xwende
-
George Psalmanazarê Formozayî yê Sexte: Xapandineke Wêjeyî ya Sedsala 18-an û Mîrasa Wê
1. Pêşekî George Psalmanazar, ku navê wî yê rastîn heta îro jî nepenî maye , di destpêka sedsala 18-an de wekî yek ji sextekarên herî wêrek û balkêş derket pêşberî civaka Ewropî. Bi îdiaya ku ew xelqê girava dûr a Formozayê (Taywana îroyîn) ye, vî zilamê bi porê zer û çavên şîn karîbû ji bo Read more
-
Xeyaletên Petit Trianonê: Akademîsyenên ku di Demê de Rêwîtî Kirin (1901)
Pêşgotin Danasîna Giştî ya Bûyerê Di 10ê Tebaxa 1901ê de, di nav baxçeyên aram û dîrokî yên Qesra Versayê de, du akademîsyenên jin ên Îngilîz, Charlotte Anne Moberly û Eleanor Jourdain, rastî serpêhatiyeke welê ecêb û sosret hatin ku heta roja îro jî di nav rûpelên dîroka paranormal û lêkolînên derûnî de cihê xwe yê Read more
-
Otomata Satrancê ‘Tirk’: Makîneya ku Napoleon Têk Bir (1770-1854)
Pêşgotin Otomata Satrancê, ku bi navê “Tirk” dihate nasîn, yek ji diyardeyên herî navdar û razdar ên sedsalên 18an û 19an bû. Ev makîneya ku ji hêla dahênerê Macar Wolfgang von Kempelen ve di sala 1770an de hatibû çêkirin, bi awayekî xuyayî dikaribû satrancê bilîze û li hemberî gelek kesayetiyên navdar ên serdemê, di nav Read more
-
Miradşkîna Mezin: Krîza ku piştî Pêknehatina Qiyametê Rû Da (1844)
1. Destpêk / Pêşgotin Bingeha Gotarê Bûyera ku di dîroka olî ya Amerîkayê de wekî “miradşkîna Mezin” a sala 1844an tê nasîn, ne tenê wekî qeyraneke baweriyê ya kûr di nav komeke mezin a bawermendan de derket pêş, lê di heman demê de bû xaleke werçerxanê ya girîng ku rê li ber derketina tevgerên olî Read more
-
Alexander Selkirk: Mirove Tenêmayî yê Îlham daye Robinson Crusoe û Serpêhatiya Wî ya Dîrokî
Kurte Ev gotar به شێوെയەکى akademîk li ser jînenîgarî û serpêhatiya Alexander Selkirk (1676-1721), deryavanê Skotlendî yê ku îlhama romana navdar a Daniel Defoe, Robinson Crusoe, daye, disekine. Gotar hûr dibe li ser sedemên terikandina wî li girava Más a Tierra (1704-1709), stratejiyên wî yên jiyanê di nav tenêtiyê de, berxwedana wî ya derûnî, û Read more
-
Bandora Mpemba: Xwendekarê Tanzanyayî yê ku Zanist Matmayî Hişt (1963)
Kurte Ev gotara akademîk bi kûrahî li ser Bandora Mpemba radiweste, diyardeyeke fîzîkî ya balkêş ku tê de ava germ di hin mercan de ji ava sar zûtir dicemide. Gotar bi çîroka Erasto B. Mpemba, xwendekarê lîseyê yê Tanzanyayî dest pê dike, ku di sala 1963an de bi çavdêriya xwe ya li ser cemidandina şîrê Read more
-
Bûyera Gerdaniya Elmas: Komploya Ku Keybanû Xist Xefkê û Rûmeta Monarşiyê Hejand
Kurte Ev gotara akademîk Bûyera Gerdaniya Elmas (1784-1785) wekî skandaleke krîtîk a beriya Şoreşa Frensî dinirxîne. Ew sextekariya tevlihev a ku ji hêla Jeanne de la Motte ve hatibû organîzekirin, tevlêbûna nezanî ya Kardînal de Rohan, û bandora wêranker, her çend neheq be jî, li ser navûdengê Keybanû Marie Antoinette ronî dike. Kurtasî dê rola Read more
-
Kaptan Köpenick: Bi Hêza Unîformayê Bajarekî Dixapîne (1906)
1. Pêşgotin: Serpêhatiya Kaptan Köpenick – Neynikek Almanya Wilhelminî Bûyera ku wekî “Kaptan Köpenick” (Der Hauptmann von Köpenick) kete dîrokê, yek ji wan serpêhatiyên herî balkêş û henekdar ên destpêka sedsala 20an li Almanyayê ye. Di 16ê Cotmeha 1906an de, solbendê berê mehkûm, Friedrich Wilhelm Voigt, bi unîformayeke Kaptan (Hauptmann/kapîtan) ya artêşa Prûsî ku ji Read more
-
Gunehxwer: Kesên ku Gunehên Kesên Din Hildigirin Ser Xwe
I. Pêşgotin A. Danasîna Giştî ya Mijara “Gunehxweran” Di sedsalên 18an û 19an de, li hin herêmên gundewarî yên Îngilistan, Skotlanda û Gallerê, kesayeteke folklorîk û pîşeyeke dîrokî ya bi navê “gunehxwer” (bi Îngilîzî: sin-eater) hebû. Ev kes, bi gelemperî ji çînên herî hejar û ji civakê dervekirî dihatin, roleke taybet di merasîmên cenazeyan de Read more
-
Malbata Lykov: 40 Sal Jiyana Bêxeber ji Cîhanê
1. Destpêk Çîroka Malbata Lykov, wekî mînakek awarte û hestiyar a îzolasyona mirovî ya demdirêj di sedsala 20an de, di qada lêkolînên civakî û mirovî de cihekî taybet digire. Ev malbat, ku ji Bawermendên Kevin ên Rûs pêk dihat, ji ber zext û zordariya olî û siyasî di sala 1936an de berê xwe da kûrahiya Read more
-
Ezîze Wilgefortis a bi Rîh
1. Pêşgotin: Ezîze Wilgefortis û Çîroka Wê ya Efsanewî Kurteya Jiyana Ezîze Wilgefortis û Navenda Çîroka Wê Ezîze Wilgefortis, kesayetiyeke efsanewî ya serdema navîn e ku bi çîroka xwe ya balkêş û trajîk tê naskirin. Li gorî efsaneyê, Wilgefortis mîrkeyeke ciwan û bedew a Portekîzê bû ku bûbû Xiristiyan û sonda keçaniyê xwaribû, da ku Read more
-
John Keely û Makîneya Wî ya Tevgera Bêdawî: Xapandineke Zanistî (ss. 19em)
Kurte Ev gotar li ser John Keely, “dahênerê” Amerîkî yê sedsala 19an, û makîneya wî ya îdîakirî ya “tevgera bêdawî” disekine. Keely îdîa dikir ku wî motorek çêkiriye ku bi “lerizînên eterîk” ên ji avê hatine bidestxistin dixebite û dikare enerjiya bêdawî hilberîne. Bi van îdîayan, wî karî bi salan sermayedarên dewlemend bixapîne û bi Read more
-
Serhildanên Zoot Suit: Modaya Ku Bû Sedema Serhildaneke Nijadperestî (1943)
1. Pêşgotin Serhildanên Zoot Suit, ku di Hezîrana 1943an de li bajarê Los Angelesê yê Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (DYA) qewimîn, rêzek ji pevçûnên tundûtûjî yên dijwar bûn ku di navbera leşker û deryavanên Amerîkî ji aliyekî ve, û ciwanên Meksîkî-Amerîkî, ku bi navê “Pachucos” dihatin nasîn û cil û bergên taybet ên bi navê Read more
-
Kujerên Cesedan: Burke û Hare (1828)
I. Destpêk: Bazirganiya Tarî ya Anatomiyê li Edinburghê di Sedsala 19an de Bûyera kuştinên Burke û Hare ya sala 1828an li Edinburghê, yek ji rûpelên herî reş û nexweş ên dîroka bijîşkiyê û sûcê ye. Di vê serdemê de, kêmanî 16 kes bi awayekî hovane hatin kuştin da ku cesedên wan ji bo dersên anatomiyê Read more
-
Doza Dîkê Baselê (1474)
Darizandina Dîkekî ku Hêk Kiribû 1. Pêşgotin Bûyera darizandina dîkê Baselê di sala 1474an de, weke yek ji rûpelên herî sosret û balkêş ên dîroka hiqûqê ya Serdema Navîn derdikeve pêş. Ev doz, ku tê de dîkek ji ber “sûcê dijî sirûşta xwe” یعنی hêkkirinê hate tawanbarkirin, darizandin û di dawiyê de îdamkirin, ji nêrîna Read more
-
1ê Nîsanê: Xapandina Dara Spagêtiyê (1957)
Kurte Ev gotara akademîk xapandina navdar a “Dara Spagêtiyê” ya ku di 1ê Nîsana 1957an de ji hêla bernameya Panorama ya BBCyê ve hat weşandin, bi hûrgulî dinirxîne. Xapandin, ku tê de dihate îdîakirin ku li Swîsreyê spagêttî li ser daran şîn dibe û tê çinîn, beşeke girîng a temaşevanên Brîtanî xapand û bû sedema Read more
-
Projeya Pisîka Akustîk: Sîxurên Pisîk ên CIAyê di Salên 1960î de
1. Pêşgotin Projeya Pisîka Akustîk yek ji hewildanên herî seyr û balkêş ên Ajansa Îstixbarata Navendî ya Amerîkayê (CIA) di dema Şerê Sar de bû, ku di salên 1960î de hate destpêkirin. Armanca sereke ya vê projeyê ew bû ku pisîk bi awayekî cerahî bi amûrên guhdarîkirinê bên çekdarkirin û ji bo sîxurîkirina li ser Read more
-
Serhildana Münsterê (1534-1535)
Lêkolîneke Akademîk li ser Teokrasiya Anabaptîst, Tundî û Mîrasa Wê Pêşgotin Serhildana Münsterê ya salên 1534-1535an, wekî yek ji beşên herî radîkal û dramatîk ên tevgera Anabaptîst di dema Reformasyona Protestan a sedsala 16an de, di dîroka Ewropayê de xwedî cihekî taybet e. Ev serhildan, ku bi damezrandina komunek teokratîk a demkurt li bajarê Münsterê Read more
-
Nexweşiya Xewê: Peykerên Zindî (1915-1926)
Nexweşiya Xewê (Ensefalît Letarjîka): Peykerên Zindî (1915-1926) Pêşgotin Ensefalît Letarjîka (EL), ku wekî “Nexweşiya Xewê” an “Ensefalîta von Economo” jî tê nasîn, formeke atîpîk a ensefalîtê ye ku di dîroka tibê de wekî yek ji nexweşiyên herî razdar û tirsnak cihê xwe girtiye. Ev nexweşî, ku divê ji nexweşiya xewê ya Afrîkî ya ji mêşa Read more
-
Sextekariya Poyais
Gregor MacGregor, Welatê Xeyalî, û Bandora wê di Konteksta Kolonyalîzm û Bazarên Darayî yên Destpêka Sedsala 19an de Kurte Ev gotara akademîk bi kûrahî li ser Xapandina Poyais (1820an) û kesayeta sereke ya wê, Gregor MacGregor, disekine. Armanc ew e ku jiyana MacGregor, afirandina welatê xeyalî yê Poyais, mekanîzmayên propagandayê yên ji bo kişandina veberhêner Read more
-
Efsaneya Papaya Jin Joan
1. Pêşgotin: Efsaneya Papa Joan û Çarçoveya Wê ya Dîrokî-Çandî Efsaneya Papa Joan, yek ji çîrokên herî balkêş û mayînde yên Serdema Navîn e, behsa jineke dike ku tê îdiakirin di bin nasnameya mêrekî de bûye papa û serweriya Dêra Katolîk kiriye.1 Riwayeta bingehîn bi gelemperî wiha ye: jinek zana û azwer, ji bo ku Read more
-
Violet Jessop “Jina Binavnebûyî”
Jiyan û Rizgariya Wê ya Ji Sê Karesatên Mezin ên Deryayî Kurte (Pêşgotineke Kurt): Violet Jessop, wekî kesayetek dîrokî ya bêhempa ku ji sê bûyerên mezin ên keştiyên rêza Olympic sax derketiye, xwedî girîngiyeke taybet e. Ev gotar armanc dike ku jiyan, serpêhatî, bîranîn û mîrasa wê di çarçoveyeke akademîk de, bi taybetî ji bo Read more
-
Ziman û Çanda Yîdîş a Yahûdiyên Aşkenazî li Rojhilata Ewropayê
Pêşketin, Serdema Zêrîn û Rewşa Piştî Holokostê Pêşgotin Zimanê Yîdîş (bi tîpên Îbranî: ייִדיש), ji hezar salan zêdetir e, ne tenê wekî amûreke ragihandinê, lê wekî kevirê bingehîn ê şaristaniya Yahûdiyên Aşkenazî li Rojhilata Ewropayê xizmet kiriye. Ev ziman, bi statuya xwe ya taybet a wekî zimanekî ne-erdî (non-territorial), civakên cihêreng ên Yahûdî li seranserê Read more
-
Bajarê Mezin ê Zimbabweyê yê Razdar û Torên Bazirganiyê yên Kevnar li Afrîkayê (Sedsalên 11-15an)
Pêşgotin (Introduction) Bajarê Mezin ê Zimbabweyê, ku wekî bermahiyeke kevirî ya bi heybet li başûrê Afrîkayê, nêzîkî Masvingoyê li Zimbabweya îroyîn cih digire [span_0](start_span), yek ji şûnwarên arkeolojîk ên herî balkêş û enigmatîk ê parzemînê ye. Ev kompleksê bajarî, ku di navbera salên circa 1100 û 1550 PZ de lê jiyan hebû û di navbera Read more
-
Karesata Mezin a Îrlandayê (Birçîbûna Kartolê) û Bandorên Wê yên li ser Dîasporaya Cîhanî (1845-1852)
Siyasetên Brîtanî, Koçberî, Nasnameya Îrlandî û Helwesta Dewleta Osmanî Kurte Ev gotar lêkolîneke akademîk a berfireh li ser Karesata Mezin a Îrlandayê (An Gorta Mór) di navbera salên 1845-1852an de pêşkêş dike. Karesat, ku bi nexweşiya kartolê Phytophthora infestans dest pê kir, ji ber şert û mercên civakî-aborî yên dijwar ên Îrlandayê û siyasetên gengeşî Read more
-
Hunera Serdema Zêrîn a Holandayê (Sedsala 17an)
Refleksiyonên Civak, Bazirganî û Jiyana Rojane di Berhemên Hostayan de Beş 1: Destpêk: Serdema Zêrîn a Holandayê û Taybetmendiyên Giştî yên Hunera Wê Di sedsala 17an de, Komara Holandayê ya nû serbixwe bûbû neteweya herî dewlemend a Ewropayê û di warên bazirganî, zanist û hunerê de pêşengî dikir. Ev serdem, ku bi gelemperî wekî Serdema Read more
-
Avakirina Katedralan li Ewropaya Serdema Navîn
Endezyarî, Huner û Seferberiya Civakî (Sedsalên 12-16an) Pêşgotin Kurtegiştî li ser girîngiya katedralan di Serdema Navîn a Ewropayê de Serdema Navîn li Ewropayê bi awayekî kûr di bin bandora baweriya Xiristiyaniyê de mabû, û katedral wekî îfadeya fizîkî ya herî berbiçav a vê baweriyê û navendeke sereke ya jiyana civakî derket holê. Van avahiyên mezin Read more
-
Derketin û Rola Civakî-Çandî ya Qehwexaneyan li Împaratoriya Osmanî (Ji Sedsala 16an û Vir ve)
1. Destpêk: Rêwîtiya Qehweyê ber bi Navenda Osmanî û Rojbûna Qehwexaneyan Qehwe, ku wek vexwarineke nû û bi bandor di dîroka civakî ya cîhanê de cih girtiye, bi koka xwe ji Etiyopyayê tê û li Yemenê hatiye çandin. Derbasbûna qehweyê bo nav Împaratoriya Osmanî di sedsala 16an de, bi taybetî di dema siltanatiya Siltan Silêmanê Read more
-
Wêjeya “Samizdat” a Serdema Sovyetê
Berxwedana Çandî ya Binxetî li Dijî Sansurê 1. Pêşgotin Yekîtiya Sovyetê, di bin serweriya Partiya Komunîst de, hewl dida ku hemû aliyên jiyanê, bi taybetî jî qada çandî û rewşenbîrî, bikeve bin kontrola xwe ya îdeolojîk. Ev kontrol bi rêya sîstemeke sansurê ya berfireh û sîstematîk dihat meşandin, ku armanca wê ya sereke ew bû Read more
-
Restorasyona Meiji û Veguherînên Çandî yên Kûr li Japonyayê
Sernavê Giştî: Restorasyona Meiji û Veguherînên Çandî yên Kûr li Japonê: Aloziya di Navbera Rojavayîbûn û Kevneşopîparêziyê de 1. Pêşgotin: Veguherîna Mezin a Japonê di Serdema Meiji de Serdema Meiji (1868-1912) di dîroka Japonê de qonaxeke veguherînê ya bingehîn û berfireh temsîl dike. Di vê serdemê de, Japon ji civakeke feodal û îzolekirî veguherî hêzeke Read more
-
Rejîma Apartheidê li Afrîkaya Başûr (Sedsala 20an)
Serpêk (Pêşgotin) Rejîma Apartheidê, ku di navbera salên 1948an û destpêka salên 1990î de li Afrîkaya Başûr û Afrîkaya Başûr-Rojava (Namîbyaya îroyîn) serdest bû, sîstemeke cihêkariya nijadî ya sazûmankirî û serweriya kêmneteweya spî bû. Ev sîstem, ku bi zimanê Afrîkaans tê wateya “cihêtî” yan “veqetandin”, ne tenê cudakariyeke civakî bû, lê belê bi rêya qanûnan Read more
-
Tevgerên 1968an: Kêliyek Werçerxanê di Dîroka Cîhanî ya Nêz de
1. Destpêk Sala 1968an di dîroka cîhanî ya nêz de wek serdemeke taybet û girîng tê naskirin, ku tê de li seranserê cîhanê pêleke mezin a serhildan û pevçûnên civakî rû da. Ev sal bi zêdebûna siyaseta çepgir, xurtbûna hestên dijî şer, lezgîniya têkoşîna ji bo mafên sivîl, û bilindbûna serhildanên gelêrî yên li dijî Read more
-
Rêwîtiyên Marco Polo û Guherîna Têgihîştina Rojhilat-Rojava (Sedsalên 13-14an)
1. Serpêhatî Marco Polo (1254-1324), bazirgan û gerokekî Venedîkî bû ku rêwîtiya wî ya ber bi Rojhilatê û pirtûka wî ya bi navê “Il Milione” (Rêwîtiyên Marco Polo), bû yek ji hîmên bingehîn ên têgihîştina Ewropayê ya derbarê Asyayê. Rêwîtiyên wî 24 salan dom kirin, di sala 1271an de dest pê kirin. Pirtûk, dema ku Read more
-
Kreolîzasyona Çanda Karayîbê
Kreolîzasyona Çanda Karayîbê: Encamên Tekane yên Têkiliyên Afrîkî, Ewropî û Xwecihî piştî Serdema Kolonyalîzm û Bazirganiya Koleyan Kurte Ev gotar dê pêvajoya tevlihev a kreolîzasyonê li giravên Karayîbê bikole, û balê bikişîne ser encamên çandî yên tekane yên ku ji têkiliyên bi zorê û carinan bi dilxwazî di navbera gelên Afrîkî, Ewropî û xwecihî de, Read more
-
Şewba Kenê ya Tanganyîkayê ya 1962an
Pêşgotin Di sala 1962an de, li Tanganyîka (ku niha wekî Tanzanya tê nasîn), bûyereke sosyo-psîkolojîk a balkêş û heta radeyekê enigmatîk qewimî, ku di dîroka bijîjkî û civakî de wekî “Serhildana Kenê ya Tanganyîkayê” cih girtiye. Ev fenomen, ku bi kenê bêkontrol ê komeke biçûk a keçên xwendekar li dibistaneke şevînî dest pê kir, bi Read more
-
Talankirina Bronzên Bênînê û Nîqaşên Li Ser Pêvajoya Vegerandinê (Nîjerya/Ewropa)
I. Destpêk Bronzên Bênînê, yên ku wek komeke girîng a hunera Afrîkaya Rojava têne nasîn, ji hêla gelê Edo ve herî kêm ji sedsalên 13an û 15an ve hatine çêkirin. Ev berhem ne tenê ji “bronz”ê pêk tên; di nav wan de tiştên ji tûnc, hestiyê fîlan, dar û mercanê jî hene. Ev berhemên hunerî Read more
-
Antropomorfizm: Têgeh, Dîrok û Manîfestasyonên Wê di Çand û Têgihiştina Mirovan de
1. Pêşgotin Mirovşayesandin (antromorfîzm), ango nisbetkirina taybetmendî, hest û niyetên mirovî ji bo heyînên ne-mirovî, diyardeyeke bingehîn û berbelav e ku di gelek warên jiyana mirovahiyê û dîsîplînên zanistî yên cihêreng de derdikeve pêş.1 Ev meyla mirovî ne tenê wekî amûreke wêjeyî an hunerî tê dîtin, lê di heman demê de wekî fenomeneke psîkolojîk, civakî Read more
-
Avakirina Pîramîdên Mezin ên Gîzayê û Sfînksê
Endezyariya Misra Kevnar, Rêxistina Karkeran û Kozmolojî 1. Pêşgotin (Introduction) Deşta Gîzayê, bi pîramîdên xwe yên heybet û Sfînksa enigmatîk, wekî şahidek bêdeng a ambisiyon, jêhatîbûna endezyariyê û rêxistina civakî ya Misra kevnar radiweste.1 Ev bînahiyên kolosal, bi taybetî Pîramîda Mezin a Xûfû, bi hezarên salan di warê bilindahiyê de bêhempa man û îro jî Read more
-
Keleh û Sûrên Amedê: Dîrok, Mîmarî û Girîngiya Çandî
1. Pêşgotin Keleha Amedê, ku li ser erdekî bilind ê Geliyê Çemê Dîcleyê yê Jorîn bi heybet bilind dibe, yek ji keleh û sûrên parastinê yên herî berbiçav û baş-parastî yên cîhanê ye.1 Dirêjahiya sûrên wê yên bi heybet digihîje 5800 metreyan û dîrokeke wê ya ku vedigere bi hezaran salan, şahidiya gelek şaristaniyan kiriye.1 Read more
-
Endulus: Stêrkeke geş
Pêşgotin Di dîroka şaristaniya Îslamî de, Endulus wek stêrkeke geş dibiriqe, û di navenda vê biriqînê de, bajarê Kurtubayê (Córdoba) xwedî cihekî taybet e. Bi taybetî di serdema Xanedaniya Emevî de, di navbera sedsalên 8 û 10an de, Kurtuba ne tenê wek paytexta siyasî ya Endulusê, lê herweha wek navendeke bêhempa ya zanist, felsefe, huner Read more
-
Komûna Parîsê (1871): Serhildan, Rêveberî û Mîrateya Şoreşa Gelêrî
1. Pêşgotin Komûna Parîsê, ku ji 18ê Adara 1871ê heya 28ê Gulana 1871ê li paytexta Fransayê, Parîsê, desthilatdar bû, di dîroka tevgerên şoreşgerî de xwedî cihekî taybet û girîng e.1 Ev rêveberiya şoreşgerî, ku di encama şerekî dijwar û dorpêçeke westîner de derket holê, wekî yekemîn hewldana serkeftî ya çîna karkeran ji bo hilweşandina desthilatdariya Read more
-
Dîroka Kurdan di Navbera Sedsalên 8an û 13an de
Li ser Bingehê Çavkaniyên Rojava 1. Pêşgotin Armanc û Girîngiya Mijarê Ev gotar armanc dike ku vekolîneke akademîk û berfireh li ser dîroka Kurdan di navbera sedsalên 8an û 13an de pêşkêş bike. Ev serdem ji bo têgihiştina pêkhatin û geşedana siyasî, civakî, çandî û aborî ya Kurdan xwedî girîngiyeke taybet e. Di vê heyamê Read more
-
Skandala Maratona Olîmpiyadên St. Louis a 1904an
1. Pêşgotin: Cihê Taybet û Gengeteşeyî yê Maratonê di Dîroka Olîmpiyadê de û Armanc û Çarçoveya Lêkolînê Maratona Olîmpiyadên St. Louis a 1904an, di dîroka Olîmpiyadê de wekî yek ji pêşbirkên herî ecêb, gengeşî û bi awayekî herî xirab organîzekirî tê bibîranîn.1 Ev maraton ewqas navûdengeke neyînî bi dest xist ku hema mabû bibe sedema Read more
-
Jólabókaflóð: Kevneşopiya Lehiya Pirtûkan a Noelê ya Îzlandayê
I. Destpêkek ji Jólabókaflóð re: Lehiya Pirtûkan a Noelê ya Îzlandayê A. Pênase û Hêmanên Bingehîn Jólabókaflóð, ku bi wergera xwe ya nêzîk wekî “Lehiya Pirtûkan a Noelê” an “Lehiya Pirtûkan a Yule” tê nasîn , kevneşopiyeke çandî ya Îzlandî ye. Di bingeha xwe de, ev kevneşopî bi weşandina salane ya pirtûkên nû di mehên Read more
-
Sefera Xaçperest a Zarokan (1212)
Pêşgotin Sefera Xaçperest a Zarokan a sala 1212an yek ji wan bûyerên herî trajîk û nîqaşî yên serdema navîn e ku di dîroka Ewropayê de şopeke kûr hiştiye. Ev bizaveke dînî ya gelêrî bû ku tê de bi hezaran kes, bi piranî zarok û ciwanên Fransî û Alman, bi armanca ku Erdê Pîroz bi awayekî Read more
-
Yasuke: Xizmetkarê Afrîkî yê Sedsala 16-an li Japonyayê
Statuya Wî ya Samurayî ya Nakokî Kurte: Ev gotar lêkolînek krîtîk li ser Yasuke, kesayetek Afrîkî ya sedsala 16-an ku di serdema Sengoku ya Japonyayê de jiyaye, pêşkêş dike. Bi analîzkirina çavkaniyên seretayî yên Japonî û Ewropî, nemaze kronîka Shinchō Kōki û raporên Jesuitan, û bi berçavgirtina lêkolînên akademîk ên nûjen, ev gotar koka Yasuke, Read more
-
Xutulun (nêz. 1260–1306): Mêrkuj, Şervan û Fermandara Jin a Moxolî
Kurte Ev gotar jiyan û girîngiya Xutulun (nêz. 1260-1306), mîrêkuj û şervana Moxolî ya navdar, dinirxîne. Xutulun, ji nesla Cengîz Xan û keça Qeydû Xan bû, bi şarezayiya xwe ya bêhempa di guleşê de û rola xwe ya leşkerî di artêşa bavê xwe de navdar bû. Gotar li ser bingeha çavkaniyên seretayî yên wekî Marco Read more
-
Sor Juana Inés de la Cruz: Dengê Ronakbîr û Parêzvana Mafên Jinan di Meksîkaya Kolonyal de
Kurte Ev gotar analîzeke akademîk a berfireh li ser jiyan, berhem û ramanên Sor Juana Inés de la Cruz (1648-1695) pêşkêş dike. Sor Juana, wekî helbestvan, şanonivîs, fîlozof û femînîsteke destpêkê ya sedsala 17an li Meksîkaya Nû (Nueva España), fîgurek navendî ye. Ew bi zîrekiya xwe ya entelektuelî ya awarte, parastina wêrek a mafê jinan Read more
-
Olga ya Kîevê: Ji Tolhildanê heta Pîroziyê – Vekolîneke Akademîk li ser Jiyan, Serwerî û Mîrata Wê
Beş I: Pêşgotin: Olhaya Kîevê di Çarçoveya Dîrokî de Olga ya Kîevê, ku di sedsala 10an de jiyaye (nêzîkî 890-969), di dîroka Rûsya Kîevê de kesayetek navendî û pirralî ye. Ew ne tenê wekî jina yekem a ku bi awayekî fermî li ser Rûsya Kîevê hikum kiriye tê naskirin, lê di heman demê de wekî Read more
-
Mariya Oktyabrskaya (1905-1944): Qehremaneke Sovyetê ya Jin
Mariya Oktyabrskaya (1905-1944): Qehremaneke Sovyetê ya Jin, Tank û Tolhildanê di Şerê Cîhanê yê Duyemîn de 1. Pêşgotin: Mariya Oktyabrskaya û Konteksta Wê ya Dîrokî Şerê Cîhanê yê Duyemîn ne tenê qada pevçûnên leşkerî yên berfireh bû, lê di heman demê de serdemek bû ku tê de rolên civakî yên kevneşopî hatin bertengkirin û kesayetên Read more
-
Julie d’Aubigny (La Maupin) (1670/1673–1707): Jiyaneke Têr Serpêhatî di Çarçoveya Fransa Sedsala 17an de
1. Pêşgotin (Introduction) Julie d’Aubigny, ku di dîrokê de bêtir bi navê xwe yê sehneyê, La Maupin, tê nasîn, yek ji kesayetên herî balkêş û dijberî norman a sedsala 17an a Fransayê ye. Jiyana wê ya kurt lê têr serpêhatî, wekî stranbêjeke operayê ya navdar, şûrvaneke jêhatî, û duellîsteke bê tirs, bi skandal û çîrokên Read more
-
Serhildana Roja St. Scholastica (Oxford, 1355)
Ji Gengeşiyeke Meyxaneyê ber bi Komkujiyekê û Guhertina Hêzê ve Kurte Ev gotar bi awayekî akademîk Serhildana Roja St. Scholastica ya ku di sala 1355an de li Oxfordê qewimî, dinirxîne. Serhildan, ku ji ber gengeşiyeke li ser kalîteya şerabê di navbera xwendekarên zanîngehê û bajarokiyan de dest pê kir, di nav sê rojan de veguherî Read more
-
Şerê Karánsebesê (1788): Xwekuştina Artêşa Awûstûryayê û Nakokiyên Dîrokî
1. Pêşgotin: Şerê Awûstûrya-Osmanî (1788-1791) û Bûyera Karánsebesê A. Çarçoveya Giştî ya Şerê Awûstûrya-Osmanî (1788-1791) Şerê Awûstûrya-Osmanî yê salên 1788-1791 di navbera Monarşiya Habsbûrgê û Împaratoriya Osmanî de qewimî. Ev şer hevdem bû ligel Şerê Rûs-Osmanî (1787–1792), ku tê de Awûstûrya hevalbenda Rûsyayê bû. Împarator Jozeph II armanc dikir ku destkeftiyên erdî bi dest bixe Read more
-
Hypatia ya Îskenderî: Fîlozof, Matematîkzan û Stêrnasa Jin a Serdema Kevnar
Serpêhatî (Pêşgotin) Hypatia ya Îskenderî (bi texmînî 350-370 – Adar 415 PZ), kesayetiyeke ronakbîr a pirhêl a serdema kevnar a Îskenderiyê bû, ku di warên felsefe, matematîk û stêrnasiyê de xwedî bandoreke kûr bû. Ew ne tenê wek matematîkzana jin a pêşîn ku jiyana wê bi awayekî berfireh hatiye qeydkirin tê nasîn, lê herwiha wek Read more
-
Zheng Yi Sao (Çing Şîh): Qaremaneke Jin a Dîroka Behriyê û Mîrê Korsanan
I. Pêşgotin A. Zheng Yi Sao: Dêwê Dîroka Behriyê Zheng Yi Sao (鄭一嫂), ku bi navên Shih Yang (石香姑) an jî Çing Şîh (鄭氏) jî tê nasîn, di salnameyên korsaniya cîhanî de kesayetiyeke bêhempa ye ku fermandariya yek ji mezintirîn konfederasyonên korsanan di dîrokê de kiriye. Girîngiya wê ya dîrokî ji gelek aliyan ve diyar Read more
-
Ebbas Ibn Fîrnas: Pêşengê Endulusî yê Fezagerî û Dahênanê
1. Pêşgotin Ebbas Ibn Fîrnas, ku navê wî yê dirêj Ebûlqasim Ebbas Ibn Fîrnas Ibn Wirdas Et-Takurînî ye, yek ji kesayetiyên herî berbiçav û pirralî yên Serdema Zêrîn a Îslamî ye ku di navbera salên 810 û 887ê Mîladî de li Endulusê (Îspanyaya îroyîn) jiyaye. Ew ne tenê wekî dahêner û endezyar, lê herweha wekî Read more
-
Olaudah Equiano (nêzîkî 1745–1797): Ji Xulamtiyê ber bi Pêşengiya Tevgera Dij-Xulamtiyê ve
Pêşgotin (Giriş) Olaudah Equiano, wekî yek ji girîngtirîn kesayetiyên sedsala 18-an tê qebûlkirin; wekî nivîskarek Afrîkî û çalakvanek dij-xulamtiyê, jiyan û berhemên wî di derbarê bazirganiya xulaman a transatlantîk û tevgera dij-xulamtiyê ya nû-geşbûyî de agahiyên kûr pêşkêş dikin. Cihê taybet ê Equiano ew bû ku, wekî xulamek berê, serpêhatiyên xwe ji girseyeke berfireh re Read more
-
Bûyera Deriyê Dyatlov (Rûsya, 1959)
Mirinên Nepenî li Çiyayên Uralê 1. Pêşgotin: Trajediya li Çiyayê Mirinê (Kholat Syakhl) Bûyera Deriyê Dyatlov, ku di zivistana sar a sala 1959an de li Çiyayên Uralê yên Bakur li Rûsyayê qewimî, wekî yek ji razên herî balkêş û trajîk ên sedsala 20an di qeydên dîrokê de cihê xwe girtiye. Ev bûyer, ku tê de Read more
-
Damezrandina Împeratoriya Mongolan û Kurultaya Mezin a Cengîz Xan (1206)
Kurte: Ev gotar dê bi awayekî akademîk û berfireh li ser pêvajoya damezrandina Împeratoriya Mongolan û rola sereke ya Kurultaya Mezin a 1206an raweste. Ew ê serhildana Temûcîn, yekkirina eşîrên Mongol û Tirk ên belavbûyî, ragihandina wî wek Cengîz Xan, û danîna hîmên împeratoriyeke ku dê bibe ya herî mezin a cîranî di dîrokê de, Read more
-
Şerên Afyonê û Guherîna Çarenûsa Çînê
Pêşgotin Şerên Afyonê, ku di navbera salên 1839-1842 (Şerê Afyonê yê Yekem) û 1856-1860 (Şerê Afyonê yê Duyem) de qewimîn, di dîroka Çînê ya modern de xaleke werçerxanê ya krîtîk nîşan didin. Van şeran ne tenê Çîn bi zorê li hemberî hêzên emperyal ên Rojava vekirin, lê di heman demê de rêça pêşveçûna wê ya Read more
-
Sirra Peykerên Moai yên Girava Paskalyayê
Sernav: Sirra Peykerên Moai yên Girava Paskalyayê (Rapa Nui) û Çarenûsa Şaristaniya Wê Kurte: Ev gotar bi awayekî akademîk û berfireh li ser sirên peykerên Moai yên Girava Rapa Nui (Girava Paskalyayê) û şaristaniya ku ew afirandine disekine. Analîzek li ser koka gelê Rapa Nui, armanc, çêkirin û veguhastina Moaiyan, guherînên ekolojîk ên giravê, û Read more
-
Damezrandina Keyaniya Vandalan li Afrîkaya Bakur (PZ. 439)
Koçberî, Dagirkerî û Jidayikbûna Hêzeke Nû 1. Pêşgotin Damezrandina Keyaniya Vandalan li Afrîkaya Bakur di sala 439 P.Z. de, bi taybetî bi zeftkirina Kartacayê ji aliyê Gêyzerîk (Geiseric) ve, yek ji bûyerên herî girîng û diyarker ên serdema paşîn a antîk û destpêka serdema navîn a zû ye. Ev keyanî, ku ji yekîtiya eşîrên Vandalan Read more
-
Meşa Dirêj (1934-1935): Veguherîna Stratejîk, Xurtkirina Serokatiya Mao Zedong
1. Pêşgotin Meşa Dirêj, ku di navbera Cotmeha 1934 û Cotmeha 1935’an de pêk hat, yek ji bûyerên herî girîng û diyarker ên sedsala 20’an a Çînê ye. Ev ne tenê vekişîneke leşkerî ya stratejîk a Artêşa Sor a Çînî û Partiya Komunîst a Çînê (PKÇ) bû ji ber gef û dorpêçên hêzên Partiya Neteweperest Read more
-
Yekkirina Sê Keyaniyên Koreyê (PZ. 668)
Yekgirtina Sê Keyaniyên Koreyê ji aliyê Sîllayê ve (P.Z. 668): Lêkolîneke Akademîk Kurte Ev gotar bi awayekî kûr û akademîk yekgirtina Sê Keyaniyên Koreyê – Goguryeo, Baekje û Sîlla – ji aliyê Keyaniya Sîllayê ve di sala 668 piştî zayînê de dinirxîne. Di gotarê de, rola sereke ya hevbendiya stratejîk a Sîlla-Tang di têkbirina Baekje Read more
-
Hilweşandina Beşa Serapeumê ya Pirtûkxaneya Îskenderiyeyê (391/392 P.Z.)
Hilweşandina Beşa Serapeumê ya Pirtûkxaneya Îskenderiyeyê (391/392 P.Z.): Analîzek Akademîk 1. Pêşgotin Paragrafa Destpêkê: Girîngiya Serapeumê û Bûyera Hilweşandinê Serapeumê Îskenderiyeyê, komplekseke perestgehê ya bîrdarî ku ji xwedayê senkretîk Serapîs re hatibû terxankirin, di cîhana kevnar de wek nîşaneke olî û çandî ya berbiçav radiwestiya. Ev beş dê bi kurtasî rola wê ya dualî wek Read more
-
Êrîşên Mongolan ên li ser Japonyayê û Tayfûnên “Kamîkaze” (1274 û 1281)
1. Pêşgotin Kurteçîroka Giştî ya Mijarê Êrîşên Mongolan ên li ser Japonyayê di salên 1274 û 1281’an de, du seferên mezin ên deryayî bûn ku ji hêla Împaratoriya Mongolan ve di bin serokatiya Kubîlay Xan de ji bo dagirkirina Japonyayê hatin organîzekirin. Ev êrîş ne tenê ji bo Japonyayê, lê herweha ji bo Împaratoriya Mongolan Read more
-
Berxwedana Omer Muxtar li Dijî Kolonyalîzma Îtalyayê li Lîbyayê (1923-1931)
Têkoşîneke Dîrokî ya Ji Bo Azadî û Rûmetê Kurte (Abstract) Ev مقaleya akademîk lêkolînê li ser berxwedana çekdarî ya bi pêşengiya Omer Muxtar li herêma Sirenayka (Berka) ya Lîbyayê dike, ku di navbera salên 1923 û 1931ê de li dijî kolonyalîzma faşîst a Îtalyayê pêk hat. مقale bi hûrgilî li ser jiyana Omer Muxtar, rola Read more
-
Serdema Laleyê û Serhildana Patrona Xelîl li Împaratoriya Osmanî (1718-1730)
1. Pêşgotin Serdema Laleyê (1718-1730) di dîroka Împaratoriya Osmanî de qonaxeke taybet û gelek caran nîqaşkirî temsîl dike. Ev serdem, ku piştî îmzekirina Peymana Pasarofçayê di sala 1718an de dest pê kir, bi heyameke aştiyê, geşbûna çandî û hewldanên destpêkê yên nûjeniyê tê nasîn. Di bin serokatiya Siltan Ehmedê III. û bi taybetî di dema Read more
-
Serhildana Zenobia Keybanûya Palmîrayê li Dijî Împaratoriya Romayê
Krîza Sedsala Sêyemîn 1. Pêşgotin (Introduction: Zenobia, Palmyra, and the Roman Crisis) Keybanû Zenobia ya Palmîrayê yek ji kesayetiyên herî balkêş û bi hêz ên serdema kevnar e, ku di nîveka sedsala sêyemîn a Zayînî de li dijî hêza mezin a Împaratoriya Romayê serî hilda û hewl da ku împaratoriyeke serbixwe li Rojhilat ava bike. Read more
-
Dagirkirina Mekkeyê ji hêla Qarmatiyan ve û Dizîna Haceruleswed (930 PZ.)
Pêşgotin Tevgera Qarmatî, wekî şaxekî radîkal ê Şîîzma Îsmaîlî, di navbera sedsalên 9an û 11an ên Mîladî de, di cîhana Îslamê de xwedî bandoreke kûr û mayînde bû. Qarmatî ne tenê hêzeke leşkerî ya berbiçav bûn, lê di heman demê de xwediyê îdeolojiyeke taybet bûn ku ji şîroveyên serdest ên Îslamê yên wê demê bi Read more
-
Beyt’ul-Hikme: Navenda Zanist û Wergerê ya Bexdayê
Beyt’ül Hikme (Mala Hîkmetê): Navenda Zanist û Wergerê ya Bexdayê di Serdema Ebasî de (Sedsalên 8an-9an) 1. Destpêk: Beyt’ül Hikme û Konteksta Serdema Zêrîn a Îslamê Beyt’ül Hikme, ku bi navê “Mala Hîkmetê” jî tê nasîn, di dîroka şaristaniya Îslamê de yek ji saziyên herî girîng û bibandor tê hesibandin. Ev navend, ku di sedsalên Read more
-
Xaşxaşî û Serhildana Keleha Elemûtê (Sedsalên 11.-13.)
1. Pêşgotin: Nîzariyên Îsmaîlî di Çarçoveya Dîrokî de 1.1. Kurte Nêrînek li ser Koka Îsmaîliyan û Parçebûna ku Rê li ber Nîzariyan Veke Îsmaîlîzm wek şaxekî Îslama Şîe derketiye holê, ku Îmametê di rêya Îsmaîl re, kurê mezin ê Îmam Cefer Sadiq (m. 765 PZ), dişopîne. Nîzariyên Îsmaîlî îro beşa herî mezin a Îsmaîliyan pêk Read more
-
Şoreşa Mezin a Sûriyê (1925-1927)
Analîzek Berfireh a Serhildana Dij-Kolonyal û Têkoşîna Ji bo Serxwebûnê, bi Hûrgilî li ser Rola Kurdan 1. Pêşgotin: Şoreşa Mezin a Sûriyê (1925-1927) – Çarçove û Girîngî Şoreşa Mezin a Sûriyê, ku di navbera salên 1925 û 1927an de qewimî, yek ji mezintirîn û demdirêjtirîn serhildanên dij-kolonyal li Rojhilata Erebî ya di navbera du şerên Read more
-
Karesata Bexdayê (1258)
Dagirkirin, Wêrankirin û Mîrata Têkçûna Navenda Xelîfetiya Ebasî ji Aliyê Mongolan ve Nivîskar: Pisporê Dîroka Serdema Mongolan û Şaristaniyên Îslamî I. Pêşgotin (Destpêk) A. Kurtenêrînek li ser Bûyera Dagirkirina Bexdayê û Girîngiya Wê ya Dîrokî Dagirkirina Bexdayê, paytexta Xelîfetiya Ebasî, ji aliyê artêşên Mongolan ve di bin fermandariya Hûlagû Xan de di Sibata sala 1258an Read more
-
Fetha Qudsê ji Hêla Selahedînê Eyûbî ve (1187)
Piştî Şerê Hîtînê û Bidawîhatina Nêzîkî 90 Salan a Serweriya Xaçperestan 1. Pêşgotin Sedsalên 11an û 12an li Levantê bi awayekî berbiçav bi Seferên Xaçperestan hatin diyarkirin, ku di encamê de dewletên di bin serweriya Xiristiyanan de li herêmeke bi piranî Misilman hatin damezrandin.1 Di nav van destkeftan de, Quds, bajarekî xwedî girîngiyeke olî ya Read more
-
Sala 1816: “Sala Bê Havîn”
Çawa Teqîna Volqana Tambora Keşûhewaya Cîhanê Guherand û Bû Sedema Xela û Tevliheviyên Civakî Kurte: Ev gotar dê bi hûrgilî li ser teqîna volqana Tambora ya sala 1815an û encamên wê yên berfireh ên li ser keşûhewaya cîhanê raweste. Bi taybetî, dê behsa fenomena “Sala Bê Havîn” a 1816an li Nîvkada Bakur bike, ku tê Read more
-
Artemisia Gentileschi (1593 – nêz. 1656)
Artemisia Gentileschi (1593 – nêz. 1656): Têkoşîna Hunerî û Mîrasa Femînîst a Pêşengeke Barokê Pêşgotin Artemisia Gentileschi (1593 – nêz. 1656) yek ji hunermendên herî girîng û bibandor ên serdema Barokê li Îtalyayê tê hesibandin, û bêguman navdartirîn nîgarkêşa jin a sedsala 17an e. Ew ne tenê bi jêhatîbûna xwe ya teknîkî ya awarte û Read more
-
Razdariya Mary Celeste (1872)
Keştiya Xeyaletî û Ekîba Wê ya Windabûyî Pêşgotin Di dîroka deryavaniyê de, kêm bûyer hene ku bi qasî mesela keştiya Mary Celeste ya Amerîkî, mirov xistine nava heyirîn û spekulasyonan. Ev keştiya bazirganiyê ya du-direkî (brigantine) di Kanûna 1872an de, li Okyanûsa Atlantîkê, li beravên Portekîzê, bi awayekî seyr û sêwir hat dîtin: kelemên wê Read more
-
Barana Mezin a Stêrkan a 1833an
Barana Mezin a Stêrkan a 1833an (Barana Meteoran a Leonîd) û Mîrata Wê ya Zanistî û Çandî Pêşgotin Bûyera ku di şeva 12-13ê Mijdara 1833an de li seranserê Amerîkaya Bakur wekî “Büyük Yıldız Kayması” ango “Barana Mezin a Stêrkan” hate binavkirin, di dîroka çandî û ya astronomiyê de xaleke werçerxanê ya girîng temsîl dike. Ev Read more
-
Şerê Bacê Kûçikan (Zelanda Nû, 1898)
Sembola Berxwedana Maoriyan li Dijî Zordariya Kolonyal 1. Pêşgotin “Şerê Bacê Kûçikan” a sala 1898an, ku li herêma Hokianga ya Girava Bakur a Zelandaya Nû qewimî, wekî beşeke girîng lê kêm-naskirî ya berxwedana Maoriyan tê dîtin. Her çend ev bûyer ne “şerekî” bi pîvana leşkerî ya kevneşopî bû jî , girîngiya wê di temsîla sembolîk Read more
-
Kampanyaya “Têkoşîna li Dijî Çar Mêş û Mûriyan” li Çînê (1958-1962)
Şerê li Dijî Çivîkan û Encamên Wê yên Wêranker I. Destpêk Kampanyaya “Têkoşîna li Dijî Çar Mêş û Mûriyan” (bi Çînî: 除四害; pinyin: Chú Sì Hài), ku di sala 1958’an de wekî yek ji çalakiyên destpêkê yên “Pêngava Mezin a bi Pêşve” (1958-1962) li Çînê hat destpêkirin, armanc dikir ku mişk, mêş, kêzik û çivîkan Read more
-
Panîka Vampîran a New Englandê di Sedsala 19an de
Tirs, Nexweşî û Baweriyên Gelêrî Pêşgotin Panîka Vampîran a New Englandê heyameke tirs û xurafetê bû ku bi giranî di dawiya sedsala 18an û di dirêjahiya sedsala 19an de li herêmên gundewarî yên New Englandê, bi taybetî li Rhode Island, rojhilatê Connecticut, başûrê Massachusetts, Vermont û hin deverên din ên eyaletên New Englandê, serdest bû. Read more
-
Sînoda Kadavrayê ya Papa Formosus (897)
Siyaset, Hêz û Hiqûqa Dêrî li Romaya Sedsala 9an Pêşgotin Sînoda Kadavrayê (bi latînî: Synodus Horrenda), ku di Çileya 897an de pêk hat, di dîroka papatiyê de yek ji bûyerên herî makabre û sosret tê hesibandin. Di vê bûyerê de, termê Papa Formosus (serwerî 891-896), ku miribû, ji gorê hate derxistin, kincên papatiyê lê hatin Read more
-
Peydabûna Têgeha “Komara Mûzê” (Destpêka Sedsala 20an)
I. Serekanî (Destpêk) Pênaseya têgeha “Komara Mûzê” û girîngiya wê ya dîrokî-siyasî Têgeha “Komara Mûzê” (bi îngilîzî: Banana Republic) bi awayekî biçûkxistinê ji bo danasîna welatên ku bi bêîstîqrara siyasî, aboriya ku bi giranî girêdayî îxracata yek berhemeke çandiniyê (di dîrokê de bi taybetî mûz) û bandora berbiçav a şîrket û hêzên biyanî têne wesfandin, Read more
-
Xapandina Mezin a Heyvê (1835)
Sansasyon, Medya û Rastiyê di Sedsala 19-an de Pêşgotin: Xapandina Mezin a Heyvê û Konteksta Wê ya Dîrokî “Xapandina Mezin a Heyvê”, ku di 25ê Tebaxa 1835an de bi weşandina rêzenivîsareke şeş-beşî di rojnameya The New York Sun de dest pê kir, yek ji bûyerên herî balkêş û bibandor di dîroka medyayê de ye. Ev Read more
-
Doza Mêşa Tayê Zer (Serê Sedsala 20an)
Doza Mêşa Tayê Zer (Tr. sari humma): Ji Hîpoteza Finlay heta Ceribandinên Kampa Lazear û Şoreşa di Kontrolkirina Nexweşiyê de Kurte (Abstract) Tayê zer di sedsala 19-an û destpêka sedsala 20-an de wekî pirsgirêkek mezin a tenduristiya giştî derket pêş, bi rêjeyên mirinê yên bilind û epîdemiyên wêranker. Bijîşkê Kûbayî Carlos Finlay di sala 1881-ê Read more
-
Împerator Caligula û Daxwaza Wî ya Konsulkirina Hespê Xwe Incitatus
Împerator Caligula û Daxwaza Wî ya Konsulkirina Hespê Xwe Incitatus: Vekolîneke Dîrokî û Rexneyî Pêşgotin Împerator Gaius Julius Caesar Augustus Germanicus, ku di dîrokê de bi navê Caligula (desthilatdarî MS 37-41) tê nasîn, yek ji kesayetiyên herî enigmatîk û nîqaşbar ên Împeratoriya Romayê ye. Serdema wî ya kurt a desthilatdariyê, ku tenê çar salan dom Read more
-
Namzetiya Serokatiyê ya Berazê bi Navê Pigasus (1968)
Protestoyeke Hêcî ya Dij-Pergalî Pêşgotin: Berazek ji bo Serokatiyê – Keşûhewaya Teqîner a 1968an Di 23ê tebaxa 1968an de, li Amerîkayê bûyereke ku di dîroka siyasî ya welêt de kêm caran hatiye dîtin qewimî: Partiya Ciwanên Navneteweyî (Youth International Party – Yippies) berazekî 145 poundî (nêzîkî 66 kg) yê bi navê “Pigasusê Nemir” (Pigasus the Read more
-
Wasiyeta Franz Kafka, Biryara Max Brod
Parastina Mîrateyekê û Destpêka Nîqaşeke Bêdawî Kurte (Abstrakt): Ev gotar lêkolîneke akademîk e li ser biryara Max Brod a piştî mirina Franz Kafka di sala 1924an de, ku li dijî wasiyeta Kafka, destnivîsên wî neşewitand û bi vî awayî gelek şaheserên wî ji bo mirovahiyê parastin. Gotar dê li ser bingeha materyalên lêkolînê yên berfireh, Read more
-
Rewşa Mecbûrî ya Redkirina Xelata Nobelê ya Wêjeyê ji hêla Borîs Pasternak ve (1958)
Rewşa Mecbûrî ya Redkirina Xelata Nobelê ya Wêjeyê ji hêla Borîs Pasternak ve (1958): Çîroka “Doktor Jîvago” û Zexta Sovyetê Pêşgotin Di sala 1958an de, bûyereke girîng di cîhana wêjeyê û siyaseta navneteweyî de qewimî ku têkiliyên tevlihev ên di navbera huner, siyaset û azadiya takekesî de di dema Şerê Sar de eşkere kir. Borîs Read more
-
Darizandin û Zindanîkirina Oscar Wilde (1895)
Pevçûna Huner, Exlaq û Civakê di Serdema Vîktoryayî de 1. Pêşgotin Oscar Wilde, wekî yek ji navdartirîn romannûs, helbestvan û şanogerên Îrlandî, bi zîrekbûna xwe ya tûj, kesayetiya xwe ya berbiçav û wekî pêşengekî Tevgera Estetîkê dihat nasîn. Berhemên wî, bi hostatiya xwe ya di bikaranîna prozeya xemilandî, paradoksên zîrek û vekolîna mijarên wekî bedewî, Read more
-
Weşandina Romana “Don Kîşot” a Miguel de Cervantes (1605 & 1615)
Zayîna Romana Modern û Bandora Wê ya Gerdûnî li ser Wêjeya Cîhanê 1. Destpêk (Pêşgotin) 1.1. Miguel de Cervantes û Konteksta Wêjeyî ya Serdema Zêrîn a Spanyayê Miguel de Cervantes Saavedra (1547-1616) yek ji gewretirîn nivîskarên wêjeya Spanyolî û cîhanî ye, ku jiyana wî bi serpêhatiyên dijwar û rengîn dagirtî bû, û ev yek bi Read more
-
Xwekujiya Virginia Woolf (1941)
Bertekên Destpêkê û Ji Nû Ve Nirxandina Mîrateya Wêjeyî I. Pêşgotin Virginia Woolf (1882-1941) wekî yek ji kesayetiyên herî bibandor û nûjen ên wêjeya modernîst a sedsala 20-an tê naskirin. Bi teknîkên xwe yên vegotinê yên şoreşger, nemaze bi sepandina hostayî ya “herikîna hişmendiyê” (stream of consciousness), û bi vekolînên xwe yên kûr ên li Read more
-
Şewitandina Pirtûkan li Almanyaya Nazî (1933)
Derbeyek Mezin li Azadiya Ramanê I. Pêşgotin: Şewitandina Pirtûkan wekî Êrîşek li Dijî Azadiya Ramanê Çalakiyên şewitandina pirtûkan ên 10ê Gulana 1933an li Almanyaya Nazî, di rojên destpêkê yên Reicha Sêyemîn de wekî bûyereke girîng û sembolîk cihê xwe digirin. Di van çalakiyan de, bi deh hezaran pirtûkên ku ji aliyê komên xwendekarên di bin Read more
-
Şoreşa Haîtiyê (1791-1804)
Serhildana Koleyan, Damezrandina Komara Reş û Mîrateya Gerdûnî 1. Pêşgotin Şoreşa Haîtiyê, ku di navbera salên 1791 û 1804an de li koloniya Fransî ya Saint-Domingue qewimî, di dîroka mirovahiyê de wekî yekane serhildana koleyan a serketî tê naskirin ku bû sedema damezrandina neteweyek serbixwe, Haîtî, û yekem komara reş a cîhanê. Ev bûyera dîrokî ne Read more
-
Karesata Çernobîlê
Sedem, Bandor, Encam û Rewşa Îro Serpêhatî (Pêşgotin) Karesata Santrala Nukleerî ya Çernobîlê, ku di 26ê Nîsana 1986an de li Ukrayna ya Sovyetê qewimî, di dîroka mirovahiyê de wekî yek ji rûdanên herî giran ên nukleerî tê tomar kirin. Ev karesat ne tenê ji ber mezinahiya xwe ya yekser û hejmara qurbaniyên destpêkê, lê her Read more
-
Bandora Zordariya Siyasî li ser Rewşenbîr û Nivîskaran li Çînê
Dozên Lao She û Liu Xiaobo Pêşgotin (Serpêhatî) Azadiya rewşenbîrî û wêjeyî stûneke bingehîn a pêşketina civakî û çandî ya her neteweyekê ye. Ew dihêle ku ramanên nû geş bibin, rexneya avaker were kirin, û mîrateya çandî were parastin û dewlemendkirin. Lêbelê, dîroka sedsala 20an û destpêka sedsala 21an li Çînê bi serdemên dijwar ên Read more
-
Qanûnên Hammurabî
Damezrandin, Naverok û Girîngiya Wan di Mezopotamyaya Kevnar de (B.Z. ~1754) 1. Pêşgotin Qanûnên Hammurabî, ku dora B.Z. 1754 (yan B.Z. 1780 li gorî hin çavkaniyan ) hatine amadekirin, yek ji kevintirîn û berfirehtirîn kodên hûqûqî yên nivîskî ne ku ji Babîla kevnar mane. Ev qanûn ji aliyê Key Hammurabî, keyê şeşemîn ê Xanedana Yekem Read more
-
Dibistana Frankfurtê û Binavkirina Wan wekî ‘Xeternak’
Ramangehên Dibistana Frankfurtê û Binavkirina Wan wekî ‘Xeternak’: Lêkolînek li ser Rexneya Otorîteyê û Tevgerên Civakî yên Salên 1960î û 70î 1. Destpêk: Dibistana Frankfurtê û Jidayikbûna Teoriya Rexneyî 1.1. Koka Damezrandina Enstîtuya Lêkolînên Civakî (Institut für Sozialforschung) Dibistana Frankfurtê, ku bi awayekî rasttir wekî Teoriya Rexneyî tê binavkirin, li Enstîtuya Lêkolînên Civakî, ku di Read more
xwende 