Gunehxwer: Kesên ku Gunehên Kesên Din Hildigirin Ser Xwe

I. Pêşgotin

A. Danasîna Giştî ya Mijara “Gunehxweran”

Di sedsalên 18an û 19an de, li hin herêmên gundewarî yên Îngilistan, Skotlanda û Gallerê, kesayeteke folklorîk û pîşeyeke dîrokî ya bi navê “gunehxwer” (bi Îngilîzî: sin-eater) hebû. Ev kes, bi gelemperî ji çînên herî hejar û ji civakê dervekirî dihatin, roleke taybet di merasîmên cenazeyan de dilîstin. Erka wan a sereke ew bû ku bi awayekî sembolîk gunehên kesê mirî hildigirtin ser xwe. Ev yek bi xwarina pariyek nan û vexwarina tasek bîra an şerabê, ku li ser cenazeyê dihat danîn an jî li nêzîkî wî dihat amadekirin, pêk dihat. Bawerî ew bû ku bi vê rîtûelê, giyanê mirî ji gunehan paqij dibû û dikaribû bi hêsanî derbasî bihuştê bibe. Di berdêla vê “xizmeta” tirsnak û ecêb de, gunehxwer heqdestek hindik distend û ji cihê merasîmê dûr diket. Belavbûna erdnîgarî ya vê kevneşopiyê bi taybetî li Îngilistanê (nemaze herêmên sînorî yên bi Gallerê re), Skotlandayê û bi berfirehî li Gallerê bû.

B. Girîngiya Dîrokî û Çandî-Folklorîk a Kevneşopiyê

Kevneşopiya gunehxweriyê pencereyeke girîng vedike li ser têgihiştina civakên wê demê derbarê mirin, guneh û jiyana piştî mirinê. Di demekê de ku baweriyên dînî bandoreke xurt li ser jiyana rojane dikir, tirsa ji gunehên nehatî îtirafkirin û encamên wan di axretê de, fikareke mezin bû. Gunehxwerî, wekî mekanîzmayeke folklorîk, ji bo sivikkirina van fikaran û misogerkirina rihetiya giyanî ya miriyan û malbatên wan dihat bikaranîn. Ev pratîk bi awayekî kûr bi baweriyên gelêrî û adetên merasîmên cenazeyan ve girêdayî bû, û carinan li kêleka an jî li dijî doktrînên fermî yên dêrê dihate meşandin.

Berdewamiya pratîka gunehxweriyê, tevî nerazîbûna Dêrê, cudahiyeke girîng di navbera doktrîna dînî ya fermî û pergalên baweriya gelêrî de nîşan dide. Ev yek îşaret bi nêzîkatiyeke bingehîn a civakê ji fikarên giyanî re dike ku dînê fermî bi tevahî nikarîbû bersivê bide. Dêr (hem Katolîk û hem jî paşê Protestan) bi gelemperî yekdestdariya efûkirina gunehan di destê xwe de digirt. Gunehxwerî gelek caran wekî heretîkî an “popî” (papkuj) dihat dîtin. Lêbelê, pratîk bi sedsalan berdewam kir. Ev nîşan dide ku ji bo gelek civakên gundî, mekanîzmayên Dêrê yên ji bo mijûlbûna bi guneh û misogerkirina jiyaneke aram a piştî mirinê, yan têrê nedikirin, yan negihîştî bûn, an jî bi tevahî pê bawer nedibûn, nemaze di rewşên mirina ji nişka ve bêyî îtiraf. Ji ber vê yekê, gunehxwerî wekî çareseriyek teolojiya gelêrî derket holê; rîtûeleke rasterast û berbiçav ji bo misogerkirina xilasiya giyanê, ku hewcedariyeke giyanî ya pratîkî û dibe ku lezgîntir nîşan dide.

C. Armanc û Çarçoveya Vê مقالê

Armanca vê مقالê ew e ku vekolîneke akademîk û berfireh li ser kevneşopiya gunehxweriyê, li ser bingeha çavkaniyên dîrokî û folklorîk ên berdest, pêşkêş bike. Di vê çarçoveyê de, dê koka dîrokî ya pratîkê, pêkhateyên rîtûelê, wateyên sembolîk ên tê de, statûya civakî ya gunehxweran, cudahiyên herêmî yên kevneşopiyê, têkiliya wê bi saziya Dêrê re, û herwiha sedemên kêmbûn û windabûna wê bêne analîzkirin. Bi taybetî, dê bal bê kişandin ser kesayeta Richard Munslow, ku wekî “gunehxwerê dawî yê naskirî” tê zanîn.

II. Koka Dîrokî û Çavkaniyên Lêkolînê yên Gunehxweriyê

A. Şahidiyên Herî Pêşîn û Çavkaniyên Antîkwar

Agahiyên li ser kevneşopiya gunehxweriyê bi giranî ji tomarên antîkwar û folklorîstan ên sedsalên 17an heta 19an tên. Yek ji şahidiyên herî pêşîn ên naskirî têbiniyeke John Brand di berhema wî ya bi navê Antiquities de ye, ku behsa pêkanîna vê “edeta kevnar” li Llanggors, Galler, derdora sala 1640 dike, tevî ku wezîrê herêmî, birêz Gwin, nekarîbû pêşî lê bigire. Ev çavkanî, her çend kurt be jî, ji ber kevnariya xwe xwedî girîngiyeke taybet e.

Çavkaniya herî berfireh û bi bandor a li ser mijarê, bê guman, berhema John Aubrey ya bi navê Remaines of Gentilisme and Judaisme ye. Her çend ev berhem di salên 1686-87an de hatibe nivîsandin jî, heta sala 1881ê nehat çapkirin. Aubrey bi hûrgilî behsa edeta gunehxweriyê li herêma Herefordshire, Îngilistanê, dike û wê wekî “edetek kevnar di merasîmên cenazeyan de ji bo kirêkirina kesên hejar, ku diviyabû hemû gunehên kesê mirî hildigirtin ser xwe” pênase dike. Danasîna Aubrey bûye bingehek ji bo gelek lêkolînên paşerojê yên li ser vê mijarê.

Çavkaniyên din ên girîng ên serdema pêşîn hesabê Thomas Bagford (1714-15) ji Shropshire û hesabê Thomas Pennant (nêzî 1770) ji Gallerê ne. Van tomaran, tevî ku carinan ji hêla pêbaweriyê ve hatine nîqaşkirin, bi gelemperî di danasîna hêmanên bingehîn ên rîtûelê de li hev dikin. Pirsgirêka sereke ya van çavkaniyên antîkwar û folklorîk kêmbûna verastkirina derveyî ye, lê lihevkirina giştî ya di danasînan de pêşniyar dike ku bingeheke rastîn ji van hesaban re heye.

B. Serdema Belavbûnê (17-19. Sedsal) û Erdnîgariya Kevneşopiyê

Kevneşopiya gunehxweriyê bi taybetî di navbera sedsalên 17an û 19an de berbelav bû, û lûtkeya wê di sedsalên 18an û 19an de bû. Navendên sereke yên vê pratîkê li sê herêmên Brîtanyayê bûn: Galler, Îngilistan (bi taybetî herêmên sînorî), û Skotlanda.

Li Gallerê, nemaze li Gallera Bakur û herêmên sînorî yên bi Îngilistanê re (wekî Marches têne zanîn), gunehxwerî pir bihêz bû. Li Îngilistanê, herêmên wekî Shropshire û Herefordshire, ku cîranên Gallerê ne, wekî navendên girîng ên vê kevneşopiyê derdikevin pêş. Li Skotlandayê jî, her çend dibe ku ne bi qasî Gallerê berbelav be jî, delîlên hebûna gunehxweriyê hene. Ev belavbûna erdnîgarî nîşan dide ku gunehxwerî ne tenê pratîkeke îzolekirî bû, lê belê beşek ji perestgeha folklorîk a berfirehtir a van herêmên Keltî û sînorî bû.

C. Nîqaşên li ser Koka Etîmolojîk û Têkiliya bi Baweriyên Kevnar re

Koka rastîn a gunehxweriyê û peyva “sin-eater” bi xwe di nav mij û dûmana dîrokê de ye û bûye mijara gelek nîqaş û teoriyan. Yek ji teoriyên herî belav ew e ku ev pratîk ji kevneşopiya “bizina gunehan” (scapegoat) a di Peymana Kevin a Mizgîniyê de (Pirtûka Leviticus) îlhama xwe girtiye. Di vê kevneşopiya Cihûyan de, gunehên civakê bi awayekî sembolîk li bizinekê dihatin barkirin û ew bizin ji bo paqijkirina civakê dihate şandin çolê.

Hin lêkolîneran mînakên wekhev di çandên din de jî destnîşan kirine. Mînak, xwedawenda Aztec a bi navê Tlazolteotl, ku wekî “xwedawenda pîsatiyê” dihat nasîn, di dawiya jiyana mirovan de îtirafên wan qebûl dikir û bi “xwarina pîsatiya wan” giyanên wan paqij dikir. Herwiha, adetên cenazeyan ên wekhev li Çînê, Bavaryaya Jorîn û Balkanan jî hatine dîtin, ku tê de xwarin ji bo veguhastina gunehan an jî misogerkirina rihetiya miriyan dihat bikaranîn.

Teoriyek din pêşniyar dike ku gunehxwerî wekî alternatîfek ji bo pratîkên Katolîk ên îtiraf û efûyê piştî Reformasyona Protestan derketiye holê. Di civakên ku ji nişka ve ji van rîtûelên Katolîk mehrûm mabûn, dibe ku gunehxwerî wekî rêyek gelêrî ji bo misogerkirina xilasiya giyanî ya kesên ku bêyî îtiraf dimirin, pêşketiye. Hinekên din jî wê bi merasîmên cenazeyan ên berî Xirîstiyantiyê an “pagan” ve girê didin.

Pirrengiya van teoriyan destnîşan dike ku dibe ku gunehxwerî ne xwediyê yek kokek yekane be, lê belê encama sentezeke ji baweriyên cihêreng ên gelêrî be ku li gorî hewcedariyên giyanî yên herêmî hatine adaptekirin. Hebûna pratîkên wekhev di çandên cihê de jî vê yekê xurt dike. Ev cihêrengî nîşan dide ku gunehxwerî ne îcadeke ji nişka ve bû, lê belê bi demê re ji têkelbûna bawerî û pratîkên cuda yên ku ji bo bersivdana fikarên mirovan ên derbarê mirin û guneh de hatine çêkirin, pêşketiye. Ev jî dinamîzma çanda gelêrî û kapasîteya wê ya ji bo girtina hêmanan ji çavkaniyên cihêreng û adaptasyona wan nîşan dide.

Tevî van hemû teoriyan, divê bê zanîn ku hin lêkolîner, wek Jacqueline Simpson, pêşniyar dikin ku dibe ku gunehxwerî bi qasî ku di çavkaniyên folklorîk de tê xuyakirin, pratîkeke rastîn û berbelav nebûbe. Ew amaje dikin ku dibe ku ev şîroveyeke çewt an mezinkirineke folklorîk a pratîkên cenazeyên Katolîk ên berê be, wek “doles” (xêrxwaziya ku di merasîmên cenazeyan de ji feqîran re dihate dayîn di berdêla duayên wan ji bo giyanê mirî). Lêbelê, hejmara şahidî û danasînên li ser gunehxweriyê, nemaze ji herêmên taybetî, îhtîmala hebûna pratîkeke bi vî rengî xurt dike, her çend dibe ku hûrgiliyên wê bi demê re hatibin guhertin an zêdekirin.

III. Rîtûela Gunehxweriyê: Pêkhate, Armanc û Sembolîzm

A. Pêvajoya Rîtûelê: Xwarin, Vexwarin, û Merasîm

Rîtûela gunehxweriyê, her çend di hûrgiliyan de li gorî herêm û demê diguherî, bi gelemperî li gorî pêvajoyeke diyarkirî dihat meşandin. Piştî mirina kesekî, nemaze heke mirin ji nişka ve bûya û kesê mirî bêyî îtirafkirina gunehên xwe çûbûya rehmetê, malbatê gazî gunehxwer dikir. Gunehxwer, ku bi gelemperî kesekî hejar û ji civakê dûr bû, dihat mala mirî.

Ji bo rîtûelê xwarin û vexwarin dihat amadekirin. Bi gelemperî, pariyek nan û tasek bîra (ale) an carinan şerab dihat bikaranîn. Ev xwarin û vexwarin li ser sînga an rûyê cenazeyê dihat danîn, an jî bi awayekî sembolîk li ser cenazeyê dihat gihandin. Gunehxwer li ser kursiyekê, ku jê re “cricket” digotin, rû bi deriyê malê ve rûdinişt. Ev pozîsyon dibe ku sembola amadebûna ji bo derketinê û birina gunehan ji malê bû. Piştre, gunehxwer ew nan dixwar û ew bîra an şerab vedixwar, û bi vê yekê, dihat bawer kirin ku hemû gunehên kesê mirî derbasî wî dibin.

Di hin hesaban de tê gotin ku piştî temamkirina rîtûelê, malbata mirî an jî kesên amade gunehxwer bi awayekî tund ji malê derdixistin, carinan bi lêdan û heqaretan. Ev yek dibe ku ji bo nîşandana nefreta ji gunehên ku gunehxwer niha hildigirt, an jî ji bo “paqijkirina” malê ji bandora gunehan bû.

B. Materyalên Sembolîk: Nan, Bîra/Şerab, Xwê, Penîr

Materyalên ku di rîtûela gunehxweriyê de dihatin bikaranîn ne tesadufî bûn û xwedî wateyên sembolîk ên kûr di folklora Ewropî de bûn.

Nan: Hema hema di hemû danasînên rîtûelê de nan wekî hêmana sereke derdikeve pêş. Nan, wekî xwarina bingehîn a jiyanê û sembola mêvanperweriyê di gelek çandan de, di vir de dibû navgîna veguhastina gunehan. Bawerî ew bû ku nan gunehên mirî “dimije” û paqij dike.
Bîra (Ale) an Şerab: Vexwarin jî beşeke girîng a rîtûelê bû. Bîra, ku vexwarineke hevpar a rojane bû, an jî carinan şerab, ji bo “şûştina” gunehan û temamkirina pêvajoya veguhastinê dihat bikaranîn.
Xwê: Di hin variyantên rîtûelê de, nemaze li Gallerê, xwê jî dihat bikaranîn. Firaxeke xwê li ser sînga mirî dihat danîn û nan li ser wê dihat bicîkirin. Xwê di folklorê de xwedî wateyên xurt ên parastin, paqijî, û nemiriyê ye, û dihat bawer kirin ku ruhên xerab dûr dixe. Bikaranîna xwêyê di vê rîtûelê de dibe ku ji bo xurtkirina hêza paqijker a rîtûelê û parastina giyanê mirî bû.
Penîr: Kêm caran, lê di hin hesaban de penîr jî wekî beşek ji xwarina sembolîk tê behs kirin.
Kartol an Kêk: Bi taybetî li hin herêmên Gallerê, li şûna nanê asayî, kartoleke pijandî an kêkeke taybet dihat bikaranîn.

Hilbijartina van xwarinên taybetî nîşan dide ku rîtûel ne tenê li ser veguhastina gunehan bû, lê herwiha pêvajoyeke sembolîk a paqijkirin û parastina giyanê mirî ji xirabiyê û misogerkirina derbasbûna wî ya aram bû. Ev sembolîzm ji têgihiştina hevpar a civakê dihat û bandora psîkolojîk a rîtûelê li ser malbata xemgîn xurt dikir.

C. Gotin û Duayên Gunehxwer

Di dema pêkanîna rîtûelê de, gunehxwer carinan hin gotin an duayên taybet dixwendin. Yek ji mînakên herî naskirî gotinên Richard Munslow, gunehxwerê dawî yê navdar, in: “Ez niha rihetî û aramiyê didim te, mêrê delal. Nekeve kolanan an mêrgên me. Û ji bo aramiya te, ez giyanê xwe didim deyn. Amîn.”. Van gotinan bi awayekî eşkere armanca rîtûelê – ango misogerkirina aramiya giyanê mirî û pêşîlêgirtina li vegera wî – û fedakariya gunehxwer – ango “dana giyanê xwe wek deyn” – îfade dikin. Di hin çavkaniyan de tê gotin ku gunehxwer efsûnek an jî formuleke taybet dixwend.

D. Armanca Rîtûelê: Paqijkirina Gunehan, Misogerkirina Bihuştê, Rêgirtina li Vegera Ruh

Armanca bingehîn û herî eşkere ya rîtûela gunehxweriyê paqijkirina kesê mirî ji gunehên ku di jiyana xwe de kiribûn û bi taybetî yên ku berî mirinê nehatibûn îtirafkirin bû. Dihat bawer kirin ku ev guneh dikarin bibin asteng li pêşiya ketina giyanê mirî bo bihuştê an jî bibin sedema ezabê di Arafê (Purgatory) de. Bi hilgirtina van gunehan ji aliyê gunehxwer ve, riya bihuştê ji bo mirî vedibû.

Armanceke din a girîng a rîtûelê pêşîlêgirtina li vegera giyanê mirî bû wekî xeyalet an ruhekî nearam. Di baweriya gelêrî de, giyanên kesên ku bi gunehên xwe ve girêdayî diman, dikaribûn li dinyayê bigerin û bibin sedema nerehetî û tirsê ji bo zindiyan. Gunehxwerî, bi “rizgarkirina” giyanê ji barê gunehan, di heman demê de civaka zindiyan jî ji vê metirsiyê diparast.

E. Heqdest û Berdêla Gunehxwer

Ji bo pêkanîna vê rîtûela dijwar û ji hêla civakî ve nefretkirî, gunehxwer heqdestek pir hindik distend. Bi gelemperî, ev heqdest ji şeş pence (sixpence) an groatek (ku bi qasî çar penceyan bû) pêk dihat. Ev mîqdarek pir kêm bû, nemaze dema ku “rîska” giyanî ya ku gunehxwer hildigirt ser xwe tê ber çavan. Xwarin û vexwarina ku di rîtûelê de dihat dayîn jî dikare wekî beşek ji berdêlê were hesibandin, ji ber ku gunehxwer bi gelemperî kesên pir hejar bûn û ev xwarin ji bo wan girîng bû. Ev heqdesta kêm nîşana statûya nizm a gunehxweran û bêqîmetbûna “karê” wan di çavê civakê de bû, tevî ku ew ji bo hewcedariyeke giyanî ya girîng dihat bikaranîn.

IV. Statû û Rola Civakî ya Gunehxweran

A. Profîla Civakî: Feqîrî, Dervekirin, û Marjînalîzasyon

Gunehxwer bi piranî ji qatên herî jêrîn ên civakê dihatin. Ew kesên hejar, parsek, bêmal, an jî kesên ku ji ber sedemên din ji civakê hatibûn dervekirin û marjînalîzekirin bûn. Danasîna navdar a John Aubrey ya gunehxwerê ku wî li Herefordshire dîtiye wekî “raskalek dirêj, zirav, gemar, belengaz û xemgîn” wêneyek tîpîk a van kesan nîşan dide. Ji ber feqîrî û bêhêvîtiyê, ew neçar diman ku vî “pîşeya” tirsnak û rûreşker qebûl bikin da ku debara xwe bikin. Jiyana wan bi gelemperî bi tenêtî û dûrî navendên civakî derbas dibû, li kozikên an xaniyên xirbe li devê gundan an li deverên îzolekirî.

B. Têgihiştina Civakê: Tirs, Nefret, û Pêwîstiya bi Zorê

Helwesta civakê li hember gunehxweran pir paradoksîk û aloz bû. Ji aliyekî ve, ew ji bo pêkanîna rîtûeleke ku ji bo xilasiya giyanî ya miriyan û aramiya civakê girîng dihat dîtin, pêwîst bûn. Lê ji aliyê din ve, ew bi tundî dihatin biçûkxistin, nefretkirin û wekî kesên “pîs” û “bi guneh” dihatin dîtin. Mirov ji wan direviyan, hewl didan ku çavên xwe bi çavên wan nekin, û wan wekî kotî an kesên bi nexweşiyên veguhêz derman dikirin.

Dihat bawer kirin ku ji ber ku gunehxwer gunehên gelek kesan hildigirtin ser xwe, ew bi xwe jî dibûn kesên pir gunehkar û bi ruhên xerab re di têkiliyê de bûn. Carinan dihat gotin ku ew bi sêrbazî û efsûnan mijûl dibin. Ev tirs û nefret ew qas kûr bû ku tenê dema mirinek çêdibû û hewcedarî bi “xizmetên” wan hebû, li wan digeriyan. Piştî ku rîtûel bi dawî dibû, ew dîsa dihatin îzolekirin û ji bîr kirin.

Ev statûya civakî ya paradoksî ya gunehxweran – hem pêwîst hem jî nefretkirî – tansiyona di navbera baweriya bi hêza rîtûelê û tirsa ji pîsbûna bi gunehê de nîşan dide. Ew bi awayekî sembolîk rola “qurbaniyên mirovî” dilîstin. Civak ji bo paqijkirina giyanê miriyên xwe hewcedarê wan bû, lê ji ber ku dihat bawer kirin ku ew gunehên kesên din hildigirin ser xwe, ew wekî kesên “pîs” û “bi guneh” dihatin dîtin. Ev rewş wan dixiste pozîsyonek pir dijwar: ew ji bo xizmetek ku civak jê re pir girîng didît dihatin bikar anîn, lê paşê ji ber heman xizmetê dihatin dervekirin û biçûkxistin. Ev dişibe têgeha “scapegoat” an qurbana ku ji bo başiya civakê tê feda kirin, lê di vê rewşê de gunehxwer bi berdewamî vê rola qurbanî dilîst. Tirsa ji têkiliya bi wan re jî nîşan dide ku civak bawer dikir ku guneh tiştekî veguhêzbar e.

C. Hebûna Gunehxwerên Jin

Her çend piraniya çavkaniyên dîrokî û folklorîk behsa gunehxwerên mêr dikin, lê delîlên kêm lê girîng ên hebûna gunehxwerên jin jî hene. Yek ji mînakên herî balkêş jineke li Little Ouse, li herêma Fens a Îngilistanê ye, ku di nîveka sedsala 19an de wekî gunehxwer kar dikir. Li gorî çavkaniyan, ev jin ji bo ku bikaribe vê rolê bigire, xwe bi qestî nexweş xistiye û ketiye komayê da ku efûyê bistîne û paşê “sax” bibe, da ku bikaribe gunehên kesên din hilgire bêyî ku giyanê xwe bixe xeterê. Ev mînak nîşan dide ku rola gunehxweriyê, her çend bi piranî ji hêla mêran ve dihat dagirkirin, bi tevahî ji jinan re girtî nebû.

V. Richard Munslow: Nimûneya Gunehxwerê Dawî yê Naskirî

A. Jiyan, Taybetmendî û Sedemên Gunehxweriya Wî

Richard Munslow (1833-1906) wekî gunehxwerê dawî yê naskirî yê Brîtanyayê tê qebûlkirin û di sala 1906an de li gundê Ratlinghope, Shropshire, Îngilistanê wefat kiriye. Ya ku doza Munslow taybet dike ew e ku ew ji profîla tîpîk a gunehxweran cuda bû. Ew ne kesekî hejar an ji civakê dervekirî bû; berevajî, ew cotkarekî rêzdar û xwedî milk bû, ku li gorî hin hesaban xwediyê 70-75 donim erd bû û çend karker jî di bin destê wî de dixebitîn.

Sedemên ku Munslow bû gunehxwer tam ne zelal in, lê çend teorî hene. Teoriya herî belav ew e ku wî ji ber xemgîniyeke kûr a kesane dest bi vî karî kiriye. Di sala 1870an de, sê zarokên wî di nav hefteyekê de ji ber nexweşiya taûna sorik (scarlet fever) jiyana xwe ji dest dan. Tê texmîn kirin ku ev trajedî bandoreke mezin li ser wî kiriye û wî wekî rêyek ji bo alîkariya giyanên zarokên xwe û dibe ku ji bo sivikkirina êşa xwe, dest bi gunehxweriyê kiriye. Hin çavkanî jî amaje dikin ku wî ev kar ji ber dilovanî û xwesteka alîkariya cîranên xwe yên ku hewcedarê vê xizmetê bûn, kiriye. Herwiha, dibe ku wî xwestibe kevneşopiyeke kevnar a ku ber bi windabûnê ve diçû, vejîne.

Doza Richard Munslow, ku ne ji ber hewcedariya aborî lê ji ber xemgîniya kesane û dilovaniyê bû gunehxwer, dibe ku nîşanek be ji bo guherîna motîvasyon û wateya kevneşopiyê di qonaxên wê yên dawî de. Piraniya gunehxweran ji ber feqîriyê vî karî dikirin. Lê Munslow cotkarekî serkeftî bû. Sedema sereke ya ku ew bû gunehxwer, mirina trajîk a zarokên wî bû. Ev yek pêşniyar dike ku di dawiya sedsala 19an de, dema ku kevneşopî jixwe kêm dibû, dibe ku kesên wek Munslow ji ber sedemên kesanetir û hestyarîtir, ne tenê ji bo debara jiyanê, serî li vê pratîkê didan. Dibe ku ev guherînek di têgihiştina rola gunehxwer de nîşan bide, ji pîşeyek ji bo kesên marjînal ber bi rolek ku ji hêla kesên xwedî motîvasyonên cuda ve tê hilgirtin.

B. Cihê Wî di Dîroka Kevneşopiyê de

Richard Munslow di dîroka kevneşopiya gunehxweriyê de cihekî sembolîk digire. Ew wekî “gunehxwerê dawî” tê binavkirin û mirina wî bi gelemperî wekî dawîhatina fermî ya vê pratîka kevnar tê dîtin. Tevî ku dibe ku piştî wî jî kesên din bi awayekî nefermî vê rolê lîstibin, Munslow kesê herî dawî ye ku bi awayekî berfireh wekî gunehxwer hatiye tomarkirin û nasîn.

Balkêş e ku gora wî li Ratlinghope di sala 2010an de ji hêla civaka herêmî ve hatiye restorekirin. Ev yek eleqeya nûjen a bi vê kevneşopiya taybet û kesayeta Munslow re nîşan dide, û herwiha hewldanek ji bo parastina bîranîna beşek ji mîrateya folklorîk a herêmê ye.

VI. Têkiliya Gunehxweriyê bi Sazûmaniya Dêrê re

A. Helwesta Fermî ya Dêrê (The Official Stance of the Church: Disapproval, Heresy)

Sazûmaniya Dêrê, çi Katolîk be çi jî paşê Protestan (bi taybetî Dêra Îngilistanê), bi fermî tu carî pratîka gunehxweriyê nepejirand û bi gelemperî ew şermezar dikir. Ji perspektîfa Dêrê, tenê Xwedê û nûnerên wî yên destûrdar (wek keşîşan) xwedî desthilatdariya efûkirina gunehan bûn. Gunehxwerî wekî destwerdanek li ser vê desthilatdariya îlahî û wekî baweriyeke pûç an heretîkî dihat dîtin. Hin çavkanî behs dikin ku gunehxwerî û kesên ku serî li wê didan dikaribûn bi cezayên giran, heta cezayê mirinê jî, rû bi rû bimînin, ji ber ku ew wekî dijberiya doktrîna fermî ya Dêrê dihat hesibandin. Di hin nivîsaran de, gunehxwerî wekî “edetek popî (papkuj) ya xerîb” tê binavkirin, ku ev yek nerazîbûna Protestanan ji pratîkên ku dişibiyan adetên Katolîk ên berê nîşan dide.

B. Rol û Helwesta Keşîşên Herêmî (The Role and Stance of Local Vicars: Turning a Blind Eye)

Tevî vê nerazîbûna fermî ya ji aliyê rêveberiya navendî ya Dêrê ve, helwesta keşîşên herêmî li hember gunehxweriyê dibe ku cudatir bûbe. Hin çavkanî pêşniyar dikin ku keşîşên li gund û bajarokên piçûk, ku tê de kevneşopiyên gelêrî kûr bûn, carinan neçar diman ku çavê xwe ji pratîka gunehxweriyê re bigirin. Reverend Norman Morris yê Ratlinghope, di şîroveyeke li ser Richard Munslow de, dibêje: “Ew pratîkeke pir ecêb bû û dê ji hêla dêrê ve nehatiba pejirandin, lê ez guman dikim ku keşîşê [herêmî] gelek caran çavê xwe ji pratîkê re digirt”.

Ev helwesta dualî – şermezarkirina fermî û toleransa nefermî ya herêmî – pragmatîzma Dêrê ya li hember baweriyên gelêrî yên kûr nîşan dide. Dibe ku Dêrê fêm kiribe ku hewldana ji holê rakirina bi zorê ya van adetan, ku ji bo civakê wateyeke giyanî ya girîng hildigirtin, dikare bibe sedema nerazîbûna civakî û dûrketina mirovan ji Dêrê. Ji ber vê yekê, dibe ku keşîşên herêmî ji bo parastina ahenga civakî û têkiliyên baş bi civaka xwe re, neçar mabûn ku hin pratîkên gelêrî yên ku bi doktrîna fermî re tam li hev nedikirin, tehemûl bikin. Ev jî nîşan dide ku hêza baweriyên gelêrî carinan dikare ji ya saziyên fermî xurttir be, bi kêmanî di asta herêmî de, û ku Dêr ne her gav dikaribû bi tevahî kontrola xwe li ser bawerî û pratîkên gelêrî ferz bike.

VII. Cudahî û Taybetmendiyên Herêmî yên Rîtûelê

Her çend hêmanên bingehîn ên rîtûela gunehxweriyê (xwarina sembolîk ji bo hilgirtina gunehan) li gelek deveran wekhev bûn, lê di hûrgiliyên pratîkê de li gorî herêmên cuda cudahî û taybetmendiyên herêmî dihatin dîtin.

A. Li Gallerê (In Wales)

Galler wekî yek ji navendên herî girîng ên kevneşopiya gunehxweriyê tê zanîn. Li vir, pratîk bi awayên cihêreng dihat meşandin:

‘Coeden Bechod’ (Dara Gunehê): Li herêma Llanllyfni, adeteke taybet a bi navê ‘Coeden Bechod’ hebû. Di vê rîtûelê de, malbata mirî kartoleke nûpijandî an kêkeke ji firnê derxistî datanî ser sînga cenazeyê û li wir dihişt heta ku sar dibû. Dihat bawer kirin ku bi vî awayî xwarin hemû gunehên mirî “dimije”. Piştre, ev xwarin di bin dareke taybet a bi navê “Dara Gunehê” de dihat danîn, û gunehxwer di demek paşîn de dihat û ew dixwar, bi vî awayî gunehên mirî hildigirt ser xwe. Pereyek hindik jî ji bo gunehxwer dihat hiştin.
Xwê û Nan li Carmarthenshire: Li herêma Carmarthenshire, gunehxwer firaxeke xwê datanî ser sînga mirî û pariyek nan jî li ser xwêyê datanî. Piştî ku efsûnek li ser nan dixwend, ew nan dixwar û bi vî awayî gunehên mirî hildigirt.
Şîr li Gallera Bakur: Li hin deverên Gallera Bakur, li şûna bîrayê, tasek şîr ji gunehxwer re dihat dayîn ku vexwe.
Şahidiya Profesor Evans: Profesor Evans yê Koleja Presbyterian a Carmarthen îdîa kiriye ku wî derdora sala 1825an li nêzî Llanybyther, Cardiganshire, gunehxwerk dîtiye.

B. Li Skotlandayê (In Scotland)

Kevneşopiya gunehxweriyê li Skotlandayê jî dihat dîtin, her çend dibe ku ne bi qasî Gallerê berfireh bûbe.

Hesabê James Napier: Folklorîst James Napier di sala 1879an de ji rojavayê Skotlandayê ragihandiye ku li wê herêmê gunehxwer bi xwe xwarin û xwê datanîn ser sînga cenazeyê. Ev yek cudahiyek di pêkanîna rîtûelê de nîşan dide.
Adetên Cenazeyan ên Din: Li hin herêmên Skotlandayê, adetên din ên cenazeyan hebûn ku dişibiyan hin hêmanên gunehxweriyê, wek danîna xwê û axê li ser sînga mirî. Xwê wekî sembola giyanê nemir û ax wekî sembola laşê fena dihat dîtin. Her çend ev ne rasterast gunehxwerî be jî, ew nîşan dide ku xwarin û materyalên sembolîk di merasîmên mirinê yên Skotî de roleke girîng dilîstin.

C. Li Îngilistanê (Herêmên Sînorî) (In England (Border Regions))

Li Îngilistanê, kevneşopiya gunehxweriyê bi taybetî li herêmên sînorî yên bi Gallerê re, wek Shropshire û Herefordshire, xurt bû.

Hesabên Aubrey û Bagford: Danasînên berfireh ên John Aubrey ji Herefordshire û John Bagford ji Shropshire wêneyek zelal a pratîkê li van herêman pêşkêş dikin. Di van hesaban de, gunehxwer li ber deriyê malê rûdinişt, nan û bîra distend û piştî xwarinê aramiya giyanê mirî radigihand.
Variyanta Rojhilatê Îngilistanê: Li hin deverên rojhilatê Îngilistanê, rîtûel hinekî cuda bû. Li şûna ku gunehxwerk profesyonel hebe, nan û xwê li ser cenaze dihatin hiştin û paşê ji kesekî ku dihat qanihkirin (wek gerokek an kesekî hejar) re dihat dayîn ku bixwe. Ev nîşan dide ku dibe ku li hin deveran gunehxwerî ne pîşeyek diyarkirî bû, lê belê rîtûelek bû ku ji hêla kesên cuda ve dihat pêkanîn.

Ji bo ku ev cudahiyên herêmî bi awayekî zelaltir bên pêşkêşkirin, tabloya jêrîn dikare were bikaranîn:

Tabloya 1: Cudahiyên Herêmî di Rîtûela Gunehxweriyê de

Herêm (Region)	Xwarin/Vexwarin (Foods/Drinks)	Kiryarên Taybet (Specific Actions)
Galler
Llanllyfni	Kartolê pijandî an kêk, pere	Danîna xwarinê li ser sînga mirî, paşê danîna wê di bin ‘Coeden Bechod’ (Dara Gunehê) de ji bo gunehxwer.
Carmarthenshire	Nan, xwê	Danîna firaxeke xwê li ser sînga mirî û pariyek nan li ser xwêyê, xwendina efsûnê li ser nan berî xwarinê.
Gallera Bakur	Şîr (li şûna bîrayê)	Vexwarina tasek şîr.
Skotlanda
Rojavayê Skotlandayê	Nan, xwê	Gunehxwer bi xwe xwarin û xwê datanîn ser sînga cenazeyê.
Îngilistan
Herefordshire	Nan, bîra (ale), şeş pence	Gunehxwer li ber derî rûdinişt, nan dixwar, bîra vedixwar, pere distend.
Shropshire	Nan (qalik), bîra (ale), groatek (çar pence)	Gunehxwer li ber derî rûdinişt, nan dixwar, bîra vedixwar, pere distend, aramiya giyanê mirî radigihand.
Rojhilatê Îngilistanê	Nan, xwê	Nan û xwê li ser cenaze dihatin hiştin, paşê ji kesekî ku dihat qanihkirin (wek gerokek) re dihat dayîn ku bixwe, ne ji gunehxwerk profesyonel.

Ev tablo bi awayekî berhevkirî cudahiyên sereke yên herêmî nîşan dide û dewlemendî û cihêrengiya pratîkê radixe ber çavan. Ev yek girîngiya konteksta herêmî di şekildana kevneşopiyên folklorîk de û adaptasyona wan li gorî şert û mercên cihê nîşan dide.

VIII. Kêmbûn û Windabûna Kevneşopiya Gunehxweriyê

A. Faktorên Civakî, Dînî û Rewşenbîrî yên Bandorker

Kevneşopiya gunehxweriyê, ku bi sedsalan li hin herêmên Brîtanyayê berdewam kiribû, di sedsala 19an de dest bi kêmbûnê kir û di destpêka sedsala 20an de hema hema bi tevahî ji holê rabû. Gelek faktorên civakî, dînî û rewşenbîrî di vê pêvajoyê de rol lîstin:

Kêmbûna Baweriya bi Veguhastina Gunehan: Yek ji sedemên sereke yên kêmbûna gunehxweriyê guherîna di baweriyên gelêrî de bû. Bi demê re, baweriya bi îmkana veguhastina gunehan ji kesekî mirî bo kesekî zindî bi rêya xwarina sembolîk kêm bû. Mirov êdî bi qasî berê pêwîstî bi rîtûelên weha nedidîtin ji bo misogerkirina xilasiya giyanî.
Zêdebûna Bandora Dêrê û Guherîna Adetên Cenazeyan: Di sedsala 19an de, Dêra Îngilistanê û mezhebên din ên Protestan hewl dan ku bandora xwe li ser jiyana dînî ya mirovan xurtir bikin û adetên cenazeyan standardîze bikin. Vê yekê bû sedem ku rola keşîşan di merasîmên cenazeyan de navendîtir bibe û pratîkên gelêrî yên wekî gunehxweriyê hêdî hêdî ji holê rabin.
Modernîzasyon û Guherînên Civakî: Pêvajoyên modernîzasyon, pîşesazîbûn, û guherînên di awayê jiyana gundî de jî bandor li ser kevneşopiyên kevnar kirin. Belavbûna bajarvaniyê û têkiliyên nû yên civakî bû sedema lawazbûna girêdanên civakî yên kevneşopî yên ku piştgirî didan pratîkên wekî gunehxweriyê.
Zêdebûna Xwendewariyê û Rasyonelîzasyon: Her çend di çavkaniyan de rasterast nehatiye gotin, lê zêdebûna asta xwendewariyê û belavbûna têgihiştinên rasyoneltir dibe ku bibe sedema kêmbûna baweriya bi “baweriyên pûç” (superstitions) û pratîkên ku li ser bingeheke mîstîk hatibûn avakirin.
Şerm û Bandora Negatîf: Bi demê re, dibe ku hestên şermê û nerînên negatîf ên bi pratîka gunehxweriyê ve girêdayî zêde bûbin, nemaze ji ber ku ew wekî kevneşopiyeke “pagan” an “heretîk” dihat dîtin. Ev yek dibe ku bibe sedem ku malbat êdî nexwazin serî li vê pratîkê bidin.

Kêmbûna gunehxweriyê ne tenê encama guherînên dînî bû, lê herwiha pêvajoyeke berfirehtir a sekulerîzasyon û rasyonelîzasyona civakên gundî di sedsala 19an de nîşan dide. Têgihiştina cîhanê ya kevneşopî, ku tê de rîtûelên wekî gunehxweriyê rolek girîng dilîstin, hêdî hêdî cihê xwe ji têgihiştinên nûjentir û “rêkûpêktir” ên dînî û civakî re hişt. Zêdebûna bandora Dêra Îngilistanê ya reformkirî û belavbûna perwerdehiyê dibe ku bibe sedema kêmbûna baweriya bi pratîkên ku wekî “kevnar” an “pûç” dihatin dîtin. Ev pêvajo beşek ji guherîna mezin a civakî bû ku li Brîtanyayê di sedsala 19an de qewimî.

B. Dawiya Pratîkê di Destpêka Sedsala 20an de

Bi mirina Richard Munslow di sala 1906an de, kevneşopiya gunehxweriyê bi giranî wekî bidawîbûyî tê hesibandin. Her çend dibe ku li hin deverên pir dûr û îzolekirî ji bo demek kurt berdewam kiribe jî, êdî ew ne pratîkeke berbelav û naskirî bû.

Di heman demê de, adetên cenazeyan jî dest bi guherînê kiribûn. Li şûna rîtûela gunehxweriyê, adetên nû yên wekî belavkirina “biskuwîtên cenazeyê” (funeral biscuits) an kekên ku carinan sembola kesê mirî bûn, derketin holê. Van adetên nû, her çend hîn jî bi mirinê û bîranînê ve girêdayî bûn, lê êdî ne xwedî wateya rasterast a veguhastina gunehan bûn. Ew bêtir ji bo mêvanan û wekî sembola bîranînê dihatin pêşkêş kirin.

IX. Gunehxwerî di Folklor, Wêje û Çanda Populer de

A. Bandora li ser Wêje û Hunerê

Kevneşopiya gunehxweriyê, bi hemû trajediya û paradoksên xwe ve, bûye çavkaniya îlhama gelek berhemên wêjeyî û hunerî, nemaze piştî ku di sedsala 19an de ji nû ve bala folklorîstan kişand.

Yek ji mînakên herî naskirî romana Mary Webb a bi navê Precious Bane (1924) ye. Tê gotin ku Webb ji bo nivîsandina beşa li ser gunehxweriyê di romana xwe de, ji bîranîn û çîrokên li ser Richard Munslow îlhama xwe girtiye, ji ber ku ew bi xwe jî gelek caran serdana Ratlinghope dikir.
Berhema Joseph Downes, The Mountain Decameron (1836), ku yek ji referansên pêşîn ên nivîskî ye ku behsa adetê dike, çîrokeke li ser rêwiyekî windabûyî vedibêje ku şahidê rîtûeleke gunehxweriyê li Gallerê dibe.
Di serdema nûjen de, pirtûk û fîlma bi navê The Last Sin Eater, ku çîroka keçeke ciwan li Appalachia ya sedsala 19an vedibêje ku bi gunehxwerê gundê xwe re rû bi rû dimîne, eleqeyeke nû ji mijarê re çêkiriye.
Karaktera gunehxwer di cîhana komîkan de jî cih girtiye. Mînak, di komîkên Ghost Rider ên Marvelê de, karakterê bi navê Centurious û paşê Pastor Ethan Domblue wekî gunehxwerên ku gunehên kesên din “dixwin” û bi vî awayî hêzeke tarî bi dest dixin, têne pêşkêş kirin.
Di rêzefîlmên televîzyonê de jî motîfa gunehxwer hatiye bikaranîn. Mînak, di rêzefîlma Sleepy Hollow de, John Noble rola gunehxwerk dilîze. Herwiha, fîlma The Sin Eater (an jî The Order), ku lîstikvanê navdar Heath Ledger tê de dilîze, mijarê bi awayekî nûjen û tirsnak vedikole.

Vejîna motîfa gunehxwer di çanda populer a nûjen de (fîlm, TV, wêje) nîşan dide ku ev fîgura trajîk û paradoksî hîn jî xwedî hêzek sembolîk e ji bo vekolîna mijarên gerdûnî yên wekî guneh, fedakarî, dervekirin û lêgerîna li xilasiyê. Çavkanî gelek mînakên gunehxweran di berhemên nûjen de nîşan didin. Ev eleqeya domdar ne tenê ji ber meraqa li ser adeteke kevnar a “xerîb” e. Gunehxwer, wekî kesayetek ku barê kesên din hildigire û ji ber vê yekê tê cezakirin, metaforek xurt e ji bo gelek rewşên mirovî. Ew dikare fedakariya Mesîh, barê sûcê kolektîf, an jî tenêtiya kesên ku ji hêla civakê ve nayên fêm kirin, temsîl bike. Ji ber vê yekê, gunehxwer ji çarçoveya xwe ya dîrokî derdikeve û dibe arketîpek ku di çîrokên nûjen de ji nû ve tê şîrove kirin, ji bo îfadekirina nakokî û fikarên hebûnî yên mirovê modern.

X. Encambêjî

A. Kurteya Xalên Sereke û Nirxandina Giştî

Kevneşopiya gunehxweriyê, ku bi taybetî di sedsalên 18an û 19an de li Îngilistan, Skotlanda û Gallerê berbelav bû, pratîkeke folklorîk a yekta û balkêş e. Ew tirsa kûr a mirovan ji guneh û mirinê, û herwiha hewldana wan a ji bo misogerkirina xilasiya giyanî ya miriyên xwe nîşan dide. Rîtûela ku tê de kesekî hejar û ji civakê dervekirî bi xwarina nan û vexwarina bîrayê gunehên kesekî mirî hildigirt ser xwe, hem hewcedariyeke giyanî ya civakê pêk dianî, hem jî statûyeke paradoksîk dida gunehxweran: ew hem pêwîst bûn, hem jî dihatin nefretkirin.

Koka vê kevneşopiyê ne zelal e û dibe ku encama têkelbûna baweriyên cihêreng ên gelêrî, ji kevneşopiya “bizina gunehan” bigire heta bermahiyên adetên Katolîk ên berê, be. Materyalên sembolîk ên wekî nan, bîra û xwê di rîtûelê de roleke navendî dilîstin û wateyên kûr ên parastin û paqijiyê hildigirtin.

Helwesta Dêrê li hember gunehxweriyê bi gelemperî neyînî bû, lê dibe ku keşîşên herêmî carinan ji ber kûrbûna kevneşopiyê di nav gel de, çavê xwe jê re digirtin. Cudahiyên herêmî di pêkanîna rîtûelê de dewlemendî û cihêrengiya folklora van herêman nîşan didin. Kesayeta Richard Munslow, wekî “gunehxwerê dawî”, sembola dawîhatina vê pratîkê ye, ku bi guherînên civakî, dînî û rewşenbîrî yên sedsala 19an re hêdî hêdî ji holê rabû.

Tevî windabûna xwe ya dîrokî, motîfa gunehxwer di çanda populer a nûjen de ji nû ve zindî bûye û ji bo vekolîna mijarên gerdûnî yên wekî guneh, fedakarî û dervekirinê tê bikaranîn.

B. Pêşniyar ji bo Lêkolînên Pêşerojê di Warê Folklora Kurdî de

Her çend ev مقال bi taybetî li ser kevneşopiyeke Brîtanî ye, lê vekolîna li ser gunehxweriyê dikare ji bo lêkolînên pêşerojê yên di warê folklora Kurdî de jî bibe çavkaniya îlhama. Dibe ku lêkolîn li ser pratîkên wekhev an paralel di çanda Kurdî de, yên ku bi paqijkirina gunehên miriyan, misogerkirina rihetiya giyanê wan, an jî têkiliya di navbera zindiyan û miriyan de ve girêdayî ne, balkêş bin. Mînak, lêkolînkirina adetên têkildarî “xêra miriyan”, rîtûelên taybet ên ji bo kesên ku “bi guneh” an “bi awayekî nebaş” mirine, an jî baweriyên li ser veguhastina taybetmendî an barên giyanî ji nifşekî bo nifşekî din, dikarin têgihiştineke kûrtir li ser têkiliya çanda Kurdî bi mirin, guneh û axretê re pêşkêş bikin. Berawirdkirina van pratîkan (eger hebin) bi kevneşopiya gunehxweriyê re dikare hem cudahî û hem jî wekheviyên di navbera çandên cihê de derxe holê.

XI. Çavkanî

Peninsula Daily News. (n.d.). Back When: The history of a strange profession — sin eaters.
Frisby, H. (2017). The Sin-Eater: Ritual and Representation in a Hypermodern World. Revenant Journal, (3).
Onedio. (2021, July 19). Bir Dönemin En Popüler Mesleği: Ölülerin Üzerinden Yemek Yiyerek Para Kazanan Ölü Yiyiciler.
Mavişehir Dergisi. (2018, April 26). Tarihin En İlginç İnanışlarından Biri: Günah Yiyicilik.
Nantlle.com. (n.d.). History of Llanllyfni – The Sin Eater.
Seconds History. (n.d.). Sin-Eating: A Lost Ritual of Death and Absolution.
Amusing Planet. (2022, May 25). How Sin Eaters “Saved” the Dead and Dying by Eating Their Sins.
All That’s Interesting. (2022, January 21). The Dark And Disturbing History Of Sin Eaters.
London Month of the Dead. (n.d.). The Sin-Eater.
Ancient Origins. (2024, September 8). Soul-Destroying Job of a Sin-Eater Was to Consume the Sins of the Deceased.
Discover Shropshire Churches. (n.d.). Ratlinghope: St Margaret – Churchyard.
BBC – A History of the World. (n.d.). Object : Sin Eater’s Grave Ratlinghope Shropshire.
Vice. (2016, October 27). A Brief History of the People Paid to Eat Other People’s Sins Away.
InternationalInsurance.org. (n.d.). History of Sin Eaters.
Reddit. (2017). What were ‘sin-eaters’ and when did the tradition of hiring them at funerals in parts of Britain begin and end?. r/AskHistorians.
Ancient Origins. (2024, September 8). Soul-Destroying Job of a Sin-Eater Was to Consume the Sins of the Deceased.
Listverse. (2022, June 8). 10 Intriguing Facts About Sin-Eaters.
Wikipedia. (n.d.). Sin-eater.
Pop Culture Kings. (2018, May 15). The Sin Eater: History’s Worst Profession.
LitHub. (2020, April 2). Where Have All the Sin-Eaters Gone? We Could Use Some Right Now.
Psychemedia. (n.d.). The Sin-Eater – E. Sidney Hartland, Folklore, June 1892.
Psychemedia. (n.d.). The Twentieth Century Sin-Eater – Aftermath.
Wikipedia. (n.d.). Sin-eater.
Frisby, H. (2017). The Sin-Eater: Ritual and Representation in a Hypermodern World. Revenant Journal, (3).
Atlas Obscura. (2017, October 30). The Worst-Paid Freelance Gig in History Was Being the Village Sin Eater.
Seconds History. (n.d.). Sin-Eating: A Lost Ritual of Death and Absolution.
Haunted OC. (n.d.). The Sin Eaters.
Discover Shropshire Churches. (n.d.). Ratlinghope: St Margaret – Churchyard.
Peninsula Daily News. (n.d.). Back When: The history of a strange profession — sin eaters.
Nearly Knowledgeable History. (2020, March 16). The Sin Eater.
Electric Literature. (2021, August 18). “The Sin Eater” by Jane Flett.
Amazon.com. (n.d.). The Last Sin Eater.
Ancient Origins. (2024, September 8). Soul-Destroying Job of a Sin-Eater Was to Consume the Sins of the Deceased.
Atlas Obscura. (2017, October 30). The Worst-Paid Freelance Gig in History Was Being the Village Sin Eater.
Wikipedia. (n.d.). Sin-eater.
Listverse. (2022, June 8). 10 Intriguing Facts About Sin-Eaters.
Pitt Rivers Museum. (n.d.). Funeral Food in England.
Wine History Project. (2020, October 29). Eating Our Emotions: A Brief History of Funeral Food.
Eat Sleep Live Herefordshire. (n.d.). The History of Sin Eaters.
Frisby, H. (2017). The Sin-Eater: Ritual and Representation in a Hypermodern World. Revenant Journal, (3).
Reddit. (n.d.). What gave rise to the practice of sin-eater or the belief in it?. r/AskHistorians.
Reddit. (2017). What were ‘sin-eaters’ and when did the tradition of hiring them at funerals in parts of Britain begin and end?. r/AskHistorians.
Oxford Reference. (n.d.). Sin-eater.
ResearchGate. (n.d.). The Sin Eater (Poem, not directly relevant for historical data).
Wikipedia. (n.d.). Sin-eater.
Inky N. (2018, January 2). Sin-Eaters.
Stillingfleet, E. (1682). Of the nature of superstition a sermon preached at St Dunstans West, March 31, MDCLXXXII. (General sermon on superstition, not specific to sin-eating).
British Tars. (2018, February 2). Superstition, Spirituality, and Religion in the 18th Century Royal Navy. (Context on 18th-century superstition, not specific to sin-eating).
Jones, E. (n.d.). The Symbolic Significance of Salt.
Reddit. (n.d.). What’s the history or sociology around salt that it got used to prevent demons from crossing it, as in religious protection circles?. r/AskHistorians.
Wikipedia. (n.d.). Sin-eater.
Eat Sleep Live Herefordshire. (n.d.). The History of Sin Eaters.
Kriso.ee. (n.d.). E. Sidney Hartland, The Science of Fairy Tales. (Book listing, not full text).
Project Gutenberg. (n.d.). The Science of Fairy Tales by Edwin Sidney Hartland.
Google Books. (n.d.). The Folklore of the Welsh Border by Jacqueline Simpson. (Book information, not full text).
Oakleaf Books. (n.d.). The Folklore of the Welsh Border by Jacqueline Simpson. (Book listing, not full text).
Eat Sleep Live Herefordshire. (n.d.). The History of Sin Eaters.
Icy Sedgwick. (n.d.). Sin-Eaters: A British Folk Custom.
English Heritage. (n.d.). Victorians: Religion. (General context on Victorian religion).
History.com. (n.d.). Church of England. (General information on Church of England).
Provenance. (2022, August 11). The Bread & Salt Ritual.
Wikipedia. (n.d.). Bread and salt.
Freepages Rootsweb. (n.d.). 19th Century Scottish Burial Customs.
Graveyards of Scotland. (n.d.). Scottish Funeral Customs.
Nearly Knowledgeable History. (2024, January 10). Witchcraft in Shropshire.
From Shropshire And My Shins Are Sharp. (n.d.). About (Shropshire Folklore).
Haunted Adelaide. (2016, September). Death in the Victorian Era part 11: Sin Eater.
Nearly Knowledgeable History. (2020, March 16). The Sin Eater.
Frisby, H. (2017). The Sin-Eater: Ritual and Representation in a Hypermodern World. Revenant Journal, (3).
Nantlle.com. (n.d.). History of Llanllyfni – The Sin Eater.
Seconds History. (n.d.). Sin-Eating: A Lost Ritual of Death and Absolution.
Amusing Planet. (2022, May 25). How Sin Eaters “Saved” the Dead and Dying by Eating Their Sins.
Ancient Origins. (2024, September 8). Soul-Destroying Job of a Sin-Eater Was to Consume the Sins of the Deceased.
Discover Shropshire Churches. (n.d.). Ratlinghope: St Margaret – Churchyard.
Pop Culture Kings. (2018, May 15). The Sin Eater: History’s Worst Profession.
Ancient Origins. (2024, September 8). Soul-Destroying Job of a Sin-Eater Was to Consume the Sins of the Deceased.
Pitt Rivers Museum. (n.d.). Funeral Food in England.
Frisby, H. (2017). The Sin-Eater: Ritual and Representation in a Hypermodern World. Revenant Journal, (3).
Inky N. (2018, January 2). Sin-Eaters.
Jones, E. (n.d.). The Symbolic Significance of Salt.
Simpson, J. (1976). The Folklore of the Welsh Border.
Hartland, E. S. (1890). The Science of Fairy Tales.

wergirtî

1. BACK WHEN: The history of a strange profession — sin eaters | Peninsula Daily News, https://www.peninsuladailynews.com/life/back-when-the-history-of-a-strange-profession-sin-eaters/ 2. Bir Dönemin En Popüler Mesleği: Ölülerin Üzerinden Yemek Yiyerek Para Kazanan Ölü Yiyiciler – Onedio, https://onedio.com/haber/bir-donemin-en-populer-meslegi-olulerin-uzerinden-yemek-yiyerek-para-kazanan-olu-yiyiciler-958394 3. The History of Sin Eaters: A Journey Through Ritual and Belief – Free PDF Download, https://www2.internationalinsurance.org/GR-8-10/pdf?ID=sfL77-3038&title=history-of-sin-eaters.pdf 4. TARİHİN EN İLGİNÇ İNANIŞLARINDAN BİRİ; GÜNAH YİYİCİLİK | Mavişehir Dergisi, https://www.mavisehirdergisi.com/mavisehir/diger/ilgi-cekici/tarihin-en-ilginc-inanislarindan-biri-gunah-yiyicilik.html 5. Sinful suppers: Sin-eating in England and Wales — SECONDS …, https://www.secondshistory.com/home/sin-eating-history 6. Sin-Eating: Unveiling Britain’s Forgotten Ritual – Ancient Origins, https://www.ancient-origins.net/news-human-origins/sin-eating-0021399?rand=38 7. Sin-eater – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Sin-eater 8. How Sin Eaters Saved The Dead & The Dying | Amusing Planet, https://www.amusingplanet.com/2022/05/how-sin-eaters-saved-dead-dying.html 9. 10 Intriguing Facts About Sin-Eaters – Listverse, https://listverse.com/2022/06/08/10-intriguing-facts-about-sin-eaters/ 10. The Sin-Eater: Ritual and Representation in a Hypermodern World …, https://www.revenantjournal.com/contents/the-sin-eater-ritual-and-representation-in-a-hypermodern-world/ 11. The Sin Eater of the Past – Haunted Orange County, https://hauntedoc.com/the-sin-eaters/ 12. The Sin-Eater – London Month of the Dead, https://londonmonthofthedead.com/sineaters.html 13. What were ‘Sin-Eaters’? And when did the tradition die out? : r/AskHistorians – Reddit, https://www.reddit.com/r/AskHistorians/comments/6yinfj/what_were_sineaters_and_when_did_the_tradition/ 14. The Sin Eater – Nearly Knowledgeable, https://nearlyknowledgeablehistory.blogspot.com/2020/03/the-sin-eater.html 15. The Official Nantlle Valley Website > Llanllyfni Village History > The …, http://www.nantlle.com/history-llanllyfni-sin-eater.htm 16. The Sin Eater: History’s Worst Profession – The Pop Culture Kings …, https://popculturekings.wordpress.com/2018/05/15/the-sin-eater-historys-worst-profession/ 17. A Brief History of the People Paid to Eat Other People’s Sins Away – VICE, https://www.vice.com/en/article/a-brief-history-of-the-people-paid-to-eat-other-peoples-sins-away/ 18. What gave rise to the practice of sin-eater (or the myth about it)? And why it occured on England and Wales in 17th century specifically? : r/AskHistorians – Reddit, https://www.reddit.com/r/AskHistorians/comments/10zqop6/what_gave_rise_to_the_practice_of_sineater_or_the/ 19. Sin-eating – Oxford Reference, https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/oi/authority.20110803100507834 20. The Bizarre History Of Sin Eaters, People Who Were Hired To Literally Consume The Misdeeds Of The Dead, https://allthatsinteresting.com/sin-eater 21. Churchyard – Shropshire Churches Tourism Group, https://www.discovershropshirechurches.co.uk/south-west-shropshire/ratlinghope/churchyard/ 22. The Bread & Salt Ritual – Provenance, https://www.provenance.co/post/the-bread-salt-ritual 23. Bread and salt – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Bread_and_salt 24. the symbolic significance of salt in folklore and … – Amazon S3, http://s3-eu-west-1.amazonaws.com/feastassets/documents/The-symbolic-significance-of-salt.pdf 25. What’s the history or sociology around salt that it got used to prevent demons from crossing it, as in religious protection circles? : r/AskHistorians – Reddit, https://www.reddit.com/r/AskHistorians/comments/1e48jxb/whats_the_history_or_sociology_around_salt_that/ 26. The History of Sin Eaters – Eat Sleep Live Herefordshire, https://www.eatsleepliveherefordshire.co.uk/the-history-of-sin-eaters/ 27. Inviting Sin-Eaters to a Funeral: Fact or Folklore? – Icy Sedgwick, https://www.icysedgwick.com/sin-eaters/ 28. The Twentieth Century Sin-Eater – Tony Hirst, https://psychemedia.github.io/sin-eater-resources/_aftermath.html 29. 214 The Sin-Eater: ritual and representation in a … – Revenant Journal, https://www.revenantjournal.com/wp-content/uploads/2022/12/11.-Frisby-The-Sin-Eater.pdf 30. Scottish funeral customs – Graveyards of Scotland, https://graveyardsofscotland.com/scottish-funeral-customs/ 31. Sin Eaters | Inkyn de Worde, https://inkyn.wordpress.com/2018/01/02/sin-eaters/ 32. The Last Sin Eater : Movies & TV – Amazon.com, https://www.amazon.com/Last-Sin-Eater-Louise-Fletcher/dp/B00EBNSOPA 33. A History of the World – Object : Sin Eater’s Grave Ratlinghope Shropshire – BBC, https://www.bbc.co.uk/ahistoryoftheworld/objects/_eO3wrJmR9G8oNpMfVSv6g 34. Where Have All the Sin-Eaters Gone? (We Could Use Some Right Now) – Literary Hub, https://lithub.com/where-have-all-the-sin-eaters-gone-we-could-use-some-right-now/ 35. The “Folklore” Correspondence, 1892-3 — On the Trail of the Sin-Eater – Tony Hirst, https://psychemedia.github.io/sin-eater-resources/_folklore_1892.html 36. The Worst Freelance Gig in History Was Being the Village Sin Eater – Atlas Obscura, https://www.atlasobscura.com/articles/the-worst-paid-freelance-gig-in-history-was-being-the-village-sin-eater 37. Everyone’s Sins Taste Delicious Except My Own – Electric Literature, https://electricliterature.com/the-sin-eater-by-jane-flett/ 38. English Funeral Food, https://england.prm.ox.ac.uk/englishness-funeral-food.html 39. Eating our Emotions: A Brief History of Funeral Food, https://winehistoryproject.org/eating-our-emotions-a-brief-history-of-funeral-food/ 40. The Sin Eater – ResearchGate, https://www.researchgate.net/publication/265725173_The_Sin_Eater 41. Of the nature of superstition a sermon preached at St Dunstans West, March 31, MDCLXXXII / by Edward Stillingfleet – Digital Collections, http://quod.lib.umich.edu/e/eebo/A61578.0001.001/1:2?rgn=div1;view=fulltext 42. Superstition, Spirituality, and Religion – British Tars, 1740-1790, https://www.britishtars.com/2018/02/superstition-spirituality-and-religion.html 43. Science of Fairy Tales: An Inquiry Into Fairy Mythology – Edwin Sidney Hartland – 9780243844692 – E-book – Kriso.ee, https://www.kriso.ee/science-fairy-tales-inquiry-into-fairy-db-97802438446922e.html?lang=en 44. The Project Gutenberg eBook of The Science of Fairy Tales, by …, https://www.gutenberg.org/files/24614/24614-h/24614-h.htm 45. The Folklore of the Welsh Border – Jacqueline Simpson – Google …, https://books.google.com/books/about/The_Folklore_of_the_Welsh_Border.html?id=mykkAQAAIAAJ 46. Folklore of the Welsh Border – Oakleaf Books & Library Consultancy, https://www.oakleafbooks.se/index.php?route=product/product&manufacturer_id=Simpson,%20Jacqueline&product_id=1673097 47. Victorians: Religion | English Heritage, https://www.english-heritage.org.uk/learn/story-of-england/victorian/religion/ 48. Church of England – Anglican Church – History.com, https://www.history.com/articles/church-of-england 49. Scotland Burial Funeral Customs 19th – RootsWeb, https://freepages.rootsweb.com/~bldr/folklore/customs2.html 50. Witchcraft in Shropshire – Nearly Knowledgeable, https://nearlyknowledgeablehistory.blogspot.com/2024/01/witchcraft-in-shropshire.html 51. About – From Shropshire and My Shins Are Sharp – WordPress.com, https://fromshropshireandmyshinsaresharp.wordpress.com/about/ 52. Death in the Victorian Era part 11: Sin Eater – The Haunts Of Adelaide: History, Mystery and the Paranormal, http://hauntedadelaide.blogspot.com/2016/09/death-in-victorian-era-part-11-sin-eater.html