Kürtçe
-
George Psalmanazarê Formozayî yê Sexte: Xapandineke Wêjeyî ya Sedsala 18-an û Mîrasa Wê
1. Pêşekî George Psalmanazar, ku navê wî yê rastîn heta îro jî nepenî maye , di destpêka sedsala 18-an de wekî yek ji sextekarên herî wêrek û balkêş derket pêşberî civaka Ewropî. Bi îdiaya ku ew xelqê girava dûr a Formozayê (Taywana îroyîn) ye, vî zilamê bi porê zer û çavên şîn karîbû ji bo Read more
-
Xeyaletên Petit Trianonê: Akademîsyenên ku di Demê de Rêwîtî Kirin (1901)
Pêşgotin Danasîna Giştî ya Bûyerê Di 10ê Tebaxa 1901ê de, di nav baxçeyên aram û dîrokî yên Qesra Versayê de, du akademîsyenên jin ên Îngilîz, Charlotte Anne Moberly û Eleanor Jourdain, rastî serpêhatiyeke welê ecêb û sosret hatin ku heta roja îro jî di nav rûpelên dîroka paranormal û lêkolînên derûnî de cihê xwe yê Read more
-
Otomata Satrancê ‘Tirk’: Makîneya ku Napoleon Têk Bir (1770-1854)
Pêşgotin Otomata Satrancê, ku bi navê “Tirk” dihate nasîn, yek ji diyardeyên herî navdar û razdar ên sedsalên 18an û 19an bû. Ev makîneya ku ji hêla dahênerê Macar Wolfgang von Kempelen ve di sala 1770an de hatibû çêkirin, bi awayekî xuyayî dikaribû satrancê bilîze û li hemberî gelek kesayetiyên navdar ên serdemê, di nav Read more
-
Miradşkîna Mezin: Krîza ku piştî Pêknehatina Qiyametê Rû Da (1844)
1. Destpêk / Pêşgotin Bingeha Gotarê Bûyera ku di dîroka olî ya Amerîkayê de wekî “miradşkîna Mezin” a sala 1844an tê nasîn, ne tenê wekî qeyraneke baweriyê ya kûr di nav komeke mezin a bawermendan de derket pêş, lê di heman demê de bû xaleke werçerxanê ya girîng ku rê li ber derketina tevgerên olî Read more
-
Alexander Selkirk: Mirove Tenêmayî yê Îlham daye Robinson Crusoe û Serpêhatiya Wî ya Dîrokî
Kurte Ev gotar به شێوെയەکى akademîk li ser jînenîgarî û serpêhatiya Alexander Selkirk (1676-1721), deryavanê Skotlendî yê ku îlhama romana navdar a Daniel Defoe, Robinson Crusoe, daye, disekine. Gotar hûr dibe li ser sedemên terikandina wî li girava Más a Tierra (1704-1709), stratejiyên wî yên jiyanê di nav tenêtiyê de, berxwedana wî ya derûnî, û Read more
-
Bandora Mpemba: Xwendekarê Tanzanyayî yê ku Zanist Matmayî Hişt (1963)
Kurte Ev gotara akademîk bi kûrahî li ser Bandora Mpemba radiweste, diyardeyeke fîzîkî ya balkêş ku tê de ava germ di hin mercan de ji ava sar zûtir dicemide. Gotar bi çîroka Erasto B. Mpemba, xwendekarê lîseyê yê Tanzanyayî dest pê dike, ku di sala 1963an de bi çavdêriya xwe ya li ser cemidandina şîrê Read more
-
Bûyera Gerdaniya Elmas: Komploya Ku Keybanû Xist Xefkê û Rûmeta Monarşiyê Hejand
Kurte Ev gotara akademîk Bûyera Gerdaniya Elmas (1784-1785) wekî skandaleke krîtîk a beriya Şoreşa Frensî dinirxîne. Ew sextekariya tevlihev a ku ji hêla Jeanne de la Motte ve hatibû organîzekirin, tevlêbûna nezanî ya Kardînal de Rohan, û bandora wêranker, her çend neheq be jî, li ser navûdengê Keybanû Marie Antoinette ronî dike. Kurtasî dê rola Read more
-
Kaptan Köpenick: Bi Hêza Unîformayê Bajarekî Dixapîne (1906)
1. Pêşgotin: Serpêhatiya Kaptan Köpenick – Neynikek Almanya Wilhelminî Bûyera ku wekî “Kaptan Köpenick” (Der Hauptmann von Köpenick) kete dîrokê, yek ji wan serpêhatiyên herî balkêş û henekdar ên destpêka sedsala 20an li Almanyayê ye. Di 16ê Cotmeha 1906an de, solbendê berê mehkûm, Friedrich Wilhelm Voigt, bi unîformayeke Kaptan (Hauptmann/kapîtan) ya artêşa Prûsî ku ji Read more
-
Gunehxwer: Kesên ku Gunehên Kesên Din Hildigirin Ser Xwe
I. Pêşgotin A. Danasîna Giştî ya Mijara “Gunehxweran” Di sedsalên 18an û 19an de, li hin herêmên gundewarî yên Îngilistan, Skotlanda û Gallerê, kesayeteke folklorîk û pîşeyeke dîrokî ya bi navê “gunehxwer” (bi Îngilîzî: sin-eater) hebû. Ev kes, bi gelemperî ji çînên herî hejar û ji civakê dervekirî dihatin, roleke taybet di merasîmên cenazeyan de Read more
-
Malbata Lykov: 40 Sal Jiyana Bêxeber ji Cîhanê
1. Destpêk Çîroka Malbata Lykov, wekî mînakek awarte û hestiyar a îzolasyona mirovî ya demdirêj di sedsala 20an de, di qada lêkolînên civakî û mirovî de cihekî taybet digire. Ev malbat, ku ji Bawermendên Kevin ên Rûs pêk dihat, ji ber zext û zordariya olî û siyasî di sala 1936an de berê xwe da kûrahiya Read more
-
John Keely û Makîneya Wî ya Tevgera Bêdawî: Xapandineke Zanistî (ss. 19em)
Kurte Ev gotar li ser John Keely, “dahênerê” Amerîkî yê sedsala 19an, û makîneya wî ya îdîakirî ya “tevgera bêdawî” disekine. Keely îdîa dikir ku wî motorek çêkiriye ku bi “lerizînên eterîk” ên ji avê hatine bidestxistin dixebite û dikare enerjiya bêdawî hilberîne. Bi van îdîayan, wî karî bi salan sermayedarên dewlemend bixapîne û bi Read more
-
Serhildanên Zoot Suit: Modaya Ku Bû Sedema Serhildaneke Nijadperestî (1943)
1. Pêşgotin Serhildanên Zoot Suit, ku di Hezîrana 1943an de li bajarê Los Angelesê yê Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (DYA) qewimîn, rêzek ji pevçûnên tundûtûjî yên dijwar bûn ku di navbera leşker û deryavanên Amerîkî ji aliyekî ve, û ciwanên Meksîkî-Amerîkî, ku bi navê “Pachucos” dihatin nasîn û cil û bergên taybet ên bi navê Read more
-
Kujerên Cesedan: Burke û Hare (1828)
I. Destpêk: Bazirganiya Tarî ya Anatomiyê li Edinburghê di Sedsala 19an de Bûyera kuştinên Burke û Hare ya sala 1828an li Edinburghê, yek ji rûpelên herî reş û nexweş ên dîroka bijîşkiyê û sûcê ye. Di vê serdemê de, kêmanî 16 kes bi awayekî hovane hatin kuştin da ku cesedên wan ji bo dersên anatomiyê Read more
-
Doza Dîkê Baselê (1474)
Darizandina Dîkekî ku Hêk Kiribû 1. Pêşgotin Bûyera darizandina dîkê Baselê di sala 1474an de, weke yek ji rûpelên herî sosret û balkêş ên dîroka hiqûqê ya Serdema Navîn derdikeve pêş. Ev doz, ku tê de dîkek ji ber “sûcê dijî sirûşta xwe” یعنی hêkkirinê hate tawanbarkirin, darizandin û di dawiyê de îdamkirin, ji nêrîna Read more
-
1ê Nîsanê: Xapandina Dara Spagêtiyê (1957)
Kurte Ev gotara akademîk xapandina navdar a “Dara Spagêtiyê” ya ku di 1ê Nîsana 1957an de ji hêla bernameya Panorama ya BBCyê ve hat weşandin, bi hûrgulî dinirxîne. Xapandin, ku tê de dihate îdîakirin ku li Swîsreyê spagêttî li ser daran şîn dibe û tê çinîn, beşeke girîng a temaşevanên Brîtanî xapand û bû sedema Read more
-
Projeya Pisîka Akustîk: Sîxurên Pisîk ên CIAyê di Salên 1960î de
1. Pêşgotin Projeya Pisîka Akustîk yek ji hewildanên herî seyr û balkêş ên Ajansa Îstixbarata Navendî ya Amerîkayê (CIA) di dema Şerê Sar de bû, ku di salên 1960î de hate destpêkirin. Armanca sereke ya vê projeyê ew bû ku pisîk bi awayekî cerahî bi amûrên guhdarîkirinê bên çekdarkirin û ji bo sîxurîkirina li ser Read more
-
Serhildana Münsterê (1534-1535)
Lêkolîneke Akademîk li ser Teokrasiya Anabaptîst, Tundî û Mîrasa Wê Pêşgotin Serhildana Münsterê ya salên 1534-1535an, wekî yek ji beşên herî radîkal û dramatîk ên tevgera Anabaptîst di dema Reformasyona Protestan a sedsala 16an de, di dîroka Ewropayê de xwedî cihekî taybet e. Ev serhildan, ku bi damezrandina komunek teokratîk a demkurt li bajarê Münsterê Read more
-
Nexweşiya Xewê: Peykerên Zindî (1915-1926)
Nexweşiya Xewê (Ensefalît Letarjîka): Peykerên Zindî (1915-1926) Pêşgotin Ensefalît Letarjîka (EL), ku wekî “Nexweşiya Xewê” an “Ensefalîta von Economo” jî tê nasîn, formeke atîpîk a ensefalîtê ye ku di dîroka tibê de wekî yek ji nexweşiyên herî razdar û tirsnak cihê xwe girtiye. Ev nexweşî, ku divê ji nexweşiya xewê ya Afrîkî ya ji mêşa Read more
-
Bajarê Mezin ê Zimbabweyê yê Razdar û Torên Bazirganiyê yên Kevnar li Afrîkayê (Sedsalên 11-15an)
Pêşgotin (Introduction) Bajarê Mezin ê Zimbabweyê, ku wekî bermahiyeke kevirî ya bi heybet li başûrê Afrîkayê, nêzîkî Masvingoyê li Zimbabweya îroyîn cih digire [span_0](start_span), yek ji şûnwarên arkeolojîk ên herî balkêş û enigmatîk ê parzemînê ye. Ev kompleksê bajarî, ku di navbera salên circa 1100 û 1550 PZ de lê jiyan hebû û di navbera Read more
-
Projeya Genoma Mirovî
Destpêk, Pêkhatin û Mîrateya Şoreşgerî 1. Pêşgotin Projeya Genoma Mirovî (PGM), ku di sala 1990î de dest pê kir û di 2003an de bi fermî bi dawî bû, di dîroka zanistê de yek ji giringtirîn û berfirehtirîn hewildanên biyolojîk ên navneteweyî tê hesibandin. Armanca sereke ya vê projeyê, derxistina nexşeya hemû genên di DNAya mirovî Read more
-
Hilweşîna Dîwarê Berlînê (1989)
Sembola Dawiya Şerê Sar û Rêya Yekbûna Almanyayê Serekan (Pêşgotin) Dîwarê Berlînê, ku ji 13ê Tebaxa 1961ê heta 9ê Mijdara 1989an Berlîna Rojava ji Almanyaya Rojhilat û cîhana derve veqetand, ne tenê avahiyeke betonî ya sar bû; ew di serî de semboleke bi hêz a Şerê Sar, dabeşbûna îdeolojîk a cîhanê di navbera blokên Rojhilat Read more
-
Çavdêriyên Teleskopî yên Galileo Galilei û Têkoşîna Wî ya li dijî Engîzîsyonê
Şoreşek Zanistî û Pevçûnek Dîrokî 1. Pêşgotin Galileo Galilei (1564-1642) yek ji kesayetiyên herî girîng û navdar ên Şoreşa Zanistî ye, ku ne tenê di warê astronomiyê de, lê herwiha di fîzîk, matematîk û metoda zanistî de jî şopeke kûr li pey xwe hiştiye. Ew bi bikaranîna teleskopê ji bo çavdêriyên astronomîk, keşfên wekî heyvên Read more
-
Avêtina Bombeyên Atomî li ser Hîroşîma û Nagazakîyê (1945)
Pêşgotin Bûyera avêtina bombeyên atomî li ser bajarên Japonî Hîroşîma û Nagazakîyê di Tebaxa 1945an de, yek ji bûyerên herî girîng û trajîk ên sedsala 20an e. Ev kiryar ne tenê dawiya Şerê Cîhanê yê Duyemîn li qada Pasîfîkê bilezand, lê di heman demê de serdemek nû di dîroka mirovahiyê de vekir – Serdema Atomî. Read more
-
Dahênana Çapxaneyê (Johannes Gutenberg, ~1440)
Dahênana Çapxaneyê (Johannes Gutenberg, ~1440): Bandora Wê li ser Belavbûna Agahiyan, Ronesans û Reformasyonê 1. Pêşgotin: Şoreşa Çapê û Johannes Gutenberg Dahênana çapxaneyê ji aliyê Johannes Gutenberg ve dora sala 1440an wekî xaleke werçerxanê ya girîng di dîroka mirovahiyê de tê dîtin, ku gelek caran bi bandora xwe ya li ser belavkirina agahiyan bi dahênanên Read more
-
Mafê Dengdanê yê Jinan li Zelanda Nû (1893)
Pêngaveke Dîrokî di Têkoşîna Ji Bo Wekheviyê de I. Destpêk (Introduction) Kurtegiştî li ser girîngiya mafê dengdanê yê jinan li Zelanda Nû (1893) (Overview of the significance of women’s suffrage in New Zealand, 1893) Di 19ê Îlona 1893an de, bi îmzekirina Qanûna Nû ya Hilbijartinê ji hêla Waliyê Giştî Lord Glasgow ve, Zelanda Nû di Read more
-
Çirûska Saraybosnayê: Sedem, Destpêk û Berfirehbûna Şerê Cîhanî yê Yekemîn (1914)
Çirûska Saraybosnayê: Sedem, Destpêk û Berfirehbûna Şerê Cîhanî yê Yekemîn (1914) Pêşgotin Şerê Cîhanî yê Yekemîn, ku di navbera salên 1914 û 1918an de qewimî, di dîroka sedsala 20an de xaleke werçerxanê ya bingehîn tê hesibandin. Ev şerê ku wekî “Şerê Mezin” jî tê binavkirin, ne tenê nexşeya siyasî ya cîhanê ji nû ve xêz Read more
-
Şerê Cîhanê yê Duyemîn (1939-1945) û Almanyaya Nazî
1. Pêşgotin Şerê Cîhanê yê Duyemîn, ku di navbera salên 1939 û 1945an de qewimî, di dîroka mirovahiyê de wekî pevçûna herî mezin, herî bi xwîn û herî wêranker tê tomar kirin. Ev şerê gerdûnî bû sedema mirina bi deh milyonan kesan, ku piraniya wan sivîl bûn, û li seranserê parzemînan wêraniyek bêhempa li pey Read more
-
Apollo 11: Pêngava Dîrokî ya Mirovahiyê ber bi Heyvê ve
Lûtkeya Pêşbaziya Fezayê Pêşekî Mîsyona Apollo 11, ku di Tîrmeha 1969an de pêk hat, di dîroka mirovahiyê de yek ji bûyerên herî girîng û bibandor tê hesibandin. Ew yekem car bû ku mirov lingê xwe danî ser rûyê heyberekî esmanî yê din – Heyvê. Ev serkeftina teknolojîk a mezin, ku wekî “destkeftiya teknolojîk a herî Read more
-
Şoreşa Cotmehê (1917)
Şoreşa Cotmehê (1917): Hilweşîna Rûsyaya Çarî û Avabûna Yekîtiya Sovyetê Pêşgotin Şoreşa Cotmehê ya 1917an, ku di dîroknasiya Sovyetê de wekî Şoreşa Mezin a Sosyalîst a Cotmehê jî tê zanîn, yek ji bûyerên herî girîng û werçerxker ên sedsala 20an tê hesibandin. Ev şoreş ne tenê dawî li desthilatdariya 300 salî ya xanedana Romanov û Read more
-
Şoreşa Fransî (1789-1799)
Hilweşîna Monarşiya Mutleq, Avakirina Komarê û Belavbûna Fikrên Neteweperestî û Demokrasiyê 1. Pêşgotin: Şoreşa Fransî wekî Werçerxanek di Dîroka Ewropayê de Şoreşa Fransî, ku di navbera salên 1789 û 1799an de qewimî, ne tenê di dîroka Fransayê de, lê di dîroka cîhanê de jî wekî yek ji werçerxên herî girîng tê pejirandin. Ev serdema aloziyê Read more
-
Îmzekirina Magna Cartayê (1215)
Sînordarkirina Desthilata Key û Pêngavek Ber Bi Serweriya Hiqûqê ve Pêşgotin Girîngiya dîrokî ya Magna Cartayê Magna Carta (MC), yanî “Peymana Mezin”, di dîroka destûrî ya Îngilîstanê û cîhanê de wekî yek ji belgeyên herî girîng tê qebûlkirin. Ew ne tenê wekî sembola sînordarkirina desthilata keyîtî, lê herwiha wekî bingehek ji bo parastina mafên mirovan Read more
-
Ragihandina Danezana Serxwebûnê ya Amerîkayê (1776)
Serhildana Sêzdeh Koloniyan û Damezrandina Dewletên Yekbûyî 1. Pêşgotin Danezana Serxwebûnê ya Amerîkayê, ku di 4ê Tîrmeha 1776an de hat pejirandin, yek ji belgeyên herî pîvot û bibandor di dîroka Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (DYA) û cîhanê de tê hesibandin. Ev belgeya dîrokî ne tenê bi awayekî fermî veqetîna Sêzdeh Koloniyên Amerîkî ji desthilatdariya Brîtanyaya Read more
-
Deh Bûyerên UFO
Vekolîneke Berawirdî li ser Deh Bûyerên UFO yên Fermî yên Sedsala 20. û Bandora Wan a Dîrokî-Civakî 1. Pêşgotin (Destpêk) Diyardeya tiştên firiyayî yên nenas (TFN), ku di sedsala 20. de bi awayekî berfireh wekî “UFO” hatine binavkirin, yek ji wan mijarên herî balkêş û gengeşîkirî ye ku hem bala raya giştî kişandiye ser xwe, Read more
-
Şerê Troyayê
I. Pêşgotin: Şerê Troyayê di Navbera Efsane û Dîrokê de Şerê Troyayê, wekî pevçûneke efsanewî ya ku di sedsalên 12an an 13an BZ de di navbera Yewnaniyên destpêkê û gelê Troyayê li rojavayê Anatolyayê de qewimiye, tê tarîxkirin. Kêşeya wê ya bêdawî ji cihê wê yê navendî di mîtolojiya Yewnanî û wêjeyê de, bi taybetî Read more
-
Sefera Asyayê ya Îskenderê Mezin (BZ. 334-323)
Ji Makedonyayê Ber Bi Hindistanê ve Fetih, Hilweşîna Împeratoriya Pers û Destpêka Serdema Helenîstîk Pêşgotin Sefera Asyayê ya Îskenderê Mezin, ku di navbera salên BZ 334 û 323an de pêk hat, ne tenê wek rêzeferên leşkerî yên serketî, lê belê wek bûyereke bingehîn a veguherîner di dîroka cîhana kevnar de tê qebûlkirin. Ev sefer ne Read more
-
Fetha Stenbolê (1453)
Kêlîka Veguherînê ji Serdema Navîn ber bi Serdema Nû ve Pêşgotin Fetha Konstantînopolîsê di sala 1453an de ne tenê ketina bajarekî bû, lê bûyereke cîhan-guhêr bû ku rêça dîrokê bi awayekî bingehîn hejand. Ev rûdan, dawî li Împaratoriya Bîzansê ya hezar salî anî û bi awayekî teqez Împaratoriya Osmanî wek hêzeke mezin a cîhanî da Read more
-
Parçebûna Împeratoriya Romayê (395 PZ.)
Sedem, Pêvajo û Encamên Mayînde 1. Pêşgotin (Destpêk) Parçebûna Împeratoriya Romayê di sala 395’an a Mîladî de, ku piştî mirina Împerator Theodosius I pêk hat, di dîroka cîhana kevnar û serdema navîn de wek xaleke werçerxê ya krîtîk tê qebûlkirin. Ev bûyer ne tenê dawiya serweriya yekane ya li ser împeratoriyeke berfireh nîşan dide, lê Read more
-
Mirina Kleopatrayê û Pêvekirina Misrê ji hêla Romayê ve (30 BZ)
Mirina Kleopatrayê û Pêvekirina Misrê ji hêla Romayê ve (30 BZ): Dawiya Serweriya Helenîstîk li Nîlê Pêşgotin Kleopatra VII, şahbanûya dawî ya xanedana Ptolemaîk a Makedonî, yek ji kesayetên herî navdar û enigmatîk ên cîhana kevnar e. Desthilatdariya wê li Misrê, ku ji sala 323an heta 30ê BZ dom kiribû, di serdemeke guherînên mezin ên Read more
-
Deyndariya Şarlê XII (“Demirbaş”) ji Osmaniyan re
Sernav: Deyndariya Şarlê XII (“Demirbaş”) ji Osmaniyan re (Destpêka Sedsala 18an) û Hêmanên Çanda Tirkî yên ku Wî Birin Swêdê Beş 1: Pêşgotin Destpêka sedsala 18an ji bo Ewropaya Bakur û Rojhilat serdemeke guherînên mezin bû, ku di navenda wê de Şerê Mezin ê Bakur (1700-1721) cih digirt. Ev şerê demdirêj, ku Împaratoriya Swêdê ya Read more
-
Orson Welles û Panîka Şerê Cîhanan (1938)
Sernav: Orson Welles û Panîka Şerê Cîhanan (1938): Lêkolînek Akademîk li ser Hêza Medyayê û Psîkolojiya Komî Kurte (Abstract): Ev gotar lêkolîneke akademîk a berfireh li ser weşana radyoyê ya navdar a Orson Welles “Şerê Cîhanan” di sala 1938an de û panîka ku li Amerîkayê li pey wê çêbû, pêşkêş dike. Gotar dê çarçoveya dîrokî, Read more
-
Dîroka Sêrbazî û Efsûnê li Tirkiyeyê
Ji Kevneşopiyên Kevnar heta Serdema Modern Kurte Ev gotar lêkolîneke berfireh li ser dîroka sêrbazî û efsûnê li erdnîgariya Tirkiyeyê dike, ji şaristaniyên kevnar ên Anatolyayê bigire heta Komara Tirkiyeyê ya modern. Gotar dê pratîkên sêrbaziyê, baweriyên efsûnî, falên cihêreng, û hêmanên folklorîk ên pêwendîdar vebikole. Herwiha, dê helwestên civakî, dînî (bi taybetî Îslamî) û Read more
-
Têgihîştina Cinan di Kevneşopiya Tirkî de: Bawerî, Bûyerên Paranormal, Memorat, Şahidiyên Rastîn û Nûçeyên Medyayê
Sernav: Têgihîştina Cinan di Kevneşopiya Tirkî de: Bawerî, Bûyerên Paranormal, Memorat, Şahidiyên Rastîn û Nûçeyên Medyayê 1. Pêşgotin 2. Koka Têgeha Cinan: Etîmolojî, Çarçoveya Dîrokî û Îslamî Ev nîqaşên teolojîk nîşan didin ku têgihîştina cinan mijareke dinamîk e û di serdemên cuda de rastî şîrove û têgihîştinên cihêreng hatiye. Ji aliyekî ve, baweriya bi cinan Read more
-
Xapandina Mirovê Piltdown (1912-1953)
Yek ji Mezintirîn Sextekariyên Dîroka Zanistê Kurte Ev gotar lêkolîneke berfireh li ser xapandina Mirové Piltdown pêşkêş dike, ku yek ji sextekariyên herî navdar ên sedsala 20an di qada zanistê de tê hesibandin. Di navbera salên 1912 û 1953an de li Îngilîstanê, bermahiyên fosîlî yên ku wekî “girêka winda” ya di navbera meymûn û mirovan Read more
-
Sextekarîya Berners Streetê ya 1810an
Organîzasyon, Kaos û Bandora Çandî Beş 1: Pêşgotin sextekarîya Berners Streetê, ku di 27ê Mijdara 1810an de li Londonê qewimî, yek ji bûyerên herî balkêş û şahînetiyên herî organîzekirî yên dîrokê ye. Ev çalakî, ku ji hêla nivîskar û henekbazê navdar Theodore Hook ve hatibû sêwirandin, bi armanca ku navnîşaneke taybet, Berners Street Hejmar 54, Read more
-
Bûyera Sosret a Phineas Gage û Bandora Wê li ser Zanista Mejî
1. Pêşgotin Bûyera Phineas Gage di dîroka neurolojî û psîkolojiyê de wekî yek ji bûyerên herî berbiçav û xwedî bandor tê naskirin. Ev qezaya ku di sala 1848an de qewimî, tevî ku ji bo Gage bi xwe trajediyek bû, di têgihiştina fonksiyonên mejî, bi taybetî jî yên loba frontal (pêşlob), de xalek werçerxê ya girîng Read more
-
Qhapaq Ñan: Tora Rêyên Bêemsal a Împaratoriya Înkayan li Andê û Pergala Ragihandinê ya Berfireh
Kurte Ev gotar bi şêwazekê akademîk li ser Qhapaq Ñan, tora rêyên berfireh û pêşketî ya Împaratoriya Înkayan li Çiyayên Andê, hûr dibe. Ew ê avahîsaziya endezyariyê ya bêhempa, rola wê ya bingehîn di rêveberiya împaratoriyê de, pergala ragihandinê ya bilez a bi navê Chasquî, fonksiyona wê di veguhestina kelûpelan û hêzên leşkerî de, û Read more
-
Tevgera Ludîzmê: Berxwedana Pêşîn a Karkeran
Tevgera Ludîzmê: Berxwedana Pêşîn a Karkeran li Dijî Mekanîzasyonê di Şoreşa Pîşesaziyê de (Îngilistana Sedsala 19an) Ferhengoka Têgînên Sereke Têgîna Îngilîzî/Tirkî Wergera Kurdî (Kurmancî) Luddism Ludîzm Industrial Revolution Şoreşa Pîşesaziyê Mechanization Mekanîzasyon / Makînekirin Textile worker Karkerê tekstîlê / Pîşekarê tekstîlê Social resistance Berxwedana civakî Machine breaking Şikandina makîneyan Factory Fabrîqe / Kargeh Wages Mehane Read more
-
Serdema Zêrîn a Îslamê
Zanist, Felsefe û Huner di Serdema Zêrîn a Îslamê de (Sedsalên 8-14an) û Bandora wê li ser Rojava: Navendên wekî Bexda û Kurtubayê di Matematîk, Pizîşkî, Astronomî, Felsefe û Hunerê de ji Ronesansa Ewropî re Kurte Ev gotara akademîk, serdema navbera sedsalên 8an û 14an, ku wek Serdema Zêrîn a Îslamê tê binavkirin, dinirxîne. Di Read more
-
Jenosîda Çandî: Wêrankirina Peykerên Budayê
Kurtenivîs / Puxte Ev makale wêrankirina peykerên Budayê Bamiyanê ji alîyê Taliban ve di Adara 2001ê de vedikole, bi taybetî li ser armanckirina qestî ya mîrasa çandî û têgeha “jenosîda çandî” (jenosîda çandî) disekine. Dîrok, girîngîya çandî û hunerî ya peykeran, û herweha sedem, rêbaz û encamên wêrankirinê tên nirxandin. Makale têgeha jenosîda çandî, nîqaşên Read more
-
Destana Gilgamêş
Destana Gilgamêş: Lêkolîneke Akademîk a Berfireh li ser Dîrok, Naverok, Çand û Têkiliyên Wê yên Wêjeyî Pêşgotin Destana Gilgamêş, yek ji kevintirîn û bibandortirîn berhemên wêjeyî yên tomarkirî yên mirovahiyê ye, ku rehên wê digihîjin Mezopotamyaya kevnar, bi qasî çar hezar sal berê.1 Ev şahesera wêjeyî, ku di serî de li ser tabletên axê bi Read more
-
Komkujiya Srebrenîtsayê
Beşa 1: Pêşgotin Komkujiya Srebrenîtsayê, ku di Tîrmeha 1995an de li Bosna û Herzegovînayê qewimî, wekî yek ji hovîtî û tawanên herî mezin ên li dijî mirovahiyê li Ewropayê piştî Şerê Cîhanê yê Duyemîn tê dîtin. Di vê komkujiyê de, zêdetirî 8,000 mêr û xortên Boşnak (Misilmanên Bosnayî) ji aliyê hêzên Serbên Bosnayî ve bi Read more
-
Baleybelen: Yekem Zimanê Çêkirî
1. Destpêk Pêşangeha Baleybelenê û Girîngiya Wê di Dîroka Zimanên Çêkirî de Baleybelen, ku di sedsala 16an de li erdnîgariya Osmanî ji aliyê Muhyî-i Gülşenî ve hatiye îcadkirin, di dîroka zimanên çêkirî de xwedî cihekî taybet û girîng e. Ew ne tenê wekî yekem zimanê çêkirî yê ku bi awayekî berfireh hatiye belgekirin di nav Read more
-
Li ser Şopa Buşîdoyê: Destpêk û Dawiya Samurayan
I. Pêşgotin: Mîrateya Mayînde ya Samuray û Buşîdoyê Çîna samuray paradokseke balkêş dihewîne: pîşeyek ku koka xwe di hovîtiyê de (“hunerên şer” – bu) dibîne, di heman demê de bi nirxdayîneke kûr ji çand û zerafetê re (“hunerên çandê” – bun) re li kêleka hev hebûye. Ev ne nakokiyek bû, lê dualîteyeke çandî bû. Ji Read more
-
Zerdeştî
Lêkolîneke Akademîk li ser Dîrok, Bawerî, Civak û Bandora Wê 1. Destpêk: Reh û Rêçikên Ola Zerdeştî û Girîngiya Wê Pênaseya Zerdeştiyê û cihê wê di nav olên cîhanê de Zerdeştî, yek ji kevintirîn olên yekxwedayî yên cîhanê ye ku li Îrana kevnar, bi texmînî di hezarsala duyemîn an yekemîn a Berî Zayînê de, derketiye Read more
-
Koletî û Xesandin li Împaratoriya Osmanî
1. Pêşgotin 1.1. Pênase û Girîngiya Mijarê Diyardeyên koletî û xesandinê di dîroka Împaratoriya Osmanî de xwedî cihekî navendî û girîngiyeke taybet bûn. Ev her du sazî ne tenê wekî hêmanên jiyana civakî û aborî, lê herweha wekî amûrên rêveberiya dewletê û qesrê jî roleke diyarker lîstin. Koletî, di formên xwe yên cihêreng de, ji Read more
-
Gelê Samî yê Xwemalî yê Ewropayê
Pêşgotin Gelê Samî, wekî yekane gelê xwemalî yê ku di nav sinorên Yekîtiya Ewropayê de bi awayekî fermî tê naskirin û herweha li Norwêc, Swêd û Fînlandiyayê jî xwedî statuyeke wiha ye , xwedî dîrok û çandeke taybet e. Ev naskirina tekane di parzemîneke ku bi pirrengiya xwe ya etnîkî û zimanî tê nasîn de, Read more
-
Nexşeya Pîrî Reîs a Razdar
1. Pêşgotin: Nexşeya Pîrî Reîs û Razên Wê yên Dîrokî Nexşeya Cîhanê ya Pîrî Reîs, ku di sala 1513an de ji aliyê amîral û kartografê navdar ê Osmanî Pîrî Reîs ve hatiye çêkirin, yek ji berhemên herî balkêş û gengeşîbar ên dîroka kartografiyê ye. Ev nexşe, ku îro tenê beşek jê li Muzeya Qesra Topkapiyê Read more
-
Şaristaniya Geliyê Hindûsê û Nivîsa Wê ya Esrarî
1. Pêşgotin: Şaristaniya Geliyê Hindûsê – Kolanek Kevnar a Cîhanê Şaristaniya Geliyê Hindûsê (ŞGH), ku wekî Şaristaniya Harappayê jî tê nasîn, yek ji sê şaristaniyên herî kevnar ên cîhanê ye ku li kêleka Mezopotamya û Misrê kevnar şîn bûye. Ev şaristanî, ku bi qasî Beriya Zayînê (B.Z.) 3300 heta 1300 li bakurê rojavayê parzemîna Hindistanê Read more
-
Codex Gigas (Încîla Şeytan)
Codex Gigas (Încîla Şeytan): Lêkolîneke Akademîk a Berfireh Beşa 1: Pêşgotin 1.1. Danasîna Giştî ya Codex Gigas Codex Gigas, ku di nav gel de bêtir bi navê “Încîla Şeytan” tê nasîn, yek ji destnivîsên serdema navîn ên herî balkêş, mezin û enigmatîk e ku heta roja îro sax maye. Ev berhema bîrdarî, ku di destpêka Read more
-
Kevneşopiya Mîtrîdatîzmê
Jehr, Bergirî û Sînorên Laşê Mirovan 1. Pêşgotin Kurtepêşkêşkirina Mijarê û Girîngiya Wê Mîtrîdatîzm, wekî kevneşopiyeke dîrokî ya ku bi sedsalan e bala mirovahiyê kişandiye, têgeheke ku îro jî di warên toksîkolojî û farmakolojiyê de cihê xwe diparêze. Ev pratîk, ku bi navê Qralê Pontûsê Mîtrîdatês VI (B.Z. 135-63) tê naskirin, li ser bingeha ramana Read more
-
Şerê Mezin ê Emûyan (1932)
Pevçûna Mirov û Xwezayê, Têkçûna Plansaziyê û Nîşandana Medyayê Şerê Mezin ê Emûyan (1932): Analîzeke Akademîk a Pevçûna Mirov û Xwezayê, Têkçûna Plansaziyê û Nîşandana Medyayê 1. Pêşgotin Şerê Mezin ê Emûyan, ku di dîroka Awistralyayê de wekî bûyereke hem trajîk hem jî komîk cih girtiye, di rastiyê de operasyoneke leşkerî ya rêveberiya jiyana kovî Read more
-
Keşfa Windabûyî ya Franklin
I. Destpêk (Pêşgotin) Keşfa Windabûyî ya Franklin, ku di sala 1845an de bi rêberiya Kapîtan Sir John Franklin û bi keştiyên HMS Erebus û HMS Terror ên Hêzên Deryayî yên Qraliyeta Brîtanyayê dest pê kiribû, yek ji bûyerên herî trajîk û nepenî di dîroka keşfên polar de ye. Armanca sereke ya vê ekspedîsyonê keşfkirina beşên Read more
-
Dewlemendiya Bêhempa ya Mansa Mûsa û Rêwîtiya Wî ya Hecê ya Dîrokî
1. Pêşgotin (Destpêk) Mansa Mûsa, ku di navbera salên nêzîkî 1312 û 1337an de serwerî kiriye, nehemîn Mansa (împarator) yê Împaratoriya Maliyê bû û di serdema wî de împaratorî gihîşt lûtkeya xwe ya erdî û hêzê. Navê wî di dîrokê de wekî yek ji kesên herî dewlemend, heta radeyekê ku dewlemendiya wî ji hêla hevdemên Read more
-
Giravên Xeyalî
Di Navbera Efsane, Şaşî û Keşfê de Lêkolîneke Erdnîgarî-Dîrokî 1. Pêşgotin: Pênasekirina Giravên Xeyalî û Cazîbeya Wan Di kûrahiya dîroka keşfên erdnîgarî û pêşketina zanista nexşesaziyê de, fenomena “Giravên Xeyalî” wekî mijareke balkêş û pirreng derdikeve pêş. Ev gotara akademîk armanc dike ku bi awayekî kûr û analîtîk li ser vê diyardeyê raweste, sedemên derketina Read more
-
Mekanîzmaya Antîkîterayê
Beş 1: Pêşgotin: Mekanîzmaya Antîkîterayê – Kompîtureke Serdema Kevnar Mekanîzmaya Antîkîterayê, amûreke mekanîkî ya hesabkirinê ya ecêb û tevlihev e ku ji serdema Helenîstîk, bi qasî sedsala duyemîn an yekemîn berî zayînê (B.Z.) maye. Ev amûra bêhempa, ku ji bo pêşbînîkirina pozîsyonên astronomîk, girtinên rojê û heyvê, û hetta çerxa Lîstikên Olîmpiyadê hatibû çêkirin, wekî Read more
-
Destnivîsa Voynichê
Kodekseke Nepenî 1. Pêşgotin: Destnivîsa Voynichê – Serpêhatiyeke Bêdawî Destnivîsa Voynichê, ku di Pirtûkxaneya Beinecke ya Pirtûk û Destnivîsên Kêmpeyda ya Zanîngeha Yale de bi nimreya MS 408 tê parastin, wekî yek ji mezintirîn û herî balkêş sirên nedeşîfrekirî di dîroka kodîkolojî, kriptografî û zimannasiyê de cihê xwe digire. Ev kodeksa nepenî, ku bi awayekî Read more
-
Belaya Dansê ya 1518an li Strasbourgê
Vekolîneke Akademîk li ser Sedem, Bûyer û Encamên Wê Pêşgotin: Belaya Dansê ya 1518an û Konteksta Wê ya Dîrokî Belaya Dansê ya 1518an, ku wekî maniya dansê an koreomaniya jî tê zanîn, bûyereke awarte ya nexweşiya psîkojenîk a komî (MPI) bû ku li Strasbourgê, Alsace (wê demê beşek ji Împaratoriya Romaya Pîroz, niha Fransa) qewimî. Read more
-
Birca Babîlê: Rastî û Efsane
Birca Babîlê: Rastî û Efsane Beşa 1: Destpêk: Birca Babîlê di Çavkaniyên Dîrokî û Mîtolojîk de Birca Babîlê yek ji vebêjeyên herî naskirî û bi bandor ên cîhanê ye, ku di navbera rastî û efsaneyê de cih digire. Ev çîroka kevnar, ku bi giranî ji Pirtûka Pîroz tê zanîn, sembola azweriya mirovî ya bêsînor, sînorên Read more
-
Şoreşa Bi Stran: Rola Çandê di Rizgariya Dewletên Baltîk de
Beşa 1: Pêşgotin 1.1. Danasîna Giştî ya Şoreşa Bi Stran Şoreşa Bi Stran, wekî ku di literaturê de bi berfirehî hatiye dokumentkirin, navê rêzek bûyerên berxwedana sivîl û bê tundî ye ku di navbera salên 1987 û 1991ê de li sê dewletên Baltîk – Estonya, Letonya û Lîtvanya – qewimîn.1 Ev tevgerên girseyî, ku bi Read more
-
Dadgehkirina Ajalan di Serdema Navîn de
Analîzeke Dîrokî-Hiqûqî û Çandî 1. Pêşgotin Danasîna Mijarê Di qada dîroka hiqûqê de, yek ji pratîkên herî ecêb û balkêş ku bala lêkolîneran kişandiye, fenomena dadgehkirina ajalan e. Ev pratîk, ku bi taybetî di Serdema Navîn û destpêka Serdema Nûjen de li Ewropayê berbelav bû, tê de ajalên wekî beraz, mişk, kêzik û heta tiştên Read more
-
Bajarê Binê Erdê yê Derînkuyûyê
Şahkareke Endezyariya Kevnar û Stargeheke Dîrokî 1. Pêşgotin Bajarê Binê Erdê yê Derînkuyûyê, ku bi navê xwe yê kevnar Elengubu jî tê zanîn 1, li herêma Kapadokyayê ya Tirkiyeyê, yek ji mezintirîn û kûrtirîn bajarên binê erdê yên cîhanê ye. Ev avahiya bêhempa, ku bi kûrahiya xwe digihîje qasî 85 metreyan û dikare bi hezaran Read more
-
Pirtûkxaneya Pergamûmê û Pêşbaziya wê bi Îskenderiyeyê re
1. Pêşgotin: Girîngiya Pirtûkxaneya Pergamûmê di Cîhana Kevnar de Pirtûkxaneya Pergamûmê, ku di serdema Helenîstîk de li bajarê Pergamûmê (îro Bergama, Tirkiye) hatiye avakirin, ne tenê wekî depoyek pirtûkan, lê belê wekî yek ji navendên çandî û entelektuelî yên herî girîng ên cîhana kevnar tê naskirin. Ev pirtûkxane, ku sembola hêz û prestîja xanedana Attalî Read more
-
Winda Bûna Koloniya Roanoke
I. Pêşgotin: Sira Koloniya Roanoke ya Wenda û Girîngiya Wê ya Dîrokî Di dawiya sedsala 16an de, di serdemeke ku hêzên Ewropî ji bo serdestiya li Cîhana Nû diketin pêşbaziyê, komek mêr, jin û zarokên Îngilîz ji bo avakirina yekem niştecihbûna daîmî ya Îngilîzan li Amerîkaya Bakur bi rê ketin. Cihê ku wan hilbijart Girava Read more
-
Împaratorê DYAyê: Norton I
1. Pêşgotin: Împarator Norton I – Kesayetek Bêhempa di Dîroka San Franciscoyê de Joshua Abraham Norton, kesayetekî dîrokî yê ku di nîveka sedsala 19-an de li San Franciscoyê derket holê, bi îlana xwe ya wekî “Împarator Norton I, Împaratorê Dewletên Yekbûyî” û paşê jî “Parêzvanê Meksîkayê” 1, navê xwe di rûpelên dîroka Amerîkayê de bi Read more
-
Bandora Çanda Swahîlî li ser Bazirganiya Okyanûsa Hindî
1. Destpêk: Peravên Swahîlî wek Navendeke Bazirganî û Çandî ya Gerdûnî Vebêjeriya Giştî ya Mijarê Peravên Swahîlî, ku ji başûrê Somalyayê heta bakurê Mozambîkê li ser mesafeyekê nêzî 3,000 kîlometreyan dirêj dibin û giravên derdorê jî di nav xwe de digirin, ji sedsalên navîn heta serdema modern a destpêkê wek navendeke girîng a bazirganî û Read more
-
Kevneşopiyên Dengbêjiyê yên Êzidiyan
Taybetmendî, Stranên Olî û Vebêjên Dîrokî 1. Pêşgotin Kurteçîroka Dengbêjiya Kurdî û Girîngiya Wê ya Giştî Dengbêjî, wekî celebeke muzîka Kurdî û şêweyekî çîrokbêjiya devkî, di nav çanda Kurdan de xwedî cihekî navendî û dîrokî ye.1 Dengbêj, ku bi wateya “deng” û “bêj” (gotin) pêk tê, ne tenê hunermendên ku stran û çîrokan dibêjin in, Read more
-
Şaristaniya Oxus (BMAC)
Lêkolîneke Berfireh li ser Şaristaniyeke Serdema Bronzê ya Ji Bîr Çûyî li Asyaya Navîn Şaristaniya Oxus (BMAC): Lêkolîneke Berfireh li ser Şaristaniyeke Serdema Bronzê ya Ji Bîr Çûyî li Asyaya Navîn Ez lêkolînerek PhD me ku di arkeolojiya Serdema Bronzê ya Asyaya Navîn de pispor im, û bi weşanên xwe yên zanistî û nivîsandina akademîk Read more
-
Çîrokên Jinên Vîkîngan
Ji Nû Ve Nirxandineke Akademîk li ser Rol û Bandora Wan Beşa 1: Destpêk 1.1. Pêşgotin: Ji Nû Ve Nirxandina Çîrokên Jinên Viking Dema ku behsa Serdema Vîkîngan tê kirin, pirî caran wêneyê şervanên mêr ên bi hêz, bi keştiyên xwe yên dirêj û bi tirs û xofeke mezin tê ber çavan. Ev wêneyê mêrxasî Read more
-
Rola Jinan di Şoreşa Meksîkî de (Las Soldaderas)
Pêşgotin Şoreşa Meksîkî, ku di navbera salên 1910 û 1920an de qewimî, yek ji bûyerên herî girîng û veguherîner di dîroka Meksîka û Amerîkaya Latînî ya sedsala 20an de tê hesibandin.1 Ev serdemeke aloz û xwînavî bû ku ji ber sedemên kûr ên civakî, aborî û siyasî derket holê. Desthilatdariya dirêj a dîktator Porfirio Díaz, Read more
-
Efsaneya Prester John (Padîşah Yûhenna)
Kok, Pêşveçûn, Bandor û Mîrata Wî 1. Pêşgotin Efsaneya Prester John, ango Padîşah Yûhenna, yek ji çîrokên herî balkêş û bi bandor ên Serdema Navîn a Ewropayê ye. Ev efsane behsa padîşahekî Xiristiyan ê efsanewî, hêzdar û dewlemend dikir ku li Rojhilatê Dûr, li cihekî di navbera Asya û Afrîkayê de, hikûm dikir. Di xeyal Read more
-
Çanda Xwarezmiyan
1. Pêşgotin: Xwarezm – Dilê Asyaya Navîn û Navenda Şaristaniyê Herêma Xwarezmê, ku li devera deltaya jêrîn a Çemê Amu Deryayê (di çavkaniyên kevnar de wekî Oxus tê zanîn) li Asyaya Navîn cih digire, di dirêjahiya dîrokê de wek navendeke girîng a şaristaniyê derketiye pêş. Ev herêma ku îro di nav axa Ozbekistan, Tirkmenistan û Read more
-
Mîtolojiya Fînî û Kalevala
Mîtolojiya Fînî û Kalevala: Vekolîneke Akademîk li ser Destana Neteweyî ya Fînlandiyan I. Pêşgotin: Mîtolojiya Fînî û Kalevala – Xezîneyeke Veşartî Mîtolojiya Fînî, bi karakter û çîrokên xwe yên yekta, kevneşopiyeke dewlemend û kêmtir naskirî ye li gorî panteonên Grekî an Nordîk ên ku bêtir ketine ber çavan.1 Di dilê vê mîtolojiyê de Kalevala radiweste, Read more
-
Dîroka Keştiyên Çînî (Junks)
Keşfên Deryayî yên Destpêkê: Serweriya Deryayî ya Berî Ewropayê Kurte Berî ku Ewropî serweriya deryayan bigirin dest, Çîn xwedî kevneşopiyeke deryavaniyê ya pir pêşketî û xurt bû. Keştiyên wan ên mezin, ku bi navê “junk” tên naskirin, ne tenê ji bo bazirganiyê lê her weha ji bo seferên keşfê yên berfireh dihatin bikaranîn. Seferên navdar Read more
-
Gelê Ainu-yê li Japonyayê
Gelê Ainu yê Japonyayê: Çand, Ziman, Bawerî û Têkoşîna ji bo Naskirinê 1. Pêşgotin: Gelê Ainu – Kurtenêrînek li ser Neteweyek Xwecihî li Japonyayê Gelê Ainu, ku navê wan di zimanê wan de tê wateya “mirov” 1, wekî gelê xwecih ê Japonyayê têne nasîn. Bi kevneşopî, ew bi giranî li girava Hokkaido (ku jê re Read more
-
Pergala Kastê ya li Balî, Endonezyayê
Cudahî, Bandora Civakî û Pêşveçûna Hemdem 1. Destpêk (Pêşgotin) Girava Balî, wek perçeyek ji komgirava Endonezyayê, xwedî taybetmendiyeke çandî û olî ya berbiçav e. Tevî ku Endonezya welatê herî mezin ê misilman ê cîhanê ye, Balî wek giraveke ku piraniya xelkê wê (nêzîkî 86.9% – 87.91%) li ser ola Hindu ne, derdikeve pêş.1 Ev yek Read more
-
Têkiliyên Bazirganî yên Kevnar di navbera Skandînavya û Cîhana Îslamî de
Pêşgotin Dîtinên arkeolojîk, bi taybetî pereyên Erebî yên ku li gorên Vîkîngan û li xezîneyên veşartî li seranserê Skandînavyayê hatine dîtin, şahidiyê li ser têkiliyên bazirganî yên berfireh di navbera gelên Skandînavî (Vîkîngan) û şaristaniyên Rojhilata Navîn de di Serdema Navîn a Destpêkê de dikin. Ev serdem, ku bi qasî ji sedsala 8an heta sedsala Read more
-
Bêhna Mezin a Londonê (1858)
Krîzek Hawîrdorî, Veguherîna Bajarî û Mîrateya Tenduristiya Giştî Pêşgotin Bêhna Mezin a Londonê, ku di mehên germ ên havîna 1858an de qewimî, ne tenê bûyereke bêhempa ya dîroka bajarî ya Londonê bû, lê di heman demê de xalek werçerxanê ya krîtîk bû di têgihiştina têkiliyên di navbera hawîrdor, tenduristiya giştî û pêşkeftina bajaran de. Di Read more
-
Kralîçeya Sabayê Belqis
Kesayetek Dîrokî yan Efsaneyî? 1. Pêşgotin: Belqis di Navbera Rastî û Çîrokê de Kralîçeya Sabayê, ku di kevneşopiya Îslamî de bi navê Belqis û di ya Etiyopyayî de bi navê Makeda tê nasîn, yek ji kesayetên herî enigmatîk û balkêş ên dîroka kevnar e. Çîroka wê, ku di navbera rastiya dîrokî û vegotinên efsaneyî de Read more
-
Zimanên Fîkandinê: Şêwazên Ragihandinê yên Kêmpeyda
1. Pêşgotin Zimanên bi fîkê, ku di nav gel de wekî “zimanên fîkandinê” an “zimanê çûkan” jî tên nasîn, şaxekî taybet û gelek balkêş ê ragihandina mirovî temsîl dikin. Ew bi bingehîn adaptasyonên zimanên devkî ne ku di nav civakên cihêreng ên cîhanê de, bi taybetî ji bo pêdiviya ragihandina li mesafeyên dûr an di Read more
-
Metro: Dîrok, Sedemên Hebûnê û Îstatîstîkên Cîhanî
Metro: Dîrok, Sedemên Hebûnê û Îstatîstîkên Cîhanî Pêşgotin: Pênaseya Pergalên Metroyê û Girîngiya Wan di Veguhestina Bajarî ya Nûjen de Veguhestina bajarî di sedsalên dawî de bi awayekî bingehîn guheriye, û di nav vê guherînê de pergalên metroyê roleke navendî lîstine. Ji bo têgihiştina vê rola krîtîk, divê pêşî pênase û girîngiya metroyan werin ronîkirin. Read more
-
Nexweşiya Holendayê
Nexweşiya Holendayê: Analîzeke Akademîk a Sedem, Encam û Lêkolînên Mînakî 1. Pêşgotin Kurtepêşekek li ser girîngiya têgeha nexweşiya Holendayê di aborî de Nexweşiya Holendayê, wekî diyardeyeke aborî ya tevlihev û pirr-alî, di warê aborîya pêşketinê û aborîya çavkaniyan de xwedî girîngiyeke taybet e. Ev têgeh bi gelemperî ji bo şirovekirina wan bandorên neyînî tê bikaranîn Read more
-
Rabûna Aborî ya Japonyayê
I. Pêşgotin: Rêgeha Aborî ya Japonyayê – Ji Mûcîzeyê Ber Bi Gihîştinê Dîroka aborî ya Japonyayê, bi taybetî bi serkeftinên xwe yên awarte yên di serdema piştî Şerê Cîhanê yê Duyemîn de û bi ceribandinên dijwar ên li pey wê hatin, li seranserê cîhanê bûye navenda balê. Ev beş dê bingeha “mûcîzeya aborî” ya Japonyayê Read more
-
Pêlavnasî
I. Destpêk: Nexşeya Cîhanî ya Pêlavan Pêlav ji pêlavên parastinê yên ji bo lingên me wêdetir in; ew berhemên hunerî yên tevlîhev in ku têlên dîrok, çand, teknolojî û nasnameyê bi hev ve girêdidin.1 Ev beş dê vê fikrê bide nasîn ku pêlav wekî neynika normên civakî, nasnameya takekesî, dîroka kolektîf, statu, moda û fonksiyoneliyê Read more
-
Zimanê Îrlendî: Hewldanên Vejandinê
Zimanê Îrlendî: Lêkolîneke Akademîk li ser Taybetmendî, Dîrok, Wêje, Rewşa Heyî û Hewldanên Vejandinê 1. Pêşgotin Zimanê Îrlendî, ku bi navê Gaelîge (Gaeilge) jî tê nasîn, zimanekî Keltî ye ku xwecihê girava Îrlandayê ye. Ew xwedî girîngiyeke dîrokî û çandî ya kûr e, ji ber ku yek ji kevintirîn zimanên devkî yên nivîskî li Ewropayê Read more
-
Wêjeya Fantastîk
Pêşgotin Wêjeya fantastîk, wekî celebeke wêjeyî ya ku hêmanên serxwezayî, efsûnî û ne-realîst di nav xwe de dihewîne, ji demên kevnar heya roja îro bala xwendevan û lêkolîneran kişandiye ser xwe. Ev cure ne tenê ji bo reva ji rastiya rojane xizmetê dike, lê di heman demê de platformeke dewlemend pêşkêş dike ji bo vekolîna Read more
-
Serdema Koça Qewman
Têgeh, Sedem, Pêvajo û Encamên Dîrokî Pêşgotin Serdema Koça Qewman, ku di dîroka Ewropayê de wekî qonaxeke krîtîk û veguherîner tê zanîn, heyameke ku ji Serdema Paşîn a Antîk derbasî Serdema Navîn a Destpêkê dibe.1 Ev serdem, bi gelemperî di navbera sedsalên 4an û 8an ên Piştî Zayînê (PZ) de tê çarçovekirin, bi tevgerên mezin Read more
-
Ecêbên Cîhanê
Ji Kevnarî Heta Îro Analîzeke Rexneyî li ser Têgîna “Ecêbên Cîhanê” û Bandora Wan li ser Mîrata Çandî I. Destpêk: Têgih û Pêşveçûna Dîrokî ya “Ecêbên Cîhanê” Têgîna “ecêb” di çarçoveya mîrata cîhanî de, ji avahiyên ji mezinbûnê wêdetir e; ew şûnwar û avahiyên ku heybet, hostatî, an girîngiyek awarte nîşan didin û di mirov Read more
-
Rengên Çavên Mirovan
Spektrum, Mekanîzma û Îstîsna 1. Pêşgotin Rengê çavê mirovan yek ji taybetmendiyên fenotîpîk ên herî balkêş û kompleks e ku ji mêj ve bala mirovahiyê kişandiye. Ew ne tenê wekî perçeyek ji bedewiya fizîkî tê dîtin, lê di heman demê de di warên genetîk, antropolojî û bijîşkiyê de xwedî girîngiyeke mezin e. Têgihiştina rengê çavan Read more
-
Potansiyela Turîzmê ya Semsûrê
1. Pêşgotin Semsûr, parêzgehek ku li başûrê rojhilatê Tirkiyeyê cih digire, xwedî mîrasek dîrokî û çandî ya gelek dewlemend e ku koka wê digihîje serdemên herî kevnar ên mirovahiyê. Li gorî lêkolînên arkeolojîk, şopên jiyanê li vê herêmê heta Serdema Paleolîtîk, ango B.Z. 40,000 sal berê, vedigerin.1 Cihê wê yê erdnîgarî yê stratejîk, di navbera Read more
xwende 