Pêşgotin

Di navbera salên 1884 û 1885an de, bajarê Austin li Teksasê ket bin siya teroreke hovane ku ji aliyê kujerekî nenas ve dihat meşandin, ê ku paşê wek “Qirkerê Keçên Xizmetkar” (Servant Girl Annihilator) hat binavkirin. Ev nav, bi awayekî balkêş, ji aliyê nivîskar O. Henry ve piştî bûyeran hat danîn. Rêzekuştinên ku bi tever û kêran dihatin kirin, heft jin û mêrek kirin armanc, û tirs û panîkeke mezin di nava civakê de belav kir. Ev serdem, demek bû ku têgeha “kujerê zincîreyî” hêj di ferhenga krîmînolojiyê de cih negirtibû û ev bûyer çend salan beriya kuştinên navdar ên Jackê Rîper (Jack the Ripper) li Londonê qewimîn. Nasnameya kujer tu carî nehat eşkerekirin û doz wekî yek ji sirên herî kevnar ên nevekirî di dîroka sûcên Amerîkayê de ma.

Armanca vê gotarê ew e ku vekolîneke akademîk û berfireh li ser bûyerên Qirkerê Keçên Xizmetkar pêşkêş bike. Ev dê bi lêkolînkirina çarçoveya sosyo-dîrokî ya Austinê di salên 1880an de, hûrgiliyên tawanan, zehmetiyên lêpirsînê, û bandora civakî ya van bûyeran pêk were. Bi taybetî, dê îdîaya ku Qirkerê Keçên Xizmetkar dibe ku yekemîn kujerê zincîreyî yê naskirî yê Amerîkayê be, bi awayekî rexneyî bê nirxandin. Analîz dê xwe bispêre tomarên dîrokî, vegotinên hevdemî, û şîroveyên akademîk ên paşê da ku têgihiştineke hûrgilî û pirralî pêşkêş bike.

Doz bi hovîtiya xwe, tirsa ku di civakê de çand , û esrara xwe ya nevekirî tê nasîn. Herwiha, nêzîkbûna demî ya bi bûyerên Jackê Rîper re, tevî cudahiyên girîng, her tim bûye mijara spekulasyonan. Pirsên sereke yên ku dê bên bersivandin ev in: Qurbanî kî bûn? Şêwaza kiryarê (modus operandi) ya kujer çi bû? Rayedar çawa bersiv dan? Faktorên civakî yên wekî nijad û medya çi rol lîstin? Û ya herî girîng, gelo ev doz bi rastî derketina kujerên zincîreyî li Amerîkayê nîşan dide? Pirsyariya “Kujerê Zincîreyî yê Yekem ê Amerîkayê?” bi xwe nîşan dide ku lenseke krîmînolojîk a modern bi awayekî retrospektîf li bûyerên sedsala 19an tê sepandin. Ev sepandina anakronîk bi serê xwe mijareke gotûbêjê ye. Divê bê pirsîn ku hevdemiyên wan bûyeran, bêyî hebûna têgeha “kujerê zincîreyî”, çawa ev tawan fêm dikirin. Têgeha “kujerê zincîreyî” pir paşê, di sala 1974an de ji aliyê Robert Ressler ve hat bikaranîn. Di salên 1880an de, têgeha kesekî ku bi motîvasyonên psîkolojîk û bi navberên “sarbûnê” rêzekuştinan dike, nehati bû pênasekirin. Ji ber vê yekê, rayedar û gel di kategorîzekirina van bûyeran de zehmetî dikişandin, dibe ku wan wekî karê “dînekî fêlbaz” an jî, wekî ku hin karbidestan dikir, karê çend tawankaran bihesibandana. Ev kêmasiya çarçoveyeke têgihîştinê bêguman bandoreke kûr li ser rêgeza lêpirsînê û têgihiştina giştî kir, û girêdana tawanan an jî profîlkirina kujerekî yekane dijwartir kir.

Rewşa Austin, Teksas di Salên 1880an de: Civak, Aborî û Jîngeha Bajarî

Profîla Demografîk û Aborî ya Austinê Di salên 1880an de, Austin bajarekî di qonaxa veguhêrînê de bû. Nifûsa wê ji 11,013 kesan di sala 1880an de gihîşt 14,575 kesan di sala 1890an de , ku ev yek herikîneke nerm lê domdar a mirovan nîşan dide. Ji aliyê aborî ve, bajar ji bingeheke karwergirtinê ya navend-hikûmetî ber bi aboriyeke pirtir cihêreng ve diçû, her çend ku mezinbûn li dora sala 1880an wekî “rawestiyayî” dihat binavkirin. Hatina rêhesinê di sala 1871ê de û damezrandina Zanîngeha Teksasê di sala 1883an de geşedanên girîng bûn ku hem nifûs zêde kirin hem jî aborî baş kirin. Bajar herwiha navendek li ser Rêya Sewalan a Chisholm bû. Avakirina Kapitola nû ya Dewletê projeyeke mezin bû ku di tevahiya salên 1880an de dom kir û girîngiya bajêr sembolîze dikir.

Dînamîkên Civakî, Tevî Pirrengiya Etnîkî û Tengezariyên Nijadî Nifûs ji aliyê etnîkî ve cihêrengtir dibû, bi koçberiyên ji eyaletên din ên Başûr û hejmareke girîng a Skandînavî, Alman, Çek, Wend û Awûstûryayiyan, ku piranî li deverên gundewarî dijiyan lê beşdarî karakterê giştî yê herêmê dibûn. Ya girîng, ev serdem piştî Serdema Nûavakirinê (Reconstruction) bû, û tengezariyên nijadî bi awayekî berbiçav hebûn. Civakên Reş û Hîspanîk ên qismî cihê di navbera cudakariyê de derketin holê. Qurbaniyên destpêkê yên kuştinan jinên Afro-Amerîkî bûn , ku divê ev yek di çarçoveya vê tebeqebûna nijadî û bêparastîbûnê de bê nirxandin. Lêkolînên akademîk destnîşan dikin ku ragihandina medyayî ya kêm a doza Qirkerê qismî ji ber pirsgirêkên nijadî yên wê demê bû. Civaka Afro-Amerîkî bi xwe teoriyên xwe di derbarê kujer de hebûn, bawer dikirin ku ew zilamekî spî yê bi hêzên efsûnî ye ku dikare xwe nexuyayî bike, ji ber ku tê ragihandin ku kûçikan di dema êrîşan de ne ewtîne. Ev bawerî dibe ku hestek bêhêziyê û cewhera awarte ya tehdîdê nîşan bide.

Pêşketina Bajêr li ser Sînor Austin hêj wekî “bajarekî piçûk” an “bajarek li qiraxa cîhana modern” dihat dîtin, ku ji qereqoleke sînorî vediguhêrî paytexteke sazkirîtir. Ev qonaxa pêşketinê dikaribû wateya avahiyên polîsî yên kêmtir fermî, nifûseke derbasbûyî, û dibe ku deverên tarîtir û kêmtir di bin kontrola polîsan de, ku kujerek bikaribe tê de tevbigere û bireve, bîne. Sûcan Austin “xiste lîga bajarên bi sûcên mezin” , ku ev yek nîşan dide ku tundûtûjiyeke wiha ji bo bajarekî bi mezinahî û qonaxa pêşketina xwe şokdar û bêhempa bû. Lihevhatina bajarvaniya bilez (her çend carinan “rawestiyayî”), guhertinên demografîk, û hiyerarşiyên nijadî yên çaresernekirî li bajarekî sînorî yê piştî Serdema Nûavakirinê hawîrdorek bêhempa ya bêîstîkrar afirand. Ev hawîrdor îhtîmal e ku hem ji bo pêkhatina sûcan hem jî ji bo zehmetiyên di çareserkirina wan de rolek lîstibe. Pêşveçûna nifûsê û zêdebûna cihêrengiyê li bajarekî sînorî dikaribû bibe sedema anonîmiyeteke mezintir, ku ev yek ji bo kujerekî hêsantir dikir ku xwe veşêre an jî ji bo qurbaniyan ku îzole bibin. Digel ku bajar pêş diket , rawestana aborî û pozîsyona sosyo-aborî ya keçên xizmetkar ew bi taybetî kiribûn hedefên bêparastî. Rewşa jiyan/xebata wan (piranî di xaniyên xizmetkaran ên piçûk û veqetandî de) dikaribû wan zêdetir li ber xeterê bihêle. Cudakariya nijadî ya serdest dikaribû wateya wê yekê bida ku sûcên li dijî jinên Afro-Amerîkî di destpêkê de bi kêmtir lezgînî an çavkaniyan hatibin lêkolînkirin, ku ev pirsgirêkek hevpar bû li Başûrê piştî Serdema Nûavakirinê. Baweriya di nav civaka Reş de ya kujerekî spî yê “efsûnî” herwiha dikaribû bêbaweriyeke kûr li hember sîstema dadmendiyê an hestek ku tawankar ji berpirsiyariya mirovî ya asayî wêdetir e, dibe ku ji ber statuya xwe di civakeke nijadperest de parastî be, nîşan bide. Bajarek “li qiraxa cîhana modern” dibe ku xwedî hêzeke polîsî bûya ku hêj ji şêwaza qanûnparêziya sînorî xwe li gorî hewcedariyên navendeke bajarî ya mezin dibû adapte dikir, û potansiyel kêmasiya rêbazên sofîstîke an jî hêza mirovî ji bo mijûlbûna bi rêzekuştinên wiha neasayî re hebû.

Rêzekuştinên “Qirkerê Keçên Xizmetkar”: Tirs li Austinê

Kronolojiya Bûyeran û Şêwaza Kiryarê Rêzeêrîşan di 30ê Kanûna Pêşîn a 1884an de, bi kuştina Mollie Smith dest pê kir, û di 24ê Kanûna Pêşîn a 1885an de, bi kuştinên Eula Phillips û Susan Hancock bi dawî bû. Ev serdema ku tam salekê (ji bilî çend rojan) dom kir, girîng e.

Şêwaza kiryarê ya kujer gelek taybetmendiyên cihêker nîşan dida:

• Çek: Bi giranî tever dihat bikaranîn , her çend ku di kuştina Irene Cross de kêr hatibû bikaranîn. “Teverek bi xwîn an amûreke din pir caran li dû dihat hiştin”.
• Cihê Êrîşê: Qurbanî di hundurê malan de, dema ku di nav nivînên xwe de razayî bûn, rastî êrîşê dihatin.
• Rakirin/Laş: Pênc jin, bêhiş lê hêj sax, hatin kaşkirin û li derve hatin kuştin. Ev yek asteke kontrol û wêrekiyê nîşan dide.
• Perçekirin (Mutilation): Sê jin li derve bi awayekî hovane hatibûn perçekirin. Serê Susan Hancock “li du perçeyan hatibû veqetandin”.
• Pozîsyona Laşan: Hemû qurbanî bi awayekî wekhev hatibûn pozîsyonkirin.
• Birîneke Taybet: Di guhên şeş jinên ku hatibûn kuştin de “tiştekî tûj” hatibû xistin. Ev kiryara pir taybet û neasayî îmzeyeke kujer nîşan dide.

Tablo 1: Kronolojiya Kuştinan û Bûyerên Sereke

Dîrok	Qurbanî/Birîndar	Kurte Danasîna Bûyerê/Geşedanên Sereke	Çavkanî
30 Kanûn 1884	Mollie Smith (kuştî), Walter Spencer (birîndarê giran)	Smith di nav nivînan de bi teverê rastî êrîşê hat, li derve hat kaşkirin. Spencer, hevjînê wê, jî rastî êrîşê hat.
19 Adar 1885	Clara Strand, Christine Martenson (birîndarên giran)	Du keçên xizmetkar ên Swêdî bi giranî birîndar bûn.
6 Gulan 1885	Eliza Shelly (kuştî)	Jineke din a xizmetkar hat kuştin.
22 Gulan 1885	Irene Cross (kuştî)	Bi kêrê hat kuştin, piştî êrîşê çend saetan sax ma.
Tebax 1885	Clara Dick (birîndarê giran)	Jinek bi giranî birîndar bû.
30 Tebax 1885	Mary Ramey (11 salî, kuştî), Rebecca Ramey (birîndarê giran)	Keçikeke 11 salî hat kuştin, diya wê bi giranî birîndar bû. Mary piştî hatina nûçegihanan saetekê sax ma.
28 Îlon 1885	Gracie Vance, Orange Washington (kuştî)	Hevjînên Reş bi hev re hatin kuştin. Du kesên din ên li malê (Lucinda Boddy, Patsey Gibson) tenê birîndar bûn.
24 Kanûn 1885	Susan Hancock (kuştî)	Jineke spî, di nav nivînên keça xwe de rastî êrîşê hat û hat kuştin.
24 Kanûn 1885	Eula Phillips (17 salî, kuştî)	Jineke spî ya ciwan, di heman şevê de hat kuştin.

Ev tablo bi awayekî zelal rêzika demî ya çalakiyên kujer nîşan dide, û dihêle ku xwendevan dem, frekans û zêdebûna tawanan fêm bike. Ew daneyên bûyerên tevlihev bi awayekî dîtbarî organîze dike, û qalibên (wekî fînala Şeva Noelê) eşkeretir dike. Hebûna tabloyekê ji bo rêzkirina bûyeran di gotareke akademîk a li ser sûcên zincîreyî de pir girîng e. Ew alîkariyê dide analîzkirina serdema çalakiya kujer, potansiyela navberên “sarbûnê” (her çend têgeh ji bo wê demê anakronîk be jî), û her guhertinek di hedefgirtin an rêbazê de. Mînak, destnîşankirina êrîşên ku tê de kes tenê birîndar bûne (Clara Strand, Christine Martenson, Clara Dick, Rebecca Ramey – ) li gel kuştinên kujer, wêneyek têrtir a serdema terorê pêşkêş dike.

Qurbanî: Profîl û Çîrokên Wan Bi giştî heşt qurbaniyên naskirî hatin kuştin: Mollie Smith, Eliza Shelly, Irene Cross, Mary Ramey, Orange Washington, Gracie Vance, Susan Hancock, û Eula Phillips. Wekî din, çend kesên din jî bi giranî birîndar bûn (Walter Spencer, Clara Strand, Christine Martenson, Clara Dick, Rebecca Ramey, Lucinda Boddy, Patsey Gibson – ).

Profîla qurbaniyan bi demê re guherî:

• Qurbaniyên Destpêkê: Qurbaniyên yekem bi giranî jinên Afro-Amerîkî bûn, ku pir caran wekî xizmetkarên nav malan dixebitîn. Mollie Smith (25 salî, aşpêj – ), Eliza Shelly (aşpêj – ), Irene Cross.
• Guhertina di Qurbaniyan de:

• Mary Ramey, keçikeke Reş a 11 salî.
• Orange Washington, zilamekî Reş, li gel hevjîna xwe Gracie Vance hat kuştin. Ev yek navê “Keça Xizmetkar” hinekî wekî binavkirineke şaş nîşan dide.
• Du qurbaniyên dawîn ên Şeva Noelê ya 1885an jinên spî bûn: Eula Phillips (17 salî) û Susan Hancock (di nav nivînên keça xwe de rastî êrîşê hat – ). Ne yek ji wan xizmetkar bû.

Tablo 2: Lîsteya Qurbaniyan û Agahiyên Derbarê Wan de

Nav	Temen (Heger Zanîn)	Dîroka Kuştinê/Êrîşê	Pîşe/Paşxane	Agahiyên Sereke	Çavkanî
Mollie Smith	25	30 Kanûn 1884	Aşpêja Afro-Amerîkî	Bi Walter Spencer re rastî êrîşê hat. Di berfê de li nêzî mala kardêrê xwe bi birîna teverê li serê wê hat dîtin.
Walter Spencer	Nenas	30 Kanûn 1884	Nenas	Bi Mollie Smith re bi giranî birîndar bû.
Clara Strand	Nenas	19 Adar 1885	Keça xizmetkar a Swêdî	Bi giranî birîndar bû.
Christine Martenson	Nenas	19 Adar 1885	Keça xizmetkar a Swêdî	Bi giranî birîndar bû.
Eliza Shelly	Nenas	6 Gulan 1885	Aşpêja Afro-Amerîkî	Hat kuştin. Zarokên wê şahidê kuştinê bûn.
Irene Cross	Nenas	22 Gulan 1885	Jina Afro-Amerîkî	Bi kêrê hat kuştin. Piştî êrîşê 2-3 saetan sax ma.
Clara Dick	Nenas	Tebax 1885	Nenas	Bi giranî birîndar bû.
Mary Ramey	11	30 Tebax 1885	Keçika Afro-Amerîkî	Hat kuştin. Diya wê, Rebecca Ramey, bi giranî birîndar bû.
Rebecca Ramey	Nenas	30 Tebax 1885	Jina Afro-Amerîkî	Bi giranî birîndar bû dema ku keça wê Mary hat kuştin.
Gracie Vance	Nenas	28 Îlon 1885	Jina Afro-Amerîkî	Bi hevjînê xwe Orange Washington re hat kuştin.
Orange Washington	Nenas	28 Îlon 1885	Zilamê Afro-Amerîkî	Bi hevjîna xwe Gracie Vance re hat kuştin.
Susan Hancock	40 (texmînî)	24 Kanûn 1885	Jina spî, ne xizmetkar	Di nav nivînên keça xwe ya 16 salî de rastî êrîşê hat. Serê wê li du perçeyan hatibû veqetandin.
Eula Phillips	17	24 Kanûn 1885	Jina spî, ne xizmetkar	Di heman şevê de bi Susan Hancock re hat kuştin. Mêrê wê James Phillips ji bo kuştina wê hat darizandin.

Ev tablo qurbaniyan ji hejmarên sar wêdetir dike û wan mirovane dike. Ew referanseke hevgirtî ji bo nasname, demografî, û dîrokên hedefgirtina wan peyda dike, ku ji bo analîzkirina qalibên hilbijartina qurbaniyan û pêşveçûna hedefên kujer bingehîn e. Lîstekirina qurbaniyan bi hûrgiliyên berdest re dibe alîkar ku li dijî meyla vegotinên sûcên dîrokî yên ku tenê li ser tawankar disekinin, derkeve. Ew lêçûna mirovî tekez dike û rê dide analîzek berfirehtir a qurbannasiyê. Mînak, destnîşankirina temenê Mary Ramey (11) an jî rastiya ku Susan Hancock di nav nivînên keça xwe de rastî êrîşê hat qatên tirsnakî û profîla psîkolojîk a potansiyel a kujer zêde dike. Herwiha guhertina ji keçên xizmetkar ên Reş ber bi zilamekî Reş û jinên spî ve eşkeretir dike.

Guhertina di profîla qurbaniyan de yek ji aliyên herî şaş ên dozê ye. Guhertina ji keçên xizmetkar ên bi piranî Afro-Amerîkî ber bi zilamekî Reş û, di dawiyê de, du jinên spî, dikare çend îhtîmalan nîşan bide: Zêdebûn an jî kêmbûna kontrolê ya kujer; kujer dibe ku bi demê re wêrektir bûbe an jî kêmtir di bin kontrolê de mabe. Dibe ku kujer di serî de keçên xizmetkar ji ber gihîştina hêsan hedef girtibe lê dema ku derfet derketine êrîşî kesên din jî kiribe. Guhertin dibe ku hewldaneke bi zanebûn ji bo şaşkirina lêkolîneran bûbe. An jî, dibe ku aliyê “keça xizmetkar” ne tenê an jî motîvasyona bingehîn bûbe, û nefret an mecbûriyeteke berfirehtir di lîstikê de bûbe. Rojnameya New York Times ragihand ku kuştin “ji aliyê dînekî fêlbaz ve hatine kirin, ku di mijara kuştina jinan de dîn e” , ku ev yek ajokariyeke mîzojînîst a berfirehtir nîşan dide. Hedefgirtina destpêkê ya jinên xizmetkar ên Reş di civakeke nijadperest de nîşan dide ku ew wekî hedefên “hêsan” an “kêm-rîsk” dihatin dîtin. Statuya wan a civakî dibe ku wateya wê yekê bida ku windabûn an kuştinên wan di destpêkê de kêmtir bala sazûmana spî ya serdest bikişanda. Tevlîkirina Orange Washington li gel Gracie Vance motîveke tenê li ser zayendê an jî xizmetkaran tevlihev dike. Gelo ew asteng bû, an beşek ji êrîşeke berfirehtir bû? Kuştinên dawîn ên Eula Phillips û Susan Hancock (jinên spî, ne xizmetkar – ) bi awayekî dramatîk têgihiştina giştî û polîsî guhert. Ev guhertin dikare nîşan bide ku kujer êdî xwe bi pîvanên hedefên berê ve girêdayî hîs nedikir an jî ji hêla hêrseke tundtir ve dihat ajotin. Herwiha tirs rasterast xiste nav civaka spî, û îhtîmal e ku zexta li ser rayedaran zêde kir. Ev zêdebûn taybetmendiyeke hevpar e, her çend ne gerdûnî be jî, di hin dozên kuştinên zincîreyî de.

Lêgerîna Kujer: Lêpirsîn, Astengî û Gumanbar

Bersiva Polîs û Zexta Rayagiştî Hêza polîsê Austinê wekî bêkêr û “pir caran wekî bêbandor û bêkêrhatî dihat ragihandin” dema ku kuştin didomiyan. Wekî bersivek ji krîzê re, 30 polîsên din bi awayekî demkî hatin tayînkirin , û xelat hatin pêşkêşkirin. Welatiyan komîteyeke çavdêriyê ava kirin da ku bi şev li kolanan bigerin. Ev yek kêmbûna baweriya giştî bi dezgehên qanûnparêziya fermî û hewldaneke bêhêvî ya civakê ji bo parastina xwe nîşan dide. (Divê bê zanîn ku hin çavkanî dibêjin komîteyên çavdêriyê beriya 1862an hatine bikaranîn, lê yên din dibêjin ew di dema van kuştinan de hatine avakirin; ev yek divê bi baldarî bê îfadekirin.) Zêdetirî 400 zilam di girêdanê bi kuştinan re hatin girtin, lê tu kes ji bo sûcên Qirkerê bi dawî nehat mehkûmkirin. Ev hejmara şaşber berfirehiya lêgerîna polîs û kêmasiya rêberên konkret nîşan dide. Hat ragihandin ku karbidestên hilbijartî yên bihêz red kirin ku bawer bikin ku yek zilam an yek komeke zilaman berpirsiyarê hemû kuştinan e , ku ev yek dê stratejiyeke lêpirsînê ya yekgirtî ya ku li ser kujerekî zincîreyî disekine, bi awayekî girîng asteng bikira.

Kêmasiyên Dadwerî yên Serdemê Têgeha “kujerê zincîreyî” hêj nehatibû çêkirin , ji ber vê yekê polîs kêmasiya çarçoveyeke teorîk ji bo têgihiştina sûcên wiha hebû. Zanista dadwerî di qonaxên xwe yên destpêkê de bû. Her çend ku şopa tilî dihat nîqaşkirin (Faulds di sala 1880an de di Nature de weşandibû – ), bikaranîna wê ya sîstematîk di lêpirsînên krîmînal de hêj li Austinê nehatibû sazkirin. Yekem bikaranîna fermî li DYA (ji bo sextekariyê) di sala 1882an de bû. Lêpirsîn bi giranî xwe dispêra şahidiya çavan, ku pir caran di derbarê xuyabûna kujer de dijber bû (wekî spî, çermtarî, “zilamekî zer” ê di kamuflajê de, cil û bergên cuda li xwe dikir, dihat danasîn – ). Teknîkên parastina cihê bûyerê û berhevkirina delîlan dê li gorî standardên modern pir seretayî bûna. Kêmasiya amûrên dadwerî û têgihiştina qalibên sûcên zincîreyî wateya wê yekê dida ku lêkolîner bi bingehîn “bi korfelaqî tevdigeriyan.” Wan nedikarî cihên bûyerê bi delîlên fizîkî yên wekî DNA an şopên tiliyan bi hev ve girêbidin, ne jî dikaribûn profîla psîkolojîk a tawankarekî dubareker derxînin. Ev yek ew mecbûrî rêbazên kêmtir pêbawer ên wekî girtinên girseyî û îfadeyên şahidên çavan ên nehevgirtî dikir. Bêyî têgihiştina ku yek kes dikare rêzekuştinên wekhev bi navberên “sarbûnê” bike , polîs dibe ku di destpêkê de her kuştinek wekî bûyereke îzolekirî nirxandibe, an jî li tawankarên cuda ji bo her yekê geriyabe, wekî ku hin karbidestan bawer dikir. Ev yek dê rê li ber dîtina qaliban an girêdana delîlan di navbera dozan de bigirta. Nebûna bankeyên daneyên şopên tiliyan, analîza DNA, an jî tîpkirina xwînê ya sofîstîke wateya wê yekê dida ku nîşanên fizîkî yên wekî şopên lingan nirxeke sînordar hebû heya ku gumanbarek jixwe di hişê wan de nebûya û rasterast nehatiba berawirdkirin. “Tişta tûj di guhan de” girêdaneke xurt a şêwaza kiryarê bû, lê bêyî amûrên din ên dadwerî, zehmet bû ku ew ji komeke gumanbaran bi kesekî taybetî ve bê girêdan. Xwespartina bi şahidên çavan li bajarekî di panîkê de dikaribû bibe sedema îfadeyên nepêbawer an jî di bin bandora tirsê de. Girtinên girseyî li şûna lêpirsîneke armanckirî, nêzîkatiyeke berfireh nîşan dide, ku îhtîmal e ji ber zexta giştî bûbe.

Gumanbarên Sereke, Bi Taybetî Nathan Elgin James Phillips, mêrê qurbanî Eula Phillips, ji bo kuştina wê hat mehkûmkirin, lê mehkûmiyet paşê hat betalkirin. Şahidan îfade dan ku ew meyla teqînên tundûtûjiyê hebû û gef li Eula xwaribû. Moses Hancock ji bo kuştina jina xwe Susan Hancock hat tawanbarkirin lê hat beraetkirin. Aşpêjekî Malayî yê bi navê Maurice, ku li Otela Pearl Street dixebitî û paşê tê îdîakirin ku li Îngilîstanê gef li fahîşeyan xwariye, gumanbarek bû ku ji aliyê romannûs Lee ve hatibû lêkolînkirin, ê ku hîs dikir ku ew “bi awayekî ve girêdayî ye” lê delîlên teqez tune bûn. Ev teorî herwiha bi spekulasyonên Jackê Rîper ve girêdayî ye.

Nathan Elgin: Salan şûnda ji aliyê pêşandana PBS History Detectives ve wekî gumanbarekî bihêz hat nasandin.

• Elgin aşpêjekî Afro-Amerîkî yê 19 salî bû.
• Ew li nêzî cihên sûcê dixebitî.
• Tilîka wî ya piçûk a lingê wî kêm bû, ku dişibiya şopeke lingê ku tê bawerkirin ji aliyê kujer ve hatibû hiştin. Şopên lingan li cihên bûyerê hatibûn dîtin, carinan bi xwîn.
• Elgin di Sibata 1886an de (demeke kin piştî kuştina dawîn a Qirkerê) ji aliyê polîs ve hat kuştin dema ku hewl dida bi kêrê êrîşî keçikekê bike. Kuştin piştî mirina wî sekinîn.

Doznameya li dijî Nathan Elgin ji ber delîlên şopa lingê û sekinîna kuştinan piştî mirina wî, balkêş e. Lêbelê, ev tawanbarkirineke piştî mirinê ye ku bi teknîkên profîlkirinê yên modern û vekolîna dîrokî hatiye pêşxistin. Rastiya ku ew di dema kiryareke din a tundûtûjiyê de hat kuştin jî li gorî qalibeke reftara êrîşkar e. Dema kuştina wî (Sibat 1886 – ) li gorî dawiya rêzekuştinan (Kanûn 1885 – ) girêdaneke girîng a rewşî ye. Tilîka kêm a ku bi şopeke lingê re li hev tê delîla fizîkî ya herî bihêz e ku Elgin pê ve girêdide, her çend bi awayekî retrospektîf hatibe şîrovekirin. Vegotinên hevdemî behsa dîtina şopên lingan dikin. Wekî aşpêjekî ku li nêzî cihên sûcê dixebitî, Elgin dê agahdariya herêmê û potansiyel gihîştin an nasîna taxên qurbaniyan an jî heta malbatên wan hebûya. Mirina wî di dema pêkanîna êrîşeke din a tundûtûjiyê de kapasîteya tundûtûjiyeke ekstrem nîşan dide, ku bi hovîtiya Qirkerê re li hev tê. Tevî van xalan, Elgin tu carî ji bo kuştinên Qirkerê nehat darizandin an mehkûmkirin. Delîl, her çend pêşniyarî bin jî, dibe ku di wê demê de barê îsbatê pêk neanîbana, an jî ew bi tenê beriya mirina xwe ji bo van sûcên taybetî ne gumanbarekî sereke bû. Girêdan bi piranî ji aliyê lêkolînerên modern ve hat çêkirin.

Bandora li ser Civakê û Bertekên Giştî

Tirs, Panîk û Jiyana Rojane li Austinê Kuştinan “serdemeke terorê ya bêhempa” û “panîkeke mezin” afirand. Bajar piştî kuştinên Şeva Noelê “li ber sînorê kaosê” bû. Mirov dev ji civînên êvaran berdan; jin li malan dihatin girtin. Meyxaneyên ku bi gelemperî 24 saetan vekirî bûn, dest bi girtina di nîvê şevê de kirin. Welatiyan çek hildan, bi bangên ku her kes, Reş û spî, mêr û jin, çekan bistînin. Stranek derket: “Ey Keça Xizmetkar, çekekê ji xwe re peyda bike, û li ber serê xwe bihêle…”. Kuştinan ji ber navûdengê ku bi dest xistibû “pêşveçûna bajêr rawestand”.

Rol û Bandora Medyayê Navê “Qirkerê Keçên Xizmetkar” ji aliyê nivîskar O. Henry (William Sydney Porter) ve di nameyekê de di Gulana 1885an de hatibû danîn. Ev nav têgihiştina giştî û nasnameya dîrokî ya dozê şekil da. Rojnameyên wekî Austin Daily Statesman polîs rexne kirin û daxwaza kirêkirina detektîfekî taybet kirin. Rojnameyên neteweyî yên wekî The New York Times jî li ser kuştinan ragihandin , û baleke berfirehtir kişandin. Fort Worth Daily Gazette jî ew ragihand. Lêbelê, hin lêkolîn argûman dikin ku ragihandina medyayî “kêm” bû, nemaze li gorî dozên wekî H.H. Holmes, û ku ev kêmasiya ragihandinê, ku di bin bandora pirsgirêkên nijadî de bû, bû sedem ku Qirker neyê girtin.

Dînamîkên Nijadî û Bandora Wan li ser Bûyeran Qurbaniyên destpêkê bi piranî jinên Afro-Amerîkî bûn. Ev fokus dibe ku di destpêkê de bûbe sedema bersiveke kêmtir xurt ji aliyê sazûmana spî ya serdest ve. Baweriya civaka Afro-Amerîkî ku kujer zilamekî spî yê bi hêzên efsûnî bû dibe ku bêbaweriya wan li hember lêpirsîna fermî û hestek bêparastîbûnê li hember hêzên ji kontrola wan wêdetir an jî parastina qanûnê nîşan bide. Hat ragihandin ku her zilamekî Reş li Austinê hat pirsîn , ku ev yek aliyek profîlkirina nijadî ya lêpirsînê nîşan dide, heta di nav bangên ji bo hevkariya navnijadî di çekdarkirina welatiyan de jî. Spekulasyonên rojnameyan pêşdaraziyên nijadî nîşan didan: sûc “pir baş bûn ku ji aliyê zilamekî reş ve bên kirin” (ango dê bihata girtin) lê “pir heywanî û pir tundûtûj bûn ku ji aliyê zilamekî spî ve bên kirin”. Ev yek ramana dijber û stereotîpî ya serdemê tekez dike. Bersiva civakî bi kûrahî perçebûyî bû û di bin bandora nijadê de bû. Digel ku tirseke gerdûnî hebû, awayê ku ev tirs dihat pêvajokirin, ragihandin, û ji aliyê rayedaran ve li ser dihat tevgerîn, îhtîmal e ku di nav pêşdaraziyên nijadî yên Teksasa salên 1880an de hatibe parzûnkirin. Hedefgirtina destpêkê ya jinên Reş di civakeke bi nîjadperestiya sîstematîk de dibe ku di destpêkê de bûbe sedema bersiveke kêm an derengmayî ya berfireh ji aliyê rayedarên bajêr ve li gorî ku qurbaniyên yekem spî û navdar bûna. Argumana ku ragihandina medyayî ji ber “pirsgirêkên nijadî” “kêm” bû pêşniyar dike ku jiyana qurbaniyên Reş kêmtir hêjayî nûçeyan dihat dîtin an jî sûc hatin kêmkirin heya ku qurbaniyên spî hatin hedefgirtin, ku paşê bû sedem ku bajar “li ber sînorê kaosê” be. Teoriya “voodoo” ya civaka Reş a kujerekî spî yê efsûnî dikare wekî metaforek ji bo bêcezahiya tê texmînkirin a tawankarên spî di sûcên li dijî kesên Reş de, an jî rêyek ji bo têgihiştina tundûtûjiyeke ekstrem dema ku kanalên fermî hindik aramî an dadmendî pêşkêş dikirin, bê şîrovekirin. Herwiha cudahiyeke çandî di têgihiştin û bersivdana krîzê de nîşan dide. Banga ji bo çekdarkirina hemû welatiyan kêliyek bêparastîbûna hevpar pêşniyar dike, lê pirsîna hevdemî ya hemû zilamên Reş gumana nijadî ya bingehîn a ku dom dikir eşkere dike, ku potansiyel çavkaniyên lêpirsînê beralî dikir an jî hawîrdorek tirsê di nav civaka Reş bi xwe de diafirand.

“Qirkerê Keçên Xizmetkar” di Dîroka Krîmînolojiyê de

Pêşengê Kujerên Zincîreyî li Amerîkayê? Kuştin mînakeke destpêkê ya kujerekî zincîreyî yê ku li Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê kar dikir temsîl dikin , sê salan beriya Jackê Rîper. Têgeha “kujerê zincîreyî” heya salên 1970an nehatibû çêkirin. Hevdemiyan kêmasiya vê çarçoveyê hebû. New York Times tawankar wekî “dînekî fêlbaz, ku di mijara kuştina jinan de dîn e” binav kiribû. Kujerekî zincîreyî bi gelemperî wekî kesekî ku sê an zêdetir mirovan di serdemeke girîng de bi bûyerên cihê û navbereke “sarbûnê” dikuje tê pênasekirin. Heşt kuştinên Qirkerê di nav salekê de li gorî vê pênaseya modern tên.

Berawirdkirin bi Jackê Rîper re û Spekulasyonên Din Sûcên Qirkerê di salên 1884-1885an de; yên Jackê Rîper li Londonê di sala 1888an de qewimîn. Spekulasyona ku Qirker û Jackê Rîper heman kes bûn heya Cotmeha 1888an derketibû holê , ku ji aliyê edîtorekî Atlanta Constitution ve hatibû pêşniyarkirin. Hin vegotinên modern hêj vê yekê lêkolîn dikin. Argumanên ji bo girêdanekê demajoyê (Qirker diqede, Rîper demeke kin şûnda dest pê dike), rêwîtiya îdîakirî ya gumanbarekî (aşpêj Maurice – ), û fikra “kamilkirina jêhatîbûnê” hene. Argumanên li dijî cudahiyên di şêwaza kiryarê de (her çend ku her duyan jî jinên bêparastî hedef girtin û perçekirin tê de hebû) û kêmasiya delîlên konkret hene. Pispor Lauren Henley: “Çîrokeke xweş e, lê wisa dixuye ku bi sûcan re li hev nake”. Rayedarên Londonê pirs ji cowboyên Amerîkî kirin, ku yek ji wan dibe ku Buck Taylor ji nêzî Austinê bû. Ev yek hişmendiya hevdemî ya girêdanên potansiyel ên transatlantîk ji bo sûcdarên wiha nîşan dide. Berawirdkirina bi Jackê Rîper re, her çend bi piranî spekulatîf be jî, tekez dike ku sûcên nevekirî yên hestiyar çawa xeyala giştî dîl digirin û dibin sedema teoriyên ku bûyerên cihê bi hev ve girêdidin. Herwiha têgihiştina nûjen a sûcdarên “gerokên cîhanê” di serdemeke zêdebûna rêwîtiya navneteweyî de nîşan dide. Nêzîkbûna kronolojîk a sûcên Austinê ku di dawiya 1885an de bi dawî bûn û sûcên Rîper ku di sala 1888an de dest pê kirin pencereyeke îhtîmalê ji bo yek tawankarekî ku ji cihekî ber bi yê din ve biçe afirand. Wekheviyên di qurbannasiyê de (bi berfirehî): Her du kujeran jî jinên bêparastî (xizmetkar/fahîşe) hedef girtin û perçekirinên hovane tê de hebûn. Ev wekheviya serûbinî dikaribû spekulasyonê gurr bike. Dozên nevekirî spekulasyonê çêdikin. Daxwaza bersivekê ji bo du sirên tirsnak dibe ku bibe sedema tevlihevkirina wan. Rastiya ku ev fikir di sala 1888an de hatibû pêşniyarkirin nîşan dide ku ew ne tenê teoriyeke modern e. Pirsîna cowboyên Amerîkî li Londonê pêşniyar dike ku rayedar ji fikra tawankarekî Amerîkî ji bo sûcên Rîper re vekirî bûn. Tevî wekheviyên berfireh, hûrgiliyên taybet ên şêwaza kiryarê (mînak, tever li hember kêrê bi giranî, celebên taybet ên perçekirinê, cih – hundur paşê derve li hember derve) dibe ku li dijî yek kujerekî argûman bikin heya ku pêşveçûneke girîng di rêbazê de neyê texmînkirin. “Tişta tûj di guhan de” li Austinê îmzeyeke cihêker e ku ji bo qurbaniyên Rîper nehatiye ragihandin.

Mîsterya Bêçareser û Mîrasa Bûyeran

Sedemên ku Doz Bêçareser Ma Kêmasiya delîlên teqez li dijî her gumanbarekî yekane (tevî 400 girtinan – ). Zanista dadwerî ya seretayî ya wê demê. Îfadeyên şahidên çavan ên dijber. Kujer piştî kuştinên Şeva Noelê ya 1885an winda bû. Heger Nathan Elgin kujer bûya, mirina wî di Sibata 1886an de dê vê yekê rave bikira. Redkirina hin karbidestan ku bawer bikin ku yek kes berpirsiyar e. “Qirkerê Keçên Xizmetkar” yek ji dozên kuştinên zincîreyî yên herî kevnar ên nevekirî yên Amerîkayê dimîne.

Bandora Demdirêj û Bîranîna Kuştinan Doz navûdengê destpêkê yê Austinê wekî bajarekî ku dikare “sûcên mezin” tê de biqewimin, zexm kir. Ew berdewam dike ku dîroknas, krîmînolog û hezkiriyên sûcên rastîn eleqedar bike. Kuştin bûne mijara pirtûkan (mînak, A Twist at the End a Steven Saylor – ), belgefîlman (PBS History Detectives – ), û podcastan. Efsaneya “Bircên Ronahiya Heyvê” (Moonlight Towers) ên Austinê ku ji bo tirsandina kujer hatine çêkirin populer e, her çend ku birc paşê (salên 1890an) û ji bo ronîkirina giştî ya kolanan hatine çêkirin. Ev folklor bi serê xwe beşek ji mîrasê ye. Cewhera nevekirî ya sûcan sedemek bingehîn a mîrasa wan a domdar e. Sirên nevekirî rê didin ji nû ve şîrovekirin û spekulasyonên berdewam, û çîrokê di hişmendiya giştî û nîqaşa akademîk de zindî dihêlin. Tirsa seretayî û pirsên bêbersiv ên ku ji ber hovîtî û bêserûberiya êrîşan derdikevin tirsên bingehîn ên mirovî dike hedef. Dema ku sûcên wiha nevekirî dimînin, kêmasiya girtinê valahiyekê dihêle ku spekulasyon û çîrokbêjî bi lez wê dagirin. Statuya wê wekî berendamek ji bo “kujerê zincîreyî yê yekem ê Amerîkayê” girîngiyeke dîrokî dide wê ku ji kuştineke nevekirî ya asayî wêdetir e, û bala akademîk dikişîne. Her pirtûk, belgefîlm, an gotareke nû dozê ji nû ve dide nasîn temaşevanên nû, û nîqaş û analîza wê ya berdewam misoger dike. Girêdana (nerast) bi Bircên Ronahiya Heyvê re nîşan dide ku civak çawa hewl didin bûyerên trawmatîk bi rêya nîşaneyên bîrdariyê û çîrokan bi bîr bînin an jî wateyê bidin wan, heta ku girêdana sedemî ya rasterast bi şaşî bê bibîranîn. Ev dibe beşek ji nasnameya bajêr.

Encamname

Kurteya Encamên Sereke Vê gotarê terora ku Qirkerê Keçên Xizmetkar li Austinê ferz kir, taybetmendiyên sûcan, guhertina di profîla qurbaniyan de, zehmetiyên lêpirsîna salên 1880an, û gumanbarê herî berbiçav, Nathan Elgin, vekoland. Herwiha bandora kûr a li ser civakê, di nav de tirs, bersiva giştî, û rola medya û dînamîkên nijadî, hat nirxandin.

Dubarekirina Girîngiya Doza Qirkerê Keçên Xizmetkar di Dîroka Sûcên Amerîkî de Divê cihê wê wekî mînakeke pir zû, heke ne ya yekem be, a kuştinên zincîreyî yên belgekirî li DYA, ku beriya çêbûna têgeha “kujerê zincîreyî” qewimiye, bê tekezkirin. Doz pencereyekê li ser jiyana bajarî ya Amerîkaya sedsala 19an, tengezariyên civakî, polîsî, û têgihiştina nûjen a reftara sûcên tevlihev vedike. Di encamê de, her çend ku nasnameya Qirkerê nediyar dimîne jî, girîngiya dîrokî û krîmînolojîk a dozê nayê înkarkirin, û ew wekî nîşaneke tarî di lêkolîna sûcên zincîreyî de dimîne. Doza Qirkerê Keçên Xizmetkar ji misteriyeke nevekirî wêdetir e; ew dozeke krîtîk e ji bo têgihiştina ku civak, dezgehên qanûnparêzî, û medya çawa bi cureyekî sûcdariyê re mijûl bûn ku hêj nehatibû fêmkirin an pênasekirin. Mîrasa wê ne tenê di pirsyariya “kî” de ye, lê di “çawa” de ye – çawa bûyerên wiha di kêliya xwe ya dîrokî û çandî ya taybet de pêk hatin û hatin têgihiştin. Ev doz me neçar dike ku pêşveçûna krîmînolojiyê bihesibînin. Bi lêkolînkirina ku civakeke berî-dadwerî, berî-profîlkirinê çawa bertek nîşanî tiştê ku em niha jê re dibêjin kuştina zincîreyî da, em têgihiştinê li ser sînorên rêbazên berê lê herwiha bertekên mirovî yên domdar li hember teroreke wiha bi dest dixin. Dînamîkên nijadî bi taybetî girîng in, û bi bîr tînin ku dadmendî û lêpirsîn tu carî di valahiyeke civakî de nayên meşandin. Doz wekî kevirekî dîrokî ji bo nîqaşên li ser sûc, civak, û siya dirêj a tundûtûjiya nevekirî dimîne.

Wergirtî

1. Servant Girl Annihilator – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Servant_Girl_Annihilator 2. Did Jack The Ripper’s Life Of Crime Begin In Austin? – Texas Standard, https://www.texasstandard.org/stories/did-jack-the-rippers-life-of-crime-begin-in-austin/ 3. Macabre Monday: The Case of the Servant Girl Annihilator …, https://yesterdaysamerica.com/macabre-monday-the-case-of-the-servant-girl-annihilator/ 4. The Servant Girl Murders – Travis County Archives Travis County …, https://traviscountyhistory.org/the-servant-girl-murders/ 5. Episode 102: The “Servant Girl Annihilator” – 15 Minute History, https://15minutehistory.org/podcast/episode-102-the-servant-girl-annihilator/ 6. Serial killer – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Serial_killer 7. Mysteries of Travis County – Travis County Archives Travis County …, https://traviscountyhistory.org/online-exhibits/mysteries-of-travis-county/ 8. City of Austin Population History and Corporate … – AustinTexas.gov, https://www.austintexas.gov/sites/default/files/files/Planning/Demographics/population_history_pub_2019.pdf 9. City of Austin Population History, https://www.austintexas.gov/sites/default/files/files/Planning/Demographics/population_history_pub.pdf 10. Austin, Texas | EBSCO Research Starters, https://www.ebsco.com/research-starters/geography-and-cartography/austin-texas 11. A brief history of Austin, Texas – The International Wine & Food Society (IW&FS), https://www.iwfs.org/americas/austin/a-brief-history-of-austin-texas 12. Austin and Texas History – Research Guides, https://library.austintexas.libguides.com/atxhistory 13. 1880 to 1899, Part I | Williamson County, TX, https://www.wilcotx.gov/1643/1880-to-1899-Part-I 14. History Day 2017 – Travis County Archives, https://traviscountyhistory.org/travis-county-history-day/retrospective/history-day-2017/ 15. Fear and Media: An Examination of Serial Killers in 19th Century America – DigitalCommons@USU, https://digitalcommons.usu.edu/context/honors/article/1238/viewcontent/Johnson__Tatyanna_Capstone.pdf 16. Fear and Media: An Examination of Serial Killers in 19th Century America, https://digitalcommons.usu.edu/honors/214/ 17. Riots – Texas State Historical Association, https://www.tshaonline.org/handbook/entries/riots 18. The 1880s: Repression – Texas State Library and Archives Commission, https://www.tsl.texas.gov/exhibits/forever/repression/page2.html 19. Austin Police Department Guide – Austin Public Library, https://library.austintexas.gov/library/austin_police_department_subject_guide.pdf 20. The Servant Girl Annihilator (… – The Midnight Train Podcast – Apple …, https://podcasts.apple.com/us/podcast/the-servant-girl-annihilator-your-jack-the-ripper/id1463850860?i=1000578027457 21. A Brief History of Forensic Investigation – Universal Class, https://www.universalclass.com/articles/law/history-of-forensic-investigation.htm 22. The Fingerprint System – NY DCJS, https://www.criminaljustice.ny.gov/ojis/history/fp_sys.htm 23. How to Spot a Serial Killer: History of Serial Killers – Research Guides, https://libguides.tccd.edu/HowtoSpotASerialKiller/History 24. en.wikipedia.org, https://en.wikipedia.org/wiki/Servant_Girl_Annihilator#:~:text=The%20Servant%20Girl%20Annihilator%2C%20also,Henry. 25. Arizona PBS Previews | History Detectives: Texas Servant Girl Murders, https://www.pbs.org/video/eight-previews-history-detectives-texas-servant-girl-murders/