xwende
-
Ola Bahayî: Reh, Hînkirin û Bandora Gerdûnî
Pêşgotin Ola Bahayî, ku wekî Baweriya Bahayî jî tê zanîn, dînekî serbixwe yê gerdûnî ye ku di sedsala 19-an de li Îranê (wê demê Faris) derketiye holê. Ew wekî sîstema baweriyê ya serbixwe ya herî nû ya cîhanê û piştî Xirîstiyantiyê duyemîn ola herî berbelav tê hesibandin. Bingehên wê yên sereke li ser yekîtiya Xwedê, Read more
-
Superman: Dîrok, Pêşveçûn û Bandora Çandî ya Îkonekê
1. Pêşgotin Superman, karakterê ku ji hêla Jerry Siegel û Joe Shuster ve di sala 1938an de hate afirandin, ne tenê yekemîn superlehengê pirtûkên çîrokan e, lê di heman demê de yek ji îkonên çandî yên herî naskirî û mayînde yên cîhanê ye. Ji xuyabûna xwe ya yekem di Action Comics #1 de heta adaptasyonên Read more
-
Pirsgirêka Keşmîrê û Biryarên Neteweyên Yekbûyî
Kurte Ev gotar analîzeke akademîk a berfireh li ser pirsgirêka Keşmîrê û rola Neteweyên Yekbûyî (NY) di vê aloziyê de pêşkêş dike. Ji destpêka aloziyê ve piştî parvekirina Hindistanê di sala 1947an de, Keşmîr bûye mijara nakokiyeke kûr û dirêj di navbera Hindistan û Pakistanê de, ku Çîn jî di beşên bakur-rojhilatê herêmê de tevlî Read more
-
Şerê Ukraynayê: Sedem, Hincetên Aliyan û Çarçoveya Hiqûqa Navneteweyî
Şerê Ukraynayê: Sedem, Hincetên Aliyan û Çarçoveya Hiqûqa Navneteweyî 1. Pêşgotin (Destpêk) Şerê Ukraynayê, ku di Sibata 2022an de bi dagirkirineke berfireh a Federasyona Rûsyayê dest pê kir, yek ji krîzên herî girîng ên sedsala 21an e ku ne tenê ji bo her du welatên têkildar, lê ji bo ewlehiya Ewropayê û nîzama navneteweyî ya Read more
-
Kêşeya Giravên Falkland (Malvînas) û Biryarên Neteweyên Yekbûyî
Analîzeke Dîrokî, Hiqûqî û Siyasî 1. Pêşgotin Kêşeya Giravên Falkland (bi spanî: Islas Malvinas) pirsgirêkeke serweriyê ya dîrokî û aloze ku di navbera Komara Arjentînê û Keyaniya Yekbûyî ya Brîtanya Mezin û Îrlendaya Bakur de ji sedsala 19an vir ve berdewam dike. Ev giravên ku li başûrê Okyanûsa Atlantîkê ne, ji ber cihê xwe yê Read more
-
Projeya Genoma Mirovî
Destpêk, Pêkhatin û Mîrateya Şoreşgerî 1. Pêşgotin Projeya Genoma Mirovî (PGM), ku di sala 1990î de dest pê kir û di 2003an de bi fermî bi dawî bû, di dîroka zanistê de yek ji giringtirîn û berfirehtirîn hewildanên biyolojîk ên navneteweyî tê hesibandin. Armanca sereke ya vê projeyê, derxistina nexşeya hemû genên di DNAya mirovî Read more
-
Hilweşîna Dîwarê Berlînê (1989)
Sembola Dawiya Şerê Sar û Rêya Yekbûna Almanyayê Serekan (Pêşgotin) Dîwarê Berlînê, ku ji 13ê Tebaxa 1961ê heta 9ê Mijdara 1989an Berlîna Rojava ji Almanyaya Rojhilat û cîhana derve veqetand, ne tenê avahiyeke betonî ya sar bû; ew di serî de semboleke bi hêz a Şerê Sar, dabeşbûna îdeolojîk a cîhanê di navbera blokên Rojhilat Read more
-
Çavdêriyên Teleskopî yên Galileo Galilei û Têkoşîna Wî ya li dijî Engîzîsyonê
Şoreşek Zanistî û Pevçûnek Dîrokî 1. Pêşgotin Galileo Galilei (1564-1642) yek ji kesayetiyên herî girîng û navdar ên Şoreşa Zanistî ye, ku ne tenê di warê astronomiyê de, lê herwiha di fîzîk, matematîk û metoda zanistî de jî şopeke kûr li pey xwe hiştiye. Ew bi bikaranîna teleskopê ji bo çavdêriyên astronomîk, keşfên wekî heyvên Read more
-
Avêtina Bombeyên Atomî li ser Hîroşîma û Nagazakîyê (1945)
Pêşgotin Bûyera avêtina bombeyên atomî li ser bajarên Japonî Hîroşîma û Nagazakîyê di Tebaxa 1945an de, yek ji bûyerên herî girîng û trajîk ên sedsala 20an e. Ev kiryar ne tenê dawiya Şerê Cîhanê yê Duyemîn li qada Pasîfîkê bilezand, lê di heman demê de serdemek nû di dîroka mirovahiyê de vekir – Serdema Atomî. Read more
-
Dahênana Çapxaneyê (Johannes Gutenberg, ~1440)
Dahênana Çapxaneyê (Johannes Gutenberg, ~1440): Bandora Wê li ser Belavbûna Agahiyan, Ronesans û Reformasyonê 1. Pêşgotin: Şoreşa Çapê û Johannes Gutenberg Dahênana çapxaneyê ji aliyê Johannes Gutenberg ve dora sala 1440an wekî xaleke werçerxanê ya girîng di dîroka mirovahiyê de tê dîtin, ku gelek caran bi bandora xwe ya li ser belavkirina agahiyan bi dahênanên Read more
-
Mafê Dengdanê yê Jinan li Zelanda Nû (1893)
Pêngaveke Dîrokî di Têkoşîna Ji Bo Wekheviyê de I. Destpêk (Introduction) Kurtegiştî li ser girîngiya mafê dengdanê yê jinan li Zelanda Nû (1893) (Overview of the significance of women’s suffrage in New Zealand, 1893) Di 19ê Îlona 1893an de, bi îmzekirina Qanûna Nû ya Hilbijartinê ji hêla Waliyê Giştî Lord Glasgow ve, Zelanda Nû di Read more
-
Çirûska Saraybosnayê: Sedem, Destpêk û Berfirehbûna Şerê Cîhanî yê Yekemîn (1914)
Çirûska Saraybosnayê: Sedem, Destpêk û Berfirehbûna Şerê Cîhanî yê Yekemîn (1914) Pêşgotin Şerê Cîhanî yê Yekemîn, ku di navbera salên 1914 û 1918an de qewimî, di dîroka sedsala 20an de xaleke werçerxanê ya bingehîn tê hesibandin. Ev şerê ku wekî “Şerê Mezin” jî tê binavkirin, ne tenê nexşeya siyasî ya cîhanê ji nû ve xêz Read more
-
Şerê Cîhanê yê Duyemîn (1939-1945) û Almanyaya Nazî
1. Pêşgotin Şerê Cîhanê yê Duyemîn, ku di navbera salên 1939 û 1945an de qewimî, di dîroka mirovahiyê de wekî pevçûna herî mezin, herî bi xwîn û herî wêranker tê tomar kirin. Ev şerê gerdûnî bû sedema mirina bi deh milyonan kesan, ku piraniya wan sivîl bûn, û li seranserê parzemînan wêraniyek bêhempa li pey Read more
-
Apollo 11: Pêngava Dîrokî ya Mirovahiyê ber bi Heyvê ve
Lûtkeya Pêşbaziya Fezayê Pêşekî Mîsyona Apollo 11, ku di Tîrmeha 1969an de pêk hat, di dîroka mirovahiyê de yek ji bûyerên herî girîng û bibandor tê hesibandin. Ew yekem car bû ku mirov lingê xwe danî ser rûyê heyberekî esmanî yê din – Heyvê. Ev serkeftina teknolojîk a mezin, ku wekî “destkeftiya teknolojîk a herî Read more
-
Şoreşa Cotmehê (1917)
Şoreşa Cotmehê (1917): Hilweşîna Rûsyaya Çarî û Avabûna Yekîtiya Sovyetê Pêşgotin Şoreşa Cotmehê ya 1917an, ku di dîroknasiya Sovyetê de wekî Şoreşa Mezin a Sosyalîst a Cotmehê jî tê zanîn, yek ji bûyerên herî girîng û werçerxker ên sedsala 20an tê hesibandin. Ev şoreş ne tenê dawî li desthilatdariya 300 salî ya xanedana Romanov û Read more
-
Şoreşa Fransî (1789-1799)
Hilweşîna Monarşiya Mutleq, Avakirina Komarê û Belavbûna Fikrên Neteweperestî û Demokrasiyê 1. Pêşgotin: Şoreşa Fransî wekî Werçerxanek di Dîroka Ewropayê de Şoreşa Fransî, ku di navbera salên 1789 û 1799an de qewimî, ne tenê di dîroka Fransayê de, lê di dîroka cîhanê de jî wekî yek ji werçerxên herî girîng tê pejirandin. Ev serdema aloziyê Read more
-
Îmzekirina Magna Cartayê (1215)
Sînordarkirina Desthilata Key û Pêngavek Ber Bi Serweriya Hiqûqê ve Pêşgotin Girîngiya dîrokî ya Magna Cartayê Magna Carta (MC), yanî “Peymana Mezin”, di dîroka destûrî ya Îngilîstanê û cîhanê de wekî yek ji belgeyên herî girîng tê qebûlkirin. Ew ne tenê wekî sembola sînordarkirina desthilata keyîtî, lê herwiha wekî bingehek ji bo parastina mafên mirovan Read more
-
Ragihandina Danezana Serxwebûnê ya Amerîkayê (1776)
Serhildana Sêzdeh Koloniyan û Damezrandina Dewletên Yekbûyî 1. Pêşgotin Danezana Serxwebûnê ya Amerîkayê, ku di 4ê Tîrmeha 1776an de hat pejirandin, yek ji belgeyên herî pîvot û bibandor di dîroka Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (DYA) û cîhanê de tê hesibandin. Ev belgeya dîrokî ne tenê bi awayekî fermî veqetîna Sêzdeh Koloniyên Amerîkî ji desthilatdariya Brîtanyaya Read more
-
Deh Bûyerên UFO
Vekolîneke Berawirdî li ser Deh Bûyerên UFO yên Fermî yên Sedsala 20. û Bandora Wan a Dîrokî-Civakî 1. Pêşgotin (Destpêk) Diyardeya tiştên firiyayî yên nenas (TFN), ku di sedsala 20. de bi awayekî berfireh wekî “UFO” hatine binavkirin, yek ji wan mijarên herî balkêş û gengeşîkirî ye ku hem bala raya giştî kişandiye ser xwe, Read more
-
Şerê Troyayê
I. Pêşgotin: Şerê Troyayê di Navbera Efsane û Dîrokê de Şerê Troyayê, wekî pevçûneke efsanewî ya ku di sedsalên 12an an 13an BZ de di navbera Yewnaniyên destpêkê û gelê Troyayê li rojavayê Anatolyayê de qewimiye, tê tarîxkirin. Kêşeya wê ya bêdawî ji cihê wê yê navendî di mîtolojiya Yewnanî û wêjeyê de, bi taybetî Read more
-
Sefera Asyayê ya Îskenderê Mezin (BZ. 334-323)
Ji Makedonyayê Ber Bi Hindistanê ve Fetih, Hilweşîna Împeratoriya Pers û Destpêka Serdema Helenîstîk Pêşgotin Sefera Asyayê ya Îskenderê Mezin, ku di navbera salên BZ 334 û 323an de pêk hat, ne tenê wek rêzeferên leşkerî yên serketî, lê belê wek bûyereke bingehîn a veguherîner di dîroka cîhana kevnar de tê qebûlkirin. Ev sefer ne Read more
-
Fetha Stenbolê (1453)
Kêlîka Veguherînê ji Serdema Navîn ber bi Serdema Nû ve Pêşgotin Fetha Konstantînopolîsê di sala 1453an de ne tenê ketina bajarekî bû, lê bûyereke cîhan-guhêr bû ku rêça dîrokê bi awayekî bingehîn hejand. Ev rûdan, dawî li Împaratoriya Bîzansê ya hezar salî anî û bi awayekî teqez Împaratoriya Osmanî wek hêzeke mezin a cîhanî da Read more
-
Parçebûna Împeratoriya Romayê (395 PZ.)
Sedem, Pêvajo û Encamên Mayînde 1. Pêşgotin (Destpêk) Parçebûna Împeratoriya Romayê di sala 395’an a Mîladî de, ku piştî mirina Împerator Theodosius I pêk hat, di dîroka cîhana kevnar û serdema navîn de wek xaleke werçerxê ya krîtîk tê qebûlkirin. Ev bûyer ne tenê dawiya serweriya yekane ya li ser împeratoriyeke berfireh nîşan dide, lê Read more
-
Mirina Kleopatrayê û Pêvekirina Misrê ji hêla Romayê ve (30 BZ)
Mirina Kleopatrayê û Pêvekirina Misrê ji hêla Romayê ve (30 BZ): Dawiya Serweriya Helenîstîk li Nîlê Pêşgotin Kleopatra VII, şahbanûya dawî ya xanedana Ptolemaîk a Makedonî, yek ji kesayetên herî navdar û enigmatîk ên cîhana kevnar e. Desthilatdariya wê li Misrê, ku ji sala 323an heta 30ê BZ dom kiribû, di serdemeke guherînên mezin ên Read more
-
Deyndariya Şarlê XII (“Demirbaş”) ji Osmaniyan re
Sernav: Deyndariya Şarlê XII (“Demirbaş”) ji Osmaniyan re (Destpêka Sedsala 18an) û Hêmanên Çanda Tirkî yên ku Wî Birin Swêdê Beş 1: Pêşgotin Destpêka sedsala 18an ji bo Ewropaya Bakur û Rojhilat serdemeke guherînên mezin bû, ku di navenda wê de Şerê Mezin ê Bakur (1700-1721) cih digirt. Ev şerê demdirêj, ku Împaratoriya Swêdê ya Read more
-
Orson Welles û Panîka Şerê Cîhanan (1938)
Sernav: Orson Welles û Panîka Şerê Cîhanan (1938): Lêkolînek Akademîk li ser Hêza Medyayê û Psîkolojiya Komî Kurte (Abstract): Ev gotar lêkolîneke akademîk a berfireh li ser weşana radyoyê ya navdar a Orson Welles “Şerê Cîhanan” di sala 1938an de û panîka ku li Amerîkayê li pey wê çêbû, pêşkêş dike. Gotar dê çarçoveya dîrokî, Read more
-
Dîroka Sêrbazî û Efsûnê li Tirkiyeyê
Ji Kevneşopiyên Kevnar heta Serdema Modern Kurte Ev gotar lêkolîneke berfireh li ser dîroka sêrbazî û efsûnê li erdnîgariya Tirkiyeyê dike, ji şaristaniyên kevnar ên Anatolyayê bigire heta Komara Tirkiyeyê ya modern. Gotar dê pratîkên sêrbaziyê, baweriyên efsûnî, falên cihêreng, û hêmanên folklorîk ên pêwendîdar vebikole. Herwiha, dê helwestên civakî, dînî (bi taybetî Îslamî) û Read more
-
Têgihîştina Cinan di Kevneşopiya Tirkî de: Bawerî, Bûyerên Paranormal, Memorat, Şahidiyên Rastîn û Nûçeyên Medyayê
Sernav: Têgihîştina Cinan di Kevneşopiya Tirkî de: Bawerî, Bûyerên Paranormal, Memorat, Şahidiyên Rastîn û Nûçeyên Medyayê 1. Pêşgotin 2. Koka Têgeha Cinan: Etîmolojî, Çarçoveya Dîrokî û Îslamî Ev nîqaşên teolojîk nîşan didin ku têgihîştina cinan mijareke dinamîk e û di serdemên cuda de rastî şîrove û têgihîştinên cihêreng hatiye. Ji aliyekî ve, baweriya bi cinan Read more
-
Xapandina Mirovê Piltdown (1912-1953)
Yek ji Mezintirîn Sextekariyên Dîroka Zanistê Kurte Ev gotar lêkolîneke berfireh li ser xapandina Mirové Piltdown pêşkêş dike, ku yek ji sextekariyên herî navdar ên sedsala 20an di qada zanistê de tê hesibandin. Di navbera salên 1912 û 1953an de li Îngilîstanê, bermahiyên fosîlî yên ku wekî “girêka winda” ya di navbera meymûn û mirovan Read more
-
Sextekarîya Berners Streetê ya 1810an
Organîzasyon, Kaos û Bandora Çandî Beş 1: Pêşgotin sextekarîya Berners Streetê, ku di 27ê Mijdara 1810an de li Londonê qewimî, yek ji bûyerên herî balkêş û şahînetiyên herî organîzekirî yên dîrokê ye. Ev çalakî, ku ji hêla nivîskar û henekbazê navdar Theodore Hook ve hatibû sêwirandin, bi armanca ku navnîşaneke taybet, Berners Street Hejmar 54, Read more
-
Bûyera Sosret a Phineas Gage û Bandora Wê li ser Zanista Mejî
1. Pêşgotin Bûyera Phineas Gage di dîroka neurolojî û psîkolojiyê de wekî yek ji bûyerên herî berbiçav û xwedî bandor tê naskirin. Ev qezaya ku di sala 1848an de qewimî, tevî ku ji bo Gage bi xwe trajediyek bû, di têgihiştina fonksiyonên mejî, bi taybetî jî yên loba frontal (pêşlob), de xalek werçerxê ya girîng Read more
-
Qhapaq Ñan: Tora Rêyên Bêemsal a Împaratoriya Înkayan li Andê û Pergala Ragihandinê ya Berfireh
Kurte Ev gotar bi şêwazekê akademîk li ser Qhapaq Ñan, tora rêyên berfireh û pêşketî ya Împaratoriya Înkayan li Çiyayên Andê, hûr dibe. Ew ê avahîsaziya endezyariyê ya bêhempa, rola wê ya bingehîn di rêveberiya împaratoriyê de, pergala ragihandinê ya bilez a bi navê Chasquî, fonksiyona wê di veguhestina kelûpelan û hêzên leşkerî de, û Read more
-
Tevgera Ludîzmê: Berxwedana Pêşîn a Karkeran
Tevgera Ludîzmê: Berxwedana Pêşîn a Karkeran li Dijî Mekanîzasyonê di Şoreşa Pîşesaziyê de (Îngilistana Sedsala 19an) Ferhengoka Têgînên Sereke Têgîna Îngilîzî/Tirkî Wergera Kurdî (Kurmancî) Luddism Ludîzm Industrial Revolution Şoreşa Pîşesaziyê Mechanization Mekanîzasyon / Makînekirin Textile worker Karkerê tekstîlê / Pîşekarê tekstîlê Social resistance Berxwedana civakî Machine breaking Şikandina makîneyan Factory Fabrîqe / Kargeh Wages Mehane Read more
-
Serdema Zêrîn a Îslamê
Zanist, Felsefe û Huner di Serdema Zêrîn a Îslamê de (Sedsalên 8-14an) û Bandora wê li ser Rojava: Navendên wekî Bexda û Kurtubayê di Matematîk, Pizîşkî, Astronomî, Felsefe û Hunerê de ji Ronesansa Ewropî re Kurte Ev gotara akademîk, serdema navbera sedsalên 8an û 14an, ku wek Serdema Zêrîn a Îslamê tê binavkirin, dinirxîne. Di Read more
-
Jenosîda Çandî: Wêrankirina Peykerên Budayê
Kurtenivîs / Puxte Ev makale wêrankirina peykerên Budayê Bamiyanê ji alîyê Taliban ve di Adara 2001ê de vedikole, bi taybetî li ser armanckirina qestî ya mîrasa çandî û têgeha “jenosîda çandî” (jenosîda çandî) disekine. Dîrok, girîngîya çandî û hunerî ya peykeran, û herweha sedem, rêbaz û encamên wêrankirinê tên nirxandin. Makale têgeha jenosîda çandî, nîqaşên Read more
-
Destana Gilgamêş
Destana Gilgamêş: Lêkolîneke Akademîk a Berfireh li ser Dîrok, Naverok, Çand û Têkiliyên Wê yên Wêjeyî Pêşgotin Destana Gilgamêş, yek ji kevintirîn û bibandortirîn berhemên wêjeyî yên tomarkirî yên mirovahiyê ye, ku rehên wê digihîjin Mezopotamyaya kevnar, bi qasî çar hezar sal berê.1 Ev şahesera wêjeyî, ku di serî de li ser tabletên axê bi Read more
-
Komkujiya Srebrenîtsayê
Beşa 1: Pêşgotin Komkujiya Srebrenîtsayê, ku di Tîrmeha 1995an de li Bosna û Herzegovînayê qewimî, wekî yek ji hovîtî û tawanên herî mezin ên li dijî mirovahiyê li Ewropayê piştî Şerê Cîhanê yê Duyemîn tê dîtin. Di vê komkujiyê de, zêdetirî 8,000 mêr û xortên Boşnak (Misilmanên Bosnayî) ji aliyê hêzên Serbên Bosnayî ve bi Read more
-
Baleybelen: Yekem Zimanê Çêkirî
1. Destpêk Pêşangeha Baleybelenê û Girîngiya Wê di Dîroka Zimanên Çêkirî de Baleybelen, ku di sedsala 16an de li erdnîgariya Osmanî ji aliyê Muhyî-i Gülşenî ve hatiye îcadkirin, di dîroka zimanên çêkirî de xwedî cihekî taybet û girîng e. Ew ne tenê wekî yekem zimanê çêkirî yê ku bi awayekî berfireh hatiye belgekirin di nav Read more
-
Li ser Şopa Buşîdoyê: Destpêk û Dawiya Samurayan
I. Pêşgotin: Mîrateya Mayînde ya Samuray û Buşîdoyê Çîna samuray paradokseke balkêş dihewîne: pîşeyek ku koka xwe di hovîtiyê de (“hunerên şer” – bu) dibîne, di heman demê de bi nirxdayîneke kûr ji çand û zerafetê re (“hunerên çandê” – bun) re li kêleka hev hebûye. Ev ne nakokiyek bû, lê dualîteyeke çandî bû. Ji Read more
-
Zerdeştî
Lêkolîneke Akademîk li ser Dîrok, Bawerî, Civak û Bandora Wê 1. Destpêk: Reh û Rêçikên Ola Zerdeştî û Girîngiya Wê Pênaseya Zerdeştiyê û cihê wê di nav olên cîhanê de Zerdeştî, yek ji kevintirîn olên yekxwedayî yên cîhanê ye ku li Îrana kevnar, bi texmînî di hezarsala duyemîn an yekemîn a Berî Zayînê de, derketiye Read more
-
Koletî û Xesandin li Împaratoriya Osmanî
1. Pêşgotin 1.1. Pênase û Girîngiya Mijarê Diyardeyên koletî û xesandinê di dîroka Împaratoriya Osmanî de xwedî cihekî navendî û girîngiyeke taybet bûn. Ev her du sazî ne tenê wekî hêmanên jiyana civakî û aborî, lê herweha wekî amûrên rêveberiya dewletê û qesrê jî roleke diyarker lîstin. Koletî, di formên xwe yên cihêreng de, ji Read more
-
Gelê Samî yê Xwemalî yê Ewropayê
Pêşgotin Gelê Samî, wekî yekane gelê xwemalî yê ku di nav sinorên Yekîtiya Ewropayê de bi awayekî fermî tê naskirin û herweha li Norwêc, Swêd û Fînlandiyayê jî xwedî statuyeke wiha ye , xwedî dîrok û çandeke taybet e. Ev naskirina tekane di parzemîneke ku bi pirrengiya xwe ya etnîkî û zimanî tê nasîn de, Read more
-
Nexşeya Pîrî Reîs a Razdar
1. Pêşgotin: Nexşeya Pîrî Reîs û Razên Wê yên Dîrokî Nexşeya Cîhanê ya Pîrî Reîs, ku di sala 1513an de ji aliyê amîral û kartografê navdar ê Osmanî Pîrî Reîs ve hatiye çêkirin, yek ji berhemên herî balkêş û gengeşîbar ên dîroka kartografiyê ye. Ev nexşe, ku îro tenê beşek jê li Muzeya Qesra Topkapiyê Read more
-
Şaristaniya Geliyê Hindûsê û Nivîsa Wê ya Esrarî
1. Pêşgotin: Şaristaniya Geliyê Hindûsê – Kolanek Kevnar a Cîhanê Şaristaniya Geliyê Hindûsê (ŞGH), ku wekî Şaristaniya Harappayê jî tê nasîn, yek ji sê şaristaniyên herî kevnar ên cîhanê ye ku li kêleka Mezopotamya û Misrê kevnar şîn bûye. Ev şaristanî, ku bi qasî Beriya Zayînê (B.Z.) 3300 heta 1300 li bakurê rojavayê parzemîna Hindistanê Read more
-
Codex Gigas (Încîla Şeytan)
Codex Gigas (Încîla Şeytan): Lêkolîneke Akademîk a Berfireh Beşa 1: Pêşgotin 1.1. Danasîna Giştî ya Codex Gigas Codex Gigas, ku di nav gel de bêtir bi navê “Încîla Şeytan” tê nasîn, yek ji destnivîsên serdema navîn ên herî balkêş, mezin û enigmatîk e ku heta roja îro sax maye. Ev berhema bîrdarî, ku di destpêka Read more
-
Kevneşopiya Mîtrîdatîzmê
Jehr, Bergirî û Sînorên Laşê Mirovan 1. Pêşgotin Kurtepêşkêşkirina Mijarê û Girîngiya Wê Mîtrîdatîzm, wekî kevneşopiyeke dîrokî ya ku bi sedsalan e bala mirovahiyê kişandiye, têgeheke ku îro jî di warên toksîkolojî û farmakolojiyê de cihê xwe diparêze. Ev pratîk, ku bi navê Qralê Pontûsê Mîtrîdatês VI (B.Z. 135-63) tê naskirin, li ser bingeha ramana Read more
-
Şerê Mezin ê Emûyan (1932)
Pevçûna Mirov û Xwezayê, Têkçûna Plansaziyê û Nîşandana Medyayê Şerê Mezin ê Emûyan (1932): Analîzeke Akademîk a Pevçûna Mirov û Xwezayê, Têkçûna Plansaziyê û Nîşandana Medyayê 1. Pêşgotin Şerê Mezin ê Emûyan, ku di dîroka Awistralyayê de wekî bûyereke hem trajîk hem jî komîk cih girtiye, di rastiyê de operasyoneke leşkerî ya rêveberiya jiyana kovî Read more
-
Keşfa Windabûyî ya Franklin
I. Destpêk (Pêşgotin) Keşfa Windabûyî ya Franklin, ku di sala 1845an de bi rêberiya Kapîtan Sir John Franklin û bi keştiyên HMS Erebus û HMS Terror ên Hêzên Deryayî yên Qraliyeta Brîtanyayê dest pê kiribû, yek ji bûyerên herî trajîk û nepenî di dîroka keşfên polar de ye. Armanca sereke ya vê ekspedîsyonê keşfkirina beşên Read more
-
Dewlemendiya Bêhempa ya Mansa Mûsa û Rêwîtiya Wî ya Hecê ya Dîrokî
1. Pêşgotin (Destpêk) Mansa Mûsa, ku di navbera salên nêzîkî 1312 û 1337an de serwerî kiriye, nehemîn Mansa (împarator) yê Împaratoriya Maliyê bû û di serdema wî de împaratorî gihîşt lûtkeya xwe ya erdî û hêzê. Navê wî di dîrokê de wekî yek ji kesên herî dewlemend, heta radeyekê ku dewlemendiya wî ji hêla hevdemên Read more
-
Giravên Xeyalî
Di Navbera Efsane, Şaşî û Keşfê de Lêkolîneke Erdnîgarî-Dîrokî 1. Pêşgotin: Pênasekirina Giravên Xeyalî û Cazîbeya Wan Di kûrahiya dîroka keşfên erdnîgarî û pêşketina zanista nexşesaziyê de, fenomena “Giravên Xeyalî” wekî mijareke balkêş û pirreng derdikeve pêş. Ev gotara akademîk armanc dike ku bi awayekî kûr û analîtîk li ser vê diyardeyê raweste, sedemên derketina Read more
-
Mekanîzmaya Antîkîterayê
Beş 1: Pêşgotin: Mekanîzmaya Antîkîterayê – Kompîtureke Serdema Kevnar Mekanîzmaya Antîkîterayê, amûreke mekanîkî ya hesabkirinê ya ecêb û tevlihev e ku ji serdema Helenîstîk, bi qasî sedsala duyemîn an yekemîn berî zayînê (B.Z.) maye. Ev amûra bêhempa, ku ji bo pêşbînîkirina pozîsyonên astronomîk, girtinên rojê û heyvê, û hetta çerxa Lîstikên Olîmpiyadê hatibû çêkirin, wekî Read more
-
Destnivîsa Voynichê
Kodekseke Nepenî 1. Pêşgotin: Destnivîsa Voynichê – Serpêhatiyeke Bêdawî Destnivîsa Voynichê, ku di Pirtûkxaneya Beinecke ya Pirtûk û Destnivîsên Kêmpeyda ya Zanîngeha Yale de bi nimreya MS 408 tê parastin, wekî yek ji mezintirîn û herî balkêş sirên nedeşîfrekirî di dîroka kodîkolojî, kriptografî û zimannasiyê de cihê xwe digire. Ev kodeksa nepenî, ku bi awayekî Read more
-
Belaya Dansê ya 1518an li Strasbourgê
Vekolîneke Akademîk li ser Sedem, Bûyer û Encamên Wê Pêşgotin: Belaya Dansê ya 1518an û Konteksta Wê ya Dîrokî Belaya Dansê ya 1518an, ku wekî maniya dansê an koreomaniya jî tê zanîn, bûyereke awarte ya nexweşiya psîkojenîk a komî (MPI) bû ku li Strasbourgê, Alsace (wê demê beşek ji Împaratoriya Romaya Pîroz, niha Fransa) qewimî. Read more
-
Birca Babîlê: Rastî û Efsane
Birca Babîlê: Rastî û Efsane Beşa 1: Destpêk: Birca Babîlê di Çavkaniyên Dîrokî û Mîtolojîk de Birca Babîlê yek ji vebêjeyên herî naskirî û bi bandor ên cîhanê ye, ku di navbera rastî û efsaneyê de cih digire. Ev çîroka kevnar, ku bi giranî ji Pirtûka Pîroz tê zanîn, sembola azweriya mirovî ya bêsînor, sînorên Read more
-
Şoreşa Bi Stran: Rola Çandê di Rizgariya Dewletên Baltîk de
Beşa 1: Pêşgotin 1.1. Danasîna Giştî ya Şoreşa Bi Stran Şoreşa Bi Stran, wekî ku di literaturê de bi berfirehî hatiye dokumentkirin, navê rêzek bûyerên berxwedana sivîl û bê tundî ye ku di navbera salên 1987 û 1991ê de li sê dewletên Baltîk – Estonya, Letonya û Lîtvanya – qewimîn.1 Ev tevgerên girseyî, ku bi Read more
-
Dadgehkirina Ajalan di Serdema Navîn de
Analîzeke Dîrokî-Hiqûqî û Çandî 1. Pêşgotin Danasîna Mijarê Di qada dîroka hiqûqê de, yek ji pratîkên herî ecêb û balkêş ku bala lêkolîneran kişandiye, fenomena dadgehkirina ajalan e. Ev pratîk, ku bi taybetî di Serdema Navîn û destpêka Serdema Nûjen de li Ewropayê berbelav bû, tê de ajalên wekî beraz, mişk, kêzik û heta tiştên Read more
-
Bajarê Binê Erdê yê Derînkuyûyê
Şahkareke Endezyariya Kevnar û Stargeheke Dîrokî 1. Pêşgotin Bajarê Binê Erdê yê Derînkuyûyê, ku bi navê xwe yê kevnar Elengubu jî tê zanîn 1, li herêma Kapadokyayê ya Tirkiyeyê, yek ji mezintirîn û kûrtirîn bajarên binê erdê yên cîhanê ye. Ev avahiya bêhempa, ku bi kûrahiya xwe digihîje qasî 85 metreyan û dikare bi hezaran Read more
-
Pirtûkxaneya Pergamûmê û Pêşbaziya wê bi Îskenderiyeyê re
1. Pêşgotin: Girîngiya Pirtûkxaneya Pergamûmê di Cîhana Kevnar de Pirtûkxaneya Pergamûmê, ku di serdema Helenîstîk de li bajarê Pergamûmê (îro Bergama, Tirkiye) hatiye avakirin, ne tenê wekî depoyek pirtûkan, lê belê wekî yek ji navendên çandî û entelektuelî yên herî girîng ên cîhana kevnar tê naskirin. Ev pirtûkxane, ku sembola hêz û prestîja xanedana Attalî Read more
-
Winda Bûna Koloniya Roanoke
I. Pêşgotin: Sira Koloniya Roanoke ya Wenda û Girîngiya Wê ya Dîrokî Di dawiya sedsala 16an de, di serdemeke ku hêzên Ewropî ji bo serdestiya li Cîhana Nû diketin pêşbaziyê, komek mêr, jin û zarokên Îngilîz ji bo avakirina yekem niştecihbûna daîmî ya Îngilîzan li Amerîkaya Bakur bi rê ketin. Cihê ku wan hilbijart Girava Read more
-
Împaratorê DYAyê: Norton I
1. Pêşgotin: Împarator Norton I – Kesayetek Bêhempa di Dîroka San Franciscoyê de Joshua Abraham Norton, kesayetekî dîrokî yê ku di nîveka sedsala 19-an de li San Franciscoyê derket holê, bi îlana xwe ya wekî “Împarator Norton I, Împaratorê Dewletên Yekbûyî” û paşê jî “Parêzvanê Meksîkayê” 1, navê xwe di rûpelên dîroka Amerîkayê de bi Read more
-
Bandora Çanda Swahîlî li ser Bazirganiya Okyanûsa Hindî
1. Destpêk: Peravên Swahîlî wek Navendeke Bazirganî û Çandî ya Gerdûnî Vebêjeriya Giştî ya Mijarê Peravên Swahîlî, ku ji başûrê Somalyayê heta bakurê Mozambîkê li ser mesafeyekê nêzî 3,000 kîlometreyan dirêj dibin û giravên derdorê jî di nav xwe de digirin, ji sedsalên navîn heta serdema modern a destpêkê wek navendeke girîng a bazirganî û Read more
-
Kevneşopiyên Dengbêjiyê yên Êzidiyan
Taybetmendî, Stranên Olî û Vebêjên Dîrokî 1. Pêşgotin Kurteçîroka Dengbêjiya Kurdî û Girîngiya Wê ya Giştî Dengbêjî, wekî celebeke muzîka Kurdî û şêweyekî çîrokbêjiya devkî, di nav çanda Kurdan de xwedî cihekî navendî û dîrokî ye.1 Dengbêj, ku bi wateya “deng” û “bêj” (gotin) pêk tê, ne tenê hunermendên ku stran û çîrokan dibêjin in, Read more
-
Şaristaniya Oxus (BMAC)
Lêkolîneke Berfireh li ser Şaristaniyeke Serdema Bronzê ya Ji Bîr Çûyî li Asyaya Navîn Şaristaniya Oxus (BMAC): Lêkolîneke Berfireh li ser Şaristaniyeke Serdema Bronzê ya Ji Bîr Çûyî li Asyaya Navîn Ez lêkolînerek PhD me ku di arkeolojiya Serdema Bronzê ya Asyaya Navîn de pispor im, û bi weşanên xwe yên zanistî û nivîsandina akademîk Read more
-
Çîrokên Jinên Vîkîngan
Ji Nû Ve Nirxandineke Akademîk li ser Rol û Bandora Wan Beşa 1: Destpêk 1.1. Pêşgotin: Ji Nû Ve Nirxandina Çîrokên Jinên Viking Dema ku behsa Serdema Vîkîngan tê kirin, pirî caran wêneyê şervanên mêr ên bi hêz, bi keştiyên xwe yên dirêj û bi tirs û xofeke mezin tê ber çavan. Ev wêneyê mêrxasî Read more
-
Rola Jinan di Şoreşa Meksîkî de (Las Soldaderas)
Pêşgotin Şoreşa Meksîkî, ku di navbera salên 1910 û 1920an de qewimî, yek ji bûyerên herî girîng û veguherîner di dîroka Meksîka û Amerîkaya Latînî ya sedsala 20an de tê hesibandin.1 Ev serdemeke aloz û xwînavî bû ku ji ber sedemên kûr ên civakî, aborî û siyasî derket holê. Desthilatdariya dirêj a dîktator Porfirio Díaz, Read more
-
Efsaneya Prester John (Padîşah Yûhenna)
Kok, Pêşveçûn, Bandor û Mîrata Wî 1. Pêşgotin Efsaneya Prester John, ango Padîşah Yûhenna, yek ji çîrokên herî balkêş û bi bandor ên Serdema Navîn a Ewropayê ye. Ev efsane behsa padîşahekî Xiristiyan ê efsanewî, hêzdar û dewlemend dikir ku li Rojhilatê Dûr, li cihekî di navbera Asya û Afrîkayê de, hikûm dikir. Di xeyal Read more
-
Çanda Xwarezmiyan
1. Pêşgotin: Xwarezm – Dilê Asyaya Navîn û Navenda Şaristaniyê Herêma Xwarezmê, ku li devera deltaya jêrîn a Çemê Amu Deryayê (di çavkaniyên kevnar de wekî Oxus tê zanîn) li Asyaya Navîn cih digire, di dirêjahiya dîrokê de wek navendeke girîng a şaristaniyê derketiye pêş. Ev herêma ku îro di nav axa Ozbekistan, Tirkmenistan û Read more
-
Mîtolojiya Fînî û Kalevala
Mîtolojiya Fînî û Kalevala: Vekolîneke Akademîk li ser Destana Neteweyî ya Fînlandiyan I. Pêşgotin: Mîtolojiya Fînî û Kalevala – Xezîneyeke Veşartî Mîtolojiya Fînî, bi karakter û çîrokên xwe yên yekta, kevneşopiyeke dewlemend û kêmtir naskirî ye li gorî panteonên Grekî an Nordîk ên ku bêtir ketine ber çavan.1 Di dilê vê mîtolojiyê de Kalevala radiweste, Read more
-
Dîroka Keştiyên Çînî (Junks)
Keşfên Deryayî yên Destpêkê: Serweriya Deryayî ya Berî Ewropayê Kurte Berî ku Ewropî serweriya deryayan bigirin dest, Çîn xwedî kevneşopiyeke deryavaniyê ya pir pêşketî û xurt bû. Keştiyên wan ên mezin, ku bi navê “junk” tên naskirin, ne tenê ji bo bazirganiyê lê her weha ji bo seferên keşfê yên berfireh dihatin bikaranîn. Seferên navdar Read more
-
Gelê Ainu-yê li Japonyayê
Gelê Ainu yê Japonyayê: Çand, Ziman, Bawerî û Têkoşîna ji bo Naskirinê 1. Pêşgotin: Gelê Ainu – Kurtenêrînek li ser Neteweyek Xwecihî li Japonyayê Gelê Ainu, ku navê wan di zimanê wan de tê wateya “mirov” 1, wekî gelê xwecih ê Japonyayê têne nasîn. Bi kevneşopî, ew bi giranî li girava Hokkaido (ku jê re Read more
-
Pergala Kastê ya li Balî, Endonezyayê
Cudahî, Bandora Civakî û Pêşveçûna Hemdem 1. Destpêk (Pêşgotin) Girava Balî, wek perçeyek ji komgirava Endonezyayê, xwedî taybetmendiyeke çandî û olî ya berbiçav e. Tevî ku Endonezya welatê herî mezin ê misilman ê cîhanê ye, Balî wek giraveke ku piraniya xelkê wê (nêzîkî 86.9% – 87.91%) li ser ola Hindu ne, derdikeve pêş.1 Ev yek Read more
-
Têkiliyên Bazirganî yên Kevnar di navbera Skandînavya û Cîhana Îslamî de
Pêşgotin Dîtinên arkeolojîk, bi taybetî pereyên Erebî yên ku li gorên Vîkîngan û li xezîneyên veşartî li seranserê Skandînavyayê hatine dîtin, şahidiyê li ser têkiliyên bazirganî yên berfireh di navbera gelên Skandînavî (Vîkîngan) û şaristaniyên Rojhilata Navîn de di Serdema Navîn a Destpêkê de dikin. Ev serdem, ku bi qasî ji sedsala 8an heta sedsala Read more
-
Bêhna Mezin a Londonê (1858)
Krîzek Hawîrdorî, Veguherîna Bajarî û Mîrateya Tenduristiya Giştî Pêşgotin Bêhna Mezin a Londonê, ku di mehên germ ên havîna 1858an de qewimî, ne tenê bûyereke bêhempa ya dîroka bajarî ya Londonê bû, lê di heman demê de xalek werçerxanê ya krîtîk bû di têgihiştina têkiliyên di navbera hawîrdor, tenduristiya giştî û pêşkeftina bajaran de. Di Read more
-
Kralîçeya Sabayê Belqis
Kesayetek Dîrokî yan Efsaneyî? 1. Pêşgotin: Belqis di Navbera Rastî û Çîrokê de Kralîçeya Sabayê, ku di kevneşopiya Îslamî de bi navê Belqis û di ya Etiyopyayî de bi navê Makeda tê nasîn, yek ji kesayetên herî enigmatîk û balkêş ên dîroka kevnar e. Çîroka wê, ku di navbera rastiya dîrokî û vegotinên efsaneyî de Read more
-
Zimanên Fîkandinê: Şêwazên Ragihandinê yên Kêmpeyda
1. Pêşgotin Zimanên bi fîkê, ku di nav gel de wekî “zimanên fîkandinê” an “zimanê çûkan” jî tên nasîn, şaxekî taybet û gelek balkêş ê ragihandina mirovî temsîl dikin. Ew bi bingehîn adaptasyonên zimanên devkî ne ku di nav civakên cihêreng ên cîhanê de, bi taybetî ji bo pêdiviya ragihandina li mesafeyên dûr an di Read more
-
Metro: Dîrok, Sedemên Hebûnê û Îstatîstîkên Cîhanî
Metro: Dîrok, Sedemên Hebûnê û Îstatîstîkên Cîhanî Pêşgotin: Pênaseya Pergalên Metroyê û Girîngiya Wan di Veguhestina Bajarî ya Nûjen de Veguhestina bajarî di sedsalên dawî de bi awayekî bingehîn guheriye, û di nav vê guherînê de pergalên metroyê roleke navendî lîstine. Ji bo têgihiştina vê rola krîtîk, divê pêşî pênase û girîngiya metroyan werin ronîkirin. Read more
-
Nexweşiya Holendayê
Nexweşiya Holendayê: Analîzeke Akademîk a Sedem, Encam û Lêkolînên Mînakî 1. Pêşgotin Kurtepêşekek li ser girîngiya têgeha nexweşiya Holendayê di aborî de Nexweşiya Holendayê, wekî diyardeyeke aborî ya tevlihev û pirr-alî, di warê aborîya pêşketinê û aborîya çavkaniyan de xwedî girîngiyeke taybet e. Ev têgeh bi gelemperî ji bo şirovekirina wan bandorên neyînî tê bikaranîn Read more
-
Rabûna Aborî ya Japonyayê
I. Pêşgotin: Rêgeha Aborî ya Japonyayê – Ji Mûcîzeyê Ber Bi Gihîştinê Dîroka aborî ya Japonyayê, bi taybetî bi serkeftinên xwe yên awarte yên di serdema piştî Şerê Cîhanê yê Duyemîn de û bi ceribandinên dijwar ên li pey wê hatin, li seranserê cîhanê bûye navenda balê. Ev beş dê bingeha “mûcîzeya aborî” ya Japonyayê Read more
-
Pêlavnasî
I. Destpêk: Nexşeya Cîhanî ya Pêlavan Pêlav ji pêlavên parastinê yên ji bo lingên me wêdetir in; ew berhemên hunerî yên tevlîhev in ku têlên dîrok, çand, teknolojî û nasnameyê bi hev ve girêdidin.1 Ev beş dê vê fikrê bide nasîn ku pêlav wekî neynika normên civakî, nasnameya takekesî, dîroka kolektîf, statu, moda û fonksiyoneliyê Read more
-
Zimanê Îrlendî: Hewldanên Vejandinê
Zimanê Îrlendî: Lêkolîneke Akademîk li ser Taybetmendî, Dîrok, Wêje, Rewşa Heyî û Hewldanên Vejandinê 1. Pêşgotin Zimanê Îrlendî, ku bi navê Gaelîge (Gaeilge) jî tê nasîn, zimanekî Keltî ye ku xwecihê girava Îrlandayê ye. Ew xwedî girîngiyeke dîrokî û çandî ya kûr e, ji ber ku yek ji kevintirîn zimanên devkî yên nivîskî li Ewropayê Read more
-
Wêjeya Fantastîk
Pêşgotin Wêjeya fantastîk, wekî celebeke wêjeyî ya ku hêmanên serxwezayî, efsûnî û ne-realîst di nav xwe de dihewîne, ji demên kevnar heya roja îro bala xwendevan û lêkolîneran kişandiye ser xwe. Ev cure ne tenê ji bo reva ji rastiya rojane xizmetê dike, lê di heman demê de platformeke dewlemend pêşkêş dike ji bo vekolîna Read more
-
Serdema Koça Qewman
Têgeh, Sedem, Pêvajo û Encamên Dîrokî Pêşgotin Serdema Koça Qewman, ku di dîroka Ewropayê de wekî qonaxeke krîtîk û veguherîner tê zanîn, heyameke ku ji Serdema Paşîn a Antîk derbasî Serdema Navîn a Destpêkê dibe.1 Ev serdem, bi gelemperî di navbera sedsalên 4an û 8an ên Piştî Zayînê (PZ) de tê çarçovekirin, bi tevgerên mezin Read more
-
Ecêbên Cîhanê
Ji Kevnarî Heta Îro Analîzeke Rexneyî li ser Têgîna “Ecêbên Cîhanê” û Bandora Wan li ser Mîrata Çandî I. Destpêk: Têgih û Pêşveçûna Dîrokî ya “Ecêbên Cîhanê” Têgîna “ecêb” di çarçoveya mîrata cîhanî de, ji avahiyên ji mezinbûnê wêdetir e; ew şûnwar û avahiyên ku heybet, hostatî, an girîngiyek awarte nîşan didin û di mirov Read more
-
Rengên Çavên Mirovan
Spektrum, Mekanîzma û Îstîsna 1. Pêşgotin Rengê çavê mirovan yek ji taybetmendiyên fenotîpîk ên herî balkêş û kompleks e ku ji mêj ve bala mirovahiyê kişandiye. Ew ne tenê wekî perçeyek ji bedewiya fizîkî tê dîtin, lê di heman demê de di warên genetîk, antropolojî û bijîşkiyê de xwedî girîngiyeke mezin e. Têgihiştina rengê çavan Read more
-
Potansiyela Turîzmê ya Semsûrê
1. Pêşgotin Semsûr, parêzgehek ku li başûrê rojhilatê Tirkiyeyê cih digire, xwedî mîrasek dîrokî û çandî ya gelek dewlemend e ku koka wê digihîje serdemên herî kevnar ên mirovahiyê. Li gorî lêkolînên arkeolojîk, şopên jiyanê li vê herêmê heta Serdema Paleolîtîk, ango B.Z. 40,000 sal berê, vedigerin.1 Cihê wê yê erdnîgarî yê stratejîk, di navbera Read more
-
Sedem, Pêşveçûn û Encamên Reformê
1. Pêşgotin Danasîna Giştî: Reformasyona Protestan, ku di sedsala 16an de li Ewropaya Rojava dest pê kir, yek ji wan qonaxên herî girîng û veguherîner di dîroka Ewropayê û cîhanê de ye. Ev tevger ne tenê yekitiya dînî ya Xirîstiyaniya Serdema Navîn a Rojava bi dawî kir, lê di heman demê de bandorek kûr û Read more
-
Ronesans: Ji Nû Ve Zayîna Ewropayê
Vekolîna Ronesansê: Ji Nû Ve Zayîna Ewropayê 1. Pêşgotin Ev rapor armanc dike ku serdema Ronesansê, ku yek ji qonaxên herî girîng û veguherîner di dîroka Ewropayê de tê hesibandin, bi awayekî akademîk û berfireh vekole. Ronesans, ku bi wateya “ji nû ve zayînê” tê, ne tenê vejîna huner û wêjeya klasîk bû, lê di Read more
-
Navên Teoforîk
1. Pêşgotin Navên mirovan, ji bilî ku tenê amrazên naskirinê ne, di heman demê de bargehên wateyên kûr ên çandî, dîrokî û olî ne. Di nav vê çarçoveyê de, “navên teoforîk” wekî kategoriyeke taybet a onomastîkê (zanista navan) derdikevin pêş, ku têkiliya rasterast a di navbera navlêkirin, baweriyên xwedayî û çanda mirovan de bi awayekî Read more
-
PÊJGEHA MÊRDÎNÊ
Beşa 1: Pêşgotin: Pêjgeha Mêrdînê wekî Mîrateke Çandî ya Pirreng Mêrdîn, bajarekî kevnar ê Mezopotamyaya Jorîn e ku bi dîrokeke kûr û pêkhateyeke çandî ya pirralî ve tê nasîn. Ev bajar, di navbera çemên Dîcle û Feratê de, li ser axeke berhemdar û stratejîk hatiye avakirin û bi hezaran salan mazûvaniya gelek şaristaniyan kiriye. Pêjgeha Read more
-
Eponîmî: Peyvên ku ji Navan Hatine Afirandin
Eponîmî: Vekolîneke Zimanî û Çandî li ser Peyvên ku ji Navan Hatine Afirandin 1. Pêşgotin Eponîmî, wekî diyardeyeke zimanî ya balkêş, pêvajoya navlêkirina tiştekî, têgehekê, an diyardeyekê bi navê kesekî, cihekî, an carinan jî tiştekî din e. Ev peyvên ku bi vî awayî çêdibin, wekî “eponîm” têne nasîn û ew ji navên xwerû derbasî navên Read more
-
Egzonîm û Endonîm
Navên Erdnîgarî, Pênase, Cure û Girîngiya Wan 1. Destpêk Egzonîm û endonîm wekî têgehên bingehîn di onomastîkê de, bi taybetî di toponîmiyê (lêkolîna navên cihan) de, cihekî navendî digirin. Ev têgeh ji bo têgihiştina têkiliyên tevlihev ên di navbera zimanan, çandan, û erdnîgariyê de xwedî girîngiyeke mezin in. Nav ne tenê etîketên ku li ser Read more
-
Friends: Fenomeneke Çanda Popûler
1. Pêşgotin Rêzefîlma Amerîkî “Friends”, ku di navbera salên 1994 û 2004an de li ser kanala NBC hate weşandin, ne tenê wekî bernameyeke televizyonê ya serketî, lê wekî fenomeneke çanda popûler a gerdûnî cihê xwe di dîrokê de girt.1 Ev sîtkom, ku li ser jiyana şeş hevalên ciwan ên li Manhattan, New York City disekine, Read more
-
Xetnivîsa Çînî: Kûrahiya Wê ya Felsefî
1. Pêşgotin Danasîna Xetnivîsa Çînî (Shufa 書法) û Girîngiya Wê xetnivîsa Çînî, ku di çanda Çînî de bi navê Shufa (書法) tê zanîn 1, ji têgeha nivîsandina hêsan pir wêdetir e; ew wekî yek ji formên hunerî yên herî bilind û rêzdar tê qebûlkirin ku estetîk, teknîkên hostayî û kûrahiyeke felsefî ya bêhempa di nav Read more
-
Makedonyaya Bakur: Daxwazên Dîroka Kevin û Tevlîheviya Çandî
1. Pêşgotin Makedonyaya Bakur, ku li navenda Balkanan e, ji mêj ve wekî xaçerêyeke girîng a dîrokî û çandî xizmet kiriye. Cihê wê yê erdnîgarî yê stratejîk ew xistiye ber gelek bandorên şaristanî û împaratoriyên cihêreng, ku her yekê şopeke kûr û mayînde li ser nasnameya herêmê hiştiye. Ev mîrateya pir-qatî di tevlîheviya çandî ya Read more
-
Bulgaristan: Geliyê Gulan û Rola Di Koka Nivîsa Krîlî de
Destpêk Bulgaristan, welatekî ku li xaçerêya dîrokî û çandî ya Ewropayê ye, xwedî mîrateke çandî ya gelek dewlemend û pirreng e. Di nav vê mîrasê de, du hêmanên ku hem ji bo nasnameya Bulgarî hem jî ji bo dîroka Ewropaya Rojhilat xwedî girîngiyeke taybet in, derdikevin pêş: Geliyê Gulan, ku wekî navenda cîhanî ya hilberîna Read more
-
Sextekarîya Masîperiya Fîjî (DYA, 1840an)
Hunera “Humbug” a P.T. Barnum, Meraqa Gel û Raza Çêkirî 1. Destpêk: Diyardeya Masîperiya Fîjî û Konteksta Wê ya Dîrokî Sextekarîya Masîperiya Fîjî yek ji xapandinên herî navdar ên sedsala 19-an e, ku ne tenê wekî mînakek berbiçav a hunera pêşandanvaniyê ya P.T. Barnum tê dîtin, lê herwiha wekî neynikekê jî kêş û meraqên çandî Read more
-
Portekîz: Muzîka Fado
1. Pêşgotin: Fado – Ruhekî Portekîzî di Awazan de Muzîka Fado, ku bi melodiyên xwe yên xemgîn, gotinên hestiyar û kûr û şiyana xwe ya ji bo îfadekirina hestên kolektîf ên neteweyekê tê nasîn, yek ji şêweyên hunerî yên herî berbiçav û sembolîk ên Portekîzê ye.1 Ew ne tenê cureyek muzîkê ye; ew bi xwe Read more
-
Romanya: Efsaneya Drakulayê li hember Rastiyê
Beşa 1: Pêşgotin: Drakula – Di Navbera Efsane û Rastiyê de Danasîna Mijarê û Girîngiya Wê Navê “Drakula” di hişê piraniya mirovan de du wateyên cihê lê tevlihevkirî tîne ziman: yek, navekî dîrokî ye ku bi mîrê Eflakê (Wallachia) yê sedsala 15-an, Vlad III Drăculea, ku bi navê Vladê Kazûqker (Vlad Țepeș) jî tê nasîn, Read more
-
Fînlandiya: Çanda Saunayê û Têgeha Sisu
1. Pêşgotin Fînlandiya, wekî welatekî Nordîk ê ku xwedî erdnîgariyeke taybet û dîrokeke dijwar e, nasnameyeke çandî ya xweser pêş xistiye. Di nav gelek hêmanên vê nasnameyê de, du stûnên bingehîn bi awayekî berbiçav derdikevin pêş: çanda saunayê û têgeha “sisu”. Sauna, ji bo Fînlandiyan ne tenê cihekî paqijiyê ye, lê qadeke civakî, tenduristî û Read more
xwende 