Ew aliyên cîhana nûjen ên ku rê didin wê ku jiyana xwe ya kevneşopî li hawîrdora xwe ya bijartî bidomîne, bi kar tîne. Ev yek adaptasyoneke tevlihev û berdewam nîşan dide, ne redkirineke hêsan. Berevajî îzolasyona hema hema mutleq a malbata wê beriya sala 1978an, jiyana niha ya Agafia têkiliyeke birêkûpêk, her çend sînordar be jî, û piştgirî ji cîhana derve (alîkarên carinan, serdanên karbidestan, eleqeya medyayê) dihewîne. Îzolasyona wê niha, heta radeyekê, ji hêla aktorên derve yên ku di çîrok û başbûna wê de veberhênan kirine, tê birêvebirin û piştgirîkirin. Ev yek cewhera tenêtiya wê ji veqetîneke hema hema tam diguherîne û dike statuyek “hermîta îkonîk”.

7. Nirxandinên Civaknasî û Antropolojîk

Çîroka Malbata Lykov ji perspektîfên civaknasî û antropolojîk gelek mijarên girîng derdixe holê. Îzolasyona zehf a ku malbat tê de jiyaye, bandoreke kûr li ser pêşketina mirovî, ziman û struktura civakî ya wan kiriye. Zimanê taybet ê ku keçan pê diaxivîn, ku ji aliyê jeologan ve wekî “qîrînên hêdî û nezelal” hatibû binavkirin , mînakeke berbiçav a guherîna zimanî di nav komên biçûk û îzolekirî de ye. Ev yek nîşan dide ka komên mirovî yên ku ji têkiliya bi cîhana derve re dûr in, çawa dikarin bi demê re taybetmendiyên zimanî yên yekta û ji zimanê sereke cuda pêş bixin. Kêmbûna têkiliya bi cîhana derve re her wiha bandor li ser têgihiştina wan a cîhanê kiribû; têgehên wekî “bajar”, “welatên din”, an jî bûyerên dîrokî yên mezin ji bo zarokên ku li çolistanê ji dayik bûbûn û mezin bûbûn, pir razber û nediyar bûn. Struktura malbatî ya hişk û rolên diyarkirî yên her endamekî malbatê, ji bo saxbûn û domandina jiyanê di şert û mercên dijwar ên taîgayê de, pêwîstiyeke bingehîn bû.

Malbata Lykov dikare wekî lêkolîneke mînakî ya berxwedanê, hêza baweriya olî û berxwedana li hember asîmîlasyona çandî were dîtin. Qabiliyeta malbatê ya ji bo saxbûnê ji bo zêdetirî 40 salan di şert û mercên herî dijwar ên xwezayî de, bi tenê xwe dispêrin zanîn û kevneşopiyên xwe yên kevnar û çavkaniyên xwezayî yên ku li derdora wan hebûn, berxwedan û jêhatîbûna mirovî ya awarte nîşan dide. Baweriya wan a xurt a Bawermendên Kevin wekî hêza ajoker a sereke li pişt biryara wan a îzolasyonê û şiyana wan a ji bo ragirtina hemû zehmetiyan diyar dibe. Redkirina gelek aliyên jiyana nûjen piştî keşfa wan, bi taybetî ji hêla Karp û paşê jî ji hêla Agafia ve, berxwedana li hember asîmîlasyona çandî û hewldana ji bo parastina nasnameya xwe ya yekta nîşan dide.

Çîroka Lykovan di heman demê de nêrîn û pirsên etîkî yên girîng derbarê têkiliya bi komên îzolekirî re derdixe holê. Ma mafê cîhana derve heye ku destwerdanê li jiyana komên îzole bike, hetta bi niyeta alîkariyê be jî? Berpirsiyariyên kesên ku van koman “keşf” dikin û çîrokên wan ji cîhanê re radigihînin çi ne?. Bandora neyînî ya gengaz a têkiliyê, wek mirina endamên malbatê piştî keşfê, hewcedariya nêzîkatiyên pir baldar, bi rêzgirtin û hesas nîşan dide dema ku têkilî bi komên wisa re tê danîn.

Doza Lykovan wekî ceribandineke xwezayî di adaptasyona mirovî û avakirina civakî ya rastiyê de tê dîtin. Îzolasyona wan a demdirêj şert û mercên mîna “ceribandineke xwezayî” afirand, ku rê da çavdêriya ka komeke biçûk a mirovan çawa ji hêla çandî, zimanî , û psîkolojîk ve li hawîrdorek tund bi têketina derve ya hindiktirîn adapte dibe. Bingeha zanîna wan, ku bi kevneşopiya devkî, tekstên olî , û ezmûna rasterast sînordar bû, cîhanbîniyek yekta şekil da, ku nîşan dide ka rastî çawa ji hêla civakî ve tê avakirin. Dema ku em rêzê li bijartina wan a îzolasyonê û çanda wan a yekta digirin (relatîvîzma çandî), di heman demê de eşkere ye ku ew ji kêmbûna xwarin, lênihêrîna bijîjkî, û hevaltiyê gelek êş kişandin. Ev yek aloziyê radixe ber çavan: em çawa dikarin rêzgirtina ji bo xweseriya çandî bi fikarên ji bo başbûna bingehîn a mirovî re hevseng bikin dema ku ev dixuye ku di pevçûnê de ne? Eleqeya giştî ya mezin a bi çîroka wan re pêşniyar dike ku ew fikar û daxwazên civakî yên kûrtir dişoxilîne: hesreta ji bo jiyaneke “hêsantir”, rexneyek li ser xerîdarparêzî û girêdayîbûna teknolojîk, heyranî ji bo xwe-besbûnê, lê di heman demê de tirsa ji “prîmîtîv” an nenas. Awayê ku çîroka wan tê vegotin û pêşwazîkirin, gelek tiştan li ser nirx û fikarên civaka çavdêr eşkere dike.

8. Encam

Çîroka Malbata Lykov, ku zêdetirî çar dehsalan di îzolasyoneke kûr de li taîgaya Sîbîryayê jiyan, yek ji serpêhatiyên herî balkêş û sosret ên sedsala 20an e. Sedemên revê yên ku di zextên olî û siyasî yên serdemê de kok vedabûn, malbat ber bi jiyaneke ku tê de ew neçar man bi tevahî xwe bispêrin jêhatîbûn û çavkaniyên xwe yên hindik, kişand. Keşfa wan a ji nişka ve di sala 1978an de ne tenê dawî li îzolasyona wan anî, lê di heman demê de ew û cîhana derve jî xiste nav rewşeke nû û tevlihev a adaptasyon û guherînê. Bandora vê têkiliyê, bi taybetî mirina trajîk a sê endamên malbatê di demeke kurt de, pirsên girîng li ser encamên têkiliya bi komên îzolekirî re derxist holê.

Girîngiya mayînde ya çîroka Malbata Lykov ne tenê di awartebûna serpêhatiya wan a jiyanê de ye. Ew di heman demê de lêkolîneke kûr û pir-alî ye li ser mijarên wekî bawerî, malbat, têkiliya mirov bi xwezayê re, û wateya civak û şaristaniyê. Serpêhatiya Lykovan me neçar dike ku em li ser pênaseyên xwe yên derbarê “şaristanî” û “jiyaneke têr û tije” ji nû ve bifikirin. Ew pirsan derdixe holê ka gelo pêdiviyên bingehîn ên mirovî çi ne û gelo jiyana nûjen, bi hemû pêşketin û îmkanên xwe, her gav ber bi bextewarî û aramiyê ve dibe yan na. Di dawiyê de, çîroka Lykovan girîngiya parastina cihêrengiya çandî û rêzgirtina ji awayên jiyanê yên cuda re, her çiqas ew ji normên me yên civakî dûr bin jî, bi awayekî xurt tekez dike.

Mîrasa Lykovan bi nezelaliyek mayînde dorpêçkirî ye. Gelo çîroka wan di serî de yek ji fanatîzma trajîk e ku rê li ber êşên nehewce vedike, an yek ji bawerî û berxwedana lehengî ye? Bersiv bi îhtîmaleke mezin di vê nezelaliyê de ye. Çîroka wan dersên hêsan pêşkêş nake lê rûbirûbûnek bi pirsên tevlihev ên derbarê azadî, bawerî, jiyanê, û pênaseya jiyaneke bi wate re ferz dike. Divê encam vê nezelaliyê hembêz bike ne ku li exlaqek hêsan bigere. Tevî ku tenê Agafia maye, û jiyana wê her ku diçe, her çend bi hindikahî be jî, bi cîhana derve re têkildar dibe (xaniyê nû, serdanên fermî ), wargeha Lykovan û vegotina wan bûne beşek sabit. Agafia “hermîta herî navdar a cîhanê” ye. Çîroka wan dê berdewam bike ku were vegotin û ji nû ve were şîrove kirin, ku nirxên civakî yên guherbar nîşan dide. Vegotina “Winda di Taîgayê de” bi xwe berhemeke çandî ye.

Wergirtî

1. This Russian Family Lived Alone in the Siberian Wilderness for 40 …, https://www.smithsonianmag.com/history/this-russian-family-lived-alone-in-the-siberian-wilderness-for-40-years-unaware-of-world-war-ii-or-the-moon-landing-7354256/ 2. Lykov family – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Lykov_family 3. Meet the Last Lykov – VICE, https://www.vice.com/en/article/meet-the-last-lykov-000001-v20n4/ 4. Lost in the Taiga: One Russian Family’s Fifty-Year Struggle for Survival and Religious Freedom in the Siberian Wilderness – Amazon.com, https://www.amazon.com/Lost-Taiga-Fifty-Year-Religious-Wilderness/dp/0385472099 5. Religious Flight and Migration: Old Believers | Colonization | Articles and Essays | Meeting of Frontiers | Digital Collections | Library of Congress, https://www.loc.gov/collections/meeting-of-frontiers/articles-and-essays/colonization/religious-flight-and-migration-old-believers/ 6. Lost in the Taiga | A Blast From The Past – by Mike Dash, https://mikedashhistory.com/2013/01/28/lost-in-the-taiga/ 7. Great Survival Stories: The Lykov Family Survives 40 Years in …, https://explorersweb.com/great-survival-stories-the-lykov-family-survives-40-years-in-siberia/ 8. Family Lived Off the Grid for 40 Years in an Isolated Forest — Here’s Their Incredible Story, https://glassalmanac.com/family-lived-off-the-grid-for-40-years-in-an-isolated-forest-heres-their-incredible-story/ 9. Lost in the Taiga: One Russian Family’s Fifty-Year Struggle for Survival and Religious Freedom in the Siberian Wilderness – BooksRun, https://booksrun.com/9780385472098-lost-in-the-taiga-one-russian-familys-fifty-year-struggle-for-survival-and-religious-freedom-in-the-siberian-wilderness-reprint-edition 10. en.wikipedia.org, https://en.wikipedia.org/wiki/Old_Believers#:~:text=Old%20Believers%20or%20Old%20Ritualists,Moscow%20between%201652%20and%201657. 11. Cut Off from Civilization for 40 Years, Until Outsiders Stumbled Upon Their Hidden World—Their Survival Story Is Unbelievable – Indian Defence Review, https://indiandefencereview.com/cut-off-from-civilization-for-40-years-until-outsiders-stumbled-upon-their-hidden-world-their-survival-story-is-unbelievable/ 12. Post-apocalyptic case study: Lykov family survive 40 years without human contact, https://davidjrodger.wordpress.com/2014/10/09/post-apocalyptic-case-study-lykov-family-survive-40-years-without-human-contact/ 13. http://www.smithsonianmag.com, https://www.smithsonianmag.com/history/this-russian-family-lived-alone-in-the-siberian-wilderness-for-40-years-unaware-of-world-war-ii-or-the-moon-landing-7354256/#:~:text=In%20the%20fall%20of%201981,result%20of%20their%20harsh%20diet. 14. Lost In The Taiga Summary PDF | Vasily Peskov – Bookey, https://www.bookey.app/book/lost-in-the-taiga 15. TIL About the Lykov family, who isolated themselves in the Russian Taiga to escape religious persecution. They lived in total isolation for 40 years and were unaware that WWII had even happened. One daughter still lives there — at 74 years old. : r/todayilearned – Reddit, https://www.reddit.com/r/todayilearned/comments/9voti3/til_about_the_lykov_family_who_isolated/ 16. The Lykov family who lived in the Syberian wilderness 40 years to avoid persecution : r/pics, https://www.reddit.com/r/pics/comments/1bvkeba/the_lykov_family_who_lived_in_the_syberian/ 17. The family that time forgot | World | News | Express.co.uk, https://www.express.co.uk/news/world/375826/The-family-that-time-forgot 18. Lost in the Taiga – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Lost_in_the_Taiga 19. Agafia Lykova: Into the Wild | Real Story of Russian Old Believer hermits – YouTube, https://www.youtube.com/watch?v=Yc7yzVp1LV0 20. Agafya Lykova – Update – Hermits around the web – Hermitary, https://hermitary.com/around/?p=1998