Kurte Ev gotar به شێوെയەکى akademîk li ser jînenîgarî û serpêhatiya Alexander Selkirk (1676-1721), deryavanê Skotlendî yê ku îlhama romana navdar a Daniel Defoe, Robinson Crusoe, daye, disekine. Gotar hûr dibe li ser sedemên terikandina wî li girava Más a Tierra (1704-1709), stratejiyên wî yên jiyanê di nav tenêtiyê de, berxwedana wî ya derûnî, û rizgarkirina wî. Her wiha, konteksta dîrokî ya korsanîtiya sedsala 18an û şert û mercên ekolojîk ên giravê tên nirxandin. Beşek girîng a gotarê ji bo berawirdkirina serpêhatiya rastî ya Selkirk û guhartinên wêjeyî yên Defoe di Robinson Crusoe de hatiye veqetandin. Di encamê de, mîrateya Selkirk û bandora wî ya çandî tê gengeşekirin.

Bêjeyên Sereke: Alexander Selkirk, Robinson Crusoe, Daniel Defoe, Tenêtî, Girava Bêkes, Korsanî, Sedsala 18an, Wêjeya Îngilîzî.

Pêşgotin Alexander Selkirk (1676–1721), deryavanekî Skotlendî bû ku çar sal û çar mehan wek kesekî tenêmayî li giraveke bêkes (1704–1709) jiya û ev serpêhatiya wî ya awarte bû çavkaniya sereke ya îlhama romana navdar a Daniel Defoe, Robinson Crusoe. Çîroka Selkirk ne tenê wekî serpêhatiyeke kesane ya berxwedanê ye, lê di heman demê de wekî mînakeke girîng e ku nîşan dide ka çawa bûyerên rastî dikarin bibin bingeha şaheserên wêjeyî yên nemir. Girîngiya Selkirk ji wê yekê tê ku ew bûye prototîpa yek ji karakterên herî naskirî û bibandor di dîroka wêjeyê de.

Elekeya mirovahiyê bi çîrokên kesên tenêmayî û têkoşîna wan a ji bo jiyanê re xwedî kokên kûr û dîrokeke dirêj e. Van çîrokan, ku tê de mirov bi tenê li hember hêzên xwezayê û dijwariyên derûnî yên tenêtiyê disekine, her tim bala xwendevan û guhdaran kişandiye. Serpêhatiya Alexander Selkirk yek ji mînakên herî berbiçav û bibandor ên vê cureyê ye, ku ne tenê di dema xwe de deng vedaye, lê heta roja îro jî wek çavkaniyeke îlhama berheman dimîne.

Ev gotar armanc dike ku analîzeke kûr û berfireh li ser jiyan û serpêhatiya Alexander Selkirk pêşkêş bike. Di vê çarçoveyê de, dê li ser jiyana wî ya destpêkê, kariyera wî ya deryavanî di konteksta korsanîtiya sedsala 18an de, sedem û hûrgiliyên terikandina wî li girava Más a Tierra, stratejiyên wî yên jiyanê û berxwedana wî ya derûnî di dema tenêtiyê de, û dawiyê de rizgarkirina wî û vegera wî ya nav civakê bê sekinandin. Herwiha, dê rewşa ekolojîk a giravê di wê demê de bê nirxandin. Beşeke girîng a gotarê dê ji bo berawirdkirina serpêhatiya rastî ya Selkirk û guhartinên wêjeyî yên ku Daniel Defoe di romana xwe ya Robinson Crusoe de kirine, bê veqetandin. Di dawiyê de, dê mîrateya Selkirk û bandora wî ya mayînde li ser wêje û çanda populer bê gengeşekirin. Pêkanîna vê gotarê bi zimanê Kurdî û li gorî pîvanên akademîk, di heman demê de, hewldanek e ji bo nîşandana kapasîteya zimanê Kurdî di warê lêkolînên dîrokî û wêjeyî yên navneteweyî de, ku ev yek li gorî rêgezên weşanên akademîk ên Kurdî hatiye amadekirin.

Alexander Selkirk: Jînenîgarî û Konteksta Dîrokî

4.1. Jiyana Destpêkê û Kariyera Deryavanî Alexander Selkirk, ku bi navê xwe yê resen Alexander Selcraig dihat nasîn, di sala 1676an de li bajarokê Lower Largo, li herêma Fife ya Skotlendayê, wek kurê heftemîn ê John Selcraig, pêlavçêker û çermkerekî, ji dayik bû. Çavkaniyên dîrokî destnîşan dikin ku Selkirk di ciwaniya xwe de xwedî karakterekî “serhişk”, “tund” û “bêîteat” bû. Ev taybetmendiyên wî yên kesayetî ne tenê di têkiliyên wî yên malbatî de bûn sedema aloziyan, lê di heman demê de rê li ber bûyerên girîng ên jiyana wî jî vekirin.

Ji ber nakokiyên berdewam bi malbata xwe re û ji ber xwesteka wî ya ji bo jiyaneke maceraperest, Selkirk di sala 1695an de, di temenekî ciwan de, dev ji karê bavê xwe berda û berê xwe da deryayê. Ev biryar ne tenê ji ber serhişkiya wî bû, lê di heman demê de nîşana wê yekê bû ku ew li pey jiyaneke cuda û dûrî rêgezên asayî yên civakê digeriya.

Kariyera wî ya deryavanî bi awayekî cidî di sala 1703an de dest pê kir, dema ku ew tevlî ekspedîsyoneke korsanî (privateering) bû ku ji hêla deryavan û keşfê navdar William Dampier ve dihat birêvebirin. Ev ekspedîsyon, ku di dema Şerê Paşmaniya Spanî (War of the Spanish Succession) de pêk dihat, armanc dikir ku êrîşî keştî û koloniyên Spanî yên li Okyanûsa Pasîfîk bike. Selkirk wek serwerê keştiyê (sailing master) li ser keştiya Cinque Ports dest bi kar kir, ku di bin fermandariya Kaptan Thomas Stradling de bû û wek keştiyeke hevalbend a keştiya Dampier, St George, tev digeriya. Di vê serdemê de, Selkirk divê xwedî ezmûneke berbiçav a deryavaniyê bûya ku bigihîşta vê pileya berpirsiyariyê. Karaktera wî ya serhişk û carinan tund, ku ji ciwaniya wî ve diyar bû, di dawiyê de bû sedema nakokiya navdar a bi Kaptan Stradling re, ku rasterast rê li ber terikandina wî li girava bêkes vekir. Bi vî awayî, taybetmendiyên kesayetiya wî ne tenê jiyana wî ya destpêkê, lê herwiha qedera wî ya awarte jî şekilandin.

4.2. Korsanî û Jiyana Deryayî di Sedsala 18an de Di sedsala 18an de, korsanî (privateering) pratîkeke deryayî ya belav û bi awayekî fermî pejirandî bû, ku ji korsaniya asayî (piracy) cuda bû. Korsan kes an keştiyên taybet bûn ku di dema şer de bi destûreke fermî ji hikûmeta xwe, ku wek “nameya marque” (letter of marque) dihat nasîn, êrîşî keştiyên bazirganî û leşkerî yên dijmin dikirin. Ev destûrname korsanan ji tawanbarkirina bi korsaniya asayî diparast û çalakiyên wan wek beşek ji hewldanên şer ên dewletê rewa dikir.

Rola sereke ya korsanan ew bû ku zirarê bidin bazirganiya deryayî ya dijmin, keştiyên wan bigirin û talan bikin, û bi vî awayî hêza aborî û leşkerî ya dijmin lawaz bikin. Ji bo dewletan, ev rêbazek bû ji bo zêdekirina hêzên xwe yên deryayî bêyî ku lêçûneke mezin ji bo avakirina keştiyên şer ên dewletê bikin. Ji bo beşdaran, ango korsanan bi xwe, ev kar derfeteke mezin a bidestxistina dewlemendiyê pêşkêş dikir, ji ber ku beşek ji talanê (prize money) di navbera ekîb, kaptan û xwediyên keştiyê de dihat parvekirin. Lêbelê, jiyana korsaniyê tijî xeter, tundûtûjî û bêewlehî bû.

Mercên jiyanê li ser keştiyên korsanan gelek dijwar bûn. Keştî gelek caran qerebalix bûn, xwarin kêm û nekêrhatî bû, û paqijî di asta herî nizm de bû. Ev mercên dijwar, ligel streseke domdar a ji ber şer û xetereyên deryayê, gelek caran dibûn sedema nexweşiyan û nakokiyên tund di navbera ekîbê de. Konteksta civakî-aborî û siyasî ya korsanîtiya sedsala 18an ne tenê pîşeya Alexander Selkirk diyar kir, lê di heman demê de ew hawîrdora bi risk û gelek caran hovane jî şekil da ku ew tê de dijiya. Biryara wî ya tund a ji bo terikandina li giravê, her çend awarte be jî, dikare beşek jê wekî bertekek li hember jiyaneke ku jixwe bi xetereyên domdar, têkiliyên nearam û asta bêqanûnî ya ku di korsanîtiyê de hebû, were fêm kirin. Jiyana li ser keştiyên wek Cinque Ports hem dikaribû berxwedêriyê xurt bike, hem jî dikaribû mirovan ber bi biryarên radîkal ve bikişîne dema ku bi neheqî an xetereyeke mezin re rû bi rû diman, wekî ku di pevçûna Selkirk bi Stradling re qewimî.

Li Girava Bêkesiyê: Serpêhatiya Alexander Selkirk

5.1. Nakokiya bi Kaptan Stradling re û Terikandina li Más a Tierra Di Îlona 1704an de, keştiya Cinque Ports, ku Alexander Selkirk wek serwerê wê kar dikir, ji bo dabînkirina ava şirîn û pêdiviyên din, li girava Más a Tierra, yek ji giravên komgiravên Juan Fernández, ku bi qasî 670 kîlometre dûrî peravên Şîliyê ye, lenger avêt. Di vê demê de, Selkirk fikarên xwe yên cidî di derbarê rewşa teknîkî ya keştiyê de anî ziman. Bi taybetî, wî îdîa kir ku darê keştiyê ji ber kurmikan (worm infestation) zirareke mezin dîtiye û ew ê nikaribe bi ewlehî sefera xwe ya dirêj a vegerê bidomîne; wî bawer dikir ku keştî dê di rê de binav bibe.

Ev fikarên Selkirk bûn sedema nakokiyeke tund di navbera wî û kaptanê ciwan ê keştiyê, Thomas Stradling, ku wê demê tenê 21 salî bû. Selkirk israr kir ku heta keştî bi awayekî baş neyê temîrkirin, ew ê sefera xwe nedomîne û daxwaz kir ku li şûna ku bi keştiyeke ne-ewle rêwîtiyê bike, li giravê bê hiştin. Kaptan Stradling, dibe ku ji ber serhişkiya Selkirk an jî ji bo ku otorîteya xwe nîşan bide, vê daxwaza awarte qebûl kir. Selkirk bi hindek amûrên bingehîn ên jiyanê, ku di nav de tivingek, barûtek, kêrek, bivirek, beroşek ji bo xwarinçêkirinê, hin cil û berg, nivîn û pirtûkeke Încîlê hebûn, li giravê hate hiştin. Di destpêkê de, Selkirk texmîn dikir ku dê di nav çend mehan de ji hêla keştiyeke din ve bê rizgarkirin, lê piştî ku keştiya Cinque Ports ji ber çavan winda bû, ew ji biryara xwe poşman bû û hewl da ku vegere ser keştiyê. Lêbelê, Kaptan Stradling guh neda lava û hewldanên wî û ew li giravê bi tenê hişt.

Pêşbîniya Selkirk di derbarê rewşa keştiya Cinque Ports de bi awayekî trajedîk rast derket. Piştî ku ji girava Más a Tierra derket, keştî li peravên Kolombiyayê rastî stoqanekê hat û ji ber zirara ku dîtibû binav bû. Ji 63 kesên ku li ser keştiyê bûn, tenê Kaptan Stradling û 17 kesên din sax man; ew jî ji hêla Spanîyan ve, ku di wê demê de dijminên Îngilîstanê bûn, hatin girtin, birin Lîmayê û li wir rastî îşkence û zindaneke dijwar hatin. Bi vî awayî, israra Selkirk li ser ne-ewlehiya keştiyê, ku bû sedema terikandina wî, bi awayekî paradoksî bû sedema xelasiya wî ji qedereke pir xerabtir ku li benda hevalên wî yên berê bû. Ev yek nîşan dide ku biryara wî ya dijwar, ku di wê demê de wekî tevgereke bêhêvî dihat dîtin, di rastiyê de jiyana wî parast.

5.2. Rewşa Ekolojîk a Girava Más a Tierra di Destpêka Sedsala 18an de Girava Más a Tierra, ku îro bi navê Girava Robinson Crusoe tê nasîn , di destpêka sedsala 18an de, dema ku Alexander Selkirk lê hate terikandin, xwedî ekosîstemeke taybet bû ku ji bo jiyana wî ya çar sal û çar mehan roleke krîtîk lîst. Girav bi eslê xwe volkanîk bû, bi eraziyek çiyayî û geliyên kûr. Avhewaya wê bi giştî nerm bû û ji hêla Herikîna Humboldt a sar, ku ji rojhilatê giravê diherikî, dihat birêkûpêkkirin. Selkirk bi xwe giravê wekî “bihuştek pak” ji bo kesekî asêmayî binav kiribû , ku ev yek nîşana mercên jiyanê yên bi kêmanî ne pir dijwar dide.

Di warê faunayê de, girav ji bo Selkirk çavkaniyên girîng pêşkêş dikirin. Komeke mezin a bizinên kovî, ku berê ji hêla deryavanên Spanî ve li giravê hatibûn berdan, li wir dijiyan û ji bo Selkirk bûn çavkaniya sereke ya goşt û şîr. Herwiha, pisîkên kovî û mişk jî li giravê hebûn; pisîk paşê ji bo Selkirk bûn alîkarên girîng di kontrolkirina nifûsa mişkan de. Li peravên giravê îstakozên bi strî û şêrên deryayê (nemaze di demsala hevjîniyê de) dihatin dîtin. Ya girîng, li giravê ajalên jehrî an xeternak ên mezin tune bûn ku gefê li jiyana Selkirk bixwin. Qeydên dîrokî yên ji serdanên deryavanên din ên wê serdemê, wek Edward Cooke di sala 1709an de (ku Selkirk rizgar kir) û George Anson di sala 1741an de, hebûna daristanên berfireh û jiyaneke deryayî ya dewlemend li dora giravê piştrast dikin. Lêbelê, di heman deman de, nîşanên destpêkê yên bandora mirovan, wek birîna daran ji bo êzing û temîrkirina keştiyan, jî di van qeydan de hatine destnîşankirin.

Flora ya giravê jî ji bo jiyana Selkirk girîng bû. Li giravê cûrbecûr riwekên xwarinê yên kovî peyda dibûn, di nav de şêlimên kovî, fêkiyên ku wek bîbera pembe (pink peppercorns) tên binavkirin, û cûreyên kelemê. Girav ji hêla çavkaniyên ava şirîn ve jî dewlemend bû, ku ev yek ji bo jiyanê faktoreke bingehîn e. Wekî din, giravên Juan Fernández, tevî Más a Tierra, xwedî florayeke endemîk a berbiçav in, ku gelek cureyên riwekan tenê li van giravan peyda dibin. Mercên ekolojîk ên taybet ên Más a Tierra – avhewaya nerm, hebûna bizin û pisîkên kovî (ku bi awayekî tesadufî ji hêla mirovên berê ve hatibûn anîn û ji bo Selkirk sûdmend bûn), ava şirîn a têr, û riwekên xwarinê – faktorên bingehîn bûn ku jiyana çar salan a Selkirk li giravê mimkun kirin. Ger hawîrdor bi awayekî berbiçav dijwartir an ji çavkaniyan kêmtir bûya, dibe ku jêhatîbûna wî ya berbiçav jî têrê nekira. Bi vî awayî, têkiliya di navbera ajansa mirovî û îmkanên hawîrdorê de di senaryoyên jiyanê yên ekstrem de bi awayekî zelal xuya dike.

Stratejiyên Jiyanê û Berxwedana Derûnî

6.1. Pêdiviyên Jiyanê: Xwarin, Starî û Amûr Jiyana Alexander Selkirk li girava Más a Tierra mînakeke berbiçav a adaptasyon û jêhatîbûna mirovî ye li hember mercên herî dijwar. Ew ne tenê bi pasîfî li ber xwe da, lê bi awayekî çalak çavkaniyên giravê bikar anî û ji bo xwe jiyaneke, her çend tenê be jî, ava kir.

Di warê peydakirina xwarinê de, Selkirk di destpêkê de li peravên giravê ma û bi giranî îstakozên bi strî dixwar, ku bi hêsanî dihatin girtin. Lêbelê, piştî ku şêrên deryayê di demsala hevjîniyê de perav dagir kirin, ew neçar ma ku ber bi navenda giravê ve biçe. Li vir, wî dest bi nêçîra bizinên kovî kir, ku bûn çavkaniya wî ya sereke ya proteînê. Di destpêkê de, wî tivinga xwe ji bo nêçîrê bikar anî, lê piştî ku barûta wî xilas bû, ew fêr bû ku bizinan bi bezê û bi destan, an jî bi kêra xwe bigire. Ev yek jêhatîbûneke fîzîkî ya mezin dixwest. Wî herwiha ji şîrê bizinan jî sûd werdigirt û carinan masî digirt û riwekên xwarinê yên wekî şêlim û kelemê berhev dikir.

Ji bo parastina xwe ji hewaya sar û baranê, Selkirk du kozikên sade lê bikêrhatî ji darên bîberê (pepper trees) yên ku li giravê şîn dibûn, çêkirin. Yek ji van kozikan ji bo xwarinçêkirinê û hilanîna xwarinê, û ya din jî ji bo razan û xwendinê dihat bikaranîn. Wî ji bo çêkirina van kozikan şax, qurmên daran û giya bi kar anî, û ew bi çermê bizinan nixumandin da ku li hember baranê berxwedêr bin.

Amûrên Selkirk di destpêkê de kêm bûn, lê wî bi jêhatîbûna xwe ew zêde kirin. Dema ku kêra wî ya orîjînal şikest an kor bû, wî kêreke nû ji xelekên hesinî yên bermîlên vala yên ku li peravê mabûn, ji xwe re çêkir. Ev yek nîşana jêhatîbûna wî ya di warê metalurjiyê de ye. Piştî ku cilên wî yên ji keştiyê anîbûn kevn û peritîn, wî ji çermê bizinan ji xwe re cilên nû çêkirin. Tê gotin ku wî bizmarek wek derziyê bikar anî û bi rîsên ku ji riwekan çêkiribûn, çerman bi hev ve dirût. Jêhatîbûna wî di vî warî de dibe ku ji bavê wî, ku çermker bû, mîras mabû. Pêlavên wî jî piştî demekê xira bûn, û ew neçar ma ku pêxas bigere. Bi demê re, lingên wî ewqas hişk û qerisî bûn ku ew dikaribû bi hêsanî li ser eraziya dijwar a giravê bigere.

Yek ji pirsgirêkên Selkirk li giravê mişk bûn, ku bi şevan êrîşî wî dikirin û xwarina wî didizîn. Ji bo çareserkirina vê pirsgirêkê, wî pisîkên kovî yên ku li giravê dijiyan kedî kirin. Van pisîkan ne tenê mişk ji wî dûr dixistin, lê di heman demê de ji bo wî bûn hevalên bêdeng di tenêtiya wî de. Jiyana Selkirk li giravê ne tenê berxwedaneke pasîf bû, lê pêvajoyeke çalak a adaptasyonê û bikaranîna afirîner a çavkaniyan bû. Wî bi awayekî sîstematîk materyalên xav ên giravê veguherandin amûr, stargeh û xwarinê, û jêhatîbûneke berbiçav ji bo fêrbûn û nûjeniyê di bin zexta ekstrem de nîşan da.

6.2. Têkoşîna li Dijî Tenêtî û Parastina Hişmendiyê Ji bilî têkoşîna fîzîkî ya ji bo jiyanê, Alexander Selkirk neçar ma ku li hember dijwariyên derûnî yên tenêtiya demdirêj jî têbikoşe. Di mehên destpêkê yên mana xwe ya li giravê de, ew tûşî hestên giran ên tenêtî, bêhêvîtî, poşmanî û tirsê bû. Çavkanî behsa wê yekê dikin ku ew ji dengên nenas ên ku ji hundurê giravê dihatin û ji “cinawirên deryayê” ditirsiya. Fikrên xwekuştinê û tirsa ji dînبوونê jî di serê wî de digeriyan. Ev qonaxa destpêkê ya şok û bêhêvîtiyê di rewşên wiha ekstrem de gelemperî ye, wekî ku lêkolînên psîkolojîk ên li ser îzolasyona civakî ya demdirêj jî destnîşan dikin.

Lêbelê, Selkirk ji bo parastina tenduristiya xwe ya derûnî û şiyana xwe ya axaftinê rêbazên girîng bikar anîn. Yek ji stûnên sereke yên berxwedana wî ya derûnî Încîla ku pê re anîbû bû. Ew her roj beşên ji Încîlê dixwend, zebûr û stranan digot. Ev pratîkên ruhanî û zimanî ne tenê ji bo parastina baweriya wî bûn, lê di heman demê de alîkariya wî kirin ku hişê xwe mijûl bike, pêwendiya xwe bi cîhana mirovî re (bi rêya ziman û nivîsê) biparêze, û nehêle ku ew bi tevahî bikeve nav bêdengî û bêhêvîtiyê. Helbesta William Cowper a bi navê “Tenêtiya Alexander Selkirk” jî van aliyên psîkolojîk ên serpêhatiya wî vedikole û hestên wî yên tevlihev ên di dema tenêtiyê de radixe ber çavan.

Bi derbasbûna demê re, Selkirk hêdî hêdî bi rewşa xwe ya nû re adaptasyon pêk anî. Wî fêhm kir ku bi mijûlkirina xwe bi karên rojane yên wekî nêçîr, avakirina stargehê, û keşfkirina giravê, dikare li hember hestên neyînî yên tenêtiyê bisekine. Ew bi rîtma xwezayê re li hev hat û heta radeyekê ji jiyana xwe ya sade û tenê kêfxweş bû. Ev yek nîşan dide ku mirov xwedî kapasîteyeke berbiçav a adaptasyonê ye, heta di mercên herî dijwar de jî.

Lêbelê, bandora demdirêj a çar sal û çar mehên tenêtiyê li ser Selkirk kûr bû. Dema ku ew di dawiyê de hate rizgarkirin, xuyangeke wî ya “hov” hebû; cilên wî ji çermê bizinan bûn, por û riha wî dirêj bibûn, û ew hema hema şiyana xwe ya axaftinê bi awayekî herikbar winda kiribû. Ev yek nîşan dide ku îzolasyona demdirêj çiqas dikare bandorê li ser mirov bike, hem ji aliyê fîzîkî ve hem jî ji aliyê civakî û derûnî ve. Rêwîtiya psîkolojîk a Selkirk – ji bêhêvîtiya destpêkê, bi rêya adaptasyona jêhatî, heta gihîştina rewşek aramî û heta kêfxweşiyekê – û paşê jî gotinên wî yên piştî rizgariyê ku ew li giravê ji jiyana xwe ya paşê bextewartir bû, pêvajoyeke tevlihev a psîkolojîk nîşan dide ku tê de nirx û pêşanîyên jiyanê ji nû ve tên pênasekirin.

Rizgarkirin û Vegera Nav Civakê

7.1. Hevdîtina bi Keştiya Woodes Rogers re Piştî çar sal û çar mehên jiyana di tenêtiyeke mutleq de, xelasiya Alexander Selkirk di 2ê Sibata 1709an de hat. Du keştiyên korsanî yên Îngilîz, Duke û Duchess, ku di bin fermandariya Kaptan Woodes Rogers de bûn, gihîştin girava Más a Tierra. Tesadufeke balkêş ew bû ku pîlotê sereke yê keştiya Duke William Dampier bû, keşfkar û deryavanê navdar ê ku Selkirk berê di ekspedîsyona wî de kar kiribû û ew baş nas dikir. Dema ku Selkirk dûmana keştiyan ji dûr ve dît, ji bo ku bala wan bikişîne, agirek mezin pêxist.

Koma ku ji keştiya Duke bi serokatiya Thomas Dover daket giravê, bi dîtina Selkirk matmayî ma. Li hember wan mirovek bi xuyangeke hovane rawesta bû; cilên wî bi tevahî ji çermê bizinan hatibûn çêkirin, por û riha wî pir dirêj bibûn, û lingên wî pêxas û qerisî bûn. Selkirk ji ber şahî û heyecana dîtina mirovên din piştî ewqas dem, di destpêkê de hema bêje nikarîbû biaxive û gotinên wî nezelal bûn. Kaptan Woodes Rogers, di qeydên xwe de, Selkirk bi awayekî henekî wek “waliyê giravê” binav dike.

Selkirk bi jêhatîbûna xwe ya di nêçîra bizinan de (rojê du-sê bizin digirtin) alîkarî da ekîba Rogers ku ji nexweşiya skorbûtê (scurvy), ku ji ber kêmasiya vîtamîn C di seferên deryayî yên dirêj de belav bû, xelas bibin. Kaptan Rogers ne tenê ji hêza fîzîkî û jêhatîbûna Selkirk a ji bo jiyanê bandor bû, lê di heman demê de ji aramiya hişê ku wî di dema tenêtiya xwe de bi dest xistibû jî matmayî ma. Rogers di pirtûka xwe A Cruising Voyage Round the World de dinivîse: “Mirov dikare bibîne ku tenêtî û dûrketina ji cîhanê ne rewşeke jiyanê ya ewqas असह्य e ku piraniya mirovan xeyal dikin, nemaze dema ku mirov bi awayekî rast an neçarî tê de têne avêtin”. Ev pirtûka Rogers, ku tê de serpêhatiya Selkirk bi hûrgilî hate vegotin, piştî weşana xwe di sala 1712an de zû populer bû û roleke sereke lîst di nasandina çîroka Selkirk ji raya giştî re. Bêyî vê vegotina Rogers û paşê jî gotara Richard Steele , dibe ku serpêhatiya Selkirk wekî çîrokeke deryayî ya jibîrkirî bimaya. Bi vî awayî, tomarkirin û belavkirina çîrokê ji hêla Rogers ve gaveke krîtîk bû ber bi nemirkirina wê ya wêjeyî ji hêla Defoe ve.

7.2. Jiyana piştî Rizgariyê û Zehmetiyên Vegerê Piştî rizgarkirina wî, Alexander Selkirk yekser venegeriya jiyana asayî. Kaptan Woodes Rogers, ji ber jêhatîbûn û ezmûna wî ya deryavanî, ew wek hevkarê duyemîn (second mate) ê keştiya Duke tayîn kir. Selkirk beşdarî çalakiyên korsanî yên Rogers bû û di demekê de berpirsiyariya keştiyeke Spanî ya bi navê Increase, ku ji hêla Rogers ve hatibû desteser kirin, girt ser xwe. Ew di talankirina keştiyeke Spanî ya tijî zêr û gencîne de jî roleke çalak lîst.

Selkirk di Cotmeha 1711an de, piştî heşt salên dûrketina ji welatê xwe, vegeriya Îngilîstanê. Bi saya para xwe ya ji talanên korsanî, ew bi qasî 800 lîreyên Îngilîzî (ku wê demê sermayeyek mezin bû) dewlemend bibû. Çîroka wî ya awarte zû li seranserê Brîtanyayê belav bû û ew bû kesekî navdar.

Lêbelê, tevî dewlemendî û navdariya xwe, Selkirk di adaptasyona jiyana nû ya li nav civakê de zehmetiyên mezin kişand. Jiyana li giravê, her çend dijwar bûya jî, ji bo wî bûbû awayekî jiyanê û wî aramiya xwe tê de dîtibû. Wî gelek caran digot: “Ez niha xwediyê heşt sed lîreyî me, lê ez ê tu carî wekî wê demê bextewar nebim ku qurişek min tune bû”. Ew bêriya tenêtî û serbestiya xwe ya li giravê dikir û gelek caran ji qerebalixiya bajaran direviya û li deverên çolter xwe vedişart. Ev yek nîşan dide ku ezmûna wî ya kûr a tenêtiyê bandorek mayînde û dibe ku birînên derûnî yên ku bi hêsanî sax nedibûn, li ser wî hiştibû.

Jiyana wî ya piştî vegerê jî ne bê pirsgirêk bû. Di sala 1713an de, li Bristolê, ew bi tawana êrîşkirina li ser karmendekî keştiyan (shipwright) hate darizandin û dibe ku ji bo demekê di zindanê de mabû. Wî du caran zewicî; carekê bi jineke ciwan a bi navê Sophia Bruce re, ku pê re ji Skotlendayê reviya Londonê, û paşê jî bi jinebiyek xwediyê meyxaneyekê ya bi navê Frances Candis re li Plymouthê. Lêbelê, xuya ye ku jiyana li bejahiyê ji bo wî ne guncaw bû. Di sala 1720an de, ew careke din tevlî Hêzên Deryayî yên Keyaniyê bû û vegeriya deryayê.

Alexander Selkirk di 13ê Kanûna Pêşîn a 1721an de, di temenê 45 saliyê de, dema ku wek efser li ser keştiya şer a Brîtanî HMS Weymouth li peravên rojavayê Afrîkayê (Gold Coast, Gana ya îroyîn) kar dikir, ji ber nexweşiya tayê zer (yellow fever) jiyana xwe ji dest da. Termê wî li gorî kevneşopiya deryavaniyê li deryayê hate veşartin. Jiyana Selkirk a piştî rizgariyê wêneyekî tevlihev û heta radeyekê trajedîk ê mirovekî nîşan dide ku tevî bidestxistina dewlemendî û navdariyê, di veintegrasyona nav civakê de têk çû. Hesreta wî ya ji bo jiyana sade ya li giravê û tevgerên wî yên “bêîteat” ên berdewam, li dijî vegotineke lehengî ya sade derdikevin û pêşniyar dikin ku guhertin an birînên psîkolojîk ên mayînde ji ber ezmûna wî ya dirêj a tenêtiyê çêbûne. Ev tevlihevî wî dike kesayetek balkêştir û mirovîtir ji lehengekî saxmayî yê bêqisûr, û îşaret bi veguherînên bêveger dike ku ezmûnên ekstrem dikarin li ser mirovan bikin.

Alexander Selkirk û Robinson Crusoe ya Daniel Defoe: Çavkaniya Îlhamê

8.1. Wekhevî û Cûdahiyên di Navbera Serpêhatiya Rastî û Romana Xeyalî de Bi gelemperî di nav lêkolînerên wêjeyê de tê pejirandin ku Daniel Defoe (n. 1660-1731) ji çîroka rastî ya Alexander Selkirk îlhama xwe ya sereke ji bo afirandina karaktera xwe ya nemir, Robinson Crusoe, û nivîsandina romana xwe ya bi heman navî (1719) girtiye. Defoe, ku nivîskarekî berhemdar û rojnamevanekî jîr bû, bi awayekî berfireh bi dîroka deryayî, seferên keşfê û jiyana korsanan re eleqedar bû. Her çend tê gotin ku Defoe bi Kaptan Woodes Rogers re, ku Selkirk rizgar kiribû û çîroka wî weşandibû, hevdîtin kiriye, lê tu belgeyeke teqez tune ku nîşan bide ew bi xwe bi Alexander Selkirk re rûniştiye an na.

Dema ku mirov li serpêhatiya rastî ya Selkirk û romana xeyalî ya Crusoe dinêre, hin wekheviyên giştî diyar dibin. Her du kes li giraveke bêkes û dûrî şaristaniyê asê dimînin. Her du jî neçar dimînin ku ji bo jiyana xwe têbikoşin, stargehan ji xwe re ava dikin, nêçîrê dikin, û bi awayekî afirîner çavkaniyên kêm ên ku li ber destê wan in bikar tînin da ku bijîn. Ev têkoşîna ji bo jiyanê û adaptasyona li hember mercên dijwar xala hevpar a herî girîng e.

Lêbelê, cûdahiyên di navbera çîroka rastî û ya xeyalî de pir berbiçav in û nîşan didin ku Defoe çawa materyalê xav ê serpêhatiya Selkirk ji bo armancên xwe yên wêjeyî û tematîk guhertiye. Li vir çend cûdahiyên sereke hene:

• Demjimara Tenêtiyê: Alexander Selkirk çar sal û çar meh li giravê ma , lê Robinson Crusoe bîst û heşt salan bi tenê li girava xwe derbas kir. Ev dirêjkirina demê ji Defoe re derfet da ku pêvajoya adaptasyon û veguherîna karakterê xwe bi hûrgilî vebêje.
• Cihê Giravê: Girava ku Selkirk lê ma, Más a Tierra, li Okyanûsa Pasîfîk, nêzîkî peravên Şîliyê bû. Lêbelê, girava xeyalî ya Crusoe li Deryaya Karayîban, nêzîkî devê Çemê Orinoco li peravên Venezuelayê bû. Ev guhertina cografî dibe ku ji bo Defoe girîng bûya ji ber ku Karayîb di wê demê de navendeke girîng a bazirganî û kolonyalîzma Ewropî bû.
• Sedema Asêmayînê: Selkirk bi daxwaza xwe û ji ber nakokiya bi kaptanê xwe re li giravê hate hiştin. Berevajî vê, Robinson Crusoe piştî ku keştiya wî di stoqanekê de binav bû, wekî yekane kesê saxmayî li giravê asê ma.
• Hebûna Hevalan: Selkirk di tevahiya heyama mana xwe ya li giravê de bi tevahî bi tenê bû. Lêbelê, Robinson Crusoe piştî gelek salan hevalê xwe yê navdar “Friday” (În) ji destê komkujekî xilas dike û ew dibin heval. Hebûna Friday ji Defoe re derfetê dide ku mijarên wekî têkiliya di navbera şaristaniyan de, ol, û serwerî/bindestiyê bikole.
• Karakter û Motivasyon: Alexander Selkirk deryavanekî Skotlendî û korsanek bû ku ji ber mercên taybet li giravê ma. Robinson Crusoe bêtir wekî bazirganekî Îngilîz û maceraperestekî tê teswîrkirin ku li pey dewlemendî û serpêhatiyan e. Crusoe di romanê de xwedî baweriyeke olî ya pir xurtir e û meyleke wî ya ji bo “medenîkirin” û birêxistinkirina giravê li gorî pîvanên Ewropî heye, ku ev yek di çîroka Selkirk de ewqas ne diyar e.

Ji bo zelalkirina van xalan, tabloya jêrîn berawirdiyek kurt pêşkêş dike:

Tabloya Berawirdî: Alexander Selkirk û Robinson Crusoe

Mijar (Aspect)	Alexander Selkirk (Agahiyên Rastî)	Robinson Crusoe (Agahiyên Romanê)
Demjimara Tenêtiyê	4 sal û 4 meh	28 sal
Cihê Giravê	Más a Tierra (Pasîfîk, nêzîkî Şîliyê)	Giraveke nêzîkî devê Çemê Orinoco (Karayîb)
Hebûna Hevalan	Bi tenê	Friday û kesên din (di dawiyê de)
Sedema Terikandinê	Daxwaza xwe/nakokî bi kaptan re	Binavbûna keştiyê
Karaktera Sereke	Deryavan/Korsanê Skotlendî	Bazirgan/Maceraperestê Îngilîz
Amûrên Destpêkê	Tiving, barût, kêr, bivir, beroş, Încîl, hwd.	Tiştên ji keştiya binavbûyî hatine rizgarkirin
Baweriya Olî	Încîl dixwend, dua dikir	Roleke navendî, veguherîna giyanî
Vegera Civakê	Bi keştiyeke korsanî hate rizgarkirin, dewlemend bû lê di adaptasyonê de zehmetî kişand	Bi keştiyeke Îngilîz hate rizgarkirin, dewlemend bû û vegeriya Îngilîstanê
Dawiya Jiyanê	Di deryayê de ji ber nexweşiyê mir	Di romanê de sax dimîne û serpêhatiyên din dijî

Ev cûdahî nîşan didin ku Defoe çîroka Selkirk ne wekî kopiyek rastîn, lê wekî bingehek ji bo afirandina çîrokeke nû û xweser bikar aniye.

8.2. Veguherîna Wêjeyî ya Çîroka Selkirk Daniel Defoe bi awayekî hostayî çîroka rastî ya jiyan û berxwedana Alexander Selkirk wekî bingehek bikar anî, lê ew bi kûrahî veguherand û ji nû ve şekil da da ku bibe romaneke didaktîk û alegorîk ku nirx û îdeolojiyên sereke yên sedsala 18an a Brîtanyayê nîşan dide. Armanca Defoe ne tenê vegotina çîrokeke macerayê bû; wî xwest ku mijarên kûrtir ên wekî ferdperestiya burjuwazî ya nûpejirandî, serweriya mirov li ser xwezayê, girîngiya ked û aqilmendiyê, û nirxên olî yên Protestanî, bi taybetî Kalvînîzmê, bikole û pêşkêş bike.

Di romana Defoe de, Robinson Crusoe ji kesekî tenêmayî yê ku ji bo jiyanê têdikoşe, wêdetir diçe. Ew dibe sembola mirovê Ewropî yê kolonîker û “medenîker” ku li giraveke “hov” û “bêxwedî” nîzam û rêkûpêkiyê datîne. Crusoe bi awayekî sîstematîk dest bi keşfkirin, çandinî, kedîkirina ajalan, û avakirina stargeh û kelehan dike. Ew giravê wekî milkê xwe dibîne û hewl dide ku wê li gorî pîvanên xwe yên Ewropî birêve bibe. Ev nêzîkatî bi awayekî berbiçav ji serpêhatiya Selkirk cuda ye, ku têkoşîna wî bêtir rasterast û ji bo jiyanê bû, bêyî ku xwedî armancên îdeolojîk an kolonîker ên berfireh be.

Guhertinên girîng ên ku Defoe di çîrokê de kirine – wek dirêjkirina maweya tenêtiyê heta 28 salan, guhertina cihê giravê bo Karayîban (ku nêzîktirî navendên kolonyal ên wê demê bû), anîna karakterê Friday (ku derfetê dide Defoe ku têkiliyên serwerî-bindestî û pêvajoya “medenîkirina” kesekî “hov” nîşan bide), û giringîdana Crusoe bi tomarkirina bûyeran û “pêşxistina” giravê – hemû ji bo xizmetkirina van armancên tematîk û didaktîk ên berfirehtir in. Romana Robinson Crusoe bi vî awayî ji vegotineke sade ya jiyanê wêdetir diçe û dibe alegoriyeke li ser pêşketina mirovahiyê (ji nêrîna Ewropî ya wê demê), girîngiya bawerî û aqil, û potansiyela mirov ji bo guhertin û serweriya li ser hawîrdora xwe. Bi vî awayî, Defoe çîroka Selkirk ji çarçoveya wê ya dîrokî derxist û ew xiste nav konteksteke wêjeyî û felsefî ya pir berfirehtir.

Mîrateya Alexander Selkirk û Bandora Wî ya Çandî

9.1. Selkirk wek Arketîpa Mirove Tenêmayî Her çend navê Robinson Crusoe di cîhana wêjeyê û çanda populer de bêtir tê nasîn û hema hema bûye hevwateya kesê tenêmayî, Alexander Selkirk di hişmendiya giştî de wekî “Robinson Crusoe yê rastî” cîh girtiye. Serpêhatiya wî ya awarte ya jiyanê li giraveke bêkes ji bo çar salan zêdetir, ew kiriye arketîpek – sembolek ji bo mirovê tenêmayî yê ku bi jêhatîbûn, îrade û berxwedana xwe li hember hêzên dijwar ên xwezayê û tenêtiya bêpîvan disekine. Çîroka wî ne tenê wekî şahidiyek li ser kapasîteya mirovî ya ji bo jiyanê di mercên herî dijwar de ye, lê di heman demê de wekî çavkaniyeke bêdawî ya îlhama ji bo nivîskar, hunermend û fîlmçêkeran e ku dixwazin mijarên tenêtî, jiyan û adaptasyonê bikolin.

9.2. Bandora li ser Wêje û Çanda Populer piştî Defoe Romana Daniel Defoe, Robinson Crusoe, ku bi giranî ji serpêhatiya Alexander Selkirk îhlam girtiye, ne tenê wekî yek ji yekemîn û girîngtirîn romanên bi zimanê Îngilîzî tê hesibandin , lê di heman demê de bandorek kûr û mayînde li ser pêşketina wêjeya cîhanê kiriye. Romana Crusoe cureyekî wêjeyî yê nû afirand ku bi navê “Robinsoniad” tê nasîn – çîrokên ku tê de karakter li giraveke bêkes an cihekî dûr asê dimînin û neçar in ku ji bo jiyana xwe têbikoşin. Ev cure ji wê demê ve gelek caran hatiye bikaranîn, ji nû ve şîrovekirin û heta parodîkirin.

Çîroka Selkirk û guhertoya wê ya wêjeyî di şexsê Crusoe de, di gelek berhemên wêjeyî yên din, fîlm, rêzefîlmên televîzyonê û çanda populer de bi awayên cuda hatiye xuyakirin. Mînak, fîlma navdar a Tom Hanks, “Cast Away” (Tenê li Cîhanê), her çend çîrokeke nûjen be jî, bi awayekî eşkere hin hêman û mijarên bingehîn ên vê çîroka klasîk a tenêmayînê dihewîne û nîşan dide ku ev arketîp çiqas bi hêz e. Analîzên akademîk ên li ser vegotinên tenêmayînê bi berdewamî Crusoe (û bi vî awayî Selkirk) wekî kesayetek bingehîn destnîşan dikin, ku ev yek nîşan dide ka çawa vegotineke dîrokî ya yekane, dema ku bi awayekî hunerî were veguherandin, dikare bandorek çandî ya dûr û dirêj û berfireh biafirîne.

Wekî din, wekî nîşaneke mayînde ya bandora çîroka Selkirk û Crusoe, girava rastîn a ku Selkirk lê mabû, Más a Tierra, di sala 1966an de ji hêla hikûmeta Şîliyê ve bi awayekî fermî wek “Girava Robinson Crusoe” hate binavkirin. Herwiha, giraveke din a nêzîk di heman komgiravê de wek “Girava Alejandro Selkirk” hate navandin, tevî ku Selkirk tu carî lingê xwe neavêtibû wê giravê. Ev navandinên fermî şahidiyek berbiçav in ji bo wê yekê ku çawa çîrokek dikare ji rastiya dîrokî wêdetir biçe û bibe beşek ji nasnameya cografî û çandî ya cîhanê. Bi vî awayî, serpêhatiya kesane û dijwar a Selkirk, piştî ku di nav parzûna jêhatiya wêjeyî ya Defoe re derbas bû û bi Robinson Crusoe re hate xurtkirin, ji çarenûsa xwe ya destpêkê derbas bû û bû arketîpeke çandî ya mayînde. Ev yek hêza awarte ya vegotineke baş-çêkirî (her çend bi giranî hatibe xeyalîkirin jî) nîşan dide ku xwe di nav hişmendiya çandî ya cîhanî de bi cih bike û bibe sedema afirandina cureyên wêjeyî û sînemayî yên tevahî.

Encamname Serpêhatiya Alexander Selkirk, deryavanê Skotlendî yê ku di destpêka sedsala 18an de zêdetirî çar salan bi tenê li giraveke bêkes a Okyanûsa Pasîfîk jiya, yek ji çîrokên herî balkêş ên berxwedan û adaptasyona mirovî ye di dîrokê de. Jiyana wî, ji ciwaniya wî ya serhişk û kariyera wî ya di nav korsanîtiya xeternak de, heta terikandina wî ya dramatîk li Más a Tierra û têkoşîna wî ya rojane ji bo jiyanê, û di dawiyê de rizgarkirina wî û vegera wî ya dijwar a nav civakê, çîrokeke tijî ders û îbret e.

Wekî ku di vê gotarê de hate nîqaşkirin, Selkirk ne tenê kesayetek dîrokî ye ku serpêhatiyeke awarte jiyaye, lê di heman demê de bûye çavkaniya sereke ya îlhama ji bo yek ji karakterên herî navdar û romanên herî bibandor ên wêjeya cîhanê, Robinson Crusoe ya Daniel Defoe. Lêbelê, girîng e ku mirov cûdahiya di navbera rastiya dîrokî ya Selkirk û vegotina wêjeyî ya Defoe de bibîne. Defoe çîroka Selkirk wekî bingehek bikar anî, lê ew bi awayekî berfireh guherand û ji nû ve şîrove kir da ku mijarên felsefî, olî û civakî yên dema xwe bikole.

Girîngiya Selkirk ne tenê di wê yekê de ye ku ew “Robinson Crusoe yê rastî” ye. Çîroka wî bi serê xwe mînakeke berbiçav a hêza îradeya mirovî, jêhatîbûna adaptasyonê li hember mercên herî dijwar, û kapasîteya mirov ji bo dîtina wateyê di nav tenêtiyeke kûr de ye. Lêbelê, jiyana wî ya piştî rizgariyê, bi zehmetiyên adaptasyonê û hesreta wî ya ji bo jiyana sade ya li giravê, di heman demê de trajediya bandorên psîkolojîk ên kûr û dibe ku mayînde yên ezmûnên wiha ekstrem jî radixe ber çavan.

Mîrateya Selkirk û Robinson Crusoe heta roja îro di wêje, sînema û çanda populer de berdewam e, û çîroka mirovê tenêmayî yê ku li hember xwezayê û tenêtiyê têdikoşe, hîn jî bala mirovahiyê dikişîne.

Ji bo lêkolînên paşerojê, çend rêgezên potansiyel hene. Analîzeke kûrtir a psîkolojîk li ser bandorên demdirêj ên tenêtiya ekstrem li ser kesayetên wek Selkirk, bi bikaranîna têgihiştinên nûjen ên psîkolojiyê, dikare balkêş be. Herwiha, lêkolînên berawirdî yên bêtir di navbera çîrokên rastî yên kesên tenêmayî ji çandên cuda û vegotinên wan ên wêjeyî de dikarin têgihiştinên nû li ser mijarên gerdûnî yên jiyan û adaptasyonê pêşkêş bikin. Di çarçoveya Kurdî de, lêkolînkirina werger û adaptasyonên romana Robinson Crusoe bi zimanê Kurdî û nirxandina bandora wê li ser xwendevan û wêjeya Kurdî dikare bibe mijareke lêkolînê ya hêja. Ev yek ne tenê dê têgihiştina me ya li ser vê klasîka cîhanî zêde bike, lê di heman demê de dê beşdarî dewlemendkirina lêkolînên wêjeyî yên Kurdî jî bibe.

Çavkanî

• Cooke, Edward. A Voyage to the South Sea and Round the World, Perform’d in the Years 1708, 1709, 1710, and 1711. 2 cild. London: B. Lintot and R. Gosling, 1712.
• Cowper, William. “The Solitude of Alexander Selkirk.” Di Poems by William Cowper, Esq. of the Inner Temple. London: J. Johnson, 1782.
• Defoe, Daniel. The Life and Strange Surprizing Adventures of Robinson Crusoe, Of York, Mariner: Who Lived Eight and Twenty Years, All Alone in an Un-inhabited Island on the Coast of America, Near the Mouth of the Great River of Oroonoque; Having Been Cast on Shore by Shipwreck, Wherein All the Men Perished but Himself. With an Account how he was at last as strangely Deliver’d by Pyrates. Written by Himself. London: W. Taylor, 1719.
• Rogers, Woodes. A Cruising Voyage Round the World: First to the South-Seas, Thence to the East-Indies, and Homewards by the Cape of Good Hope. Begun in 1708, and Finish’d in 1711. London: A. Bell and B. Lintot, 1712.
• Steele, Richard. “Alexander Selkirk.” The Englishman, no. 26 (3 Kanûn 1713).
• Britannica, The Editors of Encyclopaedia. “Alexander Selkirk”. Encyclopædia Britannica,(https://www.britannica.com/biography/Alexander-Selkirk) (10 Gulan 2024).
• Wikipedia contributors. “Alexander Selkirk.” Wikipedia, The Free Encyclopedia.(https://en.wikipedia.org/wiki/Alexander_Selkirk) (15 Gulan 2024).
• Wikipedia contributors. “Privateer.” Wikipedia, The Free Encyclopedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Privateer (19 Nîsan 2025).
• Wikipedia contributors. “Robinson Crusoe Island.” Wikipedia, The Free Encyclopedia.(https://en.wikipedia.org/wiki/Robinson_Crusoe_Island) (12 Gulan 2024).
• Kraske, Robert. Marooned: The Strange but True Adventures of Alexander Selkirk, the Real Robinson Crusoe. New York: Clarion Books, 2005.
• Souhami, Diana. Selkirk’s Island: The True and Strange Adventures of the Real Robinson Crusoe. New York: Harcourt, 2001.
• “Kurdish Studies – Style Guide.” Kurdish Studies Journal. https://kurdishstudies.net/author-guidelines/ (18 Gulan 2024).
• “The Psychological Effects of Long-Term Social Isolation.” Talkspace. https://www.talktoangel.com/blog/the-psychological-effects-of-long-term-social-isolation (22 Tîrmeh 2024).

(Nîşe: Ji ber ku ev metneke simulkirî ye, hemû çavkaniyên ku di pêvajoya amadekirinê de hatine bikaranîn li vir bi awayekî kurt hatine destnîşankirin. Di gotareke akademîk a rastîn de, divê her yek ji van bi hûrgilî û li gorî rêbazên akademîk bêne rêzkirin.)

Wergirtî

1. Alexander Selkirk – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Alexander_Selkirk 2. Alexander Selkirk | Marooned, Castaway, Survival | Britannica, https://www.britannica.com/biography/Alexander-Selkirk 3. http://www.worldhistory.org, https://www.worldhistory.org/Alexander_Selkirk/#:~:text=Selkirk’s%20life%20on%20a%20desert,lives%20of%20privateers%20and%20pirates. 4. Scottish fact of the week: Alexander Selkirk – The Scotsman, https://www.scotsman.com/arts-and-culture/scottish-fact-of-the-week-alexander-selkirk-1541941 5. carteancienne.com, https://carteancienne.com/en/blogs/histoires-d-aventuriers/alexander-selkirk-story#:~:text=Daniel%20Defoe%20was%20largely%20inspired,%22Alone%20in%20the%20World%22. 6. Author Guidelines – Kurdish Studies, https://kurdishstudies.net/author-guidelines/ 7. Preparing Your Manuscript | Kurdistan Journal of Applied Research, https://kjar.spu.edu.iq/index.php/kjar/AuthorGuideline 8. Alexander Selkirk – Vikipedi, https://tr.wikipedia.org/wiki/Alexander_Selkirk 9. St George’s News, June 2003 edition, http://www.stgeorgesnews.org/2003/05f13.htm 10. Alexander Selkirk – Visitors Guide to Scotland, https://www.visitorsguidetoscotland.com/2025/01/alexander-selkirk/ 11. The Solitude of Alexander Selkirk – The Story of the Real Robinson …, https://www.readandcobooks.co.uk/blog/alexander-selkirk-real-robinson-crusoe/ 12. The Incredible Survival Story of Alexander Selkirk – Offgrid Magazine, https://www.offgridweb.com/survival/the-incredible-survival-story-of-alexander-selkirk/ 13. Privateer – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Privateer 14. Privateering – Encyclopedia of Greater Philadelphia, https://philadelphiaencyclopedia.org/essays/privateering/ 15. Was Alexander Selkirk the Model for Robinson Crusoe? – Fife Contemporary, https://www.fcac.co.uk/2019/04/was-alexander-selkirk-the-model-for-robinson-crusoe/ 16. 4 Yıl Issız Adada Tek Başına Yaşadı: Robinson Crusoe’un Hikayesine İlham Olan Alexander Selkirk – Onedio, https://onedio.com/haber/4-yil-issiz-adada-tek-basina-yasadi-robinson-crusoe-un-hikayesine-ilham-olan-alexander-selkirk-967202 17. 2 February 1709: Alexander Selkirk is rescued | MoneyWeek, https://moneyweek.com/377663/2-february-1709-alexander-selkirk-is-rescued 18. Robinson Crusoe Island – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Robinson_Crusoe_Island 19. Survive on a desert island – tips & tricks from the real Robinson Crusoe | Vali & Co, https://valicompany.com/de/blog/fachwissen/survive-on-a-desert-island-tips-tricks-from-the-real-robinson-crusoe/ 20. Robinson Crusoe gerçekten yaşamış!.. – Tarihistory, https://tarihistory.com/arastirmalar/robinson-crusoe-gercekten-yasamis/ 21. Human Impacts on the Vegetation of the Juan Fernández (Robinson …, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10708367/ 22. Juan Fernández Islands – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Juan_Fern%C3%A1ndez_Islands 23. JUAN FERNANDEZ ISLANDS – Open Research Repository, https://openresearch-repository.anu.edu.au/bitstreams/0896500c-3637-401f-897f-5a1f629f4afd/download 24. Understanding the Effects of Social Isolation on Mental Health – Tulane University, https://publichealth.tulane.edu/blog/effects-of-social-isolation-on-mental-health/ 25. The Psychological Effects Of Long-Term Social Isolation | Blog …, https://www.talktoangel.com/blog/the-psychological-effects-of-long-term-social-isolation 26. The Solitude of Alexander Selkirk | PDF – Scribd, https://pt.scribd.com/document/685593512/THE-SOLITUDE-OF-ALEXANDER-SELKIRK 27. The Solitude of Alexander Selkirk Short Questions – Target Literature, https://targetliterature.com/the-solitude-of-alexander-selkirk-short-questions/ 28. Alexander Selkirk: The Inspiration For Robinson Crusoe – World History Encyclopedia, https://www.worldhistory.org/timeline/Alexander_Selkirk/ 29. A Cruising Voyage Round the World – Smithsonian Libraries, https://library.si.edu/donate/adopt-a-book/cruising-voyage-round-world 30. A Cruising Voyage Around the World by Woodes Rogers | Project …, http://www.gutenberg.org/ebooks/55538 31. Cruising Voyage Round the World First Edition – Woodes Rogers – Bauman Rare Books, https://www.baumanrarebooks.com/rare-books/rogers-woodes/cruising-voyage-round-the-world/108586.aspx 32. Marooned: The Strange but True Adventures of Alexander Selkirk, the Real Robinson Crusoe – Goodreads, https://www.goodreads.com/book/show/425172.Marooned 33. Rescue of Alexander Selkirk, the Real-Life Robinson Crusoe | EBSCO Research Starters, https://www.ebsco.com/research-starters/history/rescue-alexander-selkirk-real-life-robinson-crusoe 34. Robinson Crusoe – Transatlantic Cultures, https://transatlantic-cultures.org/en/catalog/robinson-crusoe-circulacao-e-apropriacoes-de-uma-trama-transatlantica 35. Robinson Crusoe By Daniel Defoe – Literature in Context – The University of Virginia, https://anthologydev.lib.virginia.edu/work/Defoe/defoe-crusoe 36. A Study in Isolation: Character Development in ‘Cast Away’ – A.I. in Screen Trade, https://aiinscreentrade.com/2024/03/01/a-study-in-isolation-character-development-in-cast-away/ 37. What’s in Castaway Tales, https://chrispalmercastaway.com/whats-in-castaway-tales/ 38. Journal of Kurdish Studies – PEETERS ONLINE JOURNALS, https://poj.peeters-leuven.be/content.php?url=journal&journal_code=JKS